Сура 16: эн-НАhЛЬ

Наhль суреси 128 ает олуп, сонъки учь аети Мединеде, дигерлери Меккеде энген. 68-нджи аетте балкъурттан сёз этильгени ичюн, суреге бу ад берильген.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Аллаhнынъ эмри кельгендир. Артыкъ оны истемекте аджеле этменъ. Аллаh оларнынъ къошкъан ортакъларындан узакъ ве юджедир.
2 Аллаh кенди эмринен мелеклерни, къулларындан истеген кимсесине вахий иле: «Менден башкъа танъры олмагъанына даир (къуларымны) тенбиеленъ ве менден кърокъунъ», дие ёллар.
3 (Аллаh) коклерни ве ерни хакъ иле яратты. О, къошкъан ортакъларындан узакътыр.
4 О, инсанны бир тамчы сувдан яратты. Факъат бакъарсынъ ки, (инсан) Раббине ап-ачыкъ бир душман ола къалгъан.
5 Айванларны да О яратты. Оларда сиз ичюн ысытыджы (шейлер) ве бир чокъ файдалар бардыр. Олардан бир къысмыны да ашарсынъыз.
6 Сиз ичюн олардан айрыджа акъшамлейин кетиргенде, сабалейин айдагъанда бир гузеллик (бир зевкъ) бар.
7 Бу айванлар сизинъ агъырлыкъларынъызны, анджакъ кучьликлерге къатланаракъ, барабиледжек бир мемлекетинъизге ташырлар. Шубесиз, Раббинъиз чокъ шефкъатлы, пек мерхаметлидир.
8 Атларны, къатырларны ве эшеклерни минювинъиз ве (козьлерге) зийнет олсун, дие (яратты). Аллаh шу анда сиз билип олалмайджакъ даа нидже (накълиет васталарыны) яратыр.

(Бойледже, бу аетлерден де анълашылгъанына коре, эскиден инсанлар ташымакъ вастасы оларакъ, ялынъыз айван кучюнден файдалангъанлары алда, вакъты иле ве хусусен сонъки асырда накълият васталары сур’аты ве чешитлиги джеэтинден, акъылларны шашыраджакъ дереджеде инкишаф этти. Иште, юкъарыдаки аетнинъ манасындаки ифаде иле бу илерилевлерге ишарет этиле. Бу исе, Аллаhнынъ инсанларгъа энъ буюк бахшышларындан биридир).

9 Ёлнынъ догърусы Аллаhнынъдыр. Ёлнынъ къыйышы да бар. Аллаh истесе эди, эпинъизни догъру ёлгъа къавуштырыр эди.
10 Коктен сувны эндирген Одыр. Ондан эм сизге ичеджегинъиз бар, эм де айванларынъызны отлатаджакъ экинлер.
11 (Аллаh) сув саесинде сиз ичюн экинлер, зейтунлар, хурмалар, юзюмлер ве дигер мейваларнынъ эписинден етиштирир. Иште, буларда тюшюнген бир топлум ичюн буюк бир ибрет бардыр.
12 О, геджени, куньдюзни, кунешни ве айны сизинъ хизметинъизге берди. Йылдызлар да Аллаhнынъ эмринен арекет этелер. Шубесиз ки, буларда акълыны ишлеткенлер ичюн пек чокъ делиллер бардыр.
13 Ер юзюнде сиз ичюн чешит ренкли яраттыкъларында, огют алгъан бир топлум ичюн, акъикъий бир ибрет бардыр.
14 Ичинден тазе эт (балыкъ) ашаманъыз ве такъаджакъ бир сюс (эшьясы) чыкъарувынъыз ичюн денъизни эмринъизге берген Одыр. Гемилернинъ денъизде (сувларны) яра-яра юргенлерини корьмектесинъ. (Бутюн булар) Онынъ лютфини къыдырувынъыз ве ниметине шукюр этювинъиз ичюндир.
15 Сизни сарсмамасы ичюн ер юзюнде къавий дагъларны, ёлунъызны тапувынъыз ичюн де ирмакъларны ве ёлларны яратты.
16 Даа нидже аляметлер (яратты). Олар йылдызларнен де ёлларыны догърултырлар.
17 О алда, яраткъан (Аллаh) яратмагъан (путлар) киби олурмы? Аля тюшюнмейсинъизми?
18 Аллаhнынъ ниметини саймагъа къалкъсанъыз, оны саялмазсынъыз. Акъикъатен, Аллаh чокъ багышлайыджы, пек мерхаметлидир.

(Суренинъ башындан бу ерге къадар сыралангъан аетлернинъ чокъусы инсанны этрафны саргъан табиий барлыкъ ве вакъиалар узеринде тюшюнмеге, тедкъикъ этмеге ве сырларыны бильмеге чагъыра, бойледже, бир тарафтан, бу алемде хызметине такъдим этильген бу барлыкъ ве вакъиалар акъкъында даа чокъ бильгилерге саип олуп, булар береджек имкян ве ниметлерден энъ гузель шекильде файдаланмагъа тешвикъ эте. Бу, инсаннынъ дюньявий инкишафы ичюн кереклидир; дигер тарафтан, кяинаттаки инджеликлерни, алельхусус варлыкъларны мумкюн олгъаны къадар мушааде этмек ёлунен, бу низамнынъ яратыджысы олгъан Улу Аллаhнынъ барлыгъыны ве къудретининъ сынъырсызлыгъыны сезмеге, бойледже, кучьлю бир имангъа саип олмагъа рухландыра. Бу да инсаннынъ ахирет ферахы ичюн керек).

19 Аллаh гизлегенинъизни де, ашкяр эткенинъизни де билир.
20 Аллаhны быракъып да, табынгъанлары (путлар) ич бир шей яраталмазлар. Чюнки, олар озьлери яратылгъанлардыр.
21 Олар тирилер дегиль, олюлердир. Не заман тирильтиледжеклерини де бильмезлер.
22 Иляхынъыз тек бир Танърыдыр. Факъат ахиретке инанмангъанлар бар я, оларнынъ къальплери инкярджы, озьлери де кибрленген кимселердир.
23 Ич шубесиз, Аллаh оларнынъ гизлейджеклерини де, ашкяр этеджеклерини де билир. О, буюклик таслагъанларны асла севмез.
24 Оларгъа: Раббинъиз не эндирди? денильген вакъытта: «Эвелькилернинъ масалларыны», дерлер.
25 Къыямет кунюнде озь гунахларыны там оларакъ ташымалары ве бильгисизликнен саптырмакъта олгъан кимселернынъ гунахларындан да бир къысмыны юкленювлери ичюн (ойле дерлер). Бакъ ки, юкленеджек шейлери не фенадыр?

(Зира, сапкъан иле саптыртгъан ортакътыр; бири о бирини саптыргъан, о бири де онынъ саптырувына боюн эгген. Ойле исе, гунахны экиси берабер юкленеджеклер.
«Сапытмакънынъ бильгисизликнен олувы» сапытылгъангъа аит бир кейфиеттир. Яни уйгъан ёлларынынъ сапыкълыкъ олгъаныны бильмейип сапкъандырлар, демектир. Бу да янгъыз башына эйи ниетнинъ етерли олмагъаныны, ихляснен берабер, догърунынъ исбаты ичюн гъайрет сарф этювнинъ керек олгъаныны косьтере).

26 Олардан эвелькилер де (пейгъамберлерге) ийле япкъан эдилер. Сонъунда Аллаh да оларнынъ биналарыны темеллеринден сёкти, усьтлериндеки таван да тепелерине чёкти. Бу азап оларгъа фаркъ этип оламагъан бир ерден кельген эди.
27 Сонъра къыямет кунюнде (Аллаh), оларны резиль этер ве дер ки: «Олар акъкъында (му'минлерге) душман кесильген ортакъларым не ерде?» Озьлерине илим берильгенлер дерлер ки: «Шубесиз, бугунь резиллик ве феналыкъ кяфирлергедир».
28 Озьлерине акъсызлыкъ этер экенлер, мелеклер джанларыны алгъан кимселер: Биз ич бир феналыкъ япмай эдик, диерек теслим олурлар. (Мелеклер оларгъа бойле дерлер:) «Ёкъ, Аллаh сизинъ япкъанларнъызны, эльбетте чокъ яхшы билиджидир».
29 «О алда, ичинде эбедий къаладжагъынъыз джеэннемнинъ къапуларындан киринъ! Кибирленгенлернинъ ерлери не фенадыр!»

(Аллаh Тааля суренинъ башындан бу ерге къадар озюнинъ барлыгъына ве бирлигине, ибадетке ляйыкъ олгъанына даир бир чокъ делиль сыралагъандан сонъ, инанмагъанларнынъ вазиетлерини ве нетиджеде бараджакъ ерлери ве бу ерлернинъ феналыгъыны бильдире. Бунъа къаршылыкъ бундан сонъки аетлерде де иман эткенлернинъ вазиетлери ве бараджакъ ерлерининъ эйилиги ве гузеллиги анълатыладжакъ).

30 (Феналыкълардан) сакъынгъанларгъа: Раббинъиз не эндирди? денильгенде: «Хайыр (эндирди)», дерлер. Бу дюньяда гузель даврангъанларга гузель мукяфат бар. Ахирет юрту исе, даа хайырлыдыр. Такъва саиплерининъ юрту керчектен гузельдир!

(Базы тефсирлерге коре, хадж мевсумынде арап байлары Меккеге эйетлер ёллаяракъ, Аз.Муhаммед акъкъында малюмат топлай эдилер. Бир эйет месули кельген вакъытта мушриклер онъа мани олмакъ истеген ве артына къайтувыны эмир эткенлер. Айрыджа: «Онынънен корюшмеменъ сен ичюн даа хайырлы олур», дегенлер. О да: «Эгер мен Муhаммед акъкъында бильги алмадан, къавмыма къайтсам, чокъ фена бир темсильджи олурым», деген, Аллаh Ресулынынъ аркъадашларындан онынъ алыны сорагъан эди. Олар да: «О бизге хайыр кетирген», дие джевап берген эдилер. Ает бу вакъиагъа аиттир).

31 Киреджеклери (о юрт) земининден ирмакълар акъкъан Адн дженнетлеридир. Олар ичюн о ерде озьлерине истеген эр шей бардыр. Иште, Аллаh такъва саиплерини бойле мукяфатландырыр.
32 (Олар) мелеклернинъ: «Сизге селям олсун. Япкъан (яхшы) ишлеринъизге къаршылыкъ дженнетке киринъ», диерек, тер-темиз оларакъ джанларыны алгъан кимселеридир.
33 (Кяфирлер) озьлерине мелеклернинъ келювинден я да Рабблери эмрининъ келювинден башкъа бир шей беклейлерми? Олардан эвелькелир де бойле япкъан эдилер. Аллаh оларгъа зулум этмеди. Факъат олар озьлерине зулум эте эдилер.
34 Сонъунда япкъанларынынъ джезасы оларгъа кельди ве алай этеяткъан шейлери оларнынъ чевресини сарып алды.
35 Ортакъ къошкъанлар дедилер ки: «Аллаh истесе эди, не биз, не де бабаларымыз ондан башкъасына табыныр эдик. Онынъ эмри олмадан, ич бир шейни де арам япмаз эдик». Олардан эвелькилер де бойле япкъан эдилер. Пейгъамберлернинъ узерине ап-ачыкъ теблигъден башкъа бир вазифе тюшерми!
36 Ант ослун ки, биз: «Аллаhкъа къуллыкъ этинъ ве Таагъуттан сакъынынъ», дие (эмир этювлери ичюн) эр умметке бир пейгъамбер ёлладыкъ. Аллаh олардан бир къысмыны догъру ёлгъа къавуштырды. Олардан бир къысмы да сапыкълыкъны хакъ этти. Ер юзюнде кезинъ де, корюнъ, инкяр эткенлернинъ сонъу насыл олгъан!

(Таагъут ичюн Нисаа суреси, 60-нджи аетке бакъ).

37 (Ресулым!) Сен оларнынъ хидаетке иришювлерине чокъ гъайрет косьтерсенъ де, биль ки, Аллаh саптыргъан кимсени (истемесе) хидаетке ириштирмез. Оларнынъ ярдымджылары ёкътыр.
38 Олар: «Аллаh, ольген бир кимсени тирильтмез», дие бар кучьлеринен Аллаhкъа ант ичтилер. Аксине, бу Онынъ шахсен озюне керчек бир вадесидир. Факъат инсанларнынъ чокъу бильмез.
39 Акъкъында ихтиляф эткен шейни оларгъа анълатувы ве кяфир олгъанларнынъ да озьлерининъ яланджылар олгъанларыны билювлери ичюн (Аллаh оларны тирильтеджек).
40 Биз бир шейнинъ олувыны истеген вакътымызда онъа (сёйлейджек) сёзюмиз садедже «Ол» деювимиздир. Аман ола къояр.
41 Зулумгъа огърагъан сонъ, Аллаh ёлунда иджрет эткенлерге кельгенде, оларны дюньяда гузель бир шекильде ерлештиреджекмиз. Эгер бильселер, ахиретнинъ мукяфаты, эльбетте даа буюктир.
42 (Олар) садедже Рабблерине тевеккюль этерек, сабыр эткенлердир.

(Бу эки аетте бильдирильгенлер, башында Ресулуллах (а.c.) олмакъ узьре, Къурейшнинъ зулмы себебинден иджерт эткен мусульманлардыр. Акъикъатен, бу мухаджир мусульманлар юртларыны терк этювнинъ берген кечиджи къыйынлыкъларындан къуртулгъан сонъ, юдже Пейгъамбернинъ реберлигинде, дин ве дюнья аяты нокътаи назарындан, тертипли, узурлы ве къыскъа заманда куфюр тарафыны енъеджек къадар кучлю бир топлум мейдангъа кетиргенлер).

43 Сенден эвель де, озьлерине вахий эттигимиз кишилерден башкъасыны пейгъамбер оларакъ ёлламадыкъ. Эгер бильмей исенъиз, бильгенлерден соранъ.
44 Ап-ачыкъ муджизелер ве китапларнен (ёлланылдылар). Инсанларгъа озьлерине эндирильгенни анълатувынъ ичюн ве тюшюнип анъласынлар дие, санъа да бу Къур'анны эндирдик.
45-46 Яманлыкъ тузакъларыны къургъанлар Аллаh озьлерини ерге батырмайджагъындан я да озьлерине бильмейджек бир ерден азапнынъ кельмейджегинден, я да олар кезип долашкъанда Аллаh оларны якъалап оламайджагъындан эмин олдулармы? Олар (Аллаhны) аджиз быракъаджакъ дегиллер.
47 Ёкъса, Аллаh оларны яваш-яваш тюкетерек джезанландырмайджагъындан (эмин олдулармы)? Шубесиз, Раббинъ чокъ шефкъатлы, пек мерхаметлидир.
48 Аллаhнынъ яраткъан эр анги бир шейини корьмедилерми? Онынъ кольгелери кучюлерек ве Аллаhкъа седжде этерек, сагъгъа-солгъа салланыр.

(Яни кольгеси булунгъан эшьянынъ кольгелери биле, саиплерининъ укминде дегиль, Аллаhнынъ эмири алтындадыр. Саиби не къадар огърашса-огърашсын, кольге Аллаh Таалянынъ эмри ве такъдири ёнелишинде ышыкънынъ кельген нокътасына терс истикъаметке тюшер ве онынъ денъишювини такъип этер. Айны заманда, кольге ышыкънынъ бир эсери дегильдир, ялынъыз Аллаhнынъ бир къанунынынъ керегидир. Толайсынен, эшьянынъ кольгелеринде биле, укюм ве тасарруф Аллаhнынъдыр).

49 Коклерде булунгъанлар, ердеки джанлылар ве бутюн мелеклер, буюклик тасламадан, Аллаhкъа седжде этерлер.
50 Олар усьтлериндеки Рабблеринден къоркъар ве озьлерине не эмир олунса, оны япарлар.
51 Аллаh буюрды ки: Эки танъры эдинменъ! О ялынъыз бир танърыдыр. О алда ялынъыз менден къоркъунъ!
52 Коклерде ве ерде не бар исе, Онынъдыр. Дин де ялынъыз Онынъдыр. О алда, Аллаhтан башкъасындан къоркъасынъызмы?
53 Нимет оларакъ сизге берильген не бар исе, Аллаhтандыр. Сонъ, сизге бир зарар токъунгъан вакъытта да, ялынъыз Онъа ялварырсынъыз.
54 Сонра да, сизден о зарарны кеткизгенинде, аранъыздан бир топу аман Рабблерине ортакъ къошарлар.
55 Озьлерине бергенлермизге къаршылыкъ нанкорьлик этювлери ичюн (ойле япарлар). О алда, бир муддет даа файдаланынъ; факъат якъында акъикъатны биледжексинъиз.
56 Бир де озьлерине рызыкъ оларакъ бергенлеримизден, маиетини бильмеген шейлерине (путларгъа) пай айырмакъталар. Аллаhкъа ант олсун ки, ифтира этеяткъан шейлеринъизден мытлакъа соргъугъа чекиледжексинъиз!

(Ислямдан эвель базы араплар экинлеринден ве айванларындан бир къысмыны Аллаhнен путлары арасында болюштире ве: «Бу Аллаhнынъ пайы, бу да танърыларымызнынъ пайы», дей эдилер. Аллаh ичюн айыргъанларыны мусафирлерге ве факъырларгъа арджлай, танърылары ичюн айыргъанларыны да оларнынъ узурунда япыладжакъ мерасим ве башкъа шейлерге арджлай эдилер. Юкъарыдаки аетте бунъа ишарет этиле).

57 Олар къызларнынъ Аллаhкъа аит олгъаныны идда этелер. Аллаh бундан узакътыр. Бегенгенлери де (огълан балалар) озьлерининъ ола.

(Хузаа'а ве Кинаане къабилелери: «Мелеклер Аллаhнынъ къызлары», дей эдилер. Албуки, озьлери къыз балаларыны тирилейин топракъкъа коме эдилер. Ашагъыдаки аетлер оларнынъ къыз балаларына нисбетен япкъанларыны тасвир эте).

58 Олардан бирине къыз мужделенген вакъытта, опькеленерек, юзю къап-къара кесилир.
59 Озюне берильген мужденинъ феналыгъындан толайы, къавмындан гизленир. Оны ашшалыкъ дуйгусы ичинде янында тутсынмы, ёкъса, топракъкъа комсинми! Бакъынъ ки, берген укюмлери не къадар фена!
60 Фена сыфат ахиретке инанмагъанлар ичюндир. Энъ юдже сыфатлар исе, Аллаhкъа аиттир. Чюнки, О, эр шейден усьтюн ве икмет саибидир.
61 Эгер Аллаh инсанларны, зулумларынынъ себебинден, джезалайджакъ олса эди, ер юзюнде ич бир джанлы къалдырмаз эди. Факъат оларны бельгиленген бир муддетке къадар кечиктире. Эджеллери кельген вакъытта, олар не бир саат кери къала билир, не де огге кече билирлер.
62 Озьлерининъ ошларына кетмеген шейлерни Аллаhкъа аит этелер. Энъ гузель нетидженинъ озьлерининъки олгъаныны анълаткъан тиллери де яланнынъ орнегини бере. Ич шубесиз, олар ичюн садедже атеш бардыр ве олар (атешке) атыладжакълар.
63 Аллаhкъа ант олсун, сенден эвельки умметлерге де (пейгъамберлер) ёллагъанмыз. Факъат шейтан оларгъа ишлерини сюслю косьтерди де (иман этмедилер). Иште, о бугунь оларнынъ велисидир. Ве олар ичюн элем бериджи бир азап бардыр.
64 Биз бу китапны санъа, умумен, акъкъында ихтиляфкъа тюшкен шейлерини инсанларгъа анълатырсынъ ве иман эткен бир топлумгъа да хидает ве рахмет олсун, дие эндирдик.
65 Аллаh коктен бир сув эндирди ве онынънен ер юзюни олюминден сонъ тирильтти. Шубесиз ки, бунда динълеген топлум ичюн бир ибрет бардыр.
66 Шубесиз, сиз ичюн айванларда да буюк бир ибрет бардыр. Зира, сизге оларнынъ къарынларындаки писликнен къан арасындан (кельген), ичкенлернинъ богъазындан къолайлыкънен кечкен халис бир сют ичирмектемиз.
67 Хурма ве юзюм киби мейвалардан эм ички, эм де гузель гъыдалар япарсынъыз. Иште, буларда да, акълыны ишлеткен кимселер ичюн, буюк бир ибрет бардыр.

(Аетте кечкен «секер» келимеси саргъошлыкъ берген шей, яни ички демектир. Бу ает Меккеде энгендир ки, о заман даа ички арам этильмеген эди. Бунынънен берабер, юкъарыдаки аетте ичкини «Гузель рызыкъ»тан айры зикр этилюви, Къур'ан-ы Керимнинъ та о вакъытта биле ичкини хош бир шей саймагъаныны косьтере. Бойледже, бир бакъышта, ичкининъ гузель бир рызыкъ олмагъанына бойле ишарет буюрулгъан. Бундан сонъ, сырасынен, ичкиде -базы корюниште файдаларнен берабер- буюк бир феналыкъ олгъаны (Бакъара, 215), саргъош оларакъ намаз къылувнынъ арам олгъаны (Нисаа, 43) ве ниает, ички шейтаннынъ ишлеринден бир пислик олгъаны бильдирильген ве ички ичювни ясакълагъан (Мааиде, 90-91) аетлер кельген).

68-69 Раббинъ балкъурткъа: Дагълардан, тереклерден ве инсанларнынъ япкъан асмаларындан озюнъе эвлер (къобалар) эдин. Сонъра мейваларнынъ эр биринден аша ве Раббининъ санъа къолайлаштыргъан яйылув ёлларына кир, дие ильхам этти. Оларнынъ къарынларындан ренклери чешитли бир шербет (бал) чыкъар ки, онда инсанлар ичюн шифа бардыр. Эльбетте, бунда тюшюнген бир къавм ичюн буюк бир ибрет бар.
70 Сизни Аллаh яратты; сонъра сизни вефат эттиреджек. Даа эвель, бильгили экенде, ич бир шейни бильмез алгъа кельсин, дие сизден базы кимселер омюрининъ энъ фена чагъына къадар яшатыладжакъ. Шубесиз ки, Аллаh бильгилидир, къудретлидир.
71 Аллаh киминъизге киминъизден даа бол рызыкъ берди. Бол рызыкъ берильгенлер рызыкъларыны эллери алтындакилерге берип де, бу хусуста озьлерини оларнен бир этмезлер. Вазиет бойле экен, Аллаhнынъ ниметини инкяр этелерми?
72 Аллаh сизге озь нефислеринъизден чифтлер яратты, чифтлеринъизден де сиз ичюн огъуллар ве торунлар яратты ве сизни темиз гъыдаларнен рызыкъландырды. Олар аля батылгъа инанып, Аллаhнынъ ниметине нанкорьлик этелерми?
73 (Мушриклер) Аллаhны быракъып да, озьлерине коклерде ве ерде олгъан рызыкътан ич бир шей берип оламагъан ве бунъа асла кучьлери етмеген шейлерге (путларгъа) табынмакъталар.
74 Аллаhкъа бир такъым бенъзегенлер иджат этменъ. Чюнки, Аллаh (эр шейни) билир, сиз исе билалмазсынъыз.
75 Аллаh, ич бир шейге кучю етмеген, башкъасынынъ малы олгъан бир хызметкярнен къатымыздан озюне бердигимиз гузель рызыкътан гизли ве ашкяр оларакъ арджлагъан (урь) бир кимсени мисаль кетирир. Булар ич мусавий олурлармы? Догърусы, хамд Аллаhкъа аиттир. Факъат оларнынъ чокъу (буны) бильмезлер.

(Аллаh Тааля бу аетте бир бенъзетюв япкъан. Урриетине саип олмагъан хызметкярларнен гузель бир рызыкъ иле рызыкъландырылгъандан сонъ, оны факъыр ве ёкъсулларгъа арджлагъан урь ве зенгин кимселер бир олурмы? Эльбетте, булар бир оламазлар. Иште, бунынъ киби, Аллаhтан башкъасына табынгъанлар да, табынгъан шейлерининъ хызметкярлары вазиетиндедир. Ялынъыз Аллаhкъа ибадет эткен му'минлер исе, урь кимселердир. Олар Аллаhтан башкъа ич бир кучьнинъ къаршысында эгильмезлер. Эльбетте ки, бу эки топ да бир дегильдир).

76 Аллаh шу эки кишини де мисаль кетире: Олардан бири тильсиз, ич бир шей беджерамаз ве эфендесининъ усьтюнде бир юктир. Оны не ерге ёлласа, бир хайыр кетирмез. Шимди бу адамнен, догъру ёлда юререк, адалетни эмир эткен кимсе бир олурмы?
77 Коклернинъ ве ернинъ гъайбы Аллаhкъа аиттир. Къыяметнинъ къопувы исе, козь ачып-юмгъан киби, я да аз бир вакъыттан ибареттир. Шубесиз, Аллаh эр шейге къадирдир.
78 Сиз ич бир шей бильмегенинъизде, Аллаh сизни аналарынъызнынъ къарнындан чыкъарды; шукюр этерсинъиз дие, сизге къулакълар, козьлер ве къальплер берди.

(«Сиз ич бир шей бильмегенинъизде» ифадеси ичюн япылгъан изаатлар бар:
1. Сиз бабаларынъызнынъ сульбинде олгъан вакътынъызда, сизден алынгъан сёзни бильмегенинъизде.
2. Сиз ичюн укюм этильген яхшы я да яман такъдирни бильмегенинъизде.
3. Менфаатларынъызгъа олгъан шейлерни бильмегенинъизде).

79 Кокнинъ бошлугъында эмирге боюн эгдирильген оларакъ учушкъан къушларны корьмедилерми? Оларны о ерде Аллаhтан башкъасы туталмаз. Шубесиз, бунда инангъан бир топлум ичюн ибретлер бардыр.
80 Аллаh эвлеринъизны сиз ичюн бир узур ве сукюнет ери япты ве сиз ичюн тувар терилеринден, истер кочькен кунюнъизде, истер къонакъламакъ кунюнъизде къолайджа ташыйджакъ эвлеринъиз; юньлеринден, япавларындан ве къылларындан бир девирге къадар (файдаланаджагъынъыз) бир эв эшьясы ве бир тиджарет малы мейдангъа кетирди.
81 Аллаh яраттыкъларындан сиз ичюн кольгелер япты, дагъларда да сиз ичюн къобалар яратты. Сизни сыджакътан къорчалайджакъ урбалар ве дженкте сизни къорчалайджакъ зырхлар яратты. Иште, бойледже, Аллаh мусульман олувынъыз ичюн узеринъизге ниметини тамамламакъта.
82 (Эй, Ресулым!) Кене де юзь чевирселер, артыкъ санъа тюшкени, анджакъ ачыкъ бир теблигъден ибареттир.
83 Олар Аллаhнынъ ниметини билирлер (итираф этерлер). Сонъунда оны инкяр этерлер. Оларнынъ чокълары кяфирдир.

(Имам Суддийге коре, аетте зикр этильген «Аллаhнынъ нимети» Аллаh Ресулынынъ пейгъамберлигидир. Буны озьлерине косьтерильген бу къадар муджизелернен таныгъанлары алда, инатлыкълары себебинден, кене де инкяр этерлер. Иште, олар Аллаhнынъ адыны зикр эткен бу ве бунъа бенъзеген ниметлерни чокъ яхшы билир, атта оларнынъ Аллаhтан олгъаныны да къабул этерлер. Лякин, ибадетке кельгенде, Аллаhнынъ эмирлерини дегиль, озь фена нефислерининъ эмирлерини динълерлер. Бу ает илим ве акъыл саиби олмакънен, иман этмекнинъ айны шейлер олмагъаныны, иманнынъ эр шейден усьтюнлигини ифаде эте).

84 Эр умметтен бир шаат ёллайджакъ кунюмиз, артыкъ не кяфир олгъанларгъа (узюр истгенелерине) изин берилир, не де оларнынъ узюр тилевлери истенилир.
85 О зулум эткенлер азапны корьгенлеринде, артыкъ олардан азап енгиллештирильмез, оларгъа мухлет де берильмез.
86 (Аллаhкъа) ортакъ къошкъанлар, ортакъ къошкъан шейлерини корьген вакъытларында дерлер ки: «Раббимиз! Иште, булар сени быракъып да, табынгъан ортакъларымыздыр». Олар да буларгъа: «Сиз мытлакъа яланджыларсынъыз», дие сёз атарлар.
87 О куню Аллаhкъа теслим (байрагъыны) котерирлер ве уйдураяткъан шейлери олардан гъайып олуп кетер.
88 Инкяр этип де, (инсанларны) Аллаh ёлундан четлештиргенлер бар я, иште, оларгъа япаяткъан бозгъунджылыкълары себебинден, азапларыны къат-къат арттыраджакъмыз.
89 О куню эр умметнинъ арасындан озьлерине бирер шаат ёллайджакъмыз. Сени де эписинынъ узерине шаат оларакъ кетиреджекмиз. Айрыджа, бу Китапны да санъа эр шей ичюн бир анълатма, бир хидает ве рахмет менбасы ве мусульманлар ичюн бир мужде оларакъ эндирдик.
90 Муакъкъакъ ки, Аллаh адалетни, яхшылыкъны, акърабагъа ярдым этмекни эмир этер, чиркин ишлерни, яманлыкъны ве адден ашувны да ясакълар. О, тюшюнип тутарсынъыз дие, сизге огют бермекте.

(Аллаh Тааля бу аетте дюнья низамыны темин эткен учь эсасны эмир этмекте; бунъа къаршылыкъ учь чиркин давранышны да ясакълай. Эмир эткен эсаслар: Адалет, ихсан ве акърабагъа ярдымдыр. Ясакълары исе: Фухуш, арамлар ве зулумдыр.
Адалет: Эр шейни там оларакъ ерине кетирмек, эр кесьнинъ акъкъыны бермек ве ольчюли давранмакъ демектир.
Ихсан: Эйилик этмек, хайыр япмакъ, багъышлавда булунмакъ ве эмир этильген шейни кереги киби ерине кетирмек демектир. Ибадетте ихсан: Аллаhны корьген киби ибадет этмектир.
Акърабагъа ярдым: Узакъ ве якъын акърабагъа эйилик этмек, итияджларыны къаршыламакъ ве оларгъа нисбетен эйи давранмакъ демектир.
Фахшаа: Ялан, ифтира ве зина киби сёз я да фиильнен ишленген гунах ве чиркинликлердир.
Мунькер: Шериат ве акълы селимнинъ бегенмейип, фена къабул эткен иши ве давранышы демектир.
Багъй: Инсанларгъа нисбетен усьтюнлик идда этип, оларны зулум ве баскъы алтында яшатмакъ демектир. Иште, Аллаh Тааля бу учь фена шейни ясакълагъан).

91 Антлашув япкъан вакъытынъызда Аллаhнынъ ахтыны ерине кетиринъ ве Аллаhны узеринъизге шаат тутаракъ, пекиштирген сонъ, еминлерни бозманъ. Шубесиз, Аллаh япаджакъ шейлеринъизни чокъ яхшы билир.
92 Бир топлум дигер бир топлумдан (сайыдан ве малдан) даа чокъ олгъаны ичюн, еминлеринъизни аранъызда бир фесат вастасы япаракъ, йиплигини къавий буккенден сонъ, чезип бозгъан (къадын) киби олманъ. Аллаh бунынънен сизни имтиан этмектедир. Акъкъында ихтилафкъа тушеяткъан шейинъизни къыямет кунюнде мытлакъа сизге анълатаджакътыр.
93 Аллаh истесе эди, эпинъизни тек бир уммет япар эди; факъат О, истегенини саптырыр, истегенини де, догъру ёлгъа къояр. Япкъанлырынъыздан месуль тутуладжакъсынъыз.
94 Еминлеринъизни аранъызда фесаткъа себепчи япманъ. Акс алда, (Ислямда) себат эткен экен, аягъынъыз тайып да, (инсанларны) Аллаh ёлундан саптырувынъыз себебинен, (дюньяда) яманлыкъны татарсынъыз. Сиз ичюн (ахиретте де) буюк бир азап бардыр.
95 Аллаhнынъ ахтыны аз бир къаршылыкъкъа денъишменъ! Шает анълагъан кимселер исенъиз, шубесиз, Аллаh къатында олгъан (савап) сиз ичюн даа хайырлыдыр.
96 Сизинъ янынъыздаки (дюнья малы) битер, Аллаh къатындакилер исе бакъийдир. Эльбетте, сабырлы даврангъанларгъа япаяткъанларынынъ энъ гузели иле мукяфатларыны береджекмиз.
97 Эркек я да къадын, му'мин оларакъ ким эйи амель ишлесе, оны мытлакъа гузель бир аят иле яшатырмыз. Ве мукяфатларыны, эльбетте япаяткъанларынынъ энъ гузелинен берирмиз.
98 Къур'ан окъугъан вакътынъда о къувулгъан шейтандан Аллаhкъа сыгъын!

(Аллаh Тааля Къур'ан окъумакъ истеген кимсеге, эвеля шейтаннынъ шерринден Аллаhкъа сыгъынувыны эмир этмекте. Бу сыгъынув «Эуузубилляаhиминешшейтаанырраджиим» демек иле олур. Къувулгъан шейтандан Аллаhкъа сыгъынырым, демектир).

99 Акъикъат шу ки: Иман этип де, ялынъыз Рабблерине тевеккюль эткенлер узеринде онынъ (шейтаннынъ) бир акимиети ёкътыр.
100 Онынъ акимиети анджакъ оны дост туткъанларгъа ве оны Аллаhкъа ортакъ къошкъанларгъадыр.
101 Биз бир аетнинъ ерине башкъа бир аетни кетирген вакъытымызда -ки Аллаh нени эндиреджегини чокъ яхшы билир- «Сен анджакъ бир ифтираджысынъ», дедилер. Ёкъ; оларнынъ чокъу бильмезлер.

(Риваетке коре, шиддет ифаде эткен бир ает кельгенинен кяфирлер: «Муhаммед бугунь эмир эткенини ярын ясакълаяракъ, асхабынен алай этмекте», дей эдилер. Бу ает оларгъа бу мевзуда джеваптыр. Несх ве денъиштирюв къулларнынъ меслеатына, итияджларына коре, Аллаhнынъ бир лютфи оларакъ керчеклешир. Бу вазиет бир экимнинъ хастасына тедавийнинъ муддети боюнджа бир илядж берип, сонъра денъиштрип башкъа бир илядж берювине бенъзер. Бунъа коре, бир аетнинъ несх этилип, ерине башкъа бир аетнинъ ёлланылувы, Аллаhнынъ «илим сыфатына бир эксиклик кетирмез», аксине «хаким» олувынынъ бир нумюнесидир).

102 Де ки: Оны мукъаддес Рух (Джебраил), иман эткенлерге себат бермек, мусульманларны догъру ёлгъа ириштирмек ве оларгъа мужде бермек ичюн, Раббинъ къатындан хакъ оларакъ эндирди.
103 Шубесиз, биз оларнынъ: «Къур'анны онъа анджакъ бир инсан огрете», дегенлерини бильмектемиз. Озьлерине нисбет эткен шахысларнынъ тили ябанджыдыр. Албуки, бу (Къур'ан) ап-ачыкъ бир арапчадыр.

(Мушриклер инсанларда шубе догъурмакъ ве оларнынъ къальплерини чельмек макъсадынен, Къур'аннынъ Пейгъамберге рум ве христиан динине менсуп Джебраа я да Йаиш адлы бир хызметкярнынъ огреткенини илери сюрдилер. Албуки, хызметкяр рум олгъаны ичюн, арапчаны догъру-дюрюст бильмей эди. Къур'аннынъ бедиий ифаде шекли къаршысында исе, бутюн арап эдиплери айретлерини гизлеп оламагъан эдилер. Къур'ан энгенден сонъ, Кябе диварында асылы тургъан энъ усьтюн шиирлерини биле, о ерден алгъанлар ве: «Къур'ан бар экен, бу шиир асылы къаламаз», диерек, Къур'аннынъ усьтюнлигини итираф эткен эдилер. Арапчаны догъру-дюрюст бильмеген ябанджы бир хызметкяр бойле усьтюн бир эсер мейдангъа кетире билир эдими? Эльбетте ки, ёкъ. Иште, юкъарыдаки ает оларнынъ бу чул тутмаз иддаларына джевап бермекте).

104 Аллаhнынъ аетлерине инанмагъанлар ёкъмы, шубесиз, Аллаh оларны догъру ёлгъа къоймаз ве олар ичюн элем бериджи бир азап бардыр.
105 Аллаhнынъ аетлерине инанмагъанлар, анджакъ ялан уйдурырлар. Иште, олар яланджыларнынъ озьлеридир.
106 Ким иман эткенден сонъ, Аллаhны инкяр этсе -къальби иман толу олгъаны алда, (инкяргъа) зорлагъан башкъа- факъат ким къальбини кяфирликке ачар исе, иште, Аллаhнынъ гъадабы оларгъадыр; олар ичюн буюк бир азап бардыр.

(Риваетке коре, Къурейш кяфирлери, Аммар иле бабасы Йаасир ве анасы Сумеййени зорнен динлеринден дёндюрмеге тырыштылар. Олар буны къабул этмегендже, Сумеййенинъ эки аягъыны эки девеге багълап, эки тарафкъа чектиререк парчаладылар. Йаасирни де шеит эттилер. Ислямда ильк шеитлер булардыр. Аммар исе, оларнынъ эскенджелерине даяналмайып, тилинен олар истеген шекильде инкяр этти. Вазиет Ресулуллах (с.а.)къа бильдирильгенинен: «Аммар башындан аягъына къадар иманнен толудыр. Иман онынъ этине, къанына къарышкъандыр!» буюргъандан сонъ, Аммаргъа: «Сени кене зорласалар, истегенлерини сёйле», деди. Бу вазиет зорламакъ къаршысында, садедже тильнен инкяр этювнинъ джаиз олгъанына бир делильдир).

107 Бу (азап), оларнынъ дюнья аятыны ахиреттен усьтюн корювлеринден ве Аллаh кяфирлер топлулыгъыны хидаетке ириштирмеювинден отьрюдир.
108 Иште, олар – Аллаh къальплерини, къулакъларыны ве козьлерини муурьлеген кимселердир. Ве олар гъафиллернинъ озьлеридир.
109 Ич шубесиз, олар ахиретте зиянгъа огърагъанларнынъ там озьлеридир.
110 Сонъра шубесиз, Раббинъ эзиет этильгенден сонъ, иджрет этип, артындан да, сабыр этерек, джихад эткенлернинъ ярдымджысыдыр. Бутюн булардан сонъ Раббинъ эльбетте, чокъ багъышлайыджы, пек мерхаметлидир.
111 О куню, эр кес келип, озь джаныны къуртармакъ ичюн огърашыр ве эр кеске япкъанынынъ къаршылыгъы эксиксиз оденир, оларгъа асла зулум этильмез.
112 Аллаh, (ибрет ичюн) бир улькени орьнек берди: Бу ульке ишанчлы, узурлы эди; онъа рызкъы эр ерден бол-бол келе эди. Сонъра олар Аллаhнынъ ниметлерине нисбетен нанкорьлик эттилер. Аллаh да оларгъа япкъанларындан отьрю, ачлыкъ ве къоркъу сыкъынтысыны таттырды.

(Бу ульке – Меккедир. Зира, меккелилер Аллаh Ресулыны яланджыгъа чыкъардылар ве наиль олгъан бу къадар ферахларына нисбетен, нанкорьлик эттилер де, артындан еди йыл къоркъунч къытлыкъкъа огърадылар).

113 Ант олсун ки, оларгъа озьлеринден пейгъамбер кельди де, оны яланджы дедилер. Олар зулум этер экенлер, азап оларны якъалай къойды.
114 Артыкъ, Аллаhнынъ сизге берген рызкъындан элял ве темиз оларакъ ашанъ, эгер (акъикъатен) ялынъыз Аллаhкъа ибадет этмекте олсанъыз, онынъ ниметине шукюр этинъ.
115 (Аллаh) сизге садедже олю айваннынъ къаныны, домуз этини ве Аллаhтан башкъасынынъ адына союлгъан айванны арам этти. Анджакъ, ким меджбур къалса, (башкъаларынынъ акъларына) теджавуз этмеден, сынъырны да ашмадан, (булардан ашай билир). Чюнки, Аллаh чокъ багъышлайыджы, пек мерхаметлидир.
116 Тиллеринъиз уйдургъан ялангъа базанып: «Бу элялдыр, шу да арамдыр», деменъ, чюнки, Аллаhкъа нисбетен ялан уйдургъан олмакътасынъыз. Шубесиз, Аллаhкъа нисбетен ялан уйдургъанлар къуртулышкъа иришалмазлар.

(Бир къысым араплар озь-озьлерине базы шейлерни элял, базыларыны да арам сая эдилер. Базы айванларны эркеклерге аит коре, къадынларгъа ясакълай эдилер. Иште, юкъарыдаки ает оларнынъ бу вазиетлерине ишарет этерек, Аллаhнынъ ясакълагъан шейлеринден башкъа бир шейнинъ арам олмайджагъыны бильдире).

117 (Къазангъанлары) пек аз бир менфааттыр. Албуки, олар ичюн элем бериджи бир азап бардыр.
118 Санъа анълаткъанларымызны даа эвель еудий олгъанларгъа да арам япкъан эдик. Биз оларгъа зулум этмедик, факъат олар озьлерине акъсызлыкъ этмекте эдилер.
119 Сонъра, шубесиз, Раббинъ, джаиллик себебинен, яманлыкъ япкъан, сонъра да бунынъ артындан тёвбе этип, вазиетини тюзельткенлерни (багъышлайджакъ). Чюнки, олар тёвбе эткенден сонъ, Раббинъ эльбет чокъ багъышлайыджы, пек мерхаметлидир.
120 Ибрахим, акъикъатен, хакъкъа ёнельген, Аллаhкъа итаат эткен бир ребер эди; Аллаhкъа ортакъ къошкъанлардан дегиль эди.
121 Аллаhнынъ ниметлерине шукюр этиджи эди. Чюнки, Аллаh оны сечкен ве догъру ёлгъа къавуштыргъан эди.
122 Онъа дюньяда гузеллик бердик. Муакъкъакъ ки, о ахиретте де салихлердендир.
123 Сонъра да санъа: «Догъру ёлгъа ёнелерек, Ибрахимнинъ динине уй! О мушриклерден дегиль эди», дие вахий эттик.
124 Джумаэртеси татили, анджакъ онда ихтилаф эткенлерге (фарз) къылынгъан эди. Къыямет куню Раббинъ муакъкъакъ оларнынъ давалашкъан шейлери акъкъында араларында укюм береджек.
125 (Ресулым!) Сен Раббинънинъ ёлуна икмет ве гузель огютнен чагъыр ве оларнен энъ гузель шекильде куреш! Раббинъ, озюнинъ ёлундан сапкъанларны энъ яхшы билиджидир ве О, хидаетке иришкенлерни де чокъ яхшы билир.

(Хакъкъа давет нокътаи назарындан, инсанлар учь сыныфкъа айырыла билир. Бу ает-и кериме бу учь сыныфкъа япыладжакъ давет шеклининъ бир хулясасы сайылмалыдыр:
1. Акъылы селим саиби ве эшьянынъ акъикъатыны огренген тедкъикъатчы алимлер. Даветте «икмет» иле давранув булар ичюндир. Зира, икмет – кесен-кес делиллердир.
2. Халкънынъ чокълугъыны тешкиль эткен ве аля сагълам табиатыны къорчалагъан орта сыныф. Гузель огют булар ичюндир.
3. Курешиджи, инат ве душман кимселер. Куреш ёлунынъ энъ гузелинен давет этилюви истенильгенлер де булардыр. Зира, унутмамакъ керек ки, Аллаh Аз.Мусанынъ Фыравунгъа биле, йымшакъ сёзнен даветте булунувыны эмир эткен).

126 Эгер джеза береджек исенъиз, сизге япылгъан эскендженинъ айнысынен джеза беринъ. Амма сабыр этер исенъиз, эльбетте о сабыр эткенлер ичюн даа хайырлыдыр.

(Ресулуллах (с.а.), Ухуд дженкинде эмджеси Аз.Амзаны кяфирлер тарафындан бурны ве къулакълары кесильген, джигери чыкъарылгъан бир шекильде корьгенинен: Аллаhкъа ант олсун ки, эгер Аллаh манъа зафер берсе, сенинъ еринъе етмиш адамны бойле япаджам», дие емин этти. Бунынъ узерине юкъарыдаки ает энди. Ресулуллах (с.а.) еминине кеффарет берди ве оны тадбикъ этмеди).

127 Сабыр эт! Сенинъ сабырынъ да, анджакъ Аллаhнынъ ярдымынендир. Олардан толайы, кедерленме; къураяткъан тузакъларындан къайгъы дуйма!
128 Чюнки, Аллаh (яманлыкътан) сакъынгъанлар ве гузель амель эткенлернен берабердир.