Сура 22: эль-ХАДЖ

Суре 78 аеттир. Тефсирджилерден чокъунынъ фикрине коре, 19-нджы аеттен итибарен 6 ает Мединеде, дигерлери Меккеде назиль олгъан.
Бу суреде хадж фаризасынынъ даа эвель Аз. Ибрахим тарафындан башлатылгъанындан ве Аз. Муhаммед (с.а.) тарафындан да девам эттирильгенинден баас этильгени ичюн, суреге «Хадж суреси» денильген.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Эй, инсанлар! Раббинъизден къоркъунъ! Чюнки, къыямет вакътынынъ тепреми мудхиш бир шейдир!
2 Оны корьген кунюнъиз, эр эмизикли къадын эмизген баласыны унутыр, эр юклю къадыннынъ баласы тюшер. Инсанларны да саргъош бир алда корерсинъ. Албуки, олар саргъош дегиллердир; факъат Аллаhнынъ азабы чокъ дешетлидир!
3 Инсанлардан, бильгиси олмайып, Аллаh акъкъында тартышмагъа киришкен ве эр инатчы шейтангъа уйгъан бир такъым кисмелер бар.

(Базы тефсирджилерге коре, бу аеттеки «шейтан»нынъ манасы инкярджыларнынъ илери кельгенлери, шейтан къадар ёлдан азгъанлары да ола билир).

4 Онынъ (шейтан) акъкъында бойле язылгъан: Ким оны ёлдаш этсе, бильсин ки, (шейтан) оны саптыраджакъ ве алевли атеш азабына сюйреклейджек.
5 Эй, инсанлар! Эгер янъыдан тирилювден шубеленсенъиз, шуны билинъ ки, биз сизни топракътан, сонъ нутфеден, сонъра алакъадан (ашлангъан йымыртадан), сонъра азалары (эвеля) беллисиз, (сонъра белли олгъан джанлы эт парчасындан) азалары вакъты иле етильген хамиледен) яраттыкъ ки, сизге (къудретимизни) косьтерейик. Ве истегенимизни бельгиленген бир муддетке къадар рахимлерде беклетирмиз; сонъ сизни бир сабий оларакъ тышары чыкъарырмыз. Сонъ кучьлю чагъынъызгъа иришменъиз ичюн (сизни буюльтирмиз). Аранъыздан кимиси вефат этер; кене аранъыздан кимиси де омюрнинъ энъ чыкъымсыз чагъына къадар кетирилир; та ки бильген бир кимсе олгъан сонъ, бир шейни бильмез алгъа кельсин. Сен ер юзюни де къуп-къуру ве олю бир алда корерсинъ; факъат биз, узерине ягъмур ягъдыргъанымызда, о къыбырданыр, къабарыр ве эр чешиттен (я да чифттен) гонъюль хошлайыджы экинлер берир.

(Аллаh Тааля бу аетте ольгенден сонъ, текрар тирильмекни инкяр эткенлерге къаршы, эвеля инсан яратылышынынъ кетишатыны бедиий бир шекильде ифаде эте. Бу ерде инсаннынъ нутфе, яни сперма алындан башлап, дюньягъа кельгенине къадар ки, бу етилювни беян этильген.
«Алакъа» келимеси арапчада «илишик, илишки, килит, сулюк, тутунмакъ, якъаланмакъ, къаткъан къан» киби маналарда къулланылмакътадыр. Инсаннынъ етилювинде къулланылгъан «алакъа» къадыннынъ сперма тарафындан ашлангъан ве рахимге ерлешкен йымыртасыдыр).

6 Чюнки, Аллаh хакънынъ там озюдир; О, олюлерни тирильтир; кене О, эр шейге хакъкъы иле къадирдир.
7 Къыямет вакъты да келеджек; бунъа шубе ёкъ. Ве Аллаh къабирлердеки кимселерни тирильтип турсатаджакъ.
8-9 Инсанлардан базысы, бир бильгиси, бир ребери ве (вахийге таянгъан) айдынлатыджы бир китабы олмагъаны алда, ялынъыз Аллаh ёлундан саптырмакъ ичюн, яныны эгип-букерек (кибир ве азамет ичинде), Аллаh акъкъында тартышмагъа къалкъар. Онынъ ичюн дюньяда бир резиллик бардыр; къыямет кунюнде исе, онъа якъыджы азапны таттыраджакъмыз.
10 Иште бу, эвельден япкъан-эткенлеринънинъ себебиндендир (денилир). Эльбетте, Аллаh къулларына акъсызлыкъ этиджи дегильдир.
11 Инсанлардан кимиси Аллаhкъа ялынъыз бир тарафтан къуллыкъ этер. Яни: Озюне бир яхшылыкъ токъунса, бунъа пек мемнун олур, бир де мусибетке огъраса, череси денъишир (динден юзь чевирир). О, дюньясыны да, ахиретини де гъайып эткендир. Иште бу, ап-ачыкъ зияннынъ там озюдир.

(Бу ает динге къальбий бир инанчнен дегиль де, озюне дюньявий бир файда кетиреджигини умют эткенлерни тенкъит эте. Бунынъ киби, тевсирлерде айтылгъанына коре, бу ает «эариб» денильген бир къабиле акъкъында назиль олгъан. Олар Мединеге иджрет эткен эдилер. Араларындан бири бедени сагълам олгъаны, атлары гузель къулунлар бергени, къадыны тендюрюст балалар догъургъаны, малы-мулькю арткъан вакъытта, «Не яхшы эттим де, шу динге кирдим! Бу саеде чокъ шейлер къазандым!», диерек севине эди. Вазиет терсине дёнюп, бир зиянгъа огърагъанда исе, «Башыма бир такъым яманлыкълар кельди!..» киби сёзлернен динден чыкъа эди).

12 О, Аллаhны быракъып, озюне не файдасы, не де зарары токъунаджакъ шейлерге ялварыр. Бу, (хакътан) бус-бутюн узакъ олгъан сапыкълыкънынъ там озюдир.
13 О, зарары файдасындан даа (акъылгъа) якъын олгъан бир варлыкъкъа ялварыр. О (ялваргъаны), не фена бир ярдымджы, не фена бир досттыр!
14 Муакъкъакъ ки, Аллаh иман этип, яхшы давранышларда булунгъан кимселерни земининде ирмакълар акъкъан дженнетлерге къабул этер. Шубесиз, Аллаh истеген шейини япар.
15 Эр ким, Аллаh дюнья ве ахиретте онъа (Ресулына) асла ярдым этмейджегини зан этмекте исе, (Аллаh онъа ярдым эткенине коре) артыкъ о кимсе тавангъа бир йип атсын; (богъазына кечирсин); сонъра да (аягъыны ерден) кессин! Шимди бу кимсе бакъсын! Аджеба, ийлеси (бу япкъаны), опьке дуйгъан шейине (Аллаhнынъ Пейгъамберге ярдымына) акъикъатен мани оладжакъмы?

(Бу ает шу манада да анълашылыр: «Эр ким Аллаhнынъ Ресулына дюнья ве ахиретте ярдым этмейджегини зан этсе, бир мердивеннен кокке чыкъсын да, Пейгъамберге кельген вахийни кессин! Буны япалмайджагъына коре, шимди бакъсын, бакъайыкъ ийлеси, опьке дуйгъан шейге, яни Аллаhнынъ Пейгъамберге япкъан ярдымна мани ола билирми?»).

16 Иште, бойледже биз о Къур'анны ачыкъ-сечик аетлер алында эндирдик. Акъикъат шу ки, Аллаh истеген кимсесини хидаетке ириштирир.
17 Му'мин олгъанлар, еудий олгъанлар, саабийлер, христианлар, меджусийлер ве мушрик олгъанларгъа кельгенде, муакъкъакъ ки, Аллаh булар арасында къыямет кунюнде (айры-айры) укмини берир. Чюнки, Аллаh эр шейни акъкъы иле билиджидир.
18 Корьмезсинъми ки, коклерде олгъанлар ве ерде олгъанлар – кунеш, ай, йылдызлар, дагълар, тереклер, айванлар ве инсанларнынъ бир чокъу Аллаhкъа седжде этмекте; бир чокъунынъ узерине де азап хакъ олгъандыр. Аллаh кимни хор ве хакъир этсе, артыкъ оны дегерли къыладжакъ бир кимсе ёкътыр. Шубесиз, Аллаh истегенини япар.

(Аллаhнынъ яраткъанлары шуурлы ве шуурсыз олмакъ узьре, экиге айырыла билир. Акъыл ве шуурдан марум олгъан яратыкълар иляхий къанунларгъа табий оларакъ, Онъа боюн эгмекте ве озь тиллеринен (лисан-ы хал иле) Оны тензих этерек, тесбихте булунмакътадырлар. Акъыллы яратыкълар олгъан инсанларда сечюв урриети бардыр. Аллаhкъа дегиль де, башкъа шейлерге къуллыкъ этювни усьтюн корьгенлер, инсанлыкъ дегерлерини гъайып эткен олурлар ве буны оларгъа кимсе къазандыралмаз. Аетте сайылгъан варлыкъларнынъ Аллаhкъа седжде этювлерининъ манасы ичюн айрыджа бакъ. Исраа, 17/44).

19 Шу эки топ, Рабблери акъкъында чекишкен эки душмандыр: Шимди, инкяр эткенлер ичюн, атештен бир урба бичильгендир. Оларнынъ башлары усьтюнден къайнагъан сув тёкюледжек!
20 Бунынънен къарынларынынъ ичиндеки (азалар) ве терилери иритиледжек!
21 Бир де, олар ичюн демир къамчылар бардыр.
22 Истираптан толайы, о ерден эр чыкъмагъа истегенлеринде, о ерге кери къайтырылырлар ве: «Татынъыз бу якъыджы азапны!» (денилир).
23 Муакъкъакъ ки, Аллаh, иман этип, яхшы давранышларда олгъанларны, земининден ирмакълар акъкъан дженнетлерге къабул этер. Булар о ерде алтын билезликлернен ве инджилернен безенирлер. О ерде киеджеклери исе, йипектир.
24 Ве олар сёзнинъ энъ гузелине ёнельтильген, макътавгъа ляйыкъ Аллаhнынъ ёлуна ириштирильгенлердир.

(Тефсирджилернинъ чокъуна коре, аеттеки «сёзнинъ энъ гузели» ифадесининъ манасы Келиме-и Тевхид я да Келиме-и Шеадеттир).

25 Инкяр эткенлер, Аллаhнынъ ёлундан ве -ерли, тыштан кельген- бутюн инсанлар ичюн бир (къыбле я да мабед) къылдыгъымыз Месджид-и Харамдан (инсанларны) четлештирмеге къалкъкъанлар (шуны бильмелилер ки) ким о ерде (бойле) зулум иле хакътан сапмакъ истесе, онъа аджджы азаптан таттырырмыз.
26 Бир заманлар Ибрахимге Бейтуллахнынъ ерини азырлагъан ве (онъа бойле деген эдик): Манъа ич бир шейни ортакъ тутма; таваф эткенлер, аякъта ибадет эткенлер, руку ве седждеге баргъанлар ичюн эвимизни темиз тут.
27-28 Инсанлар арасында хаджны илян эт ки, истер яян оларакъ, истер нидже узакъ ёлдан кельген ёргъун-аргъын девелер усьтюнде, озьлерине аит бир такъым файдаларны якъындан корювлери, Аллаhнынъ озьлерине рызыкъ оларакъ берген къурбанлыкъ айванлары узерине белли куньлерде Аллаhнынъ исмини анъувлары (къурбан чалувлары ичюн) санъа (Кябеге) кельсинлер. Артыкъ ондан эм озюнъиз ашанъ, эм де ёксулгъа, факъыргъа ашатынъ.

(Тефсирджилерге коре, аетнинъ биринджи джумлесинде ишарет этильген файдалар, эм дюньявий, эм де ухревийдир. Дюньявийлери, хаджнынъ инсан узеринде мейдангъа кетирген ахлякъий тесирлеринен тиджарий ве ичтимаий файдалардыр. Ухревийлери исе, Аллаhнынъ хошнутлыгъы ве Онынъ му'минлерге олгъан афу ве магъфиретидир.
Мусульманларгъа, Аллаhнынъ исмини анъаракъ, къурбан чалувлары эмир этильген «белли куньлер»ге «эййам-ы нахр – къурбан чалув куньлери» денилир ки, булар – Зильхидждже айынынъ 10, 11 ве 12-нджи куньлеридир).

29 Сонъра кир-паслардан темизленсинлер; адакъаларыны ерине кетирсинлер ве о Эски Эвни (Кябени) таваф этсинлер.

(Хаджыларнынъ кир-пасларыны темизлевлери демекнинъ манасы – эсасен тыраш олувлары, тырнакъларыны кесювлери, къолтукъ астларыны ве къасыкъларыны темизлевлери ве умумен, бутюн бедений кирлерден арынувларыдыр. «Эски Эвни Таваф этсинлер» демек – «Кябенинъ этрафыны долашсынлар» демектир ки, бир кере долашмагъа бир «шавт» денилир. Таваф еди шавттан ибареттир. Булардан дёртю фарз, учю ваджиптир. Бу, хаджнынъ рукнлеринден олгъан тавафтыр ве онъа «таваф-ы зиярет» денилир. Айрыджа, бир де «таваф-ы къудуум» ве «таваф-ы садер» бардыр ки, биринджиси, Кябеге ильки барылгъанда япылгъан къавушув тавафы, дигери де айырылгъанда япылгъан веда тавафыдыр).

30 Вазиет бойле. Эр ким Аллаhнынъ эмир ве ясакъларына сайгъы косьтерсе, бу, Раббинънинъ къатында онынъ ичюн даа хайырлыдыр. (Арам олгъаны) сизге окъулгъанлардан башкъа, къалгъан айванлар сизге элял къылынды. О алда, писликтен, путлардан сакъынынъ; ялан сёзден сакъынынъ.
31 Кендисине ортакъ къошмадан, Аллаhнынъ ханифлери (Онынъ бирлигини таныгъан му'минлер олунъ). Ким Аллаhкъа ортакъ къошса, санки о, коктен тюшип парчалангъан да, озюни къушлар къапкъан, яхут рузгяр оны узакъ бир ерге сюйреклеген (бир шей) кибидир.

(О алда, бу аетке коре, Аллаhкъа ортакъ къошмакъ маневий бир ашшалыкътыр. Мушрик олмакъ ойле телюкелидир ки, инсаннынъ маневий варлыгъыны парча-парча этер; бир къасыргъа киби, оны учурымларгъа сюйреклер).

32 Вазиет ойледир. Эр ким Аллаhнынъ укюмлерине сайгъы косьтерир исе, шубесиз, бу, къальплернинъ такъвасындандыр.
33 Оларда (къурбанлыкъ айванларда я да хадж фииллеринде), сиз ичюн белли бир муддетке къадар, бир такъым файдалар бар. Сонъра буларнынъ бараджакъ (битеджек) ерлери, Эски Эвге (Кябеге) къадардыр.
34 Биз эр умметке -(къурбан чалмагъа уйгъун) айван джынсындан озьлерине рызыкъ оларакъ бергенлеримиз узерине, Аллаhнынъ адыны анъсынлар дие- къурбан чалмакъны керекли яптыкъ. Шимди, Иляхынъыз тек бир Иляхтыр. Ойле исе, онъа теслим олунъ. (Эй, Муhаммед!) О ихляслы ве мутевази инсанларны мужделе!
35 Олар ойле кимселер ки, Аллаh анъылгъан вакъытта къальплери титрер; башларына кельгенге сабыр этер, намаз къылар ве озьлерине рызыкъ оларакъ берген шейлеримизден (Аллаh ичюн) арджларлар.
36 Биз, ири баш айванларны да сиз ичюн Аллаhнынъ (динининъ) ишаретлеринден (къурбан) яптыкъ. Оларда сиз ичюн хайыр бар. Шу алда олар, аякълары усьтюнде тургъанда, узерлерине Аллаhнынъ исмини анъынъ (ве къурбан этинъ). Ян усьтю ерге тюшкенлеринде исе, артыкъ (джаны чыкъкъанда) олардан эм озюнъиз ашанъ, эм де итияджыны гизлеген-гизлемеген факъырларгъа ашатынъ. Иште, бу айванларны биз, шукюр этерсинъиз дие, сизинъ файдаланувынъызгъа бердик.
37 Оларнынъ не этлери, не де къанлары Аллаhкъа етишир; факъат Онъа садедже сизинъ такъванъыз етишир. Сизни хидаетке ириштиргенинден толайы, Аллаhны буюк танырсынъыз дие, О, бу айванларны бойледже сизинъ файдаланманъызгъа берди. (Эй, Муhаммед!) Гузель даврангъанларны мужделе!

(Бу ает, умумен, бутюн ибадетлерде яхшы ниет ве ихляснынъ кереклигини ортагъа коймакъта. Анълашыла ки, ибадетлеримизде бизни Аллаh ризасына ириштиреджек темель шей, къальплеримизнинъ такъвасы, яни бу ибадетлерни, косьтериштен узакъ оларакъ, ялынъыз Аллаh ризасы ичюн япмакъ гъайретидир. Бунынъ киби, Аз. Пейгъамбер бир хадислеринде: «Амеллернинъ къыймети анджакъ ниетлерге коредир. Эр кеснинъ ниети не исе, элине кечеджеги де одыр», буюргъанлар).

38 Аллаh иман эткенлерни къорчалар. Шу да муакъкъакъ ки, Аллаh, хаин ве нанкорь олгъан эр кесни севгисинден марум этер.
39 Оларнен дженк ачылгъанларгъа (му'минлерге), зулумгъа огърагъанлары себебинен, (дженк мезвусында) изин берильди. Шубе ёкъ ки, Аллаh оларгъа ярдымгъа мытлакъа къадирдир.

(Меккели мушриклер Аз. Пейгъамберге ве аркъадашларына, хусусен, факъыр ве кимсесиз мусульманларгъа чешит эскендже ве баскъынджылыкълар япа ве бу мазлум инсанлар, Аз. Пейгъамберге келерек, вазиеттен шикяет эте эдилер. Ресулуллах (с.а.) исе, даа дженк изни чыкъмагъаныны айта, шимдилик сабырлы ве къавий олувларыны огютлей эди. Абдуллах б. Аббаснынъ риваетине коре, юкъарыдаки аетнен ильк кере дженкке изин берильген).

40 Олар, башкъа дегиль, тек «Раббимиз Аллаhтыр» дегенлери ичюн, акъсыз ерде юртларындан чыкъарылгъан кимселердир. Эгер Аллаh, бир къысым инсанларны (феналыкъларыны) дигер бир къысмынен деф этип, огюни алмаса эди, мытлакъа, араларында Аллаhнынъ исми чокъ анъылгъан манастырлер, кильселер, хавралар ве месджитлер йыкъылып кетер эди. Аллаh озюне (озь динине) ярдым эткенлерге муакъкъакъ суретте ярдым этер. Ич шубесиз, Аллаh кучлюдир, гъалиптир.
41 Олар (о му'минлер) ки, эгер озьлерине ер юзюнде икътидар берир исек, намазны къылар, зекятны берирлер, яхшылыкъны эмир этер ве яманлыкътан узакълаштырырлар. Ишлерининъ сонъу Аллаhкъа барыр.

(Бу ает, хусусен, икътидарны эльде эткен мусульманларнынъ аятында низам ве къарарлылыкъ кереклигини ифаде этмекте. Айрыджа намаз ве зекят вазифелерининъ аман артындан «яхшылыкъны эмир этмек ве феналыкътан узакълаштырмакъ» вазифесине ер берилюви, ичтимаий ахлякъ ве низамны къорчалап, келиштирген ёлбашчыларнынъ усьтюн дегерини ифаде этмекте).

42-44 (Ресулым!) Эгер олар (инкярджылар) сени яланджыгъа чыкъара иселер, (шуны бильки) олардан эвель Нуhнынъ къавмы, Аад, Семууд, Ибрахимнинъ къавмы, Луутнынъ къавмы ве Медйен халкъы да (пейгъамберлерини) яланладылар. Муса да яланлангъан эди. Иште, мен о кяфирлерге муддет бердим, сонъ оларны якъаладым. Насыл олды меним оларны ред этювим (джезаландырывум)!

(Бу ерде «меним ред этювим» шеклинде терджиме этильген «Некиири»ге тефсирджилер тарафындан шу мана берильген: «Ниметни къульфетке, аятны элякетке ве ма’мурликни ёкъсуллыкъкъа чевирювим»).

45 Бунынъ киби, бир чокъ мемлекет бар эди ки, о мемлекет (халкъы) зулум этмекте экен, биз оларны эляк эттик. Шимди о улькелерде диварлар, (чоккен) таванларнынъ усьтюне йыкъылгъандыр. Нидже къулланылмаз алгъа кельен къуюлар ве (бош къалгъан) буюк сарайлар бардыр.
46 (Санъа къаршы чыкъкъанлар) ич ер юзюнде долашмадылармы? Зира, долашса эдилер, эльбетте тюшюнеджек къальплери ве эшитеджек къулакълары олур эди. Амма, акъикъат шу ки, козьлер корь олмаз; лякин кокреклер ичиндеки къалплер корь олур.

(Бу ает мусульманларгъа кезип долашувыны, кечмиш миллетлерден къалгъан харабелерни тедкъикъ этип, феналыкълары себебинден ёкъ олуп кеткен миллетлернинъ алындан ибрет алмакъны тевсие этмекте. Анджакъ, ибрет алмакъ бир басирет ве ферасет ишидир. Аетте де бильдирильгени киби, асыл корьлер – къальп козьлерини гъайып эткенлердир; яни тарихны басиретнен тедкъикъ этип, тарихий вакъиалар узеринде тюшюнип олалмагъан, бу себептен де, кечмишлерининъ япкъан хаталарыны текрарлагъанлардыр).

47 (Ресулым!) Олар сенден азапнынъ чабук кельгенини истемектелер. Аллаh вадесинден асла къайтмаз. Муакъакъ ки, Раббинънинъ нездинде бир кунь, сиз саймакъта олгъанларынъыздан бинъ йыл кибидир.

(Бу алда, вакъыт изафийдир. Хусусен, инсанлар вакъытнынъ чабук кечювини истегенлеринде, бир тюрлю кечмек бильмеюви буны косьтерир. Бу алда бизим эсапларымызгъа коре, бинъ йыллыкъ вакъыт парчасы Аллаh къатында бир кунь къадар къыскъадыр. Эсасен аеттеки «бир кунь» де Аллаh ичюн башы ве сонъу бельгиленген бир вакъыт парчасы дегиль, сонъсузлыкъ сёз мевзусыдыр).

48 Нидже улькелер бар ки, зулум этип тургъанларында, оларгъа мухлет бердим. Сонъунда оларны якъаладым. Дёнюш ялынъыз манъадыр.
49 Де ки: Эй, инсанлар! Мен анджакъ сиз ичюн ап-ачыкъ бир тенбиеджийим.
50 Иман этип, салих амеллер ишлеген кимселер ичюн магъфирет ве бол рызыкъ бар.
51 Аетлеримиз акъкъында (оларны тесирсиз япмакъ ичюн) бир-бирилерини енъеджек киби ярышъканларгъа кельгенде, иште булар джеэннемлилердир.
52 (Эй, Муhаммед!) Биз сенден эвель ич бир ресул ве небий ёлламадыкъ ки, о, бир истекте булунгъанда, шейтан онынъ истегине илле де (бешерий арзуллар) къатмагъа къалкъышмасын. Лякин, Аллаh шейтаннынъ къатаджакъ шейини ёкъ этер. Сонъ, Аллаh озь аетлерини (сёз ве мана нокътаи назарындан) сагълам оларакъ ерлештирир. Аллаh хакъкъы иле билиджидир, укюм ве икмет саибидир.

(Бу ает пейгъамберлер де янъыла биледжегини, анджакъ Аллаh оларны янъылувдан ве шейтаннынъ весвесесинден къорчалагъаныны, бойледже, пейгъамберлернинъ теблигълерини къусурсыз бир шекильде япмакъ имкянына къавушкъанларыны анълатмакъта. Бир тефсирге коре де, аетнинъ манасы бойледир: «... О, вахий этильгенни окъугъан вакъытта, шейтан динълегенлернинъ къальплерине батыл шубе ве ихтималлар кетирир»).

53 (Аллаh, шейтаннынъ бойле япувына мусааде этер ки) къальплеринде хасталыкъ олгъанлар ве къальплери къаттылашкъанлар ичюн, шейтаннынъ къошкъан шейи бир сынав (весилеси) япсын. Залымлар, акъикъатен (хакътан) олдукъча узакъ бир айрылыкъ ичиндедирлер.
54 Бир де, озьлерине илим берильгенлер, онынъ (Къур'аннынъ) акъикъатен Раббинъ тарафындан кельген бир керчек олгъаныны бильсинлер де, онъа инансынлар, бу саеде къальплери узур ве ишанчкъа къавушсын. Шубесиз ки, Аллаh иман эткенлерни кесен-кес догъру бир ёлгъа ёнельтир.
55 Инкяр эткенлер озьлерине о саат апансыздан кельгенге, яхут да (озьлери ичюн) хайырсыз бир куннинъ азабы кельгенге къадар, онынъ (Къур'ан) акъкъында эп шубе ичиндедирлер.

(Тефсирджилерге коре, аетте бильдирильген «апансыздан келеджек саат» олюм я да къыямет; кяфирлер ичюн «хайырсыз олгъан кунь» исе, мушриклернинъ там бир магълубиетке огърагъан Бедир дженки куню я да тенъеши олмагъан къыямет кунюдир).

56 О куню мульк Аллаhнынъдыр. Инсанлар арасында укюм берир. (Бу укюм кереги) иман этип, яхшы давранышларда олгъанлар Наим дженнетлерининъ ичиндедирлер.
57 Инкяр этип, аетлеримизни яланлагъанларгъа кельгенде, иште, олар ичюн алчалтыджы бир азап бардыр.
58 Аллаh ёлунда иджрет этип, сонъра ольдюрильген, яхут ольгенлерни, ич шубесиз, Аллаh гузель бир рызыкънен рызыкъландыраджакъ. Шубесиз, Аллаh, эбет О, рызыкъ бериджилернинъ энъ хайырлысыдыр.
59 Аллаh оларны, эр алда, мемнун оладжакъ бир ерге къояджакъ. Аллаh, кесен-кес там бир бильги саибидир, халимдир.
60 Иште, бойле. Эр ким озюне берильген эзиетнинъ там озюнен къаршылыкъ берир де, бундан сонъра озюне кене бир теджавуз ве зулум вакъи олса, эмин олмалыдыр ки, Аллаh онъа мытлакъа ярдым этеджек. Акъикъатен, Аллаh чокъ багъышлайыджы ве магъфирет этиджидир.

(Къур'ан-ы Керим чешит весилелернен багъышлавнынъ усьтюнлигини ифаде буюргъан, Аал-и Имраан суресининъ 134-нджи аетинде де корюльгени киби, афу этмекни, иман ве ахлякъ тимсали олгъан такъва саиплерининъ эсас сыфатларындан бири оларакъ къабул эткен. Анджакъ юкъарыдаки ает косьтермекте ки, афу этмек, уйылувы меджбурий бир эмир дегиль. Бойледже, Къур'ан зулумгъа огърагъан бир кимсенинъ бунъа къаршылыкъ бермек акъкъыны сакълы туткъан; бунынънен берабер, яманлыкъ япкъангъа, япкъаны къадарынен, къаршылыкъ бермек, яни къабаат ве джезанынъ мусавийлигини муафаза этмек кереклигине де, айрыджа ишарет эте).

61 Бойледже, (Аллаh акъсызлыкъкъа огърагъангъа ярдым этеджек ве бунъа къадирдир). Чюнки, Аллаh геджени куньдюзге къатар, куньдюзни геджеге къатар. Шу да муакъкъакъ ки, Аллаh хакъкъы иле эшитиджи ве корюджидир.
62 Бойледир. Чюнки, Аллаh хакънынъ там озюдир. Ондан башкъа табынгъанлары исе, батылнынъ там озюдир. Акъикъат шу ки, Аллаh, эбет, О, улудыр, буюктир.
63 Корьмединъми, Аллаh коктен ягъмур эндирди ве бу саеде ер юзю ешермекте. Акъикъатен, Аллаh чокъ лютфкярдыр, (эр шейден) хабердардыр.
64 Коклерде ве ерде не бар исе – Онынъдыр. Акъикъатен, Аллаh, ялынъыз О, зенгиндир, макътавгъа ляйыкътыр.
65 Корьмединъми, Аллаh, ердеки эшьяны ве эмрине коре, денъизде ялдагъан гемилерни сизинъ хызметинъизге берди. Кокни де, Онынъ изни олмагъандже, ер усьтюне тюшювден къорчалар. Чюнки, Аллаh инсанларгъа чокъ шефкъатлы ве чокъ мерхаметлидир.

(Куньдюз ве гедже кок юзюни сюслеген кунеш, ай ве эсапсыз йылдызны низам ве тертип ичинде туткъан Аллаhтыр, Онынъ кяинатта укюм сюрген къанунларыдыр, бу низам ве тертип бозулса, бир йылдыз парчасы дюньяны тоз алына кетире билир).

66 О, (эвеля) сизге аят берген, сонъра сизни ольдюреджек, сонъ кене тирильтеджектир. Акъикъатен, инсан чокъ нанкорьдир.

(64-нджи аетте коклерде ве ерде мевджут бутюн эшьянынъ Аллаhнынъки олгъаны, яни бутюн буларнынъ яратыджысы, саиби ве малики Аллаh олгъаны, Онынъ, инсаннынъ да ичинде олгъаны джанлы-джансыз бутюн варлыкъларны, ялынъыз яратыджы дегиль, айны заманда, оларнынъ саиби олгъаны, бутюн инджеликлерине баргъангъа къадар, оларны идаре эткени, энъ садесинден энъ къарма-къарышыгъынадже, бутюн варлыкъ ве вакъиаларнынъ бар олувы ве девам этюв шартларыны О азырлагъаныны, бойледже, эр шейнинъ Онъа мухтадж олгъаны, факъат Онынъ ич бир шейге мухтадж олмагъаны, бу себепнен, Онынъ акъикъатен макътавгъа ляйыкъ экени ифаде этильди. 65-нджи ает Дженаб-ы Хакънынъ, хусусен инсанлыкъкъа къарада ве денъизде темин эткен имкянлары толайысынен, оларгъа бол шефкъаты ве мерхаметини хатырлаткъандан сонъ, 66-нджы ает Аллаhнынъ энъ буюк лютфи олгъан аяткъа; сонъра инсаннынъ олюм иле бирликте, энъ буюк къоркъуны дуйгъан ёкълукъкъа махкюм этильмейип, янъыдан къавуштырыладжакъ экинджи аятына ишарет этмекте ве бутюн бу икрамлар къаршысында биле, Аллаhкъа сайгъысызлыкъ косьтерген инсан – артыкъ «нанкорь» оларакъ къыймет кесиле).

67 Биз эр бир умметке тадбикъ этеяткъанлары бир ибадет тарзы косьтердик. Ойле исе, олар (эхл-и китап) бу иште сеннен чекишмесинлер. Сен Раббинъе давет эт. Зира, сен, акъикъатен дос-догъру бир ёлдасынъ.
68 Эгер сеннен мунакъашагъа ве давалашмагъа киришселер: «Аллаh япкъанынъызны пек яхшы биле», де.
69 Аллаh къыямет кунюнде, ихтиляф этеяткъан мевзуларынъызгъа даир аранъызда укюм береджек.
70 Бильмезмисинъ ки, Аллаh, ерде ве кокте не бар исе билир? Бу, бир китапта (левх-и махфузда) меджуттыр. Бу (эшья ве вакъиаларнынъ бильгисине саип олмакъ), Аллаh ичюн чокъ къолайдыр.
71 Олар, Аллаhны быракъып, Аллаh оларгъа ич бир делиль эндирмегени, озьлерининъ биле, акъкъында бильги саиби олмагъан шейлерге табынмакъталар. залымларнынъ ич ярдымджысы ёкътыр.
72 Аетлеримиз ачыкъ-ачыкъ озьлерине окъулгъанда, кяфирлернинъ суратларында хошнутсызлыкъ сезерсинъ. Олар, озьлерине аетлеримизни окъугъанларнынъ не ерде исе, усьтлерине бастырырлар. Де ки: Сизге бундан (бу опьке ве узурсызлыгъынъыздан) даа фенасыны бильдирейимми? Джеэннем! Аллаh, оны кяфирлерге (джеза оларакъ) бильдирди. О, не фена сонъдыр!
73 Эй, инсанлар! (Сизге) бир мисаль берильди; шимди оны динъленъ: Аллаhны быракъып да, ялваргъанларынъыз (табынгъанларынъыз) бунынъ ичюн бир ерге топлансалар биле, бир синекни дахи яраталмазлар. Синек олардан бир шей къапса, буны ондан къайтарып да алалмазлар. Истеген де аджиз, озюнден истенильген де!

(Корюльгени киби, бу ает джахилие деврининъ путперест арапларына, табынгъан путлары бир чибинден биле аджиз олгъаныны ифаде эте. Акъикъатен, синек чокъ зайыф бир барлыкъ олмакънен берабер, кене де бир джанлыдыр ве бир иш япмагъа кучю бардыр. Иште, ает бир синектен биле, озюни къорчалап оламагъан джансыз путларгъа дуа ве ибадет этип, олардан ярдым беклеген джахилие деври арапларынынъ бу арекетлериндеки сачмалавны чокъ гузель бир мисальнен ортагъа къоя, синек ве путларнынъ аджиз олгъаны киби, бу аджиз путларны Аллаhкъа ортакъ къошып, оларгъа дуа эткен, олардан бир шейлер беклегенлернинъ де, аджиз олгъанлары бильдириле).

74 Олар, (бу аджиз путларны Аллаhкъа ортакъ къошмакъ суретинен) Аллаhнынъ къадрини хакъкъы иле билалмадылар. Ич шубесиз, Аллаh чокъ къуветлидир, чокъ усьтюндир.
75 Аллаh мелеклерден де эльчилер сечер, инсанлардан да. Шубесиз, Аллаh эшитиджидир, корюджидир.
76 Оларнынъ оглериндекини де, артларындакини де (япкъанларыны да, япаджакъларыны да) билир. Бутюн ишлер Аллаhкъа дёндюрилир.
77 Эй, иман эткенлер! Руку этинъ; седждеге барынъ; Раббинъизге ибадет этинъ; хайыр ишленъ ки, къуртулышкъа ириширсинъиз.
78 Аллаh огърунда, хакъкъыны беререк, джихад этинъ. О, сизни сечти; дин хусусында усьтюнъизге ич бир зорлыкъ юклемеди; бабанъыз Ибрахимнинъ дининде (де бойле эди). Пейгъамбернинъ сизге шаат олувы, сизинъ де инсанларгъа шаат олувынъыз ичюн, О, истер даа эвель (кельген китапларда), истер бунда (Къур'анда) сизге «мусульманлар» адыны берди. Ойле исе, намазны къылынъ; зекятни беринъ ве Аллаhкъа сым-сыкъы сарылынъ. О, сизинъ мевлянъыздыр. Не гузель мевлядыр, не гузель ярдымджыдыр!

(Ислямда инсаннынъ табиатына терс, яратылышыны зорлагъан ич бир кучьлик ёкъ. Ибадет ве вазифелерде бир азимет (яни нормал шартлардаки умумий укюмнинъ) янында, бир де рухсет яни узюр себебинен, къолайлыкъ бар. Айрыджа, гунахлар ичюн тёвбе, кеффарет ве башкъа къуртулыш ве арынув ёллары ачып къоюлгъан).