Сура 23: эль-МУ'МИНУУН

118 ает олуп, Меккеде назиль олгъан. Хусусен, ильк аетлеринде къуртулышкъа иришкен му'минлернинъ ибадетлеринден, ахлякъий яшайышларындан ве наиль оладжакъ ухревий ниметлеринден баас этильгени ичюн, суре «эль-Му'минуун» адыны алгъан. Бунынъ киби, Абдуллах б. Аббасдан ривает этильген бир хадисте Аз. Пейгъамбер (с.а.) бу аетлернинъ назиль олувына: («Манъа он ает эндики, вазиети буларгъа уйгъан – дженнетке киреджек», буюрды ве бу суренинъ ильк он аетини окъуды.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Акъикъатен, му'минлер къуртулышкъа иришкендир;
2 Олар ки, намазларында къоркъу ве тевазу ичиндедирлер;
3 Олар ки, бош ве файдасыз шейлерден юзь чевирирлер;
4 Олар ки, зекятны берирлер;
5 Ве олар ки, иффетлерини къорчаларлар;
6 Анджакъ, зевджелери ве эллери алтында олгъан (джариелери) истисна. (Буларнен алякъалардан толайы) азарлангъан дегиллердир.
7 О алда, ким бундан башкъасына бармакъ истер исе, иште булар, адден ашкъан кимселердир.
8 Кене олар (о му'минлер) ки, эманетлерине ве ахтларына риает этерлер;
9 Ве олар ки, намазларына девам этерлер.
10 Иште, асыл булар варис оладжакълар;
11 (Эбет) Фирдевске варис олгъан бу кимселер о ерде эбедий къалыджылардыр.
12 Ант олсун, биз инсанны сюзюльген бир чамурдан яраттыкъ.
13 Сонъ оны сагълам бир ерде нутфе алына кетирдик.
14 Сонъ нутфени алакъа (ашлангъан йымырта) яптыкъ. Артындан алакъаны бир парчачыкъ эт алына кетирдик; бу бир парчачыкъ этни кемиклерге (скелетке) чевирдик; бу кемиклерни этнен къапладыкъ. Сонъра оны, башкъа бир яратышнен, инсан алына кетирдик. Япып-яраткъанларнынъ энъ гузели Аллаh пек юджедир.
15 Сонъ, муакъкъакъ ки сиз, бунынъ артындан, эльбетте оледжексинъиз.
16 Сонъра да, шубесиз, сизлер къыямет кунюнде текрар тирильтиледжексинъиз.
17 Ант олсун, биз сизинъ усьтюнъизде еди ёл яраттыкъ. Биз яратувдан хаберсиз дегильмиз.

(Тефсирджилернинъ чокъу аеттеки «еди ёл»ны еди кок оларакъ ёрумлагъанлар. Хамди Языр исе, бу еди ёлдан инсаннынъ еди идрак ёлуны анълагъаныны, буларнынъ да: корюв, эшитюв, татув, къокълав ве токъунувдан ибарет беш дуйгъунен акъыл ве вахий ёллары олгъаныны илери сюре).

18 Коктен уйгъун бир ольчюде ягъмур эндирип, оны ерде токътаттыкъ. Бизим оны кеткизмеге де, эльбетте кучюмиз етер.

(Ягъмурнынъ ерде токътавы джанлылар ичюн буюк бир ниметтир. Шает ер ягъмур сувыны тутмайып, олгъаны киби тюпке эндирсе я да бу сувлар сель алында бус-бутюн акъып кетсе, джанлылар ягъмурнынъ аятий файдаларындан махрум къалгъаны киби, эрозиядан корюльгени узьре, ягъмур базан зарарлы да ола билир. «Ягъмур сувынынъ ерде турувы»ндан – сувнынъ ер астында топланувы да анълашыла билир ки, бу да джанлылар ичюн Аллаhнынъ бир лютфидир. Чюнки, ералты сувлары, истер табий оларакъ къайнамакъ, истер инсан эмегинен юзеге чыкъарылмакъ суретинен, файдалы алгъа келир. Аетте де, ифаде этильгени киби, Аллаh Тааля джанлылар ичюн бу къадар файдалы олгъан ягъмурны кеткизмеге, яни ягъдырмамагъа я да ягъыдырса биле, файдасыз япмагъа къадирдир. Бу исе, истер инсан, истер дигер джанлылар ичюн энъ буюк зарардыр. Бунынъ киби, сема шимдиге къадар билингенлер арасында ягъмур адисесининъ джерьян эткен ялынъыз планета – дюньямыздыр. Бир ан дюньямызда бир ягъмур ниметининъ ортадан къалдырылгъаныны тюшюнеджек олсакъ, аетте де бильдирильгени киби, Юдже Аллаh бунъа къадирдир, о вакътытта дюньянынъ бутюн дегерини ве манасыны джойгъаныны анълармыз. Чюнки, дюньягъа дегер ве мана къазандыргъан шей – аяттыр. Сув исе, ашагъыдаки аетлерден де анълашыладжагъы узьре, аятнынъ менбасыдыр).

19 Бойледже, онынъ (ягъмурнынъ) саесинде сизинъ файданъызгъа хурма багъчалары ве юзюм багълары мейдангъа кетирдик. Буларда сиз ичюн бир чокъ мейвалар бар ве сиз олардан ашарсынъыз.
20 Туур-и Синаада етишкен бир терек даа мейдангъа кетирдик ки, бу терек эм ягъ, эм де ашагъанларынынъ отьмегине къошаджакъ (зейтун) берир.
21 Айванларда сиз ичюн, эльбетте ибретлер бардыр. Оларнынъ къарынларындакинден (сютлеринден) сизге ичирирмиз. Оларда сиз ичюн бир чокъ файдалар даа бар; этлеринден де ашарсынъыз.
22 Оларнынъ усьтюнде ве гемилерде кезерсинъиз.
23 Ант олсун ки, Нухны къавмына ёлладыкъ ве О: Эй, къавмым! Аллаhкъа къуллыкъ этинъ. Сиз ичюн Ондан башкъа бир танъры ёкъ. Аля сакъынмазсынъызмы? деди.
24 Бунынъ узерине, къавмынынъ инкярджы илери кельгенлери бойле дедилер: «Бу, тыпкъы сизинъ киби, бир бешер олмакътан башкъа бир шей дегиль. Сизге усьтюн ве хаким олмакъ истей. Эгер Аллаh (Пейгъамбер ёлламакъ) истесе эди, муакъкъакъ ки, мелеклер ёллар эди. Биз кечмиштеки аталарымыздан бойле бир шей эшитмедик».
25 «Бу, ялынъыз озюнде делилик олгъан бир кимседир. Ойле исе, бир муддетке къадар онъа къатланып бекленъиз, бакъайыкъ».
26 (Нух:) Раббим! деди. Мени яланлагъанларына къаршы манъа ярдым эт!
27 Бунынъ узерине онъа бойле вахий эттик: Козьлеримизнинъ огюнде (муафазамыз алтында) ве бильдирдигимиз шекильде гемини яса. Бизим эмримиз келип де, сувлар джошуп, юкселмеге башлагъанынен, эр джыныстан чифтлер алында эки дане ве бир де араларындан даа эвель озь алейхинде укюм берильгенлерден гъайры, аиленъни гемиге ал. Зулум эткенлер акъкъында манъа ич ялварма! Зира, олар кесен-кес богъуладжакълар.
28 Сен, янынъдакилернен бирликте, гемиге ерлешкенинъде: «Бизни залымлар топлулыгъындан къуртаргъан Аллаhкъа хамд олсун», де.
29 Ве де ки: Раббим! Мени берекетли бир ерге эндир. Сен ерлештириджилернинъ энъ хайырлысысынъ.
30 Шубесиз, бунда (Нуh ве къавмынынъ башындан кечкенлерде) бир такъым ибретлер бар. Акъикъатен, биз (къулларымызны бойле) сынармыз.
31 Сонъ, оларнынъ артындан бир башкъа несиль мейдангъа кетирдик.
32 Олар арасындан озьлерине: «Аллаhкъа къуллыкъ этинъ. Сизинъ Ондан башкъа бир танъырыныз ёкътыр. Аля Аллаhтан къоркъмазсынъызмы?» (даветини етиштирген) бир пейгъамбер ёлладыкъ.

(Бу аетте озюнинъ ве къавмынынъ ады берильмеген бу пейгъамбер, базы тефсирджилерге коре, hууд (а.с.) я да Салих (а.с.)тир).

33 Онынъ къавмындан, кяфир олуп, ахиретке къавушмакъны инкяр эткен ве дюнья аятында озьлерине ферах бердигимиз варлыкълы адамлар: «Бу, дедилер, садедже сизинъ киби бир инсандыр; сизинъ ашагъанынъыздан ашар, сизинъ ичкенинъизден ичер».
34 «Акъикъатен, сизинъ киби бир бешерге итаат этсенъиз, эр алда зиян корерсинъиз».
35 «Сизге, ольген, топракъ ве кемик алына кельгенинъизде, мытлакъа сизинъ (къабирден) чыкъарыладжагъынъызны ваде этильмектеми?».
36 «Бу сизге ваде олунгъан (ольгенден сонъ гъайрыдан тирильмек, акъикъатлыкътан) чокъ узакъ!»
37 «Аят, шу дюнья аятымздан ибареттир. (Кимимиз) олюрмиз, (кимимиз) яшармыз; бир даа тирильтиледжек де дегильмиз».
38 «Бу адам, садедже Аллаh акъкъында ялан уйдыргъан бир кимседир; биз онъа инанмаймыз».
39 О пейгъамбер: Раббим! деди, мени яланлагъанларына къаршылыкъ, манъа ярдымджы ол!
40 Аллаh бойле буюрды: Пек якъында олар мытлакъа пешман оладжакълар!
41 Бунынъ киби, юзь берюви къачынылмаз къоркъунч бир сес якъалай къойды оларны! Озьлерини аман сель чёплюгине чевирдик. Залымлар топлулыгъынынъ джаны джеэннемге!
42 Сонъ, оларнынъ артындан, башкъа несиллер кетирдик.
43 Ич бир уммет, эджелини не огге ала билир, не де арткъа чеке билир.
44 Сонъра биз арды-ардындан пейгъамберлеримизни ёлладыкъ. Эр анги бир умметке пейгъамберлерининъ кельген эр дефасында, олар бу пейгъамберни яланладылар; биз де оларны бир-бири артындан ёкъ эттик ве оларны ибрет икяелерине чевирдик. Артыкъ иман этмеген къавмнынъ джаны джеэннемге!
45-46 Сонъра аетлеримизнен ве ап-ачыкъ бир ферман иле Муса ве къардашы Харунны Фыравунгъа ве илери кельгенлерине ёлладыкъ. Олар исе, кибрге къапылдылар. Ве буюклик таслагъан бир къавм олдылар.
47 Бу себептен, дедилер ки: Къавмлары бизге хызметкярлыкъ этеркен, биз киби бу эки адамгъа инанырмызмы?
48 Бойледже, оларны яланладылар ве бу себепнен, эляк этильгенлерден олдылар.

(47-нджи ает, инкярджыларнынъ умумиетле ичине тюшкен бир хатаны ортагъа къоймакъта: Акъикъатен, олар инсангъа, ялынъыз бу дюньядаки мевкъиине, топлум ичиндеки позициягъа коре дегер берирлер. Оларнынъ инсан акъкъында муим дегер ольчюлери макъам ве мевкъидир. Бойледже, олар шахсен инсангъа, онынъ тюшюнджесининъ ве инанчынынъ кейфиетине, саип олгъан ахлякъий ве инсаний фазилетлерине къыймет кесмезлер. 48-нджи ает бизге косьтермекте ки, инкярджыларнынъ бу янълыш дегер ольчюлерине эсасланаракъ, пейгъамбер акъкъында берген укюмлери, къачынылмаз оларакъ, оларны фелякетке алып барыр).

49 Ант олсун, биз Мусагъа, бельки олар ёлгъа келирлер дие, Китапны бердик.

(Тефсирджи Земахшерийге коре, аетте «олар» замири иле бильдириледжек мана, Фыравун ве эшраф такъымы олмайып, Аз. Муса иле Фелестинден Мысыргъа кочкен Исраил огъулларыдыр. Зира, Китап, яни Теврат, Фыравун ве адамларынынъ богъулувларындан сонъ вахий этильген).

50 Мерьем огълуны ве анасыны да (къудретимизге) бир алямет яптыкъ; оларны, ерлешювге эльверишли, сувы олгъан бир тепеге ерлештирдик.
51 «Эй, Пейгъамбер! Темиз шейлерден ашанъ, гузель ишлер япынъ. Мен сизинъ япкъанларынъызны хакъкъы иле бильмектем».

(Пейгъамберлерге ве оларнынъ сонъкиси олгъан Аз. Муhаммедге ёнельтильген бу хитаптан, инкярджылар къанаатлерининъ аксине, пейгъамберлер де, бирер инсан олгъаны ве олар ичюн, Аллаhнынъ лютфи олгъан гузель ве элял рызыкълардан файдаланувлары бир къусур олмагъаныны, энъ муими ве оларгъа ярашкъаны яхшы давранышларда олмакъ, Аллаhкъа энъ гузель шекильде къуллыкъ этмек олгъаны анълашылмакъта).

52 «Шубесиз, бу (инсанлар) тек бир уммет оларакъ, сизинъ умметинъиздир; мен де сизинъ Раббинъизим. Ойле исе, менден сакъынынъ» (денильди).
53 Лякин, инсанлар озь араларындаки ишлерини парча-парча больдилер. Эр топ озьлеринде олгъан (фикр ве арекет) иле севинип, гъурурланмакъта.
54 Шимди сен оларны бир замангъа къадар гъафлет ве сапыкълыкъларынен юзь-юзьге къалдыр!
55-56 Беллейлерми ки, оларгъа бердигимиз сервет ве огъулларнен оларгъа файдалар япмакъ ичюн гъайрет этмектемиз? Ёкъ, олар ишнинъ фаркъына баралмайлар.
57 Рабблерине олгъан сайгъыдан толайы, феналыкътан сакъынгъанлар;
58 Рабблерининъ аетлерине инангъанлар;
59 Рабблерине ортакъ къошмагъанлар;
60 Ве Рабблерине дёнеджеклери ичюн, япаяткъан ишлерини къальплери титреерек япкъанлар;
61 Иште, олар яхшылыкъларгъа чапышыр ве яхшылыкъ ичюн ярышырлар.
62 Биз ич кимсени кучюнинъ еткенинден башкъасынен вазифедар япмамыз. Нездимизде хакъны сёйлеген бир китап бардыр ве олар акъсызлыкъкъа огъратылмазлар.
63 Ёкъ, оларнынъ (о инкярджыларнынъ) къальплери бу хусуста джеалет ичиндедир. Айрыджа, оларнынъ бундан (бу ширк ве инкярджылыкъларындан) башкъа, бир такъым (фена) ишлери бардыр ки, олар бу ишлерни япа берирлер.
64 Энъ сонъунда, ферах ве боллукъ ичинде олгъанларыны сыкъынтыгъа (я да азапкъа) огъраткъанымызда, бакъарсынъ ки, олар ферьяд къопарырлар.
65 Бошуна сызланманъ бугунь! Зира, бизден ярдым коралмайджакъсынъыз!
66-67 Чюнки, аетлерим сизге окъулыр эди де, сиз, бунъа къаршы кибирленерек, аркъанъызны чевирир, геджелейин (Кябенинъ этрафында топланаракъ) сандыракълай эдинъиз.
68 Олар бу сёзни (Къур'анны) ич тюшюнмедилерми? Ёкъса, оларгъа даа эвель кечмиштеки аталарына кельмеген бир шей кельдими?
69 Ёкъса, Пейгъамберлерини аля танымадылар да, бу себептен, оны инкяр этелерми?
70 Ёкъса, онда бир делилик олгъаныны сёйлемектелерми? Ёкъ; о, озьлерине акъикъатны кетиргендир, оларнынъ чокъу исе хакътан хошланмамакъталар.

(Бу аетлер косьтермекте ки, инкярджыларнынъ Къур'ангъа сырт чевирювлери ве Аз. Муhаммеднинъ пейгъамберлигини къабул этмеювини ич бир акълы себепке таянмамакъта. Зира, олар Къур'ан узеринде етерли тюшюнген эдилер; я да энъ аздан, етерли тюшюнмек фырсатыны тапкъан эдилер. Айрыджа, Аз. Муhаммед (с.а.)нинъ теблигъи, меселя аталары Аз. Исмаилнинъ теблигъининъ бир девамы эди; яни олар, Хакъ Динни бус-бутюн танымагъан дегиль эдилер. Ресулуллахнынъ дюрюст ве ишаныладжакъ бир инсан олгъаныны пек аля биле эдилер; акъыллы ве зеки олгъанындан да, шубелери ёкъ эди. Бунынънен берабер, кене де инанмай эдилер, чюнки хакътан, яни догърулыкътан, акъикъаттан ве дюрюстликтен хошланмай эдилер. Озьлери хакъкъа уяджакъ ерде, хакъны озь арзу-истеклерине уйдурмагъа къалкъыша эдилер).

71 Эгер хакъ, оларнынъ фена арзу ве истеклерине уйса эди, мытлакъа коклер ве ернен буларда олгъанлар, бозулып кетер эди. Ёкъ, биз оларгъа шан ве шерефлерини кетирдик; факъат олар озь шерефлерине аркъа чевирдилер.

(Тефсирджилернинъ чокъуна коре, аеттеки шан ве шерефнинъ манасы бунъа весиле олгъан Къур'андыр. Бунынъ киби, Ислямдан эвель арапларнынъ акимиетлери ярымаданынъ сынъырларыны ашмагъан вакъытта, Къур'ан-ы Керим ве бу Юдже китап озюне энген Аз. Муhаммед, бу миллетнинъ адыны эбедийлештирмекнен къалмаган, айрыджа Къур'ан ёлуна къоюлгъан пек чокъ миллетлерни де, джианнынъ энъ буюк умметлеринден бири олмакъ шерефине къавуштыргъан).

72 (Ресулым!) Ёкъса, сен олардан бир акъ истемектесинъми? Раббинънинъ береджеги даа хайырлыдыр. О, рызыкъ бериджилернинъ энъ хайырлысыдыр.
73 Акъикъат шу ки, сен оларны догъру бир ёлгъа чагъырмакътасынъ.
74 Ахиретке инанмагъанлар исе, исрарнен ёлдан чыкъмакъталар.
75 Эгер оларны аджып да, ичлеринде олгъан сыкъынтыларыны кеткизсе эдик, яхшыджа сокъурлашаракъ, адден ашувда тирелир эдилер.
76 Ант олсун, биз оларны сыкъынтыгъа къойдыкъ да, кене Рабблерине боюн эгмедилер, ялварув ве якъарувда да булунмайлар.
77 Энъ сонъунда, узерлерине азабы чокъ шиддетли бир къапу ачкъан вакътымызда, бир де бакъарсынъ ки, олар о ерде шашмалап ве умютсиз къалгъанлардыр!
78 О, сиз ичюн къулакъларны, козьлерни ве гонъюллерни яраткъандыр. Не де аз шукюр этесинъиз!
79 Ве О, сизни ер юзюнде яратып чокълаштыргъандыр. Тек Онынъ узурында топланаджакъсынъыз.
80 Ве О, яшатыджы ве ольдюриджидир; гедженинъ ве куньдюзнинъ денъишюви Онынъ эсеридир. Аля акълынъызны ишлетмезсинъизми!
81 Бунъа рагъмен, олар эвелькилер дегени киби дедилер.
82 Дедилер ки: Акъикъатен, биз олюп де, бир топракъ ве кемик обасы алына кельгенде, мытлакъа янъыдан тирильтиледжекмиз, ойлеми?
83 Акъикъатен, истер бизге, истер даа эвельки аталарымызгъа, бойле бир вадеде булунылды; (факъат) бу кечмиштекилернинъ масалларындан башкъа бир шей дегиль!
84 (Ресулым!) Де ки: Эгер биле исенъиз (сёйленъ бакъайыкъ), бу дюнья ве онда булунгъанлар кимге аиттир?
85 «Аллаhкъа аиттир», дейджеклер. Ойле исе, сиз ич тюшюнип-ташынмазсынъызмы! де.
86 Еди къат коклернинъ Рабби, азаметли Аршнынъ Рабби ким? дие сора.
87 «(Булар да) Аллаhнынъдыр», дейджеклер. О алда, сиз Аллаhтан къоркъмазсынъызмы! де.
88 Эгер биле исенъиз (сёйленъ), эр шейнинъ мелекууту (мулькиети ве идареси) озь элинде олгъан, озю эр шейни къорчалап-къоллагъан, факъат козю къорчаланмагъан (бунъа мухтадж олмагъан) ким? дие сора.
89 «(Буларнынъ эписи) Аллаhнынъдыр», дейджеклер. Ойле исе, насыл олуп да, тылсымгъа къапыласынъыз? де.

(Бу аетлерден ачыкъ анълашылгъанына коре, джахилие деврининъ арапларынен, оларнынъ къалымтылары олгъан инат мушриклер, эсасен Аллаhнынъ барлыгъына ве Онынъ кяинат узериндеки акимиети ве тасарруфына инана эдилер. Бунынънен берабер, 83-нджи аеттен анълашылгъанына коре, Аз. Муhаммеднинъ рисалетине, онынъ теблигъ эткен Ислям динине ве Къур'ан-ы Керимге инанмай эдилер. Айрыджа, 82-нджи аетте беян этильгени киби, хусусен, ольгенден сонъ, текрар тирильмекни яни ахирет кунюни къабул этмей эдилер).

90 Догърусы, биз оларгъа акъикъатны кетирдик; олар исе, акъикъатен яланджы эдилер.
91 Аллаh эвлят эдинмегендир; Онынънен берабер ич бир танъры да ёкътыр. Аск такъдирде, эр танъры озюнинъ яраткъаныны ёнельтир ве идаре этер ве мытлакъа олардан бири дигеринден усьтюн келир эди. Аллаh, оларнынъ (мушриклернинъ) якъыштыргъан шейлеринден узакътыр.

(Корюльгени киби, бу аетнен бирден зияде танъры инанчы, кяинатнынъ яратылышы ве чалышувындаки тертипке терс олгъаны ортагъа чыкъа. Бунъа коре, кяинатнынъ барлыкъ ве тертибиндеки мукемеллик, Аллаhнынъ барлыгъы ве бирлигининъ бир ифадеси ве делилидир).

92 Аллаh гъайбны да, шеадетни де билиджидир. О, мушриклернинъ ортакъ къошкъан шейлеринден чокъ юдже ве узакътыр.

(Гъайб ве шеадет, эки айры бильги мейданыны ифаде этер. Гъайб мейданына кирьген малюмат, акъыл ве дуйгъу азаларынынъ идрак кучюни ашкъан, анджакъ бир къысым къабилиетлернинъ бир ольчюде сезе бильгенлери, бунынънен берабер, энъ догъру бир шекильде вахий ёлунен бизге келип еткен бильгилердир. Эсасен гъайб мейданы, бильгиден зияде, бир иман мейданыдыр. Бунынъ киби, Бакъара суресининъ башында да ишарет этильгени киби, «Ааментуу» де ифадесини тапкъан иман эсаслары акъкъындаки бильгилеримиз – бу чешит бильгилердир.
Шеадет исе, гъайбнынъ аксине, теджрибе ве мушааде саасына кирьген дуйгъулар – алем иле бу алемге аит эшья ве вакъиаларны ифаде этер).

93-94 (Ресулым!) Де ки: «Раббим! Эгер оларгъа ёнельтильген техдитни (дюньявий сыкъынтыны ве ухревий азапны) мытлакъа манъа косьтереджек исенъ, бу вазиетте мени залымлар топлулыгъы ичинде булундырма, Раббим!»
95 Биз, оларгъа ёнельткен техдидимизни санъа косьтермеге, эльбетте ки къадирмиз.
96 Сен феналыкъны энъ гузель бир шекильде узакълаштыр. Биз оларнынъ якъыштыргъан шейини чокъ яхшы бильмектемиз.
97 Ве де ки: Раббим! Шейтанларнынъ весвеселеринден санъа сыгъынырым!
98 Оларнынъ янымда булунувларындан да, санъа сыгъынырым, Раббим!
99 Ниает, олардан (мушриклерден) бирине олюм келип чаткъанда: «Раббим! дер, мени кери къайтар»;
100 «Та ки, бошуна кечирдигим дюньяда яхшы иш (ве арекетлер) япайым». Ёкъ! Онынъ сёйлеген бу сёз (бош) лафтан ибареттир. Оларнынъ артында исе, гъайрыдан тириледжек куньлерине къадар (сюрген) бир берзах бардыр.

(Лугъатта «мани» манасына кельген «берзах», олюм иле башлап, гъайрыдан тирильмеге къадар кечкен вакъытны ифаде этиджи диний бир терминдир).

101 Суургъа уфюрильген вакъытта, артыкъ араларында акърабалыкъ багълары къалмагъандыр; бир-бирилерини де къыдырып сорамазлар.
102 Артыкъ кимлернинъ (савап) ольчюлери агъыр басса, иште асыл булар къуртулышкъа иришкенлердир.
103 Кимлернинъ де ольчюлери енгиль кельсе, артыкъ булар да, озьлерине языкъ эткендирлер; (чюнки, олар) эбедий джеэннемдедирлер.
104 Атеш юзьлерини якъар; о ерде суратлары чиркин ве кулюнчли бир алда булунырлар.

(Аллаh Тааля буюк бир нимет олгъан дюнья аятыны ширкнен, инкярджылыкънен ве феналыкълар ишлеерек кечиргенден сонъ, олюмнинъ дешети къаршысында, иш-иштен кечкенинен, уянгъан, анджакъ джеэннем азабына огъравдан къуртулалмагъан бедбахтларгъа о заман ёнельтеджек хитабыны ве оларнынъ аджизликлерини ве итирафларыны бойле ифаде буюрыр:)

105 Сизге аетлерим окъуна эди де, сиз оларны яланлай эдинъиз дегильми?
106 Дерлер ки: Раббимиз! Ёлдан азгъанлыгъымыз бизни енъди; биз бир сапыкълар топлулыгъы эдик.
107 Раббимиз! Бизни бу ерден чыкъар. Эгер бир даа (япкъанларымызгъа) дёнсек, артыкъ белли ки, биз залым инсанлармыз.
108 Буюрыр ки: Алчалдыкъча алчалынъыз о ерде! Манъа къаршы къонушманъыз артыкъ!
109 Зира, къулларымдан бир топу: Раббимиз! Биз иман эттик; ойле исе, бизни афу эт; бизни аджы; сен, мерхаметлилернинъ энъ эйисисинъ, деген эдилер.
110 Иште, сиз оларны алайгъа алдынъыз; сонъунда олар (иле алай этювинъиз), сизге мени яд этмекни унуттырды, сиз оларгъа куле эдинъиз.
111 Бугунь мен оларгъа сабыр эткенлерининъ акъкъыны бердим; олар акъикъатен муратларына иришкенлердир.
112 (Аллаh инкярджыларгъа:) «Ер юзюнде къач йыл къалдынъыз?», дие сорар.
113 «Бир кунь я да куннинъ бир къысмы къадар къалдыкъ. Иште, сайгъанлардан сора», дедилер.
114 Буюрыр: Садедже аз бир муддет къалдынъыз; кешке сиз (буны) бильген олса эдинъиз!
115 Сизни садедже бошуна яраттыкъ ве сиз акъикъатен узурымызгъа кери кетирильмейджексинъиз сандынъызмы?

(Аеттен де анълашылгъанына коре, дюньядаки, бутюн джанлылар арасында вазифе ве месулиет ташыгъан екяне варлыкъ инсандыр. Эсасен инсан аятыны маналы япкъан, онъа дегер къаткъан темель хусусиет, инсаннынъ бир вазифе ве месулиет варлыгъы олгъаныдыр. Бу себепле, вазифелерини беджермеген ве месулиетсиз бир аят кечирген инсанлар, акъикъий манада, инсанлыкъ дегерини джоярлар. Бу дюньяда бир къысым инсанлар инсанлыкъкъа керек вазифелерни джойгъан ве буларнынъ месулиетинден къуртулгъан ола билирлер. Анджакъ, юкъарыдаки ает ачыкъ косьтере ки, иляхий месулиетликтен къуртулмакъ ве Аллаh узурында эсап берювден къачмакъ ич кимсе ичюн мумкюн дегиль. Бунынъ аксини тюшюнмек, ахлякъ низамыны ве бу низамнынъ темели олгъан мутлакъ адалетни инкяр этювге алып барыр).

116 Мутлакъ хаким ве хакъ олгъан Аллаh чокъ юджедир. Ондан башкъа танъры ёкътыр. О, юдже Аршнынъ саибидир.
117 Эр ким Аллаh иле бирликте дигер бир танърыгъа табынса, -ки, бу хусуснен багълы ич бир делили ёкътыр- о кимсенинъ эсабы анджакъ Раббининъ нездиндедир. Шу ери муакъкъакъ ки, кяфирлер къуртулышкъа иришмезлер.
118 (Ресулым!) Де ки: Багъышла ве мерхамет эт, Раббим! Сен мерхаметлилернинъ энъ эйисисинъ.