Сура 31: ЛУКЪМАН

Меккеде назиль олгъан 27, 28 ве 29-нджи аетлерининъ Мединеде назиль олгъаны да ривает этиле. 34 аеттир. Аз. Лукъманнынъ къыссасыны анълаткъаны ичюн, бу адны алгъан.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Элиф. Ляам. Миим.
2 Иште, бу аетлер икмет толу Китапнынъ аетлеридир.
3 Гузель даврангъанлар ичюн бир хидает ребери ве рахмет олмакъ узьре (эндирильгендир).
4 О кимселер намазны къыларлар, зекятны берирлер; олар ахиретке де кесен-кес иман этерлер.
5 Иште олар, Рабблери тарафындан косьтерильген догъру ёл узериндедирлер ве олар къуртулышкъа иришкенлердир.
6 Инсанлардан ойлеси бар ки, эр анги бир ильмий делильге эсасланмадан, Аллаh ёлундан саптырмакъ ве сонъунда да, онынънен алай этмек ичюн бош лафны сатын алыр. Иште, оларгъа шиддетли бир азап бар.

(Бу ает Надир б. Хаариснинъ давранышы узерине назиль олгъаны накъл этиле. Риваетке коре, бу шахыс Аджем масалларыны беян эткен китаплар сатын алып кетирир ве меккелилерге бойле дер эди: «Муhаммед сизге Аад ве Семууд къавмларынынъ масалларыны анълатмакъта; мен де сизге Рум ве Аджем масаллары сёйлейджем». Бойледже, буларны окъур, мушриклерни эглендирир ве инсанларны Къур'ан динълемектен узакълаштырмагъа арекет этер эди).

7 Онъа аетлеримиз окъулгъан вакъытта, санки буларны эшитмеген, санки къулакълары агъыр киби, буюклик таслаяракъ, юзь чевирир. Сен де онъа элем бериджи бир азапнынъ муждесини бер!
8-9 Шубесиз, иман этип де, гузель давранышларда булунгъанлар ичюн, ичинде девамлы къаладжакълары ве ниметлери бол дженнетлер бардыр. Бу, Аллаhнынъ берген акъикъий сёзюдир. О, мутлакъ кучь ве икмет саибидир.
10 О, коклерни коре бильгенинъиз бир дирек олмадан яратты, сизни сарсмасын дие, ерге де буюк дагълар къойды. Ве о ерде эр чешит джанлыны даркъатты. Биз кок юзюнден сув эндирип, о ерде эр файдалы экинден чифт-чифт чыкъардыкъ.

(Коклернинъ корюльген бир диреги олмадан яратылувындан, коклерни тутып, оларнынъ бир-бирине чарпышувынынъ огюни алгъан корюнмез маневий бир дирек олгъаны манасы чыкъарылмакъта ве бу дирек «чекюв къануны» олгъаны бильдирильмекте. Аетнинъ айны къысмына «О, коклерни, -корьгенинъиз узьре- дирексиз яратты» ве «О, корюп тургъанынъыз коклерни дирексиз яратты» маналары да берильген. Аетнинъ сонъки къысмында исе, экинлернинъ эркек-ыргъачы яратылгъаны акъикъатына ишарет этильмекте).

11 Иште, булар Аллаhнынъ яратыкъларыдыр. Шимди (эй, кяфирлер!) Ондан башкъасынынъ не яраткъаныны манъа косьтеринъ! Ёкъ (косьтералмазлар)! Залымлар ачыкъ бир сапыкълыкъ ичиндедирлер.
12 Ант олсун, биз Лукъмангъа: Аллаhкъа шукюр эт! диерек икмет бердик. Шукюр эткен анджакъ озю ичюн шукюр этер. Нанкорьлик эткен де, бильсин ки, Аллаh ич бир шейге мухтадж дегиль, эр тюрлю макътавгъа ляйыкътыр.

(Сою акъкъындаки риваетлер, Лукъманнынъ Эюп Пейгъамбернен акъраба олгъаны акъкъындадыр. Ислям алимлерининъ эксириети, онынъ пейгъамбер дегиль, икмет саиби бир зат олгъаны къанаатиндедирлер. «Икмет»нинъ бир манасы да, назарий илимлерни эльде эткенден сонъ, къазанылгъан рухий пишкинлик, сёз ве арекетлердеки там нокътагъа урув мелекеседир. Земахшерийнинъ «Кешшааф» адлы тефсир китабында онынъ икметлеринден бир орьнек оларакъ шу вакъиа накъл этильген:
Бир кунь Давут Пейгъамбер Лукъмандан бир къоюн союп, энъ яхшы еринден эки парча эт кетирмесини истей; Лукъман да, онъа сойгъан айванынынъ тилини ве юрегини кетире. Бир къач кунь кечкен сонъ, Давут алейхисселям бу кересинде айваннынъ энъ яман еринден эки парча эт кетирмесини истей; о кене тилини ве юрегини кетире. Аз. Давут бунынъ себебини сорагъанда, Лукъман бойле дей: «Бу экиси яхшы олса, булардан даа яхшысы; фена олса, кене булардан даа фенасы олмаз»).

13 Лукъман огълуна огют беререк: Явруджыгъым! Аллаhкъа ортакъ къошма! Догърусы, ширк буюк бир зулумдыр, деген эди.
14 Биз инсангъа, ана-бабасына эйи давранувыны тевсие эткендирмиз. Чюнки, анасы оны нидже сыкъынтыларгъа къатланаракъ ташыгъан. Сюттен айырылувы да, эки йыл ичинде олур. (Иште, бунынъ ичюн) башта манъа, сонъра да ана-бабанъа шукюр эт, дие тевсиеде булунгъандырмыз. Дёнюш анджакъ манъадыр.
15 Эгер олар сени акъкъында бильгинъ олмагъан бир шейни (корь-коране) манъа ортакъ къошувынъ ичюн зорласалар, оларгъа итаат этме. Оларнен дюньяда яхшы кечин, манъа ёнельгенлернинъ ёлуна уй. Сонъунда дёнюшинъиз анджакъ манъадыр. О заман сизге япкъанларынъызны хабер беририм.
16 (Луъкман огютлерине бойле девам эткен эди:) Явруджыгъым! Япкъан ишинъ (яхшылыкъ я да яманлыкъ), бир хардал данеси агъырлыгъында биле олса ве бу, бир къаянынъ ичинде я да коклерде, яхут ернинъ теренликлеринде булунса, кене де Аллаh оны (сенинъ къаршынъа) кетирир. Догърусы, Аллаh энъ уфакъ ишлерни корип бильмекте ве эр шейден хабердардыр.
17 Явруджыгъым! Намаз къыл, яхшылыкъны эмир эт, яманлыкътан вазгечтирмеге чалыш, башынъа кельгенлерге сабыр эт. Догърусы, булар, азм этильмеге дегерли ишлердир.
18 Бийсинмеден, инсанлардан юзь чевирме ве ер юзюнде гъурурланаракъ юрьме. Зира, Аллаh озюни бегенген, макътанып тургъан кимселерни асла севмез.
19 Ер юзюнде саде (аддий) ол, сесинъни сакинлет. Унутма ки, сеслернинъ энъ чиркини эшеклернинъ сесидир.
20 Аллаh, коклерде ве ердеки (нидже варлыкъ ве имкянлары) сизинъ эмринъизге бергенини, ниметлерини ашкяр ве гизли оларакъ сизге бол ихсан эткенини корьмединъизми? Кене де, инсанлар арасында -бильгиси, ребери ве айдынлатыджы бир китабы ёкъ экен- Аллаh акъкъында тартышкъан кимселер бар.
21 Оларгъа «Аллаhнынъ эндиргенине уйынъ», денильгенде: Ёкъ, биз бабаларымызны узеринде булгъан ёлумызгъа уярмыз, дедилер. Я шейтан, оларны алевли атешнинъ азабына чагъырмакъта эди исе!
22 Яхшы давранышлар ичинде озюни бутюнлей Аллаhкъа берген кимсе, акъикъатен энъ къавий туткъучкъа япышкъандыр. Затен, бутюн ишлернинъ сонъу Аллаhкъа барыр.

(Аетте кечкен мухсин бир хадиске коре, «Аллаhкъа, оны корьген киби къуллыкъ эткенлердир». Къуллыкъ, ялынъыз куньлик, вакъытлы, белли табынув шекиллеринен дегиль, бутюн аятнынъ Аллаh ризасына теслимиетинен керчеклешир. «Амеллер ниетлерге коре» дегер къазаныр. Аллаh ризасы ичюн, бу ниетнен атылгъан эр адым, алынгъан эр нефес... ибадеттир, къуллыкътыр, ихсандыр).

23 (Ресулым!) Инкяр эткеннинъ инкяры сени кедерлендирмесин. Оларнынъ дёнюши анджакъ бизгедир. Иште, о заман япкъанларыны озьлерине хабер берирмиз. Аллаh къальплерде олгъаныны, шубесиз чокъ яхшы билир.
24 Оларны бираз файдаландырыр, сонъ озьлерини агъыр бир азапкъа сюйреклермиз.
25 Ант олсун ки, оларгъа «Коклерни ве ерни ким яратты?», дие сорасанъ, мытлакъа «Аллаh...» дерлер. Де ки: (Ойле исе) макътав да ялынъыз Аллаhкъа аиттир. Амма, оларнынъ чокъу бильмезлер.
26 Коклерде ве ерде не бар исе, эписи Аллаhнынъдыр. Билинмели ки, асыл гъаний ве макътавгъа ляйыкъ – Аллаhтыр.
27 Эгер ер юзюндеки тереклер къалем, динъиз де, аркъасындан еди денъиз къошуларакъ (мерекеп олса), кене Аллаhнынъ сёзлери (язмакънен) тюкенмез. Шубе ёкъ ки, Аллаh мутлакъ гъалип ве икмет саибидир.
28 (Инсанлар!) Сизинъ яратылувынъыз ве тирильтилювинъиз, анджакъ тек бир кишининъ яратылувы ве тирильтилюви кибидир. Унытылмасын ки, Аллаh эр шейни билиджи ве корюджидир.
29 Бильмезмисинъ ки, Аллаh геджени куньдюзге ве куньдюзни геджеге къатмакъта. Кунешни ве айны эмири алтына алгъандыр. Буларнынъ эр бири белли бир вадеге къадар арекетине девам этер. Ве Аллаh япкъанларынъыздан тамамен хабердардыр.
30 Чюнки, Аллаh хакънынъ там озюдир; Ондан башкъа табынгъанлары исе, ич шубесиз, батылдыр. Акъикъатен, Аллаh чокъ юдже, чокъ улудыр.
31 Сизге барлыгъынынъ делиллерини косьтерюви ичюн, Аллаhнынъ лютфи иле гемилернинъ денъизде ялдагъаныны корьмединъми? Шубесиз, бунда чокъ сабыр эткен, чокъ шукюр эткен эр кес ичюн, ибретлер бардыр.
32 Дагълар киби далгъалар оларны саргъан вакъытта, динни тамамен Аллаhкъа аит къыларакъ, (ихляснен) Онъа ялварырлар. Аллаh оларны къарагъа чыкъараракъ, къуртаргъан вакъытта, араларындан бир къысмы орта ёлны тутар. Затен, бизим аетлеримизни, анджакъ нанкорь хаинлер билерек инкяр этер.

(Аеттеки «орта ёлны тутар» шеклинде мана берильген къысмы ичюн чешит тефсирлер мевджут. Даа догъру ёл, яни иман узьре къалув, сыкъынты анында Аллаhкъа берген сёзге садакъат косьтерюв шеклинде изаатланмакъта. Бу ает Эбу Джехильнинъ огълу Икриме акъкъында назиль олгъаны ривает этильген. Икриме Меккенинъ фетхини такъип этерек, денъиз ёлунен къачмгъа арекет эткен, факъат ёлда шиддетли бир фыртынагъа огърагъан ве бу эсанада, япкъанларындан пешманлыкъ дуяракъ, къуртулгъан такъдиринде, Ресулуллаhкъа барып, афу сорайджагъына аит сёз берген. Бойледже, къуртулгъанынен, Аз. Пейгъамебрнинъ узурына баргъан, мусульман олгъаныны бильдирген ве бундан сонъ омюрининъ сонъуна къадар мусульманларнынъ сафында джихад эткен).

33 Эй, инсанлар! Раббинъизге къаршы келювден сакъынынъ. Не бабанынъ эвляды, не эвлятнынъ бабасы адына бир шей одеп оламайджакъ кунюнден чекининъ. Билинъ ки, Аллаhнынъ берген сёзю керчектир. Сакъын дюнья аяты сизни алдатмасын ве шейтан Аллаhнынъ афу этювине ишандыраракъ, сизни къандырмасын.

(Эр кеснинъ озь къайгъысына тюшеджек къыямет кунюнинъ алы акъкъында чокъ эсаслы бильги берген бу аетнен кяфир олгъан бабасына ахиретте файдасы токъуна биледжек умюдини беслеген базы му'минлерге бу имкяннынъ олмагъаны да бильдирильмекте).

34 Къыямет вакъыты акъкъындаки бильги, анджакъ Аллаhнынъ къатындадыр. Ягъмурны О ягъдырыр, рахимлерде олгъаныны О билир. Ич кимсе ярын не къазанаджагъыны билалмаз. Кене ич кимсе не ерде оледжегини билалмаз. Шубесиз, Аллаh эр шейни билиджидир, эр шейден хабердардыр.

(Инсанлар бильмеген, ялынъыз Аллаh бильген шейлерине «гъайб, мугъаййебаат» денилир. Аллаhнынъ бильдирюви иле къулларнынъ, мелеклернинъ... буларнынъ базыларыны билюви, оларны гъайб олувдан чыкърмаз).