Сура 6: эль-ЭН'ААМ

Эн'аам суреси 165 аеттир. 91, 92, 93 ве 151, 152, 153-нджи аетлер Мединеде, дигерлери Меккеде энген. Суренинъ базы аетлеринде арапларнынъ къурбан этильген айванларнен багълы бир такъым адетлери тенкъит этильгени ичюн суреге Эн'аам суреси денильген. Эн'аам – къоюн, эчки, деве, сыгъыр ве манда джынысларыны умумий ифаде эткен бир келимедир.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Хамд коклерни ве ерни яраткъан, къаранлыкъларны ве айдынлыкъны бар эткен Аллаhкъа аиттир. (Бу къадар ает ве делиллерден сонъ, кяфир олгъанлар (аля путларны) Рабблери иле денъ тутмакъталар.
2 Сизни бир чамурдан яраткъан, сонъра олюм вакътыны такъдир эткен анджакъ Одыр. Бир де Онынъ къатында муайен бир эджель (къыямет) куню бардыр. Сиз аля шубе этмектесинъиз.
3 О коклерде ве ерде бир Аллаhтыр. Гизлинъизни, ашкярынъызны билир. (Хайыр ве шеррден) не къазанаджагъынызны да билир.
4 Рабблерининъ аетлеринден оларгъа (кяфирлерге) бир ает кельмей турсын, о аетлерден илле де юзь чевирирлер.
5 Акъикъатен олар озьлерине Хакъ кельгенинде оны ялангъа чыкъаргъан эдилер. Факъат якъында олар эглендже эткен шейлерининъ хаберлери келеджек.

(Аетте зикр этильген «Хакъ» – Къур'аннен Пейгъамбер (с.а.)нинъ кетирген дигер муджизелеридир).

6 Корьмедилерми ки, олардан эвель ер юзюнде сизге бермеген бутюн имкянларымызны оларгъа берген, коктен узерлерине бол-бол ягъмурлар ягъыдырып, эвлерининъ алтындан ирмакълар акъызгъан нидже несиллерни эляк эттик. Биз оларны гунахлары себебинден эляк эттик ве оларнынъ артындан башкъа несиллер яраттыкъ.

(Бу аетте Юдже Аллаh, кечмиш къавмларгъа берген ниметлерни бильдирмекте. Ве бу ниметлерге нанкорьлик этип, Аллаhкъа исьян эткенлернинъ сонъунда эляк олгъанларыны хабер бере).

7 Эгер санъа кягъыт узерине язылгъан бир китап эндирсе эдик де, олар эллеринен оны туткъан олсалар эди, кене де инкяр этиджилер: «Бу ачыкътан-ачыкъ тылсымдан башкъа бир шей дегиль», дер эдилер.

(Къур'ан-ы Керим я Джебраил вастасынен, я да вастасыз оларакъ, Пейгъамберимизге эндирильген. Анги шекильде олса-олсун, эндирильген аетлер, китап алында дегель, садедже окъунаракъ Пейгъамбер (с.а.)ге огретилип эзберлетильген. Инкярджылар аетлерни корьгенлери ве эшиткенлери алда, бу шекильдеки бир вахийни къабул этмейип, вахийнинъ язылы весикъалар алында келювини истедилер. Юдже Аллаh бу аетте Къур'ан оларнынъ истеген шеклинде эндирильгени алда биле, кяфирлернинъ кене инкяр этеджегини бильдире. Зира, даа эвель Муса (а.с.)гъа Теврат язылы алда эндирильсе де, инанмагъанлар кене инаманмгъан эдилер).

8 Муhаммедге (коре биледжегимиз) бир мелек эндирильсе эди я! дедилер. Эгер биз ойле бир мелек эндирсе эдик, эльбетте иш битирильген олур, артыкъ озьлерине козь биле ачтырылмаз эди.
9 Эгер Пейгъамберни бир мелек япса эдик, мытлакъа оны инсан шеклине сокъар, оларны кене тюшкен шубелерине тюшюрир эдик.

(Шимди пейгъамбер инсан олгъаны ичюн: «Сен де бизим киби бир инсансынъ», диерек инанмагъан кяфирлер, о заман да мелекни инсан суретинде кореджеклер ве онъа: «Биз сенинъ мелек олгъанынъны не ерден билейик; сен де бизим киби бир инсансынъ», дие, онынъ мелек олгъанына инанмайджакъ ве кетиргенлерини динълемейджеклер ве пейгъамберлигини тасдикъ этмейджек эдилер).

10 Сенден эвельки пейгъамберлернен де эглендже этильген, бу себептен, оларнен эглендже эткенлерни эглендже эткен шейлери (азап) къушаткъан эди.
11 Де ки: Ер юзюнде долашынъ, сонъ (пейгъамберлерни) яланлагъанларнынъ сонъунынъ насыл олгъанларына бакъынъ.
12 (Олардан) коклерде ве ерде олгъанлар кимнинъдир? дие сора. «Аллаhнынъдыр», де. О мерхамет этмекни озь затына фарз къылды. Сизни барлыгъында шубе олмагъан къыямет кунюнде эльбетте топлайджакъ. Озьлерини зиянгъа сокъкъанлар бар я, иште олар инанмазлар.
13 Геджеде ве куньдюзде барынгъан эр шей Онынъдыр. О, эр шейни эшитиджидир, билиджидир.
14 Де ки: Коклерни ве ерни ёкътан бар эткен, ашатылгъаны алда, ашатылмагъан Аллаhтан башкъасыны дост тутаджагъыммы! Де ки: Манъа мусульман олгъанларнынъ илькиси олувым эмир этильди ве сакъын мушриклерден олма! (денильди).
15 Де ки: Мен Раббиме исьян этсем, керчектен буюк бир куннинъ (къыяметнинъ) азабындан къоркъарым.
16 О куню ким азаптан къуртарылса, акъикъатен Аллаh оны къорчалагъандыр. Иште, ачыкътан-ачыкъ къуртулыш будыр.
17 Эгер Аллаh сени бир зараргъа огъратса, оны озюнден башкъа кеткизеджек ёкътыр. Ве эгер санъа бир хайыр берсе, (буны да кери аладжакъ ёкътыр). Шубесиз, О, эр шейге къадирдир.

(Бу аетте хитап Пейгъамбер (с.а.)гедир, анджакъ укюм умумийдир. Яни Аллаh бир кимсеге зарар бермек истесе, бутюн инсанлыкъ бир ерге топланса, о зарарны кеткизалмаз ве онъа Аллаhнынъ такъдир эткенинден зияде файда эталмаз. Бир кимсеге де Аллаh хайыр мурад эткен исе, бутюн инсанлыкъ бир ерге топланып, о хайырнынъ огюни алмакъ истеселер, буны да япалмазлар. Чюнки, хайырны да, шеррни де яраткъан Аллаhтыр).

18 О, къулларнынъ усьтюнде эр тюрлю тасарруфкъа саиптир. О, укюм ве икмет саибидир, эр шейден хабердардыр.
19 Де ки: Анги шей шеадетче энъ буюктир? Де ки: (Хакъ Пейгъамбер олгъаныма даир) меннен сизинъ аранъызда Аллаh шааттыр. Бу Къур'ан манъа онынънен сизни ве етишкен эр кесни тенбиелевим ичюн вахий олунды. Ёкъса, сиз Аллаhнен берабер башкъа танъырлар олгъанына шаатлыкъ этесинъизми? Де ки: «Мен бунъа шаатлыкъ этмем». «О анджакъ тек бир Аллаhтыр, мен сизинъ ортакъ къошкъан шейлеринъизден кесен-кес узакътырым», де.

(Мекке халкъы Ресулуллахкъа сенинъ Пейгъамбер олгъанынъа шаат ёкъ, дедилер. Иште, бунынъ узерине юкъарыдаки ает энди).

20 Озьлерине китап бергенлеримиз оны (Ресулуллахны) озь огъулларыны таныгъанлары киби танырлар. Озьлерини зиянгъа огъраткъанлар бар я, иште, олар инанмазлар.
21 Ялан сёзлернен Аллаhкъа ифтира эткенден я да Онынъ аетлерини ялангъа чыкъаргъанлардан даа залым ким! Шубе ёкъ ки, залымлар къуртулышкъа иришмезлер!
22 Унутма, о кунни ки, оларны эп бирден топлайджакъмыз; сонъ да Аллаhкъа ортакъ къошкъанларгъа: Бош ерге давасыны эткен ортакъларынъыз не ерде? дейджекмиз.
23 Сонъра оларнынъ баанелери: «Раббимиз Аллаh хакъкъы ичюн биз ортакъ къошкъанлар олмадыкъ!», демектен башкъа бир шей олмады.

(Ахиретте ортагъа чыкъкъан акъикъат къаршысында дюньядаки алларындан тамамен вазгечкен кимселер тек Аллаhнынъ танърылыгъына икърар оладжакълар, не чаре ки, бу икърар о ерде бир файда бермейджек. О кунь анджакъ джеза ве мукяфат кунюдир).

24 Корь ки, озь алейхлерине насыл ялан сёйледилер ве (танъры дие) уйдургъан шейлери озь-озьлюгинден насыл гъайып олып кетти!
25 Олардан сени (окъугъан Къур'анынъны) динълегенлер де бар. Факъат оны анълавларына мани олмакъ ичюн къальплерининъ усьтюне перделер, къулакъларына да агъырлыкъ бердик. Олар эр тюрлю муджизени корьселер биле, кене де онъа инанмазлар. Атта о кяфирлер санъа кельгенлеринде: «Бу Къур'ан эскилернинъ масалларындан башкъа бир шей дегиль», диерек сеннен тартышырлар.
26 Олар эм инсанларны Пейгъамберге якълашмакътан вазгечирмеге чалышырлар, эм де озьлери ондан узакълашырлар. Албуки, олар фаркъына бармадан, анджакъ озьлерини эляк этерлер.
27 Оларнынъ атеш къаршысында токътатылып: «Ах, кешке дюньягъа кери къайтарылсакъ да, бир даа Раббимизнинъ аетлерини яланламасакъ ве инангъанлардан олсакъ!», дегенлерини бир корьсенъ!..
28 Ёкъ! Даа эвель гизлеген шейлери (гунахлары) озьлерине корюнди. Эгер (дюньягъа) кери ёллансалар, кене озьлерине ясакъ этильген шейлерге дёнеджеклер. Зира, олар акъикъатен яланджыдырлар.
29 Олар аят анджакъ бу дюньядаки аятымыздан ибареттир; биз бир даа да тирильтириледжек дегильмиз, деген эдилер.
30 Рабблерининъ узуруна кетирильген вакъытта сен оларны бир корьсенъ! Аллаh: Бу (янъыдан тирилюв вакъиасы), хакъ дегильми экен? дейджек. Олар да: «Раббимизге ант олсун ки, эбет!», дейджеклер. Аллаh да: Ойле исе, инкяр эткенинъизден толайы, азапны татынъ! дейджек.
31 Аллаhнынъ узурына чыкъмакъны яланлагъанлар керчектен зиянгъа огърагъандыр. Ниает, оларгъа Къыямет вакъыты апансыздан келип чаткъанынен, олар гунахларыны сыртларына юкленерек, дейджеклер ки: «Дюньяда эйи амеллерни терк этювимизден толайы, вах бизге!». Дикъкъат этинъ, юкленген шейлери не фенадыр!
32 Дюнья аяты бир оюн ве эгленджеден башкъа бир шей дегиль. Муттакъий олгъанлар ичюн ахирет юрту акъикъатен, даа хайырлыдыр. Аля акъыл етиштирмейсинъизми?

(Эбу Джехиль Пейгъамберге: «Биз санъа яланджы демеймиз. Чюнки, сенинъ эмин ве садыкъ олгъанынъа эпимиз къаниймиз. Биз анджакъ Аллаhнынъ аетлерини инкяр этмектемиз», деген эди. Ресулуллах бу вазиетке чокъ кедерленди. Аллаh Тааля Пейгъамберини теселли этмек узьре буюрды ки:)

33 Оларнынъ сёйлегенлери акъикъатен сени кедерлеткенини бильмектемиз. Аслында олар сени яланламайлар, факъат о залымлар ачыкъча Аллаhнынъ аетлерини инкяр этмектелер.
34 Ант олсун ки, сенден эвельки пейгъамберлер де яланлангъан эдилер. Олар яланланувларына ве эзиет этилювлерине рагъмен, сабыр эттилер, сонъунда ярдымымыз оларгъа етишти. Аллаhнынъ келимелерини (къанунларыны) денъиштире биледжек ич бир кимсе ёкътыр. Муакъкъакъ ки, пейгъамберлернинъ хаберлеринден базысы санъа да кельди.
35 Эгер оларнынъ юзь чевирюви санъа агъыр кельген олса, япа бильсенъ, ернинъ ичине эне биледжек бир къоба я да кокке чыкъа биледжек бир мердивен къыдыр ки, оларгъа бир муджизе кетирирсинъ! Аллаh тилесе эди, эльбетте оларны хидает узеринде топлап бирлештирир эди, о алда сакъын джаиллерден олма!

(Бу аеттен анълашылгъанына коре, муджизе косьтермек Пейгъамбернинъ элинде дегиль. Пейгъамбер муджизе истер; факъат Аллаh тилесе, онъа муджизе берир, тилемесе бермез. Иште, бу вазиет пейгъамберлернинъ догъру сёйлегенлерининъ энъ буюк делилидир).

36 Анджакъ (самимиетнен) динълегенлер даветни къабул этер. Олюлерге кельгенде, Аллаh оларны тирильтеджек, сонъра да, Онъа дёндюриледжеклер.
37 Онъа Раббинъден бир муджизе эндирильсе эди я! дедилер. Де ки: Шубесиз, Аллаh муджизе эндирмеге къадирдир. Факъат оларнынъ чокъу бильмезлер.
38 Ер юзюнде юрьген айванлар ве (кок юзюнде) эки къанатынен учкъан къушлардан не бар исе, эписи анджакъ сизинъ киби топлулыкълардыр. Биз о китапта ич бир шейни эксик быракъмадыкъ. Ниает (эписи) топланып, Рабблерининъ узурына кетиреледжеклер.

(Бу аетте ер юзюндеки бутюн джанлыларнынъ инсанлар киби бирер тюр олгъанлары бильдирильмекте. Бир уджейрелилерден омурткъалыларгъа, сюйреклениджилерден аякъларынен юрьгенлерге ве къанатларынен учкъанларгъа баргъандже, бутюн джанлылар мустакъиль бирер тюр тешкиль этмектедир. Анджакъ инсан бу тюрлернинъ энъ шерефлесидир. Эр тюрнинъ озюне аит ортакъ аят къураллары бар. Юдже Аллаh буларнынъ аятларына, истер топлу оларакъ, истер айры-айры незарет этер; итияджларыны къаршылар. Бу вазиет Юдже Аллаhнынъ къудрети сынъырсызлыгыны косьтере).

39 Аетлеримизни ялангъа чыкъаргъанлар къаранлыкълар ичинде къалгъан сагъыр ве тильсизлердир. Аллаh кимни истесе, оны шашмалатыр, истеген кимсесини де, догъру ёлгъа ириштирир.
40 Де ки: Не дерсинъиз; сизге Аллаhнынъ азабы кельсе, я да о къыямет келип чатса сизге, Аллаhтан башкъасына ялварырсынъызмы? Догъру сёзлю олсанъыз (сёйленъиз бакъайыкъ)!
41 Аксине, ялынъыз Аллаhкъа ялварырсынъыз. О да (къалдырылувы ичюн), озюне ялваргъан белянъызны, истесе ортадан къалдырыр; ве сиз ортакъ къошкъан шейлеринъизни унутырсынъыз.
42 Ант олсун ки, сенден эвельки умметлерге де эльчилер ёлладыкъ. Артындан боюн эгсинлер дие, оларны тарлыкъ ве хасталыкъларгъа огъраттыкъ.

(Юдже Аллаh эвельки миллетлерге де пейгъамьерлер ёллагъан, факъат пейгъамберлер инкяр этильген, Аллаh да инкяр эткенлерни шиддетли факъырлыкъ, хасталыкъ ве чешит афатларнен джезаландыргъан).

43 Ич олмагъанда, оларгъа бу шекильде азабымыз кельген вакъытта боюн эгсе эдилер! Факъат къальплери яхшыджа къаттылашты ве шейтан да оларгъа япкъанларыны джазибели косьтерди.
44 Озьлерине япылгъан тенбиелерни унуткъанларында, (эндирген сыкъынты ве мусебетлеримизни ортадан къалдырып), узерлерине эр шейнинъ къапуларыны ачтыкъ. Ниает, озьлерине берильгенлер себебинден къопайгъан заманлары оларны апансыздан якъаладыкъ, бирден олар бутюн умютлерини гъайып эттилер.

(Эвельки умметлер озьлерине ёлланылгъан пейгъамберлерге иман этмегенлери ичюн, Аллаh оларгъа чешит тарлыкъ ве мусибетлер берди; факъат олар кене инанмадылар. Дженаб-ы Аллаh джезаларыны даа да арттырмакъ ичюн, оларгъа бутюн ниметлернинъ къапуларыны ачты, бол рызыкъ ве ниметлерге комюльдилер. Ниметнинъ акъикъий саибине шукюр этеджек ерлерине, зевкъ ве сефагъа далдылар, Оны унутып, шехветлерине теслим олдылар. Иште, бойле там бир саргъошлыкъ ве далгъынлыкъ анында Аллаh оларны якъалады да, неге огърагъанларыны билалмадылар, не япаджакъларыны тюшюнмектен аджиз къалдылар ве эляк олуп кеттилер).

45 Бойледже, зулум эткен топлумнынъ тамыры кесильди. Хамд алемлернинъ Рабби Аллаhкъа махсустыр.

(Аллаhнынъ берген ниметине шукюр этеджеклери ерине, нанкорьлик эттилер, бойледже, озьлерине зулум эттилер. Юдже Аллаh да ер юзюни оларнынъ зулум ве куфюрлеринден темизлемек ичюн, оларны эляк этти).

46 Де ки: Не дерсинъиз; эгер Аллаh къулакъларынъызны сагъыр, козьлеринъизни корь этер, къальплеринъизни де муурьлер исе, буларны сизге Аллаhтан башкъа анги танъры кери бере билир! Бакъ, делиллерни насыл беян этмектемиз. Олар аля юзь чевирмектелер!
47 Де ки: Сёйлерсинъизми; сизге Аллаhнынъ азабы апансыздан я да ачыкъ келир исе, залым топлумдан башкъасы эляк олурмы?
48 Биз, пейгъамберлерни анджакъ мужделейиджилер ве тенбиеджилер оларакъ ёллармыз. Ким иман этер ве озюни тюзельтир исе, оларгъа къоркъу ёкътыр. Олар гъам да чекмейджеклер.
49 Аетлеримизни яланлагъанларгъа кельгенде, ёлдан чыкъкъанлары ичюн, олар азап чекеджеклер.
50 Де ки: Мен сизге, Аллаhнынъ хазинелери меним янымда, демейим. Мен гъайбны да бельмем. Сизге, мен бир мелеким де, демейим. Мен, садедже манъа вахий олунгъангъа уярым. Де ки: Корь иле корьген ич бир олурмы? Ич тюшюнмезсинъизми?

(Мушриклер, Ресулуллах(с.а.)къа: «Сен Аллаh тарафындан ёлланылгъан бир пейгъамбер исенъ, Аллаhтан исте де, бизге дюнья ниметлерини бол-бол берсин, акс алда, санъа инанмамыз», дедилер. Бунынъ узерине бу ает энди ве пейгъамбернинъ инсанларны зенгинлештирмек ичюн дегиль, оларгъа акъикъатны теблигъ этмек ичюн ёлланылгъаны ифаде этильди).

51 Рабблерининъ узурунда топланаджакъларындан къоркъкъанларны онынънен (Къур'аннен) тенбиеле. Олар ичюн Рабблеринден башкъа не бир дост, не де бир вастаджы бар; бельки сакъынырлар.
52 Раблерининъ ризасыны истеерек, саба-акъшам Онъа ялваргъанларны къувма! Оларнынъ эсабындан санъа бир месулиетлилик; сенинъ эсабынъдан да оларгъа эр анги бир месулиетлилик ёкътыр ки, оларны къувуп да, залымлардан олурсынъ!

(Къурейш буюклери Ресулуллах (с.а.)нынъ янына кельген вакъытларында факъыр му'минлернинъ янларында булунувыны истемей эдилер. Ресулуллах да оларнынъ истеклерине уйып, бу му'минлерни янындан чыкъармакъ истеди. Бунынъ узерине Дженаб-ы Хакъ пейгъамберимизни юкъарыдаки аетнен тенбиеледи).

53 «Арамыздан Аллаhнынъ оларгъа лютф ве ихсанда булунгъан кимселер де булармы!», деювлери ичюн оларнынъ бир къысмыны дигерлеринен, иште бойле имтиан эттик. Аллаh шукюр эткенлерни даа яхшы бильмезми?

(Кяфирлер иман шерефине иришкен факъыр му'минлернинъ, пейгъамбернинъ янында озьлеринен айны севиеде тутулувларыны къабул эталмадылар. Албуки, Аллаh къатында зенгин-факъыр айырымы ёкътыр, усьтюнлик иман ве такъвагъа таянмакътадыр. Олар бу шекильде бир имтиангъа табий тутулдылар, инангъанлар къазандылар, гъурурына сыгъдыралмагъанлар исе, зарар эттилер).

54 Аетлеримизге инангъанлар санъа кельгенде, оларгъа де ки: Селям сизге! Раббинъиз мерхамет этмекни озюне язды. Акъикъат шу ки: Сизден ким, бильмейип бир яманлыкъ япар, сонъ артындан тёвбе этип де, озюни ислях этер исе, бильсин ки, Аллаh чокъ багъышлайыджы, чокъ мерхаметлидир.
55 Бойледже, сучлыларнынъ ёлу белли олсун, дие аетлерни яхшыджа изаатламакътамыз.
56 Де ки: Аллаhтан гъайры табынгъан шейлеринъизге табынмакъ манъа ясакъ этильди. Де ки: Мен сизинъ арзуларынъызгъа уймам, акс алда, сапытырым да, хидаетке иришкенлерден олмам.
57 Де ки: Шубесиз, мен Раббимден кельген ап-ачыкъ бир делильге таянмакътам. Сиз исе, оны яланладынъыз. Аман келювини истеген (азабынъыз) меним янымда дегиль. Укюм анджакъ Аллаhнынъдыр. О, хакъны анълатыр ве О, догъру укюм этиджилернинъ энъ хайырлысыдыр.

(Кяфирлер, инанмаганлары ичюн, усьтлерине коктен таш ягъдырылувы яхут ачыкъ бир азапкъа огъратылувлары киби, бир муджизе истей эдилер. Албуки, Ислям давасы даа энди башлангъан эди. О ёлуна девам этеджек, акълий ве ильмий делиллернен эр тарафкъа яйыладжакъ эди. Толайысынен, олар истеген шекльде бир азапны пейгъамбер истемегени киби, Аллаh да ёлламады).

58 Де ки: Аджале истеген шейинъиз меним элимде олса эди, эльбетте меннен сизинъ аранъызда иш битирильген эди. Аллаh залымларны даа яхшы билир.
59 Гъайбнынъ анахтарлары Аллаhнынъ янындадыр; оларны Ондан башкъасы бильмез. О, къарада ве денъизде не бар исе, билир; Онынъ ильми тышында бир япракъ биле тюшмез. О, ернинъ къаранлыкълары ичиндеки янгъыз бир данени дахи билир. Яш ве къуры не бар исе, эписи ап-ачыкъ бир китаптадыр.

(Коклерде ве ерде инсан илмининъ кешф этип, инсанлыкънынъ файдаланувына теклиф эткен нидже хазинелер бар ки, Аллаh буларны билир, заманы кельгенде, истегенини инсанлыкънынъ файдаланувына берир, истегенини де озь ильминде сакълы тутар. Иште, гъайбнынъ анахтарлары булар олмалыдыр).

60 Геджелейин сизни ольдюрген (ольдюреджек киби юкълаткъан), куньдюзи де не ишлегенинъизни бильген; сонъра бельгиленген эджель тамамлансын, дие куньдюзи сизни тирильткен (уяндыргъан) Одыр. Сонъра дёнюшинъиз кене Онъадыр. Сонъунда О, япкъанларынъызны сизге хабер береджек.
61 О, къулларынынъ усьтюнде екяне къудрет ве тасарруф саибидир. Сизге къорчалайыджылар ёллар. Ниает, биринъизге олюм кельдими, эльчилеримиз (вазифели мелеклер) онынъ джаныны алырлар. Олар вазифеде къусур япмазлар.
62 Сонъра инсанлар керчек саиплери олгъан Аллаhкъа дёндюрилирлер. Билесинъиз ки, укюм ялынъыз Онынъдыр ве О, эсап корюджилернинъ энъ чабугидир.
63 Де ки: Къаранынъ ве денъизнинъ къаранлыкъларындан (телюкелеринден) сизни ким къуртарыр ки? (О вакъытта) Онъа гизли-гизли ялвараракъ: «Эгер бизни бундан къуртарсанъ, ант олсун, шукюр эткенлерден оладжакъмыз», дие дуа этерсинъиз.
64 Де ки: Ондан ве бутюн сыкъынтылардан сизни Аллаh къуртарыр. Сонъ сиз кене Онъа ортакъ къошарсынъыз.
65 Де ки: «Аллаhнынъ сизге усьтюнъизден (коктен) я да аякъларынъызнынъ алтындан (ерден) бир азап ёлламагъа я да бир-биринъизнен давалаштырып, киминъизге киминъизнинъ кинини таттырмагъа кучю етер». Бакъ, анъласынлар дие, аетлеримизни насыл изаатламакътамыз!

(Эвельки къавмлар озьлерине ёлланылгъан пейгъамберлерге иман этмейип, исьян ве адден ашувларында девам эткенинен, Аллаh оларнынъ базылары усьтюлерине коктен таш ягъыдырып, эляк этти, мемлекетлери таш йыгъыны алына кельди; базыларыны да шиддетли тепренювлернен эляк этти, мемелекетлерини вийранелерге чевирди, бир къысмыны да ички къарышыкълыкъларнен бир-бирлерини къырдырды. Иште, бу ает-и кериме о вакъиаларгъа ишарет этерек, сонъки пейгъамбернинъ умметини тенбиелемекте).

66 Къур'ан хакъ олгъаны алда, къавмынъ оны яланлады. Де ки: Мен сизге векиль (кефиль) дегилим.

(Аетнинъ сонъки джумлесинен Ресулуллахнынъ вазифеси теблигъ ве тенбиеден ибарет олгъаны бильдирильген).

67 Эр хабернинъ керчеклешеджек бир вакъты бар. Якъында сиз де акъикъатны биледжексинъиз.
68 Аетлеримиз акъкъында ойле-бойле къонушмагъа далгъанларны корьгенинъде, олар башкъа бир сёзге кечкенге къадар, олардан узакъ тур. Эгер шейтан санъа унуттырса, хатырлагъанынъдан сонъ, артыкъ о залымлар топлулыгъынен отурма.

(Базы икметлерге бинаэн, Мекке девринде мушриклерге къаршы дженкке изин берильмеди. Толайысынен, мушриклер Аллаhнынъ аетлерини эгленджеге алгъанларында, догърудан къаршы къоюлмай эди. Онынъ ичюн бу киби вазиетлерде оларны терк этмек Пейгъамбер (с.а.)ге эмир этильди. Шает шейтан унуттырса, хатырлагъан вакътындан итибарен, оларнен отурувы ясакъланды. Ает Ресулуллах (с.а.)къа хитап этмекнен бирликте, укми умумийдир, умметине де аиттир. Бугуньде Аллаhнынъ аетлери эглендже этильгенини корьген бир мусульман, мани олмагъа кучю етмесе, о меджлисни терк этмелидир).

69 Такъва саиплерине, инанмагъанларнынъ эсабындан, эр анги бир месулиетлилик ёкътыр. Факъат, бельки къорчаланырлар дие, хатырлатмакъ керекир.
70 Динлерини бир оюнджакъ ве бир эглендже эткен ве дюнья аяты алдаткъан кимселерни (бир тарафкъа) быракъ! Къазангъанлары себебинен, ич бир нефиснинъ фелякетке огърамамасы ичюн, Къур'ан иле насиат эт. О нефис ичюн Аллаhтан башкъа не дост бардыр, не де шефаатчы. О бутюн барыны фидье оларакъ берсе, кене де ондан къабул этильмез. Олар къазангъан (гунахлары) себебинден, элякетке сюйрекленген кимселердир. Инкяр эткенлеринден толайы, олар ичюн къайнагъан сувдан ибарет бир ичеджек ве элем бериджи бир азап бар.
71 Де ки: Аллаhны быракъып да, бизге файда я да зарар бералмайджакъ шейлерге табынайыкъмы? Аллаh бизни догъру ёлгъа ириштиргенден сонъ, шейтанларнынъ саптырып шашкъын оларакъ, чёльге тюшюрмек истегенлери, аркъадашларынынъ исе: «Бизге кель!», дие догъру ёлгъа чагъыргъанлары шашкъын кимсе киби арт-арткъа (инкярджылыкъкъа) дёндюриледжекмизми? Де ки: Аллаhнынъ хидаети догъру ёлнынъ там озюдир. Бизге алемлернинъ Раббине теслим олувымыз эмир этильген.

(Бу ает тевхидни къабул эткенден сонъ, ширкке дёнген, тек бир иляхкъа къуллыкъ иле чешит иляхларгъа къуллыкъ арасында шубе эткен кимсенинъ шашкъынлыгъыны, айретини джанлы ве ачыкъ бир шекильде тесвир эте. Шейтанлар оны алдатып, Аллаhнынъ ёлундан саптыргъанлар, куфюрге итеклегенлер. Бу алда шашкъын-шашкъын кезгенде, Пейгъамбер ве му'минлер: «Бизге кель», дие, догъру ёлгъа чагъырмакъталар. Иште, акъыллы ве ачыкъкозь инсангъа тюшкени, шубеден узакълашып, Пейгъамбер ве му'минлернинъ чагъырувына уймакъ ве иман теминлеген узур ве ишанчкъа къавушмакътыр).

72 «Намазны дос-догъру къылынъ ве Аллаhтан къоркъунъ», (дие де эмир этильдик). О, узурына барып топланаджагъынъыз Аллаhтыр.
73 О, коклерни ве ерни хакъ (ве икмет) иле яраткъандыр. «Ол!» деген куню эр шей олур къалыр. Онынъ сёзю акъикъаттыр. Суургъа уфленген куню де укюмранлыкъ Онынъдыр. Гизлини ве ашкярны билиджидир ве О, икмет саибидир, эр шейден хабердардыр.

("Суур" – дюнья ольчюлеринен маиети ольченильмейджек бир шей олуп, Аллаh Ресулы тарафындан бойнузгъа бенъзетильген. Суургъа уфлемекнен вазифедар мелек Исрафил (а.с.)дир. Эки дефа уфлейджек, биринджиде, кяинаттаки джанлылар ёкъ оладжакъ, экинджиде исе, бутюн джанлылар текрар тирилип тураджакълар).

74 Ибрахим бабасы Азерге: Бир такъым путларны танърылар эдинмектесинъми? Догърусы, мен сени де, къавмынъны да, ап-ачыкъ бир сапыкълыкъ ичинде корем, деген эди.

(Аз. Ибрахимнинъ къавмы Иракъта яшагъан кельданийлер эди. Йылдызларгъа, кок джысымларына табынгъанлары киби, путларгъа да, табына эдилер. Аз. Ибрахим бабасынынъ ве къавмынынъ путларгъа табынганларыны корьгенинен, оларны кескин бир тильнен тенкъит этти, путлар табынувгъа ляйыкъ олмагъанларыны, Аллаhнен инсанлар арасында васта олалмайджакъларыны, атта олардан ич бир файда ве зарарнынъ кельмейджегини бильдирди).

75 Бойледже, биз кесен-кес иман эткенлерден олувы ичюн Ибрахимге коклернинъ ве ернинъ мелекуутини косьтермекте эдик.

(Мелекуут – иззет ве укюмранлыкъ демектир. Юдже Аллаh Аз. Ибрахимге коклердеки укюмранлыгъыны ве укюмранлыгъынынъ азаметини косьтерген).

76 Гедженинъ къаранлыгъы оны къаплагъанынен, бир йылдыз корьди, Раббим будыр, деди. Йылдыз баткъанынен, баткъанларны севмем, деди.
77 Айны догъгъанда корьгенинен, Раббим будыр, деди. О да баткъанынен, Раббим манъа догъру ёлны косьтермесе, эльбетте ёлдан сапкъан топлулыкълардан олурым, деди.
78 Кунешни догъаяткъанында корьгенинен де, Раббим будыр, зира бу даа буюк, деди. О да, баткъанынен, деди ки: Эй, къавмым! Мен сизинъ (Аллаhкъа) ортакъ къошкъан шейлеринъизден узакъым.
79 Мен ханиф оларакъ, юзюмни коклерни ве ерни ёкътан яраткъан Аллаhкъа чевирдим ве мен мушриклерден дегилим.

(«Ханиф» – Аллаhны бир бильген, Хакъкъа ёнельген ве батылдан ошланмагъан маналарыны ифаде эте.
Аз. Ибрахимнинъ бу давранышындан макъсат, акъикъатен Аллаhны арамакъмы, ёкъса, кок джысымларына табынгъанларны тенкъит этмекми, олар юрьген ёлнынъ янълыш ве япкъанларынынъ бир сапыкълыкъ олгъаныны косьтермектирми. Бу хусуста тефсирджилер ихтиляф эткенлер. Анджакъ, экинджи корюш акъикъаткъа даа якъын. Чюнки, 74-нджи аетте путларгъа табынгъанлары ичюн бабасыны ве къавмыны аджджы тильнен тенкъит этюви Аз. Ибрахимде тевхид инанчынынъ мевджютлигини косьтермекте. Бунынъ киби, 78-нджи аетнинъ сонъу да буны такидлей).

80 Къавмы онынънен тартышмагъа башлады. Оларгъа деди ки: «Мени догъру ёлгъа ириштерген экен, Аллаh акъкъында меннен тартышасынъызмы? Мен сизинъ Онъа ортакъ къошкъан шейлеринъизден къоркъмам. Анджакъ, Раббимнинъ бир шей тилеви истисна. Раббимнинъ ильми эр шейни къушаткъандыр. Аля ибрет алмайсынъызмы?
81 Сиз, Аллаhнынъ сизге акъларында ич бир укюм эндирмеген шейлерни, Онъа ортакъ къошувдан къоркъмаз экенсиз, мен сиз ортакъ къошкъан шейлеринъизден насыл къоркъарым! Шимди бильсенъиз (сёйленъиз), эки топлумдан ангиси ишанчта олмагъа даа ляйыкъ?»

(Эки топлумнынъ манасы – Аллаhны бир къабул эткенлернен Онъа ортакъ къошкъанлардыр. Ахиретте Аллаhнынъ азабындан эмин олмагъа ангиси даа ляйикъ? Бир сонъки ает бунъа джевап бермекте).

82 Инанып да, иманларына эр анги бир акъсызлыкъ былаштырмагъанлар бар я, иште, ишанч оларнынъдыр ве олар догъру ёлны тапкъанлардыр.
83 Иште бу, къавмына нисбетен Ибрахимге берген делиллеримиздир. Биз истеген кимселеримизнинъ дереджелерини юксельтирмиз. Шубесиз ки, сенинъ Раббинъ икмет саибидир, хакъкъы иле билиджидир.

(Аетте кечкен ве «делиль» дие терджиме этильген «худжджет» келимеси кесен-кес делиль манасындадыр. Аз. Ибрахимге берильген худжджет – онъа ильхам этильген тефеккюр, мушааде ве мукъаесе кучюдир. Онынъ ай, кунеш ве йылдызлар къаршысындаки арекет тарзынен мушриклерге къаршы куреште косьтерген делиллер ве дигер муджизелер бу джумледендир).

84 Биз онъа Исхакъ ве (Исхакънынъ огълу) Якъубны да багъышладыкъ; эписини де догъру ёлгъа ириштирдик. Даа эвельде Нуhны ве онынъ союндан Давудны, Сулейманны, Эййубни, Юсуфны, Мусаны ве Харунны догъру ёлгъа ириштирген эдик; биз эйи даврангъанларны, иште бойле мукяфатландырырмыз.
85 Зекериййа, Яхъя, Иса ве Ильясны да (догъру ёлгъа ириштирген эдик). Эписи де эйилерден эдилер.
86 Исмаил, Эльйеса', Юнус ве Луутны да (хидаетке ириштирдик). Эписини алемлерге усьтюн яптыкъ.

(Бу пейгъамберлернинъ усьтюнлик себеплери 89-нджи аетте беян этильген. Булардан базыларына пейгъамберлик вазифесинден гъайры, укюмдарлыкъ да берильген ве оларгъа китап ёлланылгъан, базыларына китап эндирелерек, пейгъамберлик берильген, бир къысмына исе, садедже пейгъамберлик берильген, факъат китап ве укюмдарлыкъ берильмеген).

87 Оларнынъ бабаларындан, балаларындан ве къардашларындан базыларына да (усьтюн къабилиетлер бердик). Оларны мумтаз къылдыкъ ве догъру ёлгъа ириштирдик.
88 Иште бу – Аллаhнынъ хидаетидир, къулларындан истегенини онъа ириштирир. Эгер олар да Аллаhкъа ортакъ къошса эдилер, япаяткъан амеллери, эльбетте бошуна кетер эди.
89 Иште олар, озьлерине китап, икмет ве пейгъамберлик берген кимселеримиздир. Эгер олар (кяфирлер) буларны инкяр этселер, шубесиз ерлерине буларны инкяр этмейджек бир топлум кетирирмиз.
90 Иште, о пейгъамберлер Аллаhнынъ хидает эткен кимселеридир. Сен де оларнынъ ёлуна уй. Де ки: Мен бунъа (пейгъамберлик вазифеме) къаршылыкъ сизден бир акъ истемейим. Бу (Къур'ан) алемлер ичюн анджакъ бир огюттир.

(Бу аетте юкъарыда исимлери анъылгъан пейгъамберлер Аллаhнынъ хидаетинен, догъру ёлда олгъанлары ифаде этильмекте ве пейгъамберимизге де оларнынъ ёлуны тутувы эмир этильмекте. Кечкен пейгъамберлернинъ бир чокъ мусибетлерге, телюкелерге, инкярларгъа кокюс керювлери, эр шейге рагъмен, вазифелерини хакъкъы иле ерине кетирювлери бу джумледендир).
(Еудий алимлеринден Малик б. Сайф, Ресулуллах (с.а.)нынъ янына келип, китаплар узеринде чешит тюрлю лаф этмеге башлады. Ресулуллах: Тевратны Мусагъа эндирген Аллаh акъкъы ичюн сёйле, Китабынъызда: «Аллаh шишман алимлерге богъуз этер», дие бир ибаре корьмединъми? деди. Шишман бир адам олгъан Маликнинъ бунъа джаны сыкъыларакъ: «Аллаh ич бир бешерге ич бир китап эндирмеди», деди. Ве бутюн китапларны инкяр этти. Бунынъ узерине ашагъыдаки ает назиль олды).

91 (Еудийлер) Аллаhны кереги киби танымадылар. Чюнки, «Аллаh ич бир бешерге бир шей эндирмеди», дедилер. Де ки: Ойле исе, Мусанынъ инсанларгъа бир нур ве хидает оларакъ кетирген Китапны ким эндирди? Сиз оны кягъытларгъа язып (истегенинъизни) анълата, чокъуны да гизлейсинъиз. Сизинъ де, аталарынъызнынъ да билалмагъан шейлери (Къур'анда) сизге огретильгендир. (Ресулым!) Сен «Аллаh» де, сонъра оларны быракъ, далгъан батакълыкъларында ойнай турсынлар!
92 Бу (Къур'ан, Умму'ль-къураа (Мекке) ве этрафындакилерни тенбиелемек ичюн санъа эндирдигимиз ве сенден эвелькилерни догърулайыджы мубарек бир китаптыр. Ахиретке инангъанлар бунъа да инанырлар ве олар намазларыны хакъкъы иле къылмагъа девам этерлер.

(Мекке шеэри Ислям дюньясынынъ маневий меркезидир. Онынъ этрафы да бутюн дюньядыр. Ресулуллах (с.а.) бутюн инсанлыкъкъа ёлланылгъан бир Пейгъамбер олуп, Онъа ёлланылгъан Къур'ан да бутюн инсанлыкъкъа хитап этмектедир. Иште, бунынъ ичюн аетте Мекке шеэрине шеэрлернинъ анасы манасында «Умму'ль-къураа» денильген).

93 Аллаhкъа къаршы ялан уйдургъандан яхут озюне ич бир шей вахий этильмегени алда, «Манъа да вахий олунды», дегенден ве «Мен де Аллаhнынъ эндирген аетлерине бенъзегенни эндиреджегим», дегенден даа залым ким бар! О залымлар, олюмнинъ (богъуджы) далгъалары ичинде, мелеклер де панджаларыны узаткъан, оларгъа: «Айды, джанларынъызны къуртарынъ! Аллаhкъа къаршы акъикъат олмагъаныны сёйлевинъизден ве Онынъ аетлерине къаршы кибирлилик таслагъанынъыздан отьрю, бугунь алчакълыкъ азабынен джезаландырыладжакъсынъыз!», дер экен, оларнынъ алыны бир корьсенъ!

(Мусейлемату'ль-кеззааб ве Эсвед-и Ансий киби яланджы пейгъамберлер: «Бизге де вахий кельмекте», диерек, пейгъамберлик идда эттилер. Иште, бу ает олар акъкъында назиль олды).

94 Ант олсун ки, сизни ильк дефа яраткъанымыз киби, бирер-бирер бизге келеджексинъиз ве (дюньяда) сизге берген шейлеримизни артынъызда къалдыраджакъсынъыз. Яратылышынъызда ортакъларынъыз сангъан шефаатчыларынъызны да янынъызда коралмайджакъмыз. Ант олсун, аранъыз ачылгъан ве (танъры) сангъан шейлеринъиз сизден гъайып олуп кеткендир.
95 Шубесиз, Аллаh, урлукъны ве чегирдекни чатлатыджыдыр, олюден тирини чыкъаргъан, тириден де олюни чыкъарыджыдыр. Иште, Аллаh будыр. О алда (хакътан) насыл дёнерсинъиз!
96 О, сабаны айдынлатыджыдыр. О, геджени раатланув заманы, кунеш ве айны (вакъытларнынъ тайини ичюн) бирер эсап ольчюси япкъан. Иште бу, азиз ве (эр шейни) пек яхшы бильген Аллаhнынъ такъдиридир.

(Бу ает-и керимеде Юдже Аллаh, махлукъатнынъ кечинювлерини темин этювлери ичюн сабаны, яни куньдюзни яраткъаныны, куньдюзи мейдангъа кельген бедений ве рухий ёргъунлыкъларны савундырувлары ичюн геджени раатланмакъ заманы оларакъ, ай ве кунешни де, бир чокъ файдаларынен берабер, айрыджа ишлернинъ бир системада ве эсаплы юрютилюви ичюн яраткъаныны бильдирмекте).

97 О, къара ве денъизнинъ къаранлыкъларында оларнен ёл тапарсынъыз дие, сиз ичюн йылдызларны яратыджыдыр. Акъикъатен биз, бильген бир топлум ичюн аетлерни кениш-кениш беян эттик.
98 О, сизни тек бир нефистен (Адемден) яраткъандыр. (Сиз ичюн) бир къалув ери, бир де эманет оларакъ къонуладжакъ еринъиз бар. Анълагъан бир топлум ичюн аетлерни тефсилятлы бир шекильде изаатладыкъ.

(Бу аетте анълатылгъан къалув ерининъ манасы, бабаларнынъ несили я да аяткъа эльверишли олгъан ер юзю; эманет оларакъ къонуладжакъ ернинъ манасы да, ана рахми я да мезардыр).

99 О, коктен сув эндириджидир. Иште, биз эр чешит экинни онынънен осьтюрдик. О экинден де озюнде бир-бирининъ усьтюне минген данелер яратаджагъымыз бир ешиллик; хурманынъ гъонджесинден саркъкъан салкъымлар; юзюм багълары; бир къысмы бир-бирине бенъзеген, бир къысмы да бенъземеген зейтун ве нар багъчаларыны мейдангъа кетирдик. Мейва берген ве пишкен вакътында эр бирининъ мейвасына бакъынъ! Шубесиз, бутюн буларда, инангъан бир топлум ичюн, ибретлер бар.
100 Джинлерни Аллаhкъа ортакъ къоштылар. Албуки, оларны да Аллаh яраткъан эди. Бильгисизликнен Онъа огъуллар ве къызлар якъыштырдылар. О, оларнынъ илери сюрьген васталарындан узакъ ве юджедир.

(Базы арап путперестлери джинлерни Аллаhкъа ортакъ къошаракъ, оларгъа табына эдилер. Оларнынъ да Аллаhнынъ махлюкъи олгъаныны, махлюкъ олгъан бир варлыкънынъ танъры оламайджагъыны тюшюнип оламай эдилер. Айрыджа, еудийлер Узейр пейгъамберге Аллаhнынъ огълу, христианлар да Иса пейгъамберге Аллаhнынъ огълу дей эдилер. Базы мушриклер де мелеклерге ыргъачылыкъ васфыны беререк, Аллаhнынъ къызлары, дей эдилер. Иште, Аллаh Тааля буларгъа ишарет этерек, озюнинъ бу киби васыфлардан узакъ олгъаныны ифаде буюрмакъта).

101 О, коклернинъ ве ернинъ екяне ярытыджысыдыр. Онынъ акъраны олмагъаны алда, насыл баласы ола билир! Эр шейни О яраткъандыр ве эр шейни хакъкъы иле билиджи Одыр.
102 Иште, Раббинъиз Аллаh Одыр. Ондан башкъа танъры ёкътыр. О, эр шейнинъ яратыджысыдыр. Ойле исе, Онъа къуллыкъ этинъ. О эр шейге векильдир. (Ишанылып таяныладжакъ тек варлыкъ Одыр).
103 Козьлер Оны коралмаз; албуки, О, козьлерни корер. О, эшьяны пек яхшы билиджи, эр шейден хабердардыр.

(Козьлер Онынъ затыны ве кемалыны хакъкъы иле къаврап олалмаз демектир. Бунынънен берабер, эхл-и суннетке коре, дженнетте му'минлер Аллаhны кореджеклер. Бу хухуста ает ве хадислер бар).

104 (Догърусы) сизге Раббинъиз тарафындан басиретлер (идрак къабилиети) берильгендир. Артыкъ ким хакъны корьсе, файдасы озюне, ким де корь олса, зарары озюнедир. Мен узеринъизге бекчи дегилим.

(Аллаh инсанларгъа эшьяны корювлери ичюн насыл маддий козьлер берген исе, акъикъатны къаврай билювлери ичюн де, къальп козю дие бильгенимиз идрак кучьлери де берген. Артыкъ ким бу къабилиетини догъругъа къулланмаса, зарары озь алейхине олур).

105 Бойледже, биз аетлерни кениш-кениш изаатламакътамыз ки, «Сен дерс алгъансынъ», десинлер де, биз де анълагъан топлум ичюн Къур'анны яхшыджа изаатлайыкъ.
106 Раббинъден санъа вахий олунгъангъа уй. Ондан башкъа танъры ёкътыр. Мушриклерден юзь чевир.
107 Аллаh тилесе эди, олар ортакъ къошмаз эдилер. Биз сени оларнынъ узерине бир бекчи япмадыкъ. Сен оларнынъ векили де дегильсинъ.
108 Аллаhтан башкъасына табынгъанларыны (ве путларыны) сёгменъиз; сонъра олар да бильмеерек, Аллаhны сёгерлер. Бойледже, биз эр умметке озь ишлерини джазибели косьтердик. Сонъунда дёнюшлери Рабблеринедир. Артыкъ О, не япкъанларыны озьлерине бильдиреджек.

(Риваетке коре, Ресулуллах (с.а.) мушриклернинъ путларыны яманлай эди. Мушриклер: «Я танърыларымызны сёгмекни токътат, я да биз сенинъ танърынъны сёгермиз», дедилер. Бунынъ узерине бу ает назиль олды. Аетнинъ укми эр заман кечерлидир. Миллет я да шахысларнынъ мукъаддес къабул эткен шейлерини сёгмемек керек. Зира, бу киби давранышлар даима акс тесир косьтермекте ве мукъаддес къабул этильген шейлерни акъаретлемеге себеп олмакъта).

109 Озьлерине бир муджизе кельсе, онъа мытлакъа инанаджакъларына даир къуветли бир шекильде Аллаhкъа ант ичтилер. Де ки: Муджизелер анджакъ Аллаh къатындандыр. Амма, муджизе кельгенде де, инанмайджакъларынынъ фаркъындасынъмы?
110 Кене Онъа иман этмеген ильки вазиетлериндеки киби, оларнынъ гонъюллерини ве козьлерини терс чевирирмиз. Ве оларны шашкъын оларакъ, ёлдан азгъанлары алда быракъырмыз.
111 Эгер биз оларгъа мелеклерни эндирсе эдик, олюлер де оларнен къонушса эди ве эр шейни топлап, къаршыларына кетирсек эди, Аллаh тилемегендже, кене де инанаджакъ дегиль эдилер; факъат чокълары буны бильмезлер.

(Сапыкълыкъкъа далгъанларнынъ сапувларына себеп, делиллернинъ азлыгъы я да ёкълыгъы дегиль. Шает сапыкъларнынъ истегени киби, олюлер тирильсе де, озьлеринен къонушса, атта кяинаттаки эр шей тильге кирсе ве оларны имангъа чагъырса, кене къабул этмезлер. Чюнки, къальплеринде фитне, виджанларында пас бардыр. Олар хидаетке ёнельмегенлери ичюн, Аллаh да хидаетке иришювлерини тилемез).

112 Бойледже, биз эр бир пейгъамберге инсан ве джин шейтанларыны душман яптыкъ. (Булар), алдатмакъ ичюн, бир-бирлерине ялдызлы сёзлер фысылдарлар. Раббинъ тилесе эди, оны да япалмаз эдилер. Артыкъ оларны уйгъан шейлеринен козь-козьге быракъ.
113 Ахиретке инанмагъанларнынъ къальплери онъа (ялдызлы сёзге) къансын, ондан хошлансынлар ве ишлеген сучларыны ишлемеге девам этсинлер, дие (бойле япарлар).
114 (Де ки): Аллаhтан башкъа бир хакем къыдыраджанъмы? Албуки, сизге китапны ачыкъ оларакъ эндирген Одыр. Озьлерине китап берген кимселеримиз Къур'аннынъ акъикъатен Раббинъ тарафындан эндирильгенини билирлер. Сакъын шубеленгенлерден олма!
115 Раббинънинъ сёзю, догърулыкъ ве адалет нокътаи назарындан, тамамлангъандыр. Онынъ сёзлерини денъиштиреджек кимсе ёкътыр. О, эшитиджидир, билиджидир.
116 Ер юзюнде олгъанларнынъ чокъуна уяджакъ олсанъ, сени Аллаhнынъ ёлундан саптырырлар. Олар зандан башкъа бир шейге табий олмаз, яландан башкъа сёз де сёйлемезлер.
117 Муакъкъакъ ки, сенинъ Раббинъ, эбет, О, озь ёлундан сапкъанны энъ яхшы билиджидир. О, догъру ёлда юрьгенлерни де яхшы билиджидир.
118 Аллаhнынъ аетлерине инаныр экенсинъиз, узерине Онынъ ады анъыларакъ союлгъанлардан ашанъ.
119 Узерине Аллаhнынъ ады анъылып союлгъанындан ашамаманъызгъа себеп не? Албуки, Аллаh, чаресиз ашамакъ зорунда къалгъанынъыздан гъайры, арам къылгъан шейлерни сизге беян эткендир. Догърусы, бир чокълары бильгисизликтен озюнинъ фена истеклерине уяракъ сапмакъталар. Муакъкъакъ ки, Раббинъ адден ашкъанларны чокъ яхшы билир.

(Инсанлар чаресиз къалып, ачлыкътан олюм телюкеси киби бир телюкенен къаршылашкъанларында, арам олгъан шейлерден аз микъдарда ашай билирлер).

120 Гунахнынъ ашкярыны да, гизлисини де быракъынъ! Чюнки, гунах ишлегенлер япкъанларынынъ джезасыны мытлакъа чекеджеклер.
121 Узерине Аллаhнынъ ады анъылмадан союлгъан айванлардан ашаманъ. Шубесиз, бу буюк гунахтыр. Акъикъатен, шейтанлар достларына, сизнен курешювлери ичюн телкъинде булунырлар. Эгер оларгъа уйсанъыз, шубесиз, сиз де Аллаhкъа ортакъ къошкъан олурсынъыз.

(Аслында ашалувы элял олгъан эр анги бир айван, къасттан Аллаhнынъ ады анъылмадан союлса, о айваннынъ этини ашамакъ арам олур).

122 Олю экен, тирильттигимиз ве озюне инсанлар арасында юре беледжеги бир ышыкъ бердигимиз кимсе, къаранлыкълар ичинде къалып, ондан ич чыкъалмайджакъ вазиеттеки кимсе киби олурмы! Иште, кяфирлерге япкъанлары бойле сюслю косьтерильгендир.
123 Бойледже биз, эр бир къасабада, о ерлерде бозгъунджылыкъ япувлары ичюн гунахкярларыны реберлер яптыкъ. Олар ялынъыз озьлерини алдатырлар, амма фаръкына бармазлар.
124 Оларгъа бир ает кельгенде, Аллаhнынъ эльчилерине берильгеннинъ бенъзегени бизге де берильмегендже, кесен-кес инанмамыз, дедилер. Аллаh пейгъамберликни кимге береджегини даа яхшы билир. Къабаат ишлегенлерге, япаяткъан ийлелерине къаршылыкъ Аллаh тарафындан ашшагъылыкъ ве четин бир азап токъунаджакъ.
125 Аллаh кимни догъру ёлгъа ириштирмек истесе, онынъ къальбини Ислямгъа ачар; кимни де саптырмакъ истесе, кокке чыкъараяткъан киби, къальбини олдукъча тарлаштырыр. Аллаh инанмагъанларнынъ усьтюне, иште бойле писликни берир;

(Аллаh Тааля бу аетте бир табиат къанунына да ишарет этмекте. Кокке ёксельген сайын ава басымы азаладжагъындан, о вакъытта нефес алмакъ да къыйынлашыр. Атта 20.000 метрни кечкенде махсус джихазлар олмадан, инсан нефес аламаз, олюр. Иште, бу къанунгъа ишарет буюргъан Юдже Аллаh Ислямгъа кирмегенлернинъ кокюслери кокке юкселеяткъан киби тар ве сыкъынтылы оладжагъыны бильдирмекте).

126 Бу (дин), Раббинънинъ дос-догъру ёлудыр. Биз, огют аладжакъ бир къавм ичюн аетлерни тефсилятлы оларакъ изаатладыкъ.
127 Рабблери къатында оларгъа аманлыкъ юрту (дженнет) бардыр ве япаяткъан (гузель) ишлери себебинен, Аллаh оларнынъ достудыр.
128 Аллаh, оларнынъ эписини бир ерге топлагъан куню: «Эй, джинлер (шейтанлар) топлулыгъы! Сиз инсанларнен чокъ огъраштынъыз», дер. Оларнынъ, инсанлардан достлары исе: «Эй, Раббимиз! (Биз) бир-биримизден файдаландыкъ ве бизге берген муддетнинъ сонъуна ириштик», дерлер. Аллаh да буюрыр ки: Аллаhнынъ истегенинден гъайры, ичинде эбедий къаладжакъ еринъиз атештир. Шубесиз, Раббинъ икмет саибидир, билиджидир.
129 Иште, бойледже, ишлеген гунахларындан отьрю, залымларнынъ бир къысмыны дигер бир къысмынынъ пешине такъармыз.
130 Эй, джин ве инсан топлулыгъы! Аранъызда сизге аетлеримни анълаткъан ве бу куннен къаршылашаджагъынъызгъа даир сизни тенбиелеген пейгъамберлер кельмедими! Дерлер ки: «Озь алейхимизге шаатлыкъ этермиз». Дюнья аяты оларны алдатты ве кяфир олгъанларына даир озь алейхлерине шаатлыкъ эттилер.
131 Акъикъат шу ки: Халкъы хаберсиз олгъанда, Раббинъ акъсызлыкънен улькелерни эляк этиджи дегильдир.

(Юдже Аллаh инсанларгъа пейгъамбер ёлламадан, оларны месуль тутмаз, инкяр ве гунахлары себебинден, оларны джезаландырмаз. Анджакъ, инсанлар ёлланылгъан пейгъамберлернинъ тенбие ве къоркъытувларына къулакъ асмаз да, озь истек ве арзуларына уйсалар, иште о вакъытта азапкъа ляйыкъ олурлар ве узюр беян этмек имкянлары да къалмаз).

132 Эр кеснинъ япкъан ишлерине коре дереджелери бардыр. Раббинъ оларнынъ япкъанларындан хаберсиз дегиль.
133 Раббинъ зенгиндир, рахмет саибидир. Тилесе, сизни ёкъ этер ве сизни башкъа бир къавмнынъ зурриетинден яраткъаны киби, сизден сонъ еринъизге истеген бир къавмны яратыр.
134 Сизге ваде этильгени мытлакъа келеджек; сиз бунынъ огюни аламазсынъыз.

(Ает-и керимедеки ваденинъ манасы - къыяметнинъ къопувы, олюмден сонъ тирилюв, ашыр ве эсап куньлеридир киби. чешит маналар берильген).

135 Де ки: Эй, къавмым! Элинъизден кельгенини япынъ! Мен де япаджагъым! Юртнынъ (дюньянынъ) сонъу кимнинъ лехине олгъаныны якъында биледжексинъиз. Акъикъат шу ки, залымлар къуртуламазлар.
136 Аллаhнынъ яраткъан экинлеринен айванлардан Аллаhкъа пай айырып, занларына коре, бу Аллаhкъа, бу да ортакъларымызгъа (пултарымызгъа) дедилер. Ортакълары ичюн айырылгъаны Аллаhкъа еткизильмей, факъат Аллаh ичюн айырылгъаны ортакъларына еткизильмекте! Не фена укюм бермектелер?

(Джахилие арапларындан базылары, экинлерининъ ве айванларынынъ бир къысмыны Аллаhнен путлары арасында болюштирир ве «Шу Аллаhнынъ пайы, бу да танърыларымызнынъ пайы», дер эдилер. Аллаh ичюн айыргъанларыны мусафирлерге ве факъырларгъа арджлар, танърылар ичюн айыргъанларыны да, оларнынъ узурунда япыладжакъ мерасим ве башкъа шейлерге сарф этер эдилер. Эгер Аллаhнынъ акъкъындан путнынъ акъкъына бир шей кечсе, оны ойле быракъа эдилер. Путнынъ акъкъындан Аллаh ичюн айырылгъан тарафкъа бир шей кечсе, оны алып, текрар путнынъ пайына къоша эдилер. Ве: «Аллаh зенгиндир, булар исе факъыр», дер эдилер. Путкъа айырылгъаны нетиджеде кене озьлерине къаладжагъындан, онынъ пайындан Аллаh ичюн айырылгъан тарафкъа бир шей кечмемесине дикъкъат эте эдилер. Иште, Юдже Аллаh оларнынъ бу япкъанларына ишарет этмекте ве оларны тенкит этмекте).

137 Бунынъ киби, ортакълары мушриклерден чокъуна балаларыны (къызларыны) ольдюрмекни хош косьтерди ки, эм озьлерини махв этсинлер, эм де динлерини къарыштырып бозсынлар! Аллаh истесе эди, буны япамаз эдилер. Ойле исе, оларны уйдургъанларынен берабер быракъ.
138 Олар сачма тюшюнджелерине коре, дедилер ки: «Бу (танърылар ичюн айырылгъан) айванларнен экинлер арамдыр. Буларны бизим истегенимизден башкъасы ашап оламаз. Булар да минильмеси ясакълангъан айванлардыр». Бир такъым айванлар да бар ки, (Аллаh бойле эмир этмекте дие) Онъа ифтира этерек, узерлерине Аллаhнынъ адыны анъмазлар. Япаяткъан ифтиралары себебинден, Аллаh оларны джезаландыраджакъ.

(Мушриклер бахиире, сааибе ве васыыле дие тариф эткен девелери ве къоюнларнынъ эт ве сютлерини, озьлери истегенлеринден башкъаларына арам къылгъан эдилер. (Бу айванлар акъкъында бильги ичюн бакъ. «Мааиде» суреси, 5/103). Хаам дие сыфатлангъан девелерине де, минильмесини ясакълагъан эдилер. Бир къысым айванларны сойгъанда да, Аллаhнынъ адыны дегиль, путларнынъ адыны анъа эдилер. Ает оларгъа ишарет этмекте).

139 Дедилер ки: «Шу айванларнынъ къарынларында олгъанлар ялынъыз эркеклеримизге аиттир, къадынларымызгъа висе, арам къылынгъандыр. Шает (баласы) олю догъса, о заман (къадын-эркек) эписи онда ортакътыр». Аллаh бу дегерлендирювлерининъ джезасыны береджек. Шубесиз ки, О, икмет саибидир, хакъкъы иле билиджидир.
140 Бильгисизликлери себебинден, акъылсызлыкънен балаларыны ольдюргенлер ве Аллаhнынъ озьлерине берген рызкъыны, Аллаhкъа ифтира этерек, (къадынларгъа) арам къылгъанлар, муакъкъакъ ки, зиянгъа огърагъандырлар. Олар акъикъатен сапыкътырлар ве догъру ёлны тападжакъ да дегиллер.

(Джахилиет девринде арапларнынъ бир чокъу эсир олмакътан я да факъырлашмакътан къоркъаракъ, я да келин этмектен утанаракъ, догъгъан къыз балаларыны тирилейин топракъкъа коммек ёлунен ольдюре эдилер. Иште Аллаh Тааля оларнынъ бу вазиетине ишарет буюраракъ, оларны тенкъит этмекте).

141 Асмалы ве асмасыз (юзюм) багъчалары, берекети чешит-чешит хурмалары, экинлери, бир-бирине бенъзеген ве бенъземеген бичимде зейтун ве нарларны яратыджы Одыр. Эр бири мейва берген вакъытта мейвасындан ашанъ. Пишип джыйылгъан куню де, акъкъыны (зекят ве садакъасыны) беринъ, факъат исраф этменъ; чюнки, Аллаh исраф эткенлерни севмез.
142 Айванлардан юк ташыгъаны ве юнюнден тёшек япылгъанларыны яраткъан Одыр. Аллаhнынъ сизге берген рызкъындан ашанъ, шейтаннынъ артына тюшменъ; шубесиз, о сиз ичюн ап-ачыкъ бир душмандыр.

(Аетте кечкен «хамууле» – юк ташыгъан айван демектир; «ферш» висе, даа минильмек чагъына кельмеген яш айван я да юнюнден, къылындан яйма, тёшеме ве тёшек япыла биледжек айванлардыр. Яткъызылып союладжакъ айван манасына да келе).
(Араплар базыда айванларнынъ эркеклерини, базыда да ыргъачыларыны, базыда буларнынъ балаларыны арам сая эдилер. Юдже Аллаh оларнынъ бу инанчларыны ред этерек, бойле буюрды:)

143 (Ыргъачы ве эркек оларакъ) секиз чифт яратты: къоюндан эки, эчкиден эки... Де ки: О, буларнынъ эркеклериними, ыргъачыларынымы, ёкъса, бу эки ыргъачынынъ къарынларында олгъан явруларыны арам эттими? Эгер догъру исенъиз, манъа илим иле сёйленъиз.
144 Деведен де эки, сыгъырдан да эки (яратты). Де ки: О, буларнынъ эркеклериними, ыргъачыларынымы, ёкъса, бу эки ыргъачыларнынъ къарынларында олгъан явруларыны арам къылдымы? Ёкъса, Аллаhнынъ сизге бойле васиет эткенине шаат олдунъызмы? Бильгисизликнен инсанларны саптырмакъ ичюн Аллаhкъа къаршы ялан уйдургъандан даа ким залым! Шубесиз, Аллаh о залымлар топлулыгъыны догъру ёлгъа ириштирмез.
145 Де ки: Манъа вахий олунгъанда, леш я да акъызылгъан къан яхут домуз эти -ки писликнинъ озюдир- я да гунах ишленерек, Аллаhтан башкъасы адына союлгъан бир айвандан башкъа, ашайджакъ кимсеге арам къылынгъан бир шей тапалмайым. Башкъасына зарар бермемек ве сынъырны ашмамакъ узьре, ким (булардан) ашамакъ зорунда къалса, бильсин ки, Раббинъ багъышлайыджы ве мерхаметлидир.

(Бу аетнинъ анъламы ичюн айны суренинъ 119-нджы аети анълатувына бакъынъ).

146 Еудийлерге бутюн тырнакълы айванларны арам эттик. Сыртларында яхут ичеклеринде олгъан я да кемикке къарышкъан ягълардан башкъасы олмакъ узьре, сыгъыр ве къоюннынъ ич ягъларыны да оларгъа арам эттик. Бу зулумлары себебинден, оларгъа берген джезамыздыр. Биз, эльбетте догъру сёйлейиджимиз.

(Аетте зикр этильген «багъый» келимеси, зулум манасындадыр. Еудийлернинъ пейгъамберлерни ольдирювлери, зулум этерек, факъырларны икътисадий джеэттен эзювлери, арамны элял, элялны арам саювлары киби зулумлары себебинен, Юдже Аллаh аетте зикр этильген шейлерни оларгъа арам эткен. Ёъкса, аслында буларнынъ эписи арам дегиль).

147 Эгер сени яланласалар, де ки: Раббинъиз кениш бир рахмет саибидир. Бунынънен берабер, Онынъ азабы, сучлылар топлулыгъындан узакълаштырыламаз.
148 Путперестлер дейджеклер ки: «Аллаh тилесе эди, не биз ортакъ къошар эдик, не де аталарымыз. Ич бир шейни де арам этмез эдик». Олардан эвелькилер де айны шекильде (пейгъамберлерни) яланладылар ве сонъунда азабымызны таттылар. Де ки: Янынъызда бизге анълатаджакъ бир бильгинъиз бармы? Сиз зандан башкъа бир шейге уймамакътасынъыз. Ве сиз садедже ялан сёйлемектесинъиз.

(Мушриклернинъ арам къылгъан шейлери ичюн бакъ. 138, 139-нджи аетлер).

149 Де ки: Кесен-кес делиль, анджакъ Аллаhнынъдыр. Аллаh тилесе эди, эльбетте эпинъизни догъру ёлгъа ириштирир эди.

(Мушриклер: «Аллаh тилесе эди, не биз ортакъ къошар эдик, не аталарымыз... ич бир шейни де арам къылмаз эдик», диерек кяфирликлерини Аллаhнынъ ирадесине багъламакъ истей эдилер. Юдже Аллаh бу аетнен озюнинъ делили даа усьтюн ве нетиджеге ириштириджи экенини бильдирди. Зира, О, тилесе эди, къулларыны гунахкъа мейль этмейджек хусусиетте яратыр эди. Анджакъ, О, буны истемеди, къулларыны эм гунах ишлемеге, эм де савап къазанмагъа къабилиетли бир хусусиетте яратты. Оларгъа ираде берди, озюнинъ тилемесини де къулларынынъ ираделери догърулыгъында ёнельтти. Анджакъ, хайыргъа разы олды, шеррге разы олмады. Аллаh тилесе, къулдаки феналыкъ япув хусусиетини ондан алыр ве бутюн инсанлар хидаетке иришир эдилер. О вакъытта да имтиан икмети ортадан къалкъар ве макъсат асыл олмаз эди).

150 Де ки: Аллаh шуны ясакъ этти, дие шеадет этеджек шаатларынъызны кетиринъ! Эгер олар шаатлыкъ этселер, сен оларнен берабер шаатлыкъ этме; аетлеримизни яланлагъанларнынъ ве ахирет кунюне инанмагъанларнынъ истеклерине уйма. Олар, Рабблерине эш тутмакъталар.
151 Де ки: Келинъ, Раббинъизнинъ сизге нелерни арам эткенини окъуйым: Онъа ич бир шейни ортакъ къошманъ, ана-бабагъа яхшылыкъ япынъ, факъырлыкъ къоркъусынен балаларынъызны ольдюрменъ -сизинъ де, оларнынъ да рызкъыны биз берирмиз- ; феналыкъларнынъ ашкярына да, гизлисине де якълашманъ ве Аллаh ясакълагъан джанны хакъсыз ерде къыйманъ! Иште, булар – Аллаhнынъ сизге эмир эткенлеридир. Умют этилир ки, тюшюнип анъларсынъыз.
152 Пишкинлик чагъына кельгенге къадар, етимнинъ малына, садедже энъ яхшы тутумнен якълашынъ; ольчю ве чекини адалетнен япынъ. Биз эр кеске анджакъ кучюнинъ еткени къадарыны юклермиз. Сёз сёйлеген вакътынъызда, якъынларынъыз дахи олса, адалетли олунъ, Аллаhкъа берген сёзюнъизни тутынъ. Иште, Аллаh сизге эйидже тюшюнирсинъиз дие, буларны эмир этти.
153 Шубесиз, бу – меним дос-догъру ёлумдыр. Бунъа уйынъ. (Башкъа ёлларгъа уйманъ). Зира, о ёллар сизни Аллаhнынъ ёлундан айырыр. Иште, сакъынувынъыз ичюн Аллаh сизге буларны эмир этти.

(151-нджи аеттен итибарен бу ерге къадар олгъан эмирлерге «Он эмир» я да «Он васиет» денилир ки, булар бутюн пейгъамберлернинъ шериатларында мевджюттир).

154 Сонъра эйилик эткенлерге ниметимизни тамамламакъ, эр шейни анълатмакъ, хидаетке ириштирмек ве рахмет этмек макъсадынен, Мусагъа да Китапны (Тевратны) бердик. Умют этилир ки, Рабблерининъ узурына бараджакъларына иман этерлер.
155 Иште, бу (Къур'ан), биз эндирген мубарек бир китаптыр. Бунъа уйынъ ве Аллаhтан къоркъунъ ки, сизге мерхамет этильсин.

(Теврат ве Инджиль арапча олмагъан тиллерде энгенлери ичюн, араплар бу вазиетни маначыкъ этерек: «Биз оларнынъ тиллеринден анъламаймыз, толайысынен олардаки бильгилерден хабердар дегильмиз", дие билир эдилер. Иште, Дженаб-ы Хакънынъ сонъки Пейгъамберге Къур'анны арапча оларакъ эндирювининъ себеплеринден бири – Къур'ан ичюн де бойле деювлерининъ огюни алмакътыр. Ашагъыдаки аетлер бу хусусны анълата).

156 «Китап, ялынъыз бизден эвельки эки топлулыкъкъа (христианларгъа ве еудийлерге) эндирильди, биз исе, оларны окъувдан, акъикъатен хаберсиз эдик», демезсинъиз дие;
157 Яхут: «Бизге де китап эндирильсе эди, биз олардан даа зияде догъру ёлда олур эдик», демезсинъиз дие, (Къур'анны эндирдик). Иште, сизге де Раббинъизден ачыкъ бир делиль, хидает ве рахмет кельди. Ким Аллаhнынъ аетлерини яланлап, олардан юзь чевиргенден даа залымдыр! Аетлеримизден юзь чевиргенлерни, юзь чевирювлеринден отьрю, азапнынъ энъ фенасынен джезаландыраджакъмыз.
158 Олар анджакъ озьлерине мелеклернинъ келювини я да Раббинънинъ келювини, яхут Раббинънинъ базы аляметлери келювини беклей эдилер. Раббинънинъ базы аляметлери кельген куню, эвельден инанмагъан я да иманындан бир хайыр къазанмагъан кимсеге артыкъ иманы бир файда бирмез. Де ки: Бекленъ, шубесиз биз де беклемектемиз!

(Аллаh Тааля бу аетте инкярджыларнынъ озьлерине, коребиледжек бир мелек я да Аллаh шахсен кельмегендже, я да Пейгъамбернинъ хабер берген къыямет кунюне даир базы аляметлер корюльмегендже, инанмайджакъларыны, амма бойле бир алямет кельген куню де, оларнынъ иманлары къабул этильмейджегини бильдирмекте. Бу аляметлер де хадислерде бир думаннынъ зууры, ер айванынынъ чыкъувы, шаркъта, гъарпта ве Арабыстанда базы ерлернинъ батувы, теджджалнынъ чыкъувы, кунешнинъ гъарптан догъувы, Йе'джудж ве Ме'джудж чыкъувы ве Аден этрафындан бир атешнинъ зууры киби вакъиалар оларакъ бильдирильген).

159 Динлерини парча-парча этип, топ-топкъа айрылгъанлар бар я, сенинъ оларнен ич бир алякъанъ ёкътыр. Оларнынъ иши, анджакъ Аллаhкъа къалгъандыр. Сонъра Аллаh оларгъа япкъанларыны бильдереджек.

(Ресулуллаh (с.а.) бойле буюрды: Еудийлер етмиш бир топкъа айырылды, биринден башкъа эписи джеэннемдедир. Меним умметим де етмиш учь топкъа айрыладжакъ, биринден башкъа эписи джеэннемдедир. «О къуртулышкъа иришкен топ кимдир, я Ресулаллах?», суалине джевабен: «Олар меним ве асхабымнынъ юрьген ёлундан юрьгенлердир», деди).

160 Ким (Аллаh узурына) эйиликнен кельсе, онъа кетиргеннинъ он къаты бардыр. Ким де феналыкънен кельсе, о садедже кетиргеннинъ денъинен джезаландырылыр. Олар акъсызлыкъкъа огъратылмазлар.
161 Де ки: Шубесиз, Раббим мени догъру ёлгъа, дос-догъру динге, Аллаhны бирлеген Ибрахимнинъ динине ириштирди. О, ортакъ къошкъанлардан дегиль эди.
162 Де ки: Шубесиз, меним намазым, къурбаным, аятым ве олюмим – эписи алемлернинъ Рабби Аллаh ичюндир.

(Бу ерде къурбан оларакъ терджиме этильген «Нусюк» келимеси базы тефсирджилерге коре, ибадет оларакъ анълатылгъан).

163 Онынъ ортагъы ёкътыр. Манъа садедже бу эмир олунды ве мен мусульманларнынъ илькисийим.
164 Де ки: Аллаh эр шейнинъ Рабби экен, мен ондан башкъа Рабб къыдыраджагъыммы? Эр кеснинъ къазанаджагъы ялынъыз озюне аиттир. Ич бир сучлы башкъасынынъ сучыны аркъаламаз. Сонъунда дёнюшинъиз Раббинъизгедир. Ве О, анълашмазлыкъкъа тюшкен акъикъатны сизге хабер береджек.
165 Сизни ер юзюнинъ халифелери япкъан, сизге берген (ниметлери) хусусында сизни сынамакъ ичюн биринъизни биринъизден дереджелернен усьтюн эткен Одыр. Шубесиз, Раббинънинъ джезасы чабуктир ве акъикъатен О, багъышлайыджы ве мерхамет этиджидир.