Къур'ан-ы Керим ве изаатлы манасы

Къур'ан ве манасы

Къур'ан бир хидает ве бир муджизевий китаптыр. О инсанлыкъны догъру ёлгъа ириштирмек ичюн ёлланылгъан акърансыз бир муджизедир.

"Къур'ан" сёзюнинъ манасы--"окъумакъ"тыр. Анджакъ, дюньяда энъ чокъ окъулгъан ве окъуладжакъ китап олгъаны ичюн исм-и меф'уль манасы да берильген. Бутюн саифелернинъ джемине Къур'ан денильгени киби, бир къысмына, атта бир аетине де, Къур'ан денилир. Къур'ан-ы Керимнинъ башкъа адлары да бар, факъат энъ кениш даркъагъаны Къур'андыр. Дигер адларындан базылары шулардыр: Китап, Фуркъан, Зикр, Тензиль. Мешур олгъан сыфатлары арасында да шулар сайыла билир: Мубиин, кериим, нуур, худаа, рахмет, шифаа, мев'ыза, бушраа, бешиир, незиир, азииз.

Чешит хусусиетлерини козь огюне аларакъ, Къур'анны бойле тарифлемек мумкюн: "Къур'ан, Аз. Муhаммедге 23 йыллыкъ пейгъамберлик девринде арап тилинде ве вахий ёлунен эндирильген, "Фаатиhа" суресинен башланып, "Наас" суресинен биткен, мусхафларда язылы олуп, мутеватир оларакъ накъль этильген, тилявети иле ибадет япылгъан муджизе келямдыр".

Къур'аннынъ 23 йыл девамында чешит себеплерге ве шартларгъа коре, чешит вакъытларда назиль олувы, онынъ ирщат ве ислях истеген инсаннынъ психологиясына уйгъун бир тедавий ве тербие усулыны къулланувнен якъындан багълыдыр. Зира, акъыл саиби бир варлыкъ олгъан инсан, огренюв, къаврав ве уюв къабилиетине саиптир. Инсаннынъ эр анги бир шейге алышып, уйгъаны киби, огренерек бир алышкъанлыкъ алына кетирген бир давранышны терк этюви де, вакъыт ве арекет талап этер. Иште, бу себепке багълы оларакъ, Къур'ан вакъыт аралыкъларынен энген.

Аз. Пейгъамбер Къур'анны вахий оларакъ алгъан, озь тарафындан ич бир шей иляве этмеден ве ич бир эксильтюв япмадан, оны олгъаны киби, умметине теблигъ эткен.

Къур'ан--сёзлеринен ибадет этильген бир китаптыр. Намаз киби эсас ибадетлерде окъулувынен берабер, Къур'анны айрыджа окъумакъ, динълемек, языларына бакъмакъ, башкъасына окъутмакъ ве огретмек де ибадеттир.

Намаз къылмакъ фарз олгъаны киби, Къур'андан намазларда окъуладжакъ микъдарда огренип эзберлемек де фарздыр. Бу фарзны ерине кетирмек Къур'ан терджимесини эзберлемекнен мумкюн дегильдир. Бундан да гъайры, Къур'ан терджимесинен намаз къылынмаз. Эр бир мусульман бираз гъайрет сарф этип, Къур'анны аслындан окъумагъа огренмели. Дигер тарафтан, Къур'аннынъ терджимеси ве тефсирини окъумакъ да савап.

Къур'ан--сёзлери ве манасынен муджизедир. Къур'аннынъ муджизелиги--онъа бенъзерининъ инсанлар тарафындан мейдангъа кетирилюви мумкюн олмагъаныдыр. Акъикъатен, Къур'ан-ы Керим энюви, окъулувы, язылувы, муафазасы, тертиби, меселелерни эльге алув тарзы, ахирет алеминден бильги берюви, берген хаберлерининъ догърулыгъы киби пек чокъ хусуста, инсанлар тарафындан язылгъан ве тертип этильген эсерлерден бутюнлей фаркълыдыр.

Услюп нокътаи назарындан да, Къур'ан ич бир эсерге бенъземей. Зира, инсанларнынъ мейдангъа кетирген эсерлери я шиир, я да несирдир. Къур'ан исе, не шиир, не де несирдир. Айрыджа, Къур'анда ич бир эсерде корюльмеген зенгин ве къыяссыз бир мусикъийлик мевджут. Бу мусикъийликни ифаде этмек ичюн Къур'анны теджвид ве тертиль (орта дередже) иле окъумакъ зарур.

Къур'ан Аллаhнынъ келямы олгъаны ичюн де, къадимийдир (эзелийдир). Онынъ ичюн бизде Къур'ан "Келям-ы къадим" дие де адландырыла. Биз тилимизнен окъугъан, къулакъларымызнен эшиткен, къалемлеримизнен язгъан, козьлеримизнен корьген, эллеримизнен туткъан саифелер къадим олгъан аслынынъ маддий алемдеки корюнишинден ибарет. Къур'аннынъ къадимий олгъан аслы левх-и махфуздадыр. Къур'ан башта левх-и махфуздан Бейт'ул-иззе денильген бир макъамгъа топтан эндирильген ки, бунъа "инзал", о ерден къысым-къысым Джебраил (а.с.) вастасынен вахий оларакъ, Пейгъамберимизге ёлланылгъандыр ки, бунъа да "тензиль" дениле.

Эсасен Аз. Пейгъамберимизнинъ бутюн теблигълери (анълатувлары) вахий менбалардан олмакънен берабер, буларнынъ эписи Къур'ан даиресине кирмей. Яни Аллаh тарафындан вахий оларакъ эндирильген ве юкъарыдаки тариф манасы черчивесине кирген лафизлерге (сёзлерге) "Къур'ан", манасы вахий олунып да, сёзлери Пейгъамбер эфендимиз тарафындан, Юдже Аллаhкъа нисбет этилип айтылгъан сёзлерге "хадис-и къудсий", булардан да гъайры, Аз. Пейгъамбернинъ къавиль, фииль ве такъдирлерини анълаткъан сёзлерге де къыскъадан "хадис" ады берильген.

Къур'ан арапча оларакъ бутюн инсанлыкъкъа эндирильген. Бунъа коре, Къур'анны инсанларгъа теблигъ этювнинъ (анълатувнынъ) эки ёлу бар. Я бутюн инсанларгъа арапчаны огретмек, я да Къур'анны башкъа тиллерге терджиме этммек. Бутюн инсанларгъа арапча огретмек имкянсыз бир шей олмакънен берабер, бунъа аджет де ёкъ. Бунынъ устюне Къур'анда, чешит тиллернинъ мевджутлиги ве бунынъ Аллаhнынъ варлыкъ ве къудретининъ делиллеринден олгъаны бильдирильген. Бу алда Къур'аннынъ башкъа тиллерге чевирильмек кереклиги ортагъа чыкъа.

Эсасен Къур'анны бутюн инсанлыкъкъа етиштирилюви эки шекильде амелге кечириле билир:

1. Сёзлеринен ибадет этильген бир китап олгъаны ичюн Къур'аннынъ арапча метнини бутюн инсанларгъа етиштирмек керек. Бойледже, эр кес оны окъумакъ, динълемек, эзберлемек, ибадетлеринде окъумакъ, манасыны анъламагъаны алда, онынънен дуйгъуланмакъ имкянына саип олур. Затен, мусульманлар асырлардан берли Къур'аннынъ арапча аслыны окъумакъта, атта афызлар оны башындан сонъунадже эзберлемекте ве къыраатынен дуйгъуланып, башкъаларыны да дуйгъуландырмакъталар.

2). Къур'ан арапчадан башкъа тиллерге терджиме этилюви, ве арапча да дахиль, башкъа тиллерде тефсирининъ язылувы керек. Бу нокътаи назар дикъкъат меркезиндедир. Къур'ан бугуньгедже дюньянынъ пек чокъ тиллерине терджиме этильген ве базы тиллерде тефсири де мевджут. Къур'анны текмиль терджиме этмек мумкюн олмагъаны себебинден, онынъ башкъа тиллерге терджимеси "анълам" манасындадыр.

Белли ки, дюньяда эр кунь чокътан-чокъ инсанлар, истер Къур'аннынъ аслыны окъуп ве динълеп, истер Къур'ан терджимелерини окъуп, мусульман олмакъталар. Бу да, Къур'аннынъ сёзю ве манасы иле муджизе олгъаныны ве бутюн вакъыт тазелигини сакълагъанына бир делильдир. Къур'аннынъ терджимеси ве тефсирлеринен акърансыз тарафлары ортагъа чыкъаркен, бир чокъ инсанлар къыяметке къадар бу ёлнен хидаеттен насибини аладжакъ.

Диний идаремиз тарафындан бундан эвель нешир этильген китаплардаки киби, бу китапта да, окъуйыджыларны арапча теляфузгъа алыштырмакъ макъсадынен, Къур'ан сурелерининъ адлары ве аетлерден мисаль оларакъ алынгъан келимелер теджвид ве талим къаиделерине коре окъулувына олдукъча якъынлаштырылгъан алда язмагъа арекет этильди. Cозуп окъуладжакъ ве шеддели арифлер экишер дане язылды. (Меселя, "Беййине", "Нисаа", "Исраа", "Сааффаат", "Кеффарет" ... киби). Арапча "айн" арифи (') бельгисинен ифаде этильди. (Меселя, "Эн'аам", "А'рааф" ...киби). Бунынъ киби де, арапчадаки йымшакъ "ха" ве "хе" ерине "h" арифи къулланылды. Меселя, "Аллаh", "Муhаммед", "Фаатиhа", "hууд", "Мумтеhине", "Наhль","hуджураат"... киби. Индже окъулгъан "а" арифи тутыкъ сесли арифлерден сонъ "я" шеклинде язылды. Базы ерлерде индже "у"--"ю" арифинен ифаде этильди. Меселя, "Текяасур", "Ихляас", "тефеккюр", "тешеккюр"... киби.

Къур'ан аетлерининъ маналарыны ифаде эткен джумлелерде, базы ерлерде, белли грамматик бельгилерден файдалынылмады. Метиннинъ арапча джумле къурулышына якъынджа олгъаныны теминлемек, арапчасынен олдукъча аэнкдашлыгъыны теминлемек макъсадынен, базы алларда къырымтатар тили грамматика къаиделеринден бираз четке чыкъаракъ, ана тилимиздеки джумле къурулышындан фаркълыджа джумлелер къурмагъа меджбур олдыкъ ки, окъуйыджыларымыздан бу киби алларны расткетиргенде, оларны янълыш къабул этмемелерини риджа этемиз.

Aйры сурелерге аит изаатлар я о суренинъ алтына, я да уьстюне, къавс ичинде, кучюкче арифлернен берильди.

Бунынъ киби де, базы къыйын анълашылгъан сёзлернинъ лугъаты да иляве этильди.

САИТ ДИЗЕН,

ЗАКИР КЪУРТНЕЗИР.