Сура 11: hУУД

hууд суреси 123 ает олуп, 12, 17 ве 114-нджи аетлер Мединеде, дигерлери Меккеде энген. 50-60-нджы аетлерде Арабистан халкъына ёлланылгъан пейгъамберлерден бири hууд (а.с.)нынъ аятындан баас этильгени ичюн, суреге бу ад берильген. Юнус суресинден сонъ энген олуп, онынъ девамы кибидир. Итикъадгъа аит эсасларны, Къур'аннынъ муджизе олувыны, ахиретнен багълы меселелерни, саваб ве джезаны ве Аз.hууддан башкъа Нуh, Салих, Ибрахим, Луут, Шуайб ве Муса (а.с.) киби пейгъамберлернинъ къыссаларыны ичине алгъандыр.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Элиф. Ляам. Раа. (Бу санъа эндирльген), икмет саиби (ве) эр шейден хабердар олгъан (Аллаh) тарафындан аетлери къуветлендирильген, сонъра да анълатылгъан бир китаптыр.
2 (Де ки: Бу Китап) «Аллаhтан башкъасына ибадет этмеменъиз ичюн (эндирильди). Шубесиз ки, мен онынъ тарафындан сизге (ёлланылгъан) бир тенбиеджи ве мужделейиджийим.
3 Ве Раббинъизден магъфирет тилевинъиз, сонъра да, онъа тёвбе этювинъиз ичюн (эндирильди. Эгер бу эмир олунгъанларны япсанъыз), Аллаh сизни, тайин этильген бир муддеткедже, гузель бир шекильде яшатыр, зиядесини япкъан эр кеске де, эйилигининъ къаршылыгъыны берир. Эгер юзь чевирсенъиз, мен сизинъ башынызгъа келеджек буюк бир куннинъ азабындан къоркъам».
4 Дёнюшинъиз ялынъыз Аллаhкъадыр. О, эр шейге къадирдир.
5 Билесинъиз ки, олар Пейгъамберден, (душманыкъларыны) гизлевлери ичюн кокюслерини чевирирлер (гонъюлеринден кечкенни гизлерлер). Яхшы билинъ ки, олар урбаларына бурюнген вакъытларында биле, Аллаh оларнынъ гизлегенлерини де, ашкяр эткенлерини де билир. Чюнки, О, къальплернинъ озюни билиджидир.
6 Ер юзюнде юрген эр джанлынынъ рызкъы ялынъыз Аллаhнынъ узеринедир. Аллаh о джанлынынъ тургъан ерини ве сонъунда быракъыладжакъ мекяныны билир. (Буларнынъ) эписи ачыкъ бир китапта (левх-и махфузда)дыр.
7 О, ангинъизнинъ амели даа гузель оладжагъы хусусында сизни имтиан этмек ичюн, Аршны, сув узеринде олгъанда, коклерни ве ерни алты куньде яраткъан. Емин этерим ки, (Ресулым!): «Олюмден сонъ мытлакъа тирильтиледжексинъиз», десенъ, кяфир олгъанлар дер’ал: «Бу ачыкъ бир ырымдан башкъа бир шей дегиль», дерлер.

(Коклернинъ ве ернинъ алты куньде яратылувы меселеси ичюн А'рааф суресининъ 54-нджи аетининъ изаатына бакъынъ.
Арш – Кяинаттаки бутюн джысымларны сарып алгъан ве маиетини биз билалмагъан бир шейдир. Тефсирджилернинъ бу аетнен багълы анълатувына коре, Аллаh Тааля эвеля Аршны, сонъра сувны, даа сонъра да, коклерни ве ерни яраткъан. Аршнынъ сув устюнде олувыт – онынънен битишик олувы манасында дегиль. Бунынъ киби коклернинъ де ернинъ узеринде олгъаны сёйленир, факъат бунынънен кокнен ернинъ битишик олгъаны анъланылмаз).

8 Ант олсун, эгер биз олардан азапны белли бир муддетке къадар кечиктирсек, мытлакъа: «Онынъ келювине мани олгъан недир?», дерлер. Билесинъиз ки, озьлерине азап кельген куню, бир даа олардан узакълаштырыладжакъ дегиль. Ве алай этеяткъан шейи оларнынъ чевресини сарып аладжакъ.
9 Эгер инсангъа тарафымыздан бир рахмет (нимет) таттырыр да, сонъ буны ондан чекип алыр исек, бутюнлей умютсиз ве нанкорь олур.
10 Эгер озюне токъунгъан бир зарардан сонъ, онъа бир нимет таттырсакъ, эльбетте: «Яманлыкълар менден кетти», дер. Чюнки, о (буны дер экен) къопайчорадыр, кибирлидир.
11 Анджакъ (мусибетлерге) сабыр этип, гузель иш япкъанлар бойле дегиль. Иште, олар ичюн бир бахшыш ве буюк мукяфат бар.
12 Бельки де, сен (мушриклернинъ:) «Онъа (коктен) бир хазине эндирильсе эди я да онынънен берабер бир мелек кельсе эди!», деювлеринден отьрю, санъа вахий олунгъан аетлернинъ бир къысмыны (теблигъатыны) терк этеджексинъ ве бу себебтен, рухынъ сыкъыладжакъ. (Яхшы биль ки), сен анджакъ бир тенбиеджисинъ. Аллаh исе, эр шейге векильдир.

(Мушриклер вакъты-вакътынен Аз.Пейгъамберден коктен хазинелер эндирюви, озьлерине бир мелек ёлланылувы киби, адден ашыр шейлер истей ве оларнынъ бу инатлыкъ ве инкярджылыкъ давранувлары Русулуллахны сонъ дередже кедерлендире эди. Чюнки, оларгъа муджизе косьтергенде, бунынъ бир тылсым олгъаныны сёйлеерек, кене инкярджылыкъта девам эте эдилер. Иште, юкъарадаки ает оларнынъ бу олмайджакъ тавурлары къаршысында Аллаhнынъ аетлерини теблигъден вазгечмемеси хусусында Аз.Пейгъамберни тенбиелемекте, онынъ вазифеси бу олгъаныны, дигерининъ Аллаhкъа аит олгъаныны бильдирмекте).

13 Ёкъса: «Оны (Къур'анны) озю уйдырды», дейлерми? Де ки: Эгер догъру исенъиз , Аллаhтан башкъа чагъыра бильгенлеринъизни (ярдымгъа) чагъырынъ да, сиз де онынъ киби уйдурылгъан он суре кетиринъ.

(Бу курешке даветнинъ арапчаны энъ гузель бир шекильде къуллангъанларгъа ёнетилюви дикъаткъа ляйыкътыр. Даа сонъунда энген ает-и керимелернинъ бу мыкъдар учь аетке къадар азалтылгъанына рагъмен, олар бунъа да джесарет эталмагъанлар ве къылычнен къаршылыкъ бермек зорунда къалгъанлар. Бу нетидже Къур'аннынъ Аллаh келямы олгъанына буюк бир делильдир).

14 Эгер (олар сизге джевап берип олалмай экенлер, билинъ ки, о анджакъ Аллаhнынъ ильминен эндирильгендир ве Ондан башкъа танъры ёкътыр. Артыкъ сиз мусульман олмакътасынъызмы?
15 Ким, (ялынъыз) дюнья аятыны ве зийнетини истемекте исе, ишлерининъ къаршылыгъыны о ерде оларгъа тамамынен берирмиз ве о ерде олар ич бир зараргъа огъратылмазлар.
16 Иште, олар ахиретте озьлери ичюн атештен башкъа ич бир шейлери олмагъан кимселердир; (дюньяда) япкъанлары да бошуна кеткендир; япаяткъан шейлери (затен) батылдыр.
17 Раббинъ тарафындан (кельген) ачыкъ бир делильге таянгъан ве озюни Раббинъден бир шаатнынъ такъип эткен, айрыджа озюнден эвель, бир ребер ве бир рахмет оларакъ, Мусанынъ Китабы (элинде) олгъан кимсе (инкярджылар киби)ми? Чюнки, булар онъа (Къур'ангъа) инанырлар. Топлумлардан ангиси оны инкяр этсе, иште, джеэннем атеши онынъ бараджакъ еридир, бундан шубенъ олмасын; зира бу, сенинъ Раббинъ тарафындан бильдирильген акъикъаттыр; факъат инсанларнынъ чокъу инанмазлар.

(Бу ает-и керимеде бир къыяслама япылмакъта. Бойле ки: Къур'ан-ы Керим киби пек парлакъ бир делильге, бу делильни тасдикъ эткен бир шааткъа яни муджизеге ве инанчларнынъ сагъламлыгъыны косьтерген семавий китаплардан бири олгъан Тевратнынъ шаатлыгъына саип олгъан пейгъамбернен буларны инкяр эткен ве садедже дюнья аятындан башкъа бир шей истемеген бир кяфирнинъ денък (мусавий) оламайджагъы бильдирильмекте. Чюнки, буларнынъ бири Аллаhнынъ сечкен къулы ве Аллаhкъа инангъан, толайысынен, дюнья ве ахирет саадетини къазангъан кимседир; дигери исе, инкяр эткен, толайысынен, эбедий азапны къазангъан кимседир).

18 Ким Аллаhкъа нисбетен ялан уйдургъандан даа залым ола билир? Олар (къыямет кунюнде) Рабблерине арз этиледжеклер, шаатлар да: Иште, булар Рабблерине къъаршы ялан сёйлегенлердир, дейджеклер. Билинъ ки, Аллаhнынъ лянети залымларнынъ узеринедир!
19 Олар, (инсанларны) Аллаhнынъ ёлундан чыкъаргъан ве оны къыйыш косьтермек истегенлердир. Ахиретни инкяр этиджилер де олардыр.
20 Олар ер юзюнде (Аллаhны) аджиз быракъаджакъ дегиллер; оларнынъ Аллаhтан башкъа (ярдым истейджек) достлары да ёкътыр. Оларнынъ азабы къат-къат оладжакъ. Чюнки, олар (акъикъатларны) не коре биле, не де къулакъ аса эдилер.
21 Иште, олар озьлерини зиянгъа огъраттылар. Уйдураяткъан шейлери де озлюгинден гъайып олуп кетти.
22 Шубесиз, олар ахиретте энъ чокъ зиянгъа огърайджакълар.
23 Инанып да, гузель ишлер япкъан ве Рабблерине гонъюльден боюн эггенлерге кельгенде, иште, олар дженнет эхлидир. Олар о ерде эбедий къалырлар.
24 Бу эки топлулыкънынъ (му'минлернен кяфирлернинъ) вазиети, корь ве сагъырнен корьген ве эшиткен кимселер кибидир. Буларнынъ алы ич бир чешит олурмы? Аля ибрет алмайсызмы?

(Суренинъ бу ерге къадар олгъан болюминде итикъаднен багълы эсаслар, Къур'аннынъ муджизе олгъаны, инанмагъанларнынъ ахиреттеки вазиетлери, джезалары; бунъа къаршылыкъ, инангъанларнынъ мукяфатлары анълатылды ве оларнынъ дженнет эхли олгъанлары бильдирильди. Ниает, бу эки топлулыкъ бедиий бир тешбих иле инсанлыкънынъ тефеккюрине авале олунды ве олар тюшюнмеге давет этильдилер. Бундан сонъки болюмлерде, ибрет оларакъ, базы пейгъамберлернинъ аятлары, тевхид инанчыны яймакъ ичюн курешлери, къавмларынынъ буларгъа нисбетен арекетлери ве мейдангъа кельген вазиетлернинъ нетиджилери анълатылмакъта).

25 Ант олсун, биз Нуhны къавмына эльчи ёлладыкъ. Оларгъа: «Мен (деди), сиз ичюн ап-ачыкъ бир тенбиеджийим.
26 Аллаhтан башкъасына табынманъ! Мен сизге (келеджек) элем бериджи бир куннинъ азабындан къоркъмакътам».
27 Къавмындан илери кельген кяфирлер дедилер ки: «Биз сени, садедже бизим киби бир инсан оларакъ корьмектемиз. Бизден аддий корюшнен арекет эткен алт табакъамыздан башкъасынынъ санъа уйгъаныны корьмеймиз. Ве сизинъ бизге нисбетен бир усьтюнлигинъизни де корьмеймиз. Аксине, сизинъ яланджылар олгъанынъызны тюшюнмектемиз».

(«Меле'») келимеси – илери кельгенлер, эшраф, элита табакъа манасындадыр. Къур'ан-ы Керим дикъкъатнен талиль этильгенде, бутюн пейгъамберлернинъ къаршыларында Фыравун киби бир тагъутнынъ ве онъа акъыл оджалыгъы япкъан бир топлулыкънынъ барлыгъы корюлир. Заманларынынъ эр тюрлю маддий имкянларыны эллеринде булундыргъан бу юксек табакъа, менфаатларыны гъайып этмемек ичюн, инангъанларны факъырлыкъ ве зелилликте сучламакъ ёлуны туткъан эдилер. Сонъки пейгъамбер заманында айны вазиет джерьян эткен, онъа факъыр ве аддий кимселернинъ инангъанларыны маначыкъ этерек, къаршы чыкъкан эдилер).

28 (Нуh) деди ки: Эй, къавмым! Эгер мен Раббим тарафындан (бильдирильген) ачыкъ бир делиль узеринде олсам ве О манъа озь къатындан бир рахмет берген де, бу сизге гизли тутылгъан исе, бунъа не дерсинъиз? Сиз оны истемегенинъиз алда, биз сизни онъа зорлайджакъмызмы?
29 Эй, къавмым! Аллаhнынъ эмирлерини бильдирмеге къаршылыкъ сизден бир тюрлю мал истемейим. Меним мукяфатым анджакъ Аллаhкъа аиттир. Мен иман эткенлерни къуваджакъ дегилим; чюнки, олар Рабблерине къавушаджакълар. Факъат мен сизни бильгисизликнен даврангъан бир топлулыкъ оларакъ корьмектем.

(Аз.Нуhнынъ къавмы инангъан факъыр кимселерге мураджаат этмей ве оларнен берабер олмакъ истемей эди. Бунынъ ичюн Нуh (а.с.)нынъ оларны янындан къувмасыны теклиф эттилер. О буюк пейгъамбер, эльбетте джаиллернинъ сёзьлерине бакъып, Аллаhкъа иман эткен, Аллаh къатында дегерли кимселерни янындан къуваджакъ дегиль эди).

30 Эй, къавмым! Мен оларны къувсам, мени Аллаhтан (онынъ азабындан) ким къорчалар? Тюшюнмейсинъизми?
31 Мен сизге: «Аллаhнынъ хазинелери меним янымда», демейим, гъайбны да бильмем. «Мен бир мелеким», де демейим. Сизинъ козьлеринъиз хор корьген кимселер ичюн: «Аллаh оларгъа асла бир хайыр бермейджек», деп оламам. Оларнынъ къальплеринде олгъанны Аллаh даа яхшы билир. Оларны къувгъан такъдиримде, мен акъикъатен залымлардан олурым».
32 Дедилер ки: Эй, Нуh! Бизнен курештинъ ве бизге къаршы куреште чокъ илери кеттинъ. Эгер догърулардан исенъ, онынънен бизни техдит эткен (азапны) бизге кетир!
33 (Нуh) деди ки: «Оны сизге, анджакъ истесе, Аллаh кетирир ве сиз (Аллаhны) аджиз быракъаджакъ дегильсинъиз.
34 Эгер Аллаh сизни ёлдан аздырмакъ истей исе, мен сизге огют бермек истесем де, огютим сизге файда бермез. (Чюнки) о сизинъ Раббинъиздир. Ве (ниает) Онъа дёндюриледжексинъиз».
35 (Ресулым!) Ёкъса: «Буны уйдурды», дейлерми? Де ки: «Эгер оны уйдургъан исем, гунахым манъа аиттир. Факъат мен сиз ишлеген гунахынъыздан узакъым».
36 Нуhкъа вахий олунды ки: Къавмынъдан иман эткенлерден башкъасы, артыкъ (санъа) асла инанмайджакъ. Ойле исе, оларнынъ ишлеяткъанларындан (гунахларындан) толайы кедерленме.
37 Козьлеримизнинъ огюнде ве вахийимиз (эмримиз) эсасында гемини яп ве зулум эткенлер акъкъында манъа (бир шей) сёйлеме! Олар мытлакъа богъуладжакълар.
38 Нуh гемини япа, къавмындан илери кельгенлер исе, янына эр огърагъанларында, онынънен алай эте эдилер. Де ки: «Эгер бизнен алай эте исенъиз, яхшы билинъ ки, сиз насыл алай этсенъиз, биз де сизнен алай этеджекмиз!
39 Озюни резиль этеджек азапнынъ кимге келеджегини ве девамлы бир азапнынъ кимнинъ башына тюшеджегини якъында биледжексинъиз".
40 Ниает, эмримиз келип де, сувлар джошуп, юксельмеге башлагъанынен, Нуhкъа дедик ки: «(Джанлы чешитлерининъ) эр биринден эки чифтнен -(богъуладжагъына даир) алейхинде сёзь этильгенлерден гъайры- аиленъни ве иман эткенлерни гемиге юкле!» Затен, онынъен берабер пек азы иман эткен эди.

(Бу ердеки «сувлар джошуп, юксельмеге башлагъанынен» къысмыны «тандыр (теннуур) къайнагъанынен» шеклинде терджиме эткенлер де олгъан. Тефсирджилер тандырнынъ къайнавуны чешит шекиллерде тефсир эткенлер. Сонъки асырнынъ тефсирджелиринден М.Хамди Языр Аз.Нуhнынъ гемиси аддий елкенли бир геми олмайып, бухарлы бир геми олгъанына ишарет эте ки, бунъа коре, «тандыр къайнады» демек, гемининъ оджагъы янды ве арекетке азыр вазиетке кетирильди, демек олур).

41 (Нуh) деди ки: «Гемиге мининъ! Онынъ ялдап кетюви де, токътамасы да, Аллаhнынъ адынендир. Шубесиз ки, Раббим чокъ багъышлайыджы, пек мерхамет этиджидир».
42 Геми, дагълар киби далгъалар арасында оларны алып кете эди. Нуh гемиден узакъта булунгъан огълуна: Явручыгъым! (Сен де) бизнен берабер мин, кяфирлернен берабер олма! дие сесленди.

(Аз.Нуhнынъ огълу бабасына иман этмеген эди. Бабасы инангъанларны гемиге миндиргенде, о айрылып, бир кенаргъа чекильген эди. Дигер огъуллары Хаам, Саам ве Йаафес бабаларына инангъан ве онынънен берабер гемиге минген эдилер. Тюркий халкъларнынъ Йаафеснинъ Тюрк адындаки огълундан даркъагъаны ривает этиле).

43 Огълу: Мени сувдан къорчалайджакъ бир дагъгъа сыгъынаджагъым, деди. (Нуh): «Бугунь Аллаhнынъ эмринден (азабындан), мерхамет саиби Аллаhтан башкъа къорчалайджакъ кимсе ёкътыр», деди. Араларына далгъа кирди, бойледже о да богъулды.

(Бу аетке бойле де мана берильген: «Бугунь Аллаh, мерхамет эткенлеринден башкъасыны Онынъ береджек эмринден къорчалайджакъ кимсе ёкътыр»).

44 (Ниает: «Эй ер, сувынъны ют! Ве, эй, кок (сувны) тут!», денильди. Сув чекильди; иш битирильди; (геми де) Джудий (дагъынынъ) усьтюне ерлешти. Ве: «О залымлар топлулыгъынынъ джаны джеэннемге!» денильди.
45 Нуh Раббине дуа этип, деди ки: «Эй, Раббим! Шубесиз, огълум да аилемдендир. Сенинъ ваденъ исе, эльбетте хакътыр. Сен хакимлер хакимисинъ».

(Аз.Нуh буны айткъанда, Аллаh онынъ аилесини богъулувдан къуртараджагъына аит вадесине ишарет эте эди).

46 Аллаh буюрды ки: Эй, Нуh! О асла сенинъ аиленъден дегиль. Чюнки, онынъ япкъаны фена бир иштир. О алда, акъкъында бильгинъ олмагъан бир шейни менден истеме! Мен санъа джаиллерден олмаманъны тевсие этем.

(Бу аеттен анълашыла ки, инсанлар арасындаки якъынлыкънынъ асыл себеби, дин бирлигидир. Аллаhнынъ динине инангъан ве пейгъамберлерини тасдикъ эткен кимселер бир-бирилерининъ маневий акърабасы, якъыны ве достларыдыр. Буларнынъ араларында маневий бирлик бардыр. Му'минлернен кяфирлер, ыркъ нокътаи назарындан, бир-бирилерининъ акърабасы олса биле, бу акърабалыкънынъ Аллаh къатында ич бир дегери ёкътыр. Аз.Нуhнынъ огълу бабасына инанмагъаны ичюн, Аллаh Тааля оны Нуh пейгъамбернинъ аилесинден саймагъан. Албуки, Аз.Пейгъамбер араларында ич бир несеб багъы олмагъан Сельманы озь аилесинден сайгъан. Бунъа нисбетен, хусусен Бедир дженкинде бир чокъ сахабий энъ якъынлары олгъан бабаларына, я да огъулларына къаршы дженклешкенлер).

47 Нуh деди ки: Эй, Раббим! Мен сенден акъкъында бильгим олмагъан шейни истемектен санъа сыгъынырым. Эгер мени багъышламаз ве мерхамет этмез исенъ, мен зиянгъа огърагъанлардан олурым!
48 Денильди ки: Эй, Нуh! Санъа ве сеннен берабер олгъан умметлерге бизден селям ве берекетлернен (гемиден) тюш! Озьлерини (дюньяда) файдаландыраджагъымыз, сонъра да бизден оларгъа элем бериджи бир азап токъунаджакъ умметлер де оладжакъ.
49 (Ресулым!) Иште, булар санъа вахий эткен гъайб хаберлеримиздендир. Бундан эвель оларны не сен биле эдинъ, не де къавмынъ. О алда, сабыр эт. Чюнки, яхшы нетидже (сабыр этип) сакъынгъанларнынъдыр.

(Бундан сонъра бир башкъа пейгъамбернинъ къавмына хакъны теблигъ этмек огърундаки куреши анълатыла).

50 Аад къавмына да къардашлары hуудны (ёлладыкъ). Деди ки: Эй, къавмым! Аллаhкъа къуллыкъ этинъ. Сизинъ Ондан башкъа танърынъыз ёкътыр. Сиз ялан уйдургъанлардан башкъасы дигильсинъиз.
51 Эй, къавмым! Мен, онъа (пейгъамберликке) къаршылыкъ сизден бир уджрет истемейим. Меним уджретим, мени яраткъандан башкъасына аит дегильдир. Аля акъылынъызны ишлетмейсинъизми?
52 Эй, къавмым! Раббинъизден багъышлав тиленъ; сонъра да Онъа тёвбе этинъ ки, узеринъизге кокни (ягъмурны) бол-бол ёлласын ве къуветинъизге къувет къошсын. Гунах ишлеерек (Аллаhтан) юзь чевирменъ.
53 Дедилер ки: Эй, hууд! Сен бизге ачыкъ бир муджизе кетирмединъ, биз де сенинъ сёзюнънен танърыларымызны быракъаджакъ дегильмиз ве биз санъа иман этеджек де дегильмиз.
54 Биз: «Танърыларымыздан бири сени фена чарпкъан!», демектен башкъа бир сёз сёлеймеймиз! (hууд) деди ки: «Мен Аллаhны шаат тутам; сиз де шаат олунъ ки, мен сизинъ ортакъ къошкъанларынъыздан узакъым».
55 «Ондан башкъа (табынгъанларынъызнынъ эписинден узакъым). Айды, эпинъиз манъа тузакъ къурынъ; сонъра да манъа мухлет берменъ!»
56 «Мен, меним де Раббим, сизинъ де Раббинъиз олгъан Аллаhкъа таяндым. Чюнки, юрген ич бир варлыкъ ёкъ ки, О, онынъ перчеминден туткъан олмасын. Шубесиз, Раббим дос-догъру ёлдадыр».

(Аллаhнынъ эр варлыкънынъ перчеминден тутмасы демек, эр варлыкънынъ ёнетилювининъ, укюм ве тасарруфынынъ Онынъ элинде олувы, Онынъ кудрет ве ирадесининъ бутюн варлыкълар узеринде мутлакъ ве кесен-кес бир суретте укюмран олувыдыр. Аллаhнынъ догъру ёлда олувы исе, Онынъ укюм ве тасарруфларынынъ тамамен догъру, яхшы ве адалетке уйгъун олувы, Аллаhнынъ акъсызлыкъ ве зулумдан, янълышлыкъ ве хатадан узакъ олувы демектир).

57 «Эгер юзь чевирсенъиз, шубесиз ки, меннен сизге ёллагъаныны сизге бильдирдим. Раббим (истесе) сизден башкъа бир къавмны еринъизге кетирир де, Онъа ич бир зарар бералмазсынъыз. Чюнки, меним Раббим эр шейни козетиджидир.
58 Эмримиз кельгенинен hуудны ве онынънен берабер, иман эткенлерни тарафымыздан бир рахмет иле къуртардыкъ, оларны агъыр бир азаптан къуртулышкъа ириштирдик.
59 Иште, Аад (къавмы). Рабблерининъ аетлерини инкяр эттилер; Онынъ пейгъамберлерине асий олдулар ве инатчы эр зорбаджынынъ эмрине уйдылар.
60 Олар эм бу дюньяда, эм де къыямет кунюнде лянетке табий тутылдылар. Билинъ ки, Аад (къавмы) Рабблерини инкяр эттилер. (Шуны да) билинъ ки, hууднынъ къавмы Аад Аллаhнынъ рахметинден узакълаштырылды.

(Эль-hаакъкъа суресининъ 6 ве 7-нджи аетлеринде бильдирильгенине коре, Аад къавмы еди гедже, секиз кунь девам эткен шиддетли бир къасыргъа себебинден эляк олуп, инсанлар, агъач киби, ерлерге йыкъылып къалдылар.
Бундан сонъ да, Салих Пейгъамбернынъ Семууд къавмына къаршы куреши анълатылмакъта).

61 Семууд къавмына да къардашлары Салихны (ёлладыкъ). Деди ки: Эй, къавмым! Аллаhкъа къуллыкъ этинъ. Сизинъ Ондан башкъа танърынъыз ёкътыр. О, сизни ерден (топракътан) яратты. Ве сизни о ерде яшатты. О алда, Ондан магъфирет истенъ; сонъра да Онъа тёвбе этинъ. Чюнки, Раббим (къулларына) чокъ якъындыр, (дуаларыны) къабул этиджидир.
62 Дедилер ки: Эй, Салих! Сен бундан эвель ичимизде умют бесленген бириси эдинъ. (Шимди) бабаларымызнынъ табынгъаларына табынмакътан бизни четлештиресинъми? Догърусы, биз, бизни озюне (къуллыкъкъа) чагъыргъан шейинъден джиддий бир шубедемиз.
63 (Салих) деди ки: Эй, къавмым! Эгер мен Раббимден (берильген) ап-ачыкъ бир делиль узеринде исем ве О манъа озюнден бир рахмет (пейгъамберлик) берген исе, бунъа не дерсинъиз? Бу вазиет къаршысында Онъа асий олсам, мени Аллаhтан (Онынъ азабындан) ким къорчалар? О вакъытта сиз де манъа зиян берювден зияде бир шей япалмазсынъыз.
64 Эй, къавмым! Иште, сизге муджизе оларакъ, Аллаhнынъ девеси. Оны быракъынъ, Аллаhнынъ топрагъында ашасын (ичсин). Онъа феналыкъ токъундырманъ; сонъра сизни якъын бир азап якъалар.

(Риваетке коре, Салих (а.с.)нинъ къавмы ондан муджизе оларакъ, къаядан деве чыкъарувыны истеген. Аз.Салих да, олардан иман этеджеклерине даир сёз алгъандан сонъ, намаз къылгъан, Аллаhкъа дуа эткен ве муджизе оларакъ, буюк бир къаядан бир деве чыкъкъан. Сонъра бу деве озю киби буюк бир бота догъургъан. Факъат къавмынынъ пек азы иман эткен, дигерлери кене кяфир оларакъ къалгъанлар).

65 Факъат Семууд къавмы о девени аякъларыны кесерек, ольдюрди. Салих деди ки: «Юртунъызда учь кунь даа яшанъ (сонъра эляк оладжакъсынъыз)!». Бу сёз ялангъа чыкъарылмайджакъ бир техдит эди.
66 Эмримиз кельгенинен, Салихны, ве онынънен берабер иман эткенлерни, бизден бир рахмет оларакъ, (азаптан) ве о куннинъ зиллетинден къуртардыкъ. Шубесиз, Раббинъ къуветлидир, (эр шейге) гъалип келиджидир.
67 Зулум эткенлерни де о къоркъунч сес якъалады ве юртларында тиз чёке къалдылар.
68 Санки о ерде ич отурмагъан эдилер. Билинъ ки, Семууд къавмы акъикъатен Рабблерини инкяр эттилер. Кене билесинъиз ки, Семууд къавмы (Аллаhнынъ рахметинден) узакълаштырылды.
69 Ант олсун ки, эльчилеримиз (мелеклер) Ибрахимге мужде кетирдилер ве: «Селям (санъа)», дедилер. О да: «(Сизге де) селям», деди ве аман къызартылгъан бир бузавны кетирди.

(Ибн Аббас кельген эльчилернинъ Джебраил ве янындаки эки мелек олгъаныны сёйлер. Бу эки мелекнинъ де Микаил ве Исрафил олгъанлары ривает этилир).

70 Эллерини ашкъа узатмагъанларыны корьгенинен, оларны ябанджылар санды ве олардан толайы, ичине бир къоркъу тюшти. Дедилер ки: Къоркъма! (Биз мелеклермиз). Луут къавмына ёлланылдыкъ.
71 О эснада къадыны аякъта эди ве (бу сёзлерни эшиткенинен) кульди. Онъа да Исхакъны, Исхакънынъ артындан да Якъупны мужделедик.
72 (Ибрахимнынъ къадыны:) Оладжакъ шей дегиль! Мен бир къарт къадыным, бу къоджам да бир ихтияр олуп, бала догъураджагъыммы? Бу керчектен шашыладжакъ бир шей! деди.

(Тефсирджилернинъ изаатына коре, о вакъытта Ибрахим (а.с.) 120 яшында, къадыны исе, 90 яшында эди).

73 (Мелеклер) дедилер ки: Аллаhнынъ эмрине шашасынъмы? Эй, эв халкъы! Аллаhнынъ рахмети ве берекетлери сизинъ узеринъиздедир. Шубесиз ки, О, макътавгъа ляйыкътыр, эйилиги болдыр.
74 Ибрахимден къоркъу кетип, озюне мужде кельгенинен, Луут къавмы акъкъында бизнен курешмеге башлады.

(Чюнки, Аз.Ибрахим инкярджыларгъа келеджек умумий фелякет ве азапкъа Луут (а.с.) иле онъа инангъанларнынъ да огърайджакъларындан къоркъа, бу себепнен, азапнынъ ортадан къалдырылувы ичюн исрарнен Аллаhкъа ялвара эди).

75 Ибрахим акъикъатен йымшакъ табиатлы, багъры яныкъ, озюни Аллаhкъа багъышлагъан бириси эди.
76 (Мелеклер дедилер ки): Эй, Ибрахим! Бундан вазгеч. Чюнки, Раббинънинъ (азап) эмири кельди. Ве оларгъа кери чевирильмез бир азап мытлакъа келеджек!
77 Эльчилеримиз Лууткъа кельгенинен, (Луут) оларнынъ себебинден кедерленди ве олардан толайы, ичи сыкъылды да: «Бу, четин бир куньдир», деди.

(Мелеклернинъ генч деликъанлылар шеклинде кельгенини корьген Луут (а.с.) оларны инсан беллеген ве къавмынынъ оларгъа теджавуз этювинден къоркъкъан. Чюнки, А'рааф суресининъ 80 ве 81-нджи аетлеринде бильдирильгенине коре, Луутнынъ инкярджы къавмында джинсий сапыкълыкъ яйгъын эди).

78 Луутнынъ къавмы чапышып, онынъ янына кельдилер. Даа эвель де о фена ишлерни япа эдилер. (Луут): «Эй, къавмым! Иште, шулар къызларымдыр (оларгъа эвленинъ); сиз ичюн олар даа темиздир. Аллаhтан къоркъынъ ве мусафирлеримнинъ огюнде мени резиль этменъ! Аранъызда акъылы башында бир адам ёкъмы!», деди.

(Базы тефсирджилерге коре, Аз.Луутнынъ халкъына эвленюлерини тевсие эткен къызлары, озюнинъ къызлары дегиль, къавмынынъ къызларыдыр. Чюнки, онынъ олгъаны эки къызы бар эди. Эр пейгъамбер озь къавмынынъ буюги ве маневий бабасы сайылгъанындан, Аз.Луут: «Иште, булар къызларымдыр...», деген).

79 Дедилер ки: Сенинъ къызларынъда бизим бир акъкъымыз олмагъаныны билесинъ. Ве сен бизим не истегенимизни, эльбетте билирсинъ.
80 (Луут:) Кешке меним сизге нисбетен (къояджакъ) бир кучюм олса эди я да кучлю бир къалеге сыгъына бильсе эдим! деди.
81 (Мелеклер) дедилер ки: Эй, Луут! Биз Раббининъ эльчилеримиз. Олар санъа асла токъунамазлар. Сен гедженинъ бир къысмында аиленънен (ёлгъа чикъып) юр. Къадынынъдан башкъа, сизден ич бири артта къалмасын. Чюнки, оларгъа келеджек олгъан (азап) шубесиз, онъа да токъунаджакъ. Оларгъа ваде олунгъан (эляк) заманы – саба вакътыдыр. Саба якъын дегильми?
82 Эмримиз кельгенинен, о ернинъ алтыны усьтюне кетирдик ве узерлерине (балчыкътан) пиширилип, арды – ардындан ташлар ягъдырдыкъ.
83 (О ташлар:) Раббинъ къатында ишаретлернен бельгиленерек (ягъдырылгъандыр). Олар залымлардан узакъ дегильдир.
84 Медйенге де, къардашлары Шуайбны (ёлладыкъ). Деди ки: Эй, къавмым! Аллаhкъа къуллыкъ этинъ! Сиз ичюн Ондан башкъа танъры ёкътыр. Ольчюни ве чекини эксик япманъ. Зира, мен сизни хайыр (ве боллукъ) ичинде корьмектем. Ве мен, акъикъатен сиз ичюн сараджакъ бир куннинъ азабындан къоркъам.
85 Ве, эй, къавмым! Ольчюни ве чекини адалетнен япынъ; инсанларгъа эшьяларны эксик берменъ; ер юзюнде бозгъунджылар оларакъ долашманъ.
86 Эгер му'мин исенъиз, Аллаhнынъ (элялындан) быракъкъан (кяры) сиз ичюн даа хайырлыдыр. Мен узеринъизге бир бекчи дегилим.
87 Дедилер ки: Эй, Шуайб! Бабаларымызнынъ табынгъан (путларыны), я да малларымыз хусусында истегенимизни япмакъны терк этювимизни санъа намазынъ эмир этмектеми? Ойле исе, сен йымшакъ табиатлы ве чокъ акъыллысынъ!
88 Деди ки: Эй, къавмым! Эгер меним, Раббим тарафындан (берильген) ап-ачыкъ бир делилим олса ве О манъа тарафындан гузель бир рызыкъ берген исе, бунъа не дерсинъиз? Сизге ясакъ эткен шейлеримнинъ аксини япаракъ, сизге акс давранмакъ истемейим. Мен, садедже кучюмнинъ еткени къадар ислях этмек истейим. Факъат беджерювим анджакъ Аллаhнынъ ярдымынендир. Ялынъыз Онъа таяндым ве ялынъыз Онъа дёнеджегим.

(Бу аетте бир пейгъамбернинъ энъ муим васыфларынынъ сыралангъаныны корьмектемиз: Эр шейден эвель, пейгъамберлер Аллаh тарафындан озюне я да озюнден эвельки бир пейгъамберге ёлланылгъан бир делильге яни вахийге базанырлар. Экинджиси, пейгъамберлер умметлерине теблигъ эткен шейлерини, эр шейден эвель, озь нефислеринде яшарлар; сёзлеринен озьлери, къальплеринен амеллери бир-бирине уяр; умметлерине теблигъ эткенлерине терс арекет этмезлер. Учюнджиси, пейгъамберлер бирер исляхатчыдыр; оларнынъ вазифеси – япмакъ, тюзельтмектир; яхшылыкънынъ аким олувы, инсанларнынъ догъругъа ве эйиликке ёнелюви ичюн элинден кельгени къадар гъайрет косьтерювидир. Дёртюнджиси, пейгъамберлер, садедже Аллаhкъа ишаныр ве таянырлар; мувафакъиетнинъ ялынъыз Аллаhтан кельгени хусусында ич бир шубелери олмаз; бу себепнен де, Аллаhтан башкъа ич бир къуветке ве дестекке саип олмасалар биле, кене де умютсизликке тюшмезлер).

89 Эй, къавмым! Сакъын манъа къаршы душманлыгъынъыз, Нуh къавмынынъ я да hууд къавмынынъ, яхут Салих къавмынынъ башларына кельгенлер киби, сизге де бир мусибет кетирмесин! Луут къавмы да сизден узакъ дегильдир.

(Яни олар да сизинъ заманынъызгъа якъын бир заманда эляк олдылар. Толайысынен, эляк олгъанларнынъ заман итибарынен сизге энъ якъыны олардыр. Я да куфюрде, феналыкъларда ве элякны керектирген шейлерде сизден узакъ дегиль эдилер. Бу себепнен, эялк олдылар. Олардан ибрет алмалысынъыз).

90 Раббинъизден багъышлав истенъ; сонъра Онъа тёвбе этинъ. Муакъкъакъ ки, Раббим чокъ мерхаметлидир, (му'минлерни) чокъ север.
91 Дедилер ки: Эй, Шуайб! Сёйлегенлеринънинъ чокъуны анъламаймыз ве арамызда сени акъикъатен зайыф (аджиз) корьмектемиз! Эгер къабиленъ олмаса, сени мытлакъа ташбораннен ольдюрирмиз. Сен бизден усьтюн дегильсинъ.
92 (Шуайб:) «Эй, къавмым, деди, сизге коре, меним къабилем Аллаhтан даа кучлю ве дегерлими ки, оны (Аллаhнынъ эмирлерини) артынъызгъа атып унуттынъыз. Шубесиз ки, Раббим япаяткъанларынъызны чевресини сарыджыдыр.
93 Эй, къавмым! Элинъизден кельгенини япынъ! Мен де япаджам! Озюни резиль этеджек азапнынъ келеджеги шахыснынъ ве яланджынынъ ким олгъаныны якъында анълайджакъсынъыз! Бекленъ! Мен де сизнен берабер беклемектем».
94 Эмримиз кельгенинен, Шуайбны ве онынънен берабер, иман эткенлерни тарафымыздан бир рахмет иле къуртардыкъ; зулум эткенлерни исе, къоркъунчлы бир гурюльти якъалады да, юртларында тиз чёке къалдылар.
95 Санки о ерде ич барынмагъан эдилер. Билинъиз ки, Семууд къавмы (Аллаhнынъ рахметинден) узакъ олгъаны киби, Меден къавмы да узакъ олды.

(Шуайб (а.с.)нынъ къавмы да, Семууд къавмы киби, насиат динълемегени ичюн, къоркъунч бир сес ве гурюльти иле эляк олгъан эди. Буларнынъ джезалары бир чешит олувы фена ахляк нокътаи назарындан, бир-бирилерине бенъзегенине ишареттир. Аллаhнынъ рахметинден узакъ олувлары ичюн эр эки къавмгъа да, айны беддуа этильген ве Медйен къавмы бу хусуста Семууд къавмына бенъзетильген).

96-97 Ант олсун ки, Мусаны да муджизелеримизнен ве ап-ачыкъ бир делильнен Фыравунгъа ве онынъ илери кельгенлерине ёлладыкъ. Факъат олар Фыравуннынъ эмрине уйдылар. Албуки, Фыравуннынъ эмри догъру дегиль эди.
98 Фыравун къыямет кунюнде къавмынынъ огюне тюшеджек ве оларны (чекип) атешке алып бараджакъ. Бараджакъ ерлери не фена ердир!

(Яни Фыравун насыл ки, бу дюньяда къавмындан инкярджы олгъанларнынъ огюне тюшкен; оларнен Аллаhнынъ Ресулы Аз.Муса ве онынъ теблигъ эткен хакъ динине къаршы курешкен исе, кене насыл ки, Аллаhнынъ пейгъамберини такъиб этип, якъаламакъ ичюн къавмыны аркъасындан иерткен ве ниает, озю денъизде богъулгъаны киби, оларнынъ богъулувына да себеп олгъан исе, айны шекильде, ахиретте де къавмынынъ огюнде оларакъ, эписи бирден джеэннемге сюрюледжек).

99 Олар бу ерде де, къыямет кунюнде де, лянетке огъратылдылар. (Оларгъа) берильген бу бахшыш не фена бахшыштыр!
100 (Эй, Муhаммед!) Иште бу, (халкъы эляк олгъан) мемлекетлернинъ хаберлериндендир. Биз оны санъа анълатмакътамыз; олардан (бугуньге къадар излери) къалгъан да бар, чалынгъан экин (киби ёкъ олгъаны) да бар.
101 Оларгъа биз зулум этмедик; факъат, олар озьлерине зулум эттилер. Раббининъ (азап) эмри кельгенде, Аллаhны быракъып да, табынгъан танърылары оларгъа ич бир шей теминлемеди, зиянларыны арттырувындан башкъа бир шейге ярамады.
102 Раббинъ акъсызлыкъ эткен мемлекетлерни (оларнынъ халкъыны) якъалагъанда, онынъ якъалаву, иште, бойле (шиддетлидир). Шубесиз, онынъ якъалаву пек элем бериджидир, пек четиндир!
103 Иште, бунда ахирет азабындан къоркъкъанлар ичюн, эльбетте бир ибрет бар. О кунь – бутюн инсанларнынъ бир ерге топланаджакъ бир кунидир ве о кунь (бутюн махлюкъатнынъ) азыр булунгъан бир кунюдир.
104 Биз оны (къыямет кунюни) садедже белли бир муддетке къадар беклетирмиз.
105 О кельген куню, Аллаhнынъ изни олмадан, ич кимсе къонушамаз. Олардан кими бедбахттыр, кими бахтлыдыр.
106 Бедбахтлар атештедирлер, о ерде оларнынъ (ойле фаджиалы) нефес алып-берювлери бардыр ки.
107 Раббининъ истегенинден башкъа, (олар) коклер ве ер тургъандже, о атеште эбедий къаладжакълар. Чюнки, Раббинъ истегенини хакъкъы иле япыджыдыр.
108 Бахтлы олгъанларга кельгенде, олар да дженнеттедирлер. Раббининъ истегенинден башкъа, коклер ве ер тургъандже, олар да о ерде эбедий къаладжакълар. Бу (ниметлер) битмез, тюкенмез бир лютфтир.

(Бу аетлерде белли мудетнинъ сонъуна иришюви иле келеджек къыямет кунюнден ве буны такъип этеджек ахирет алларындан баас этильгени ичюн, бу ердеки коклер ве ерден дюньянынъ дегиль ахиретнинъ коклери ве еридир. Чюнки, Ибрахим суресинынъ 48-нджи аетинде: «О куню ер башкъа бир ернен, коклер де (башкъа коклернен) денъиштрилир», буюрылгъан).

109 О алда, оларнынъ табынгъан шейлеринден (бу шейлернинъ оларны азапкъа алып баргъанындан) шубенъ олмасын. Чюнки, олар анджакъ даа эвель бабаларынынъ табынгъаны киби табынмакъталар. Биз оларнынъ (азаптан) насиплерини мытлакъа эксикзис оларакъ береджекмиз.
110 Ант олсун, биз Мусагъа Китапны бердик; факъат онда ихтиляф этильди. Эгер Раббинъден бир сёз кечмеген олса эди, эльбетте оларнынъ арасында укюм берильген эди (ве ишлери де битирильген эди). Шубесиз ки, олар (меккелилер) де Къур'ан акъкъында терен бир шубе ичинделер.
111 Шубесиз, Раббинъ оларнынъ эр бирининъ амеллери къаршылыгъыны оларгъа тамамынен береджек. Чюнки, Раббинъ япаяткъанларындан хабердардыр.
112 О алда, сеннен берабер тёвбе эткенлернен бирликте, эмир олунгъаны киби, дос-догъру ол! Адден де ашманъ. Чюнки, О, сизинъ япкъанларынъызны чокъ яхшы корюджидир.

(Асхаб-ы кирамдан ривает этильгенине коре, Къур'анда Ресулуллах (с.а.) ичюн бу аеттен даа шиддетли бир ает энмеген. Ресулуллах буюргъан ки: «Мени hууд суреси къартайтты!» Чюнки, бу суреде онъа: «Эмир олунгъанынъ киби дос-догъру ол!» денильген. Ве бу къолай бир иш дегиль эди. Аллаh Тааля ялынъыз онъа дегиль, онынънен берабер, му'минлерге де истикъаметни эмир этмекте).

113 Зулум эткенлерге мейль этменъ; сонъра сизге атеш токъуныр (джеэннемде янарсынъыз). Сизинъ Аллаhтан башкъа достларынъыз ёкътыр. Сонъра (Ондан да) ярдым коралмазсынъыз!
114 Куньдюзнинъ эки уджунда, гедженинъ де ильк саатларында намаз къыл. Чюнки, яхшылыкълар феналыкъларны (гунахларны) силер. Бу, огют алмакъ истегенлерге бир хатырлатувдыр.

(Тефсирджилерге коре, куньдюзнинъ эки тарафындаки намазлар – саба, уйле ве экинди; гедженинъ якъын саатларындакилер де, акъшам ве ятсы намазларыдыр. Аетте бильдирильген яхшылыкълардан бири – беш вакъыт намаздыр. Ресулуллах (с.а.) буюргъан ки: Не дерсинъиз, сизден бирисининъ къапусы огюнде бир ирмакъ булунса да, эр кунь беш кере онда йикъанса, озюнде кир адында бир шей къалырмы? Асхаб «Ёкъ» деди. Бунынъ узерине Ресулуллах буюрды ки: Иште, беш вакъыт намаз да бунынъ кибидир ки, Аллаh о саеде бутюн хаталарны арындырыр).

115 (Эй, Муhаммед!) Сабырлы ол, чюнки, Аллаh гузель иш япкъанларнынъ мукяфатыны зая этмез.
116 Сизден эвельки асырларда ер юзюнде (инсанларны) бозгъунджылыкътан четлештиреджек фазилетли кимселер булунса эди я! Факъат олардан къуртулышкъа ириштирдигимиз аз бир къысмы истиснадыр (булар вазифелерини яптылар). Зулум эткенлер исе, озьлерине берильген ферахнынъ пешине тюштилер. Затен гунахкяр эдилер.
117 Халкъы яхшы олгъаны алда, Раббинъ, акъсызлыкънен мемлекетлерни эляк этмез.
118 Раббинъ истесе эди, бутюн инсанларны тек бир меллет япар эди. (Факъат) олар ихтиляфкъа тюшмеге девам этеджеклер.
119 Анджакъ, Раббининъ мерхамет эткенлери истиснадыр. Затен, Раббинъ оларны бунынъ ичюн яратты. Раббининъ: «Ант олсун ки, джеэннемни бутюнлей инсанлар ве джинлернен толдураджам», сёзю ерини тапты.

(Тефсирджилер аетте кечкен «Ли-заалике – бунынъ ичюн" сёзюне эки тюрлю мана бергенлер:
– «Затен Раббинъ оларны бунынъ ичюн, яни ихтиляфкъа тюшкенлери ичюн яратты», я да:
– «Затен Раббинъ оларны бунынъ ичюн, яни рахметине наиль олувлары ичюн яратты»).

120 Пейгъамберлернинъ хаберлеринден сенинъ къальбинъни къанаатлениреджек эр хаберимизни санъа анълатмакътамыз. Бунда санъа акъикъатнынъ бильгиси, му'минлерге де бир огют ве бир тенбие кельгендир.
121 Иман этмегенлерге де ки: Элинъизден кельгенини япынъ! Биз де (кереккенни) япмакътамыз!
122 Бекленъ! Шубесиз, биз де беклемектемиз!
123 Коклернинъ ве ернинъ гъайбы (сыры) ялынъыз Аллаhкъа аиттир. Эр иш онъа дёндюрилир. Ойле исе, Онъа къуллыкъ эт ве Онъа таян! Раббинъ япкъанларынъыздан гъафиль дегиль.

(Аетте ибадет эмрининъ артындан, аман тевеккюль эмри кельмекте. Чюнки, къуллыкъ анджакъ тевеккюль иле яни садедже Аллаhкъа ишанып таянмакънен кемалаткъа къавушыр. Бутюн ишлерде мувафакъиетлерге иришмек ичюн себеплерге сарылмакъ хусусында эльден кельгенини япмакънен берабер, мувафакъиетни Аллаhтан беклемек ве садедже Ондан ярдым тилеп, Онъа сыгъынмакъ, айны заманда, иманнынъ кемалатына да аляметтир).