Сура 12: ЮСУФ

Юсуф суреси 111 ает олуп, 1, 2 ве 3-нджи аетлер Мединеде, дигерлери Меккеде энген. Суренинъ башындан сонъуна къадар Юсуф Пейгъамберден баас этильгени ичюн, бу адны алгъан.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Элиф. Ляам. Раа. Булар, ап-ачыкъ Китапнынъ аетлеридир.
2 Анълайсынъыз дие, биз оны арапча бир Къур'ан оларакъ эндирдик.
3 (Эй, Муhаммед!) Биз санъа бу Къур'анны вахий этмекнен, кечмиш миллетлернинъ хаберлерини санъа энъ гузель бир шекильде беян этмектемиз. Акъикъат шу ки, сен бундан эвель (бу хаберлерни) эльбетте бильмегенлерден эдинъ.
4 Бир заманлар Юсуф бабасына (Якъупкъа) деген эди ки: Бабаджыгъым! Мен (тюшюмде) он бир йылдызнен кунешни ве айны корьдим. Оларнынъ манъа седжде эткенлерини корьдим.
5 (Бабасы:) Явруджыгъым! деди, руянъны сакъын къардашларынъа анълатма; сонъ санъа бир тузакъ къурарлар. Чюнки, шейтан инсангъа ап-ачыкъ бир душмандыр.
6 Иште, бойледже Раббинъ сени сечеджек, санъа (руяда корюльген) вакъиаларнынъ ёрумыны огретеджек ве даа эвель эки атанъ – Ибрахим ве Исхакъкъа ниметини тамамлагъаны киби, санъа ве Якъуб союна да, ниметини тамамлайджакъ. Чюнки, Раббинъ чокъ эйи билиджидир, икмет саибидир.
7 Ант олсун ки, Юсуф ве къардашларында, (алмакъ) истегенлер ичюн ибретлер бардыр.

(Риваетке коре, еудий алимлери Мекке мушриклерининъ илери кельгенлерине: «Исраил огъулларынынъ ничюн Мысыргъа кеткенлерини Муhаммедден соранъ, бакъайыкъ, не джевап береджек», дие телкъин эткенлер, олар да сорагъан, бунынъ узерине бу суре энген. Иште, аетте оларнынъ бу суаллерине ишарет этиле).

8 (Къардашлары) дедилер ки: Юсуфнен къардашы (Бунямин) бабамызгъа бизден даа севимлидир. Албуки, биз чокъ бир джемаатмыз, шубесиз ки, бабамыз ап-ачыкъ бир янълышлыкъ ичиндедир.

(Юсуфнен Бунямин бир анадан, дигер огъуллары исе, башкъа бир анадан эдилер).

9 (Озь аралары дедилер ки:) Юсуфны ольдюринъ я да оны (узакъ) бир ерге атынъ ки, бабанъызнынъ севгиси ялынъыз сизге къалсын! Ондан сонъ да (тёвбе этерек) салих кимселер олурсынъыз!

(Аетнинъ соньки къысмыны «...бундан сонъра ишинъизни ёлуна къойгъан, вазиетинъизни тюзельткен олурсынъыз», шеклинде анъламакъ да мумкюн).

10 Олардан бири: Юсуфны ольдюрменъ, эгер мытлакъа япаджакъ исенъиз, оны къуюнынъ тюбине атынъ да, кечкен керванлардан бири оны алсын (кетсин), деди.

(Бу теклифни япкъан Йехуда исимли бириси эди. Къардашларына буны къабул эттирди ве бабаларына кельдилер).

11 Дедилер ки: «Эй, бабамыз! Санъа не ола да, Юсуфны ничюн бизге ишанмайсынъ! Албуки, биз онынъ яхшылыгъыны истеймиз.
12 Ярын оны бизнен берабер (къыргъа) ёлла да, бол-бол ашасын (ичсин), ойнасын. Биз оны мытлакъа къорчалармыз».
13 (Бабалары) деди ки: Оны алып кетювинъиз, мени мытлакъа кедерлендирир. Сиз ондан хаберсиз олгъанда, оны бир къашкъырнынъ ашайджагъындан къоркъам.

(Аз.Пейгъамберден накъл этильген бир хадисте бильдирильгени киби, Якъуб (а.с.): «Оны къашкъырнынъ ашайджагъындан къоркъам», шеклиндеки бу сёзюнен, фаркъында олмадан, оларгъа тизген планларыны бежерювлери ичюн бир йип уджуны берген. Акъикъатен 17-нджи аетте де корюледжеги киби, олар бундан файдалангъанлар).

14 Дедилер ки: Акъикъатен, биз (къуветли) бир топлулыкъ олгъанымыз алда, эгер оны къашкъыр ашаса, о вакъытта биз, акъикъатен аджиз кимселер сайылырмыз.
15 Оны алып барып, къуюнынъ астына атмагъа берабер къарар берген вакъытларында, биз Юсуфкъа: Ант олсун ки, сен оларнынъ бу ишлерини, олар (ишнинъ) фаркъына бармадан, озьлерине хабер береджексинъ, дие вахий эттик.

(Тефсирджилернинъ бир чокъу, аеттеки «Биз Юсуфкъа ... вахий эттик» ифадесине базанаракъ, Аз.Юсуфкъа пейгъамберликнинъ даа о вакъытта берильгенине къанийдир. Дженаб-ы Хакънынъ Аз.Юсуфкъа къуюгъа атылгъан вакъыттаки бу вадеси даа сонъра керчеклешкен ве невбеттеки аетлерде корюледжеги узьре, Аз.Юсуф бу тузакътан къуртулгъан, къардашларына да бутюн япкъанларыны бильгенини сёйлеген).

16 Акъшамлейин агълаяракъ бабаларына кельдилер.
17 Эй, бабамыз! дедилер, биз ярышмакъ ичюн узакълаштыкъ; Юсуфны эшьямызнынъ янында къалдырдыкъ. (Не языкъ ки) оны къашкъыр ашагъан! Факъат биз догъру сёйлегенлер олсакъ да, сен бизге инанмазсынъ.
18 Кольмегининъ усьтюнде сахте бир къан иле кельдилер.

(Якъуб) деди ки: Аксине нефислеринъиз сизге (фена) бир ишни гузель косьтерди. Артыкъ (манъа тюшкени) хакъкъы иле сабыр этмектир. Анълаткъанынъыз къаршысында (манъа) ярдым этеджек анджакъ Аллаhтыр.
(Риваетке коре, къардашлары Юсуфнынъ кольмегини къангъа булап, бабаларына кетиргенлеринде, аджджы хаберни алгъан Якъуб (а.с.) ферьяд этип башлады, онынъ кольмегини истеди. Оны юзюне сюрюп агълады ве деди ки: «Бугуньге къадар бойле йымшакъ табиатлы бир къашкъыр корьмедим! Огълумны ашагъан да, сыртындаки кольмегини йыртмагъан!» Бунъа коре, Аз.Якъуб оларнынъ ийлесини дуйгъан. Факъат япыладжакъ бир шей ёкъ эди).

19 Бир керван кельди ве сувджыларыны (къуюгъа) ёлладылар, о да (барып) къопкъасыны йиберди, (Юсуфны корьгенинен) «Мужде! Иште, бир огълан!» деди. Оны бир тиджарет малы оларакъ сакъладылар. Аллаh оларнынъ япкъанларыны чокъ яхшы билир.
20 (Керван Мысыргъа баргъанда) оны дегерсиз бир фиятнен, белли бир къач дирхемге саттылар. Олар, затен онъа дегер бермеген эдилер.

(Аетнинъ сонъки къысмыны «...затен, оны аман эльден чыкъармакъ истей эдилер», шеклинде чевирмек де мумькюн).

21 Мысырда оны сатын алгъан адам, къадынына деди ки: «Онъа дегер бер ве гузель бакъ! Бельки, бизге файдасы олур. Я да оны эвлят этермиз». Иште, бойледже (Мысырда адалетнен укюм этюви) ве озюне (руядаки) вакъиаларнынъ ёрумыны огретювимиз ичюн, Юсуфны о ерге ерлештирдик. Аллаh эмирини ерине кетирмеге къадирдир. Факъат инсанларнынъ чокъу (буны) бильмезлер.

(Тефсирлердеки риваетке коре, Аз.Юсуфны имаесине алгъан бу зат Мысырнынъ малие назири эди. О Аз.Юсуфнынъ зекясы ве къабилиетини сезген, бунынъ ичюн илериде ондан девлет ишлеринде файдалана биледжегини тюшюнген эди. Айрыджа, сонъ дередже севимли бир бала олгъан Аз.Юсуфны эвлят эте биледжеклерини сёйлеген эдилер. Чюнки, балалары ёкъ эди).

22 Юсуф акъыл-балигъ чагъына кельгенинен, онъа (догърулыкънен) укюм этюв (меарети) ве илим бердик. Иште, гузель даврангъанларны биз бойле мукяфатландырырмыз.
23 (Юсуф) булунгъан эвнинъ къадыны онынъ нефсинден файдаланмакъ истеди, къапуларны яхшы къапатты ве «Айды, кель!» деди. О да: «(Ёкъ!), Аллаhкъа сыгъынырым! Зира, къоджанъыз меним велиниметимдир, манъа гузель давранды. Акъикъат шу ки, залымлар къуртулышкъа иришалмаз!» деди.

(Аз.Юсуф буюген, етишкен ве корюмли бир генч олгъан эди. Онынъ бу алы яшагъан эвнинъ ханымында озюне нисбетен чешит дуйгъуларнынъ пейда олувына себеп олгъан ве къадын Аз.Юсуфкъа гъайрыкъануний мунасебет теклиф эткен эди).

24 Ант олсун ки, къадын онъа мейль берди. Эгер Раббининъ ишарети ве тенбиесини корьмесе эди, о да къадынгъа мейль эткен эди. Иште, бойледже, биз феналыкъ ве фухушны ондан узакълаштырмакъ ичюн (делилимизни косьтердик). Шубесиз, о ихляслы къуларымыздан эди.

(Тефсирджилернинъ чокъуна коре, Аз. Юсуфнынъ къадынгъа бу мейли жинсель бир мейль эди. Факъат базы тефсирджилер пейгъамберлернинъ бойле бир мейльге къапылувындан къорчалангъан ве узакъ олгъанларыны бильдиререк, аеттеки аит сёзни: «О да къадынны дёгмеге ниет эткен эди. Факъат Аллаhнынъ тенбиесинен бундан вазгечти», шеклинде ёрумлагъанлар. Эр алда, Аз. Юсуф бу ниет ве мейльден вазгечкен эди).

25 Экиси де къапугъа догъру чаптылар. Къадын онынъ кольмегини арттан йыртты. Къапунынъ янында онынъ къоджасына расткельдилер. Къадын деди ки: Сенинъ аиленъе феналыкъ япмакъ истегеннинъ джезасы – зиндангъа атылувындан я да элем бериджи бир эскенджеден башкъа не ола билир!
26 Юсуф: «Аслы озю меним нефсимден файдаланмакъ истеди», деди. Къадыннынъ акърабасындан бири бойле шаатлыкъ этти: «Эгер кольмеги огден йыртылгъан исе, къадын догъру сёйлеген, бу исе, яланджылардандыр».
27 «Эгер кольмеги арттан йыртылгъан исе, къадын ялан сёйлеген. Бу исе, догъру сёйлегенлердендир».
28 (Къоджасы Юсуфнынъ кольмегининъ) арттан йыртылгъаныны корьгенинен, (къадынгъа) : «Шубесиз, деди; бу, сизинъ тузагъынъыздыр. Сизинъ тузагъынъыз акъикъатен буюктир».
29 «Эй, Юсуф! Сен бундан (олгъанларны сёйлемектен) вазгеч! (Эй, къадын!) Сен де гунахынънынъ афусыны тиле! Чюнки, сен гунахкярлардан олдынъ».
30 Шеэрдеки базы къадынлар деди ки: Азизнинъ къадыны деликъанлысынынъ нефсинден файдаланмакъ истей эмиш; Юсуфнынъ севдасы онынъ юрегине кирген! Биз оны, акъикъатен ачыкъ бир сапыкълыкъ ичинде корьмектемиз.
31 Къадын, оларнынъ эмиш-демишлерини эшиткенинен, оларгъа даветчи ёллады; олар ичюн даянмагъа ястыкълар азырлады. Эр бирине бирер пычакъ берди. (Къадынлар мейваларны кескенде, (Юсуфкъа): «Чыкъ къаршыларына!», деди. Къадынлар оны корьгенлеринен, онынъ буюклигини анъладылар. (Шашкъанларындан) эллерини кестилер ве дедилер ки: Я Раббимиз! Бу бир бешер дегиль ... Бу, анджакъ усьтюн бир мелек!

(«Даянмагъа ястыкълар» дие терджиме этильген «Муттекеэн» келимеси «Емек меджлиси» шеклинде де анълашыла билир. Чюнки, олар ферахлы инсанларнынъ адети олгъаны узьре, ашагъанда, ичкенде ве субет эткенде аркъаларына таяна эдилер. Бунынъ ичюн, таянаракъ аш ашамакъ ясакълангъан. Бу мевзудаки Джаабир хадиси бойледир: «Аллаh Ресулы сол элимизнен ве аркъамызгъа таянаракъ ашамамызны ясакълады»).

32 Къадын деди ки: Иште, акъкъында мени тенкъит эттигинъиз шахыс будыр. Мен онынъ нефсинден файдаланмакъ истедим. Факъат о, (бундан) шиддетнен сакъынды. Ант олсун, эгер о озюне эмир этеджегимни япмаса, мытлакъа зиндангъа атыладжакъ ве эльбетте сюрюнгенлерден оладжакъ!
33 (Юсуф:) Раббим! Манъа зиндан, буларнынъ менден истегенлеринден даа яхшыдыр! Эгер оларнынъ ийлелерини менден чевирмесенъ, оларгъа мейль этер ве джаиллерден олурым! деди.
34 Рабби онынъ дуасыны къабул этти ве оларнынъ ийлесини узакълаштырды. Чюнки, О, чокъ яхшы эштиджи, пек яхшы билиджидир.
35 Сонъунда (Азиз ве аркъадашлары) кесен-кес делиллерни корьгенлерине рагъмен, (халкънынъ эмиш-демишини кесмек ичюн, кене де) оны бир муддетке къадар мытлакъа зиндангъа атувлары озьлерине уйгъун корюнди.
36 Онынънен бирликте зиндангъа эки деликъанлы даа кирди. Олардан бири деди ки: Мен (тюште) шарап сыкъкъанымны корьдим. Дигери де: Мен де башымнынъ усьтюнде къушлар ашагъан бир емек ташыгъанымны корьдим. Бунынъ ёрумыны бизге хабер бер. Чюнки, биз сени гузель даврангъанлардан корьмектемиз, деди.
37 (Юсуф) деди ки: Сизге ашатыладжакъ аш кельмеден эвель, онынъ ёрумыны мытлакъа сизге хабер береджем. Бу, Раббимнинъ манъа огреткенлериндендир. Шубесиз, мен Аллаhкъа инанмагъан бир къавмнынъ дининден узакълаштым. Олар ахиретни инкяр эткенлернинъ озьлеридир.

(Аз. Юсуф генчлернинъ бу вазиетинден файдаланаракъ, оларгъа тевхид динини анълатмакъ истеди. Толайысынен, оларнынъ руяларыны ёрумламадан эвель, озюнинъ хакъ дин узеринде олгъаныны, бильгилерининъ Аллаh тарафындан огретильгенини ве мысырлыларнынъ янълыш ёлда олгъанларыны бильдиререк, оларны азырлады ве хакъ динни оларгъа теблигъ этти. Иште, бу ве бундан сонъки учь ает бунынънен багълыдыр).

38 Аталарым Ибрахим, Исхакъ ве Якъубнынъ динине уйдым. Аллаhкъа эр анги бир шейни ортакъ къошувымыз бизге ярашмаз. Бу, Аллаhнынъ бизге ве инсанларгъа олгъан лютфиндендир. Факъат инсанларнынъ чокъу шукюр этмезлер.
39 Эй, зиндан аркъадашларым! Чешит танърылар даа яхшымы, ёкъса, кучюне къаршы турылмайджакъ тек бир Аллаhмы?
40 Аллаhны быракъып да, табынгъанларынъыз, сизинъ ве аталарынъызнынъ такъкъан бир такъым исимлерден башкъа бир шей дегиль. Аллаh олар акъкъында эр анги бир делиль эндирмеген. Укюм, садедже, Аллаhкъа аиттир. О, сизге озюнден башкъасына ибадет этмеменъизни эмир эткендир. Иште, дос-догъру дин будыр. Факъат инсанларнынъ чокъу бильмезлер.
41 Эй, зиндан аркъадашларым! (Руяларынъызгъа кельгенде), биринъиз (даа эвель олгъаны киби ) эфендисине шарап ичиреджек; дигери исе, асыладжакъ ве къушлар онынъ башындан (мийини) ашайджакълар. Ёрумыны сорагъан ишинъиз (бу шекильде) кесен-кеслешкендир.
42 Олардан къуртуладжагъыны бильген кимсеге деди ки: Мени эфендининъ янында анъ (бельки, мени чыкъарыр). Факъат шейтан онъа, эфендесине анъмакъны унуттырды. Толайысынен, (Юсуф), бир къач сене даа зинданда къалды.

(Базы тефсирджилерге коре, Аз.Юсуф, Аллаhтан башкъасындан ярдым истегени ичюн, беш йыллыкъ апсликтен сонъ, еди йыл даа апсте къалувгъа махкюм олды. Бойледже, апс муддети он эки йыл сюрди.
Бу ерде акъылгъа бойле бир суаль келе билир: Чешит ает ве хадислернен башкъасындан ярдым истемек къануний къабул этильгенине, атта ерине коре, кяфирден де ярдым истениле биледжегине коре, Аз.Юсуфнынъ Аллаhтан башкъасындан да медет умют этюви ничюн хош къаршыланмагъан? Бунынъ джевабы шудыр: Аллаh, пейгъамберлерини, яраткъанларынынъ узерине усьтюн япкъаны киби, ишлернинъ энъ яхшысыны, энъ гузелини ве энъ усьтюнини де, оларгъа якъыштыргъан. Пейгъамбер ичюн энъ усьтюн къыйынлыкъкъа къалгъанда, Раббинден башкъасына таянмамасы ве эль ачмамасыдыр).

43 Къырал деди ки: Мен (руяда еди арыкъ сыгъырнынъ, еди семиз сыгъырны ашагъаныны корьдим. Айрыджа, еди ешиль башакъ ве башкъаларыны да къуру корьдим. Эй, илери кельгенлер! Эгер руя ёрумлай исенъиз, меним руямны да, манъа ёрумланъ.
44 (Ёрумджылар) дедилер ки: Булар къарма-къарышыкъ тюшлердир. Биз бойле тюшлернинъ ёрумыны бильгенлерден дегильмиз.

(Ислям алимлери руя вакъиасыны учь сыныфкъа айыргъанлар:
1. Аллаhтан олгъан тенбие ве ишаретлер,
2. Нефистен келип чыкъкъан тюш,
3. Шейтаннынъ къоркъызувы ве саптырувлары).

45 (Зиндандаки) эки адамдан къуртулгъан сою, узун бир замандан сонъ, (Юсуфны) хатырлаяракъ, деди ки: Мен сизге онынъ ёрумыны хабер беририм, мени аман (зиндангъа) ёлланъ.
46 (Юсуфнынъ янына келерек, деди ки:) Эй, Юсуф, эй, догъру сёзлю адам! (Руяда корюльген еди арыкъ сыгъырнынъ ашагъан еди семиз сыгъырнен, еди ешиль башакъ ве дигирлери де къуру олгъан башакълар) акъкъында бизге ёрум яп. Умют этерим ки, инсанларгъа (догъру ёрумынънен) къайтырым да, бельки, олар да догъруны огренирлер.
47 Юсуф деди ки: Еди сене, адетинъиз узьре, экин экерсинъиз. Сонъра да ашайджакъларынъыздан аз бир микъдарындан гъайры, чалгъанларынъызны башагъынен (сарпан этип) быракъынъыз.
48 Сонъра, бунынъ артындан сакълайджакъларынъыздан аз бир микъдар (урлыкъ)дан гъайры, о йыллар ичюн топлагъанларынъызны ашап битиреджек еди къытлыкъ йылы келеджек.
49 Сонъра, бунынъ артындан да, бир йыл келеджек ки, о йылда инсанларгъа (Аллаh тарафындан) ярдым олунаджакъ ве о йылда (мейва сувы ве ягъ) сыкъаджакълар.

(Яни бол-бол мейва ве себзелерге къавушаджакълар, юзюм, хурма, зейтюн ве сусам (кунджут, касатик) киби шейлерни сыкъаракъ, сувларындан файдаланаджакълар. Бу боллукъ сенесине даир руяда бир ишарет ёкъ. Аз.Юсуф буны, садедже бир вахий ве ильхам иле оларгъа мужделеген).

50 (Адам бу ёрумны кетиргенинен) къырал деди ки: «Оны манъа кетиринъ!» Эльчи, Юсуфкъа кельген вакъытта (Юсуф) деди ки: «Эфендинъе дён де, онъа: Эллерини кескен о къадынларнынъ зору не эди? деп сора. Шубесиз, меним Раббим оларнынъ ийлесини чокъ яхшы билир».
51 (Къырал къадынларгъа) деди ки: Юсуфнынъ нефсинден файдаланмакъ истеген вакътынъызда вазиетинъиз насыл эди? Къадынлар: Аллаh ичюн, биз ондан ич бир феналыкъ корьмедик, дедилер. Азизнинъ къадыны да деди ки: «Шимди акъикъат ортагъа чыкъты. Мен онынъ нефсинден файдаланмакъ истеген эдим. Шубесиз ки, о догъру сёйлегенлердендир».
52 (Юсуф деди ки): Бу, Азизнинъ ёкълугъында онъа хаинлик этмегенимни ве Аллаh хаинлернинъ ийлесини мувафакъиет къазандырмайджыгъыны (эр кеснинъ) билюви ичюндир.
53 (Бунынънен берабер) нефсимни темизге чыкъармайым. Чюнки, нефис адден ашыры шекильде феналыкъны эмир этер; Раббим аджып къорчалагъаны башкъа. Шубесиз, Раббим чокъ багъышлайыджы, пек мерхаметлидир.
54 Къырал деди ки: Оны манъа кетиринъ, оны озюме шахсий месляатчы япайым. Онынънен къонушкъанынен: Бугунь сен янымызда юксек макъам саиби ве ишанчлы бирисинъ, деди.

(Къырал корьген руясынынъ ёрумыны бир де Аз.Юсуфтан шахсен диньлемек истеди. О да руяны ве ёрумыны анълатты. Къырал насыл тедбир алмакъ кереклигини сорагъанынен, Аз.Юсуф: «Боллукъ йыларында чокъ экин экип, берекетни сарпан этмек керек. Бойледже, къытлыкъ йыларында эм озюнъизнинъ кечинювинъизни теминлерсиз, эм де башкъаларына сатаракъ, хазинеге бол пара къазандырырсыз», деди. Къырал: «Яхшы, бу ишни ким япаджакъ?», деп соргъанынен, Аз.Юсуф:)

55 «Мени улькенинъ хазинелерине тайин эт! Чюнки, мен (оларны) пек яхшы къорчаларым ве бу ишни билем», деди.
56 Ве, бойледже, Юсуфкъа о ерде истегени киби арекет этмек узьре, ульке ичинде акъ-укъукъ бердик. Биз истеген кимсемизге рахметимизни ириштирирмиз. Ве гузель даврангъанларнынъ мукяфатыны зая этмемиз.
57 Иман этип де, (феналыкълардан) сакъынгъанлар ичюн ахирет мукяфаты даа хайырлыдыр.

(Бутюн Мысыр Аз.Юсуфнынъ идаресине ве тасарруфына берильди. Къырал озь селяхиетлерини дахи къулланувына мусааде этти.
Аз.Юсуф экин-тикинге эмиет бирди. Берекетни арттырды, итиядждан зияде берекетни сарпан япты. Ниает, къытлыкъ йыллары кельди. Бу сефер сарпанлангъан берекетлерни ашамагъа ве сатмагъа башладылар. Эр тарафтан инсанлар келерек, Мысырдан эрзакъ сатын алдылар. Якъуб (а.с.) да, Юсуфнынъ озь къардашы Буняминден гъайры, дигер огъулларыны эрзакъ алмакъ ичюн, Мысыргъа ёллады).

58 Юсуфнынъ къардашлары келип, онынъ узуруна кирдилер, (Юсуф) оларны таныды, олар оны танымай эдилер.
59 (Юсуф) оларнынъ юклерини азырлагъанынен, деди ки: «Сизинъ баба бир къардашынъызны да манъа кетиринъ. Корьмейсинъизми, мен ольчекни там толдурам ве мен мусафирперверлернинъ энъ яхшысыйым.
60 Эгер оны манъа кетирмесенъиз, артыкъ меним янымда сизге бериледжек бир ольчек (эрзакъ) ёкъ, манъа ич якълашманъ!»
61 Дедилер ки: Оны бабасындан истемеге арекет этеджекмиз, шубесиз, буны япаджакъмыз.
62 (Юсуф) эмириндеки генчлерге деди ки: Сермаелерини юклерининъ ичине къойынъ. Олур ки, аилелерине къайткъанларында бунынъ фаркъына барырлар да, бельки, кери келирлер.
63 Бабаларына къайткъанларында дедилер ки: Эй, бабамыз! Эрзакъ бизге ясакъланды. Къардашымызны (Буняминни) бизнен берабер ёлла да, (онынъ саесинде) ольчеп алайыкъ. Биз оны мытлакъа къорчалайджакъмыз.
64 Якъуб деди ки: Даа эвель къардашы (Юсуф) акъкъында сизге не къадар ишангъан исем, бунынъ акъкъында да, сизге анджакъ о къадар ишанырым! (Мен оны, садедже Аллаhкъа эманет этем); Аллаh энъ хайырлы къорчалайыджыдыр. О, аджыгъанларнынъ энъ мерхаметлисидир.
65 Эшьяларыны ачкъанларында, сермаелерининъ озьлерине кери берильгенини корьдилер. Дедилер ки: Эй, бабамыз! Даа не истеймиз. Иште, сермаемиз де бизге кери берильген. (Онынънен кене) аилемизге ашаладжакъ кетирирмиз, къардашымызны къорчалармыз ве бир деве юкни де зияде алырмыз. Чюнки, бу (сеферки алгъанымыз) аз бир микъдардыр.
66 (Якъуб) деди ки: Сарып алынувынъыз (ве чаресиз къалув вазиетинъизден) гъайры, оны манъа мытлакъа кетиреджегинъизге даир Аллаh адына манъа къави бир сёз бермеген такъдиринъизде, оны сизнен берабер ёлламам!» Онъа (истеген шекилинде) теминатларыны бергенлеринде, деди ки: Сёйлегенлеримизге Аллаh шааттыр.
67 Сонъра бойле деди: Огъулларым! (Шеэрге) эпинъиз бир къапудан кирменъ, айры-айры къапулардан киринъ, амма Аллаhтан (келеджек) ич бир шейни сизден узакълаштыралмам. Укюм Аллаhтан башкасынынъ дегильдир. (Онынъ ичюн) мен ялынъыз Онъа таяндым. Тевеккюль эткенлер ялынъыз Онъа таянсынлар.

(Аз.Якъубнынъ огъулларына Мысыргъа чешит къапулардан кирювлерини эмир этювининъ себеби бойле изаат этилир: Огъуллары корюмли эдилер, урбалары гузель эди. Ильки келишлеринде Меликтен кимсенинъ корьмеген иззет ве икрамны корьген эдилер. Бу себептен, эр кеснинъ айрет толу козьлери оларгъа тикильген эди. Берабер кирювлери оларнынъ башларына бир ал кетире биле эди).

68 Бабаларынынъ оларгъа эмир эткен ерден (чешит къапулардан) киргенлеринде (онынъ эмрини ерине кетирдилер. Факъат бу тедбир) Аллаhтан келеджек ич бир шейни олардан узакълаштыралмаз эди; анджакъ Якъуб ичиндеки бир тилегини ашкяр этти. Шубесиз, о илим саиби эди, чюнки онъа биз огреткен эдик. Факъат инсанларнынъ чокъу бильмезлер.
69 Юсуфнынъ янына киргенлеринде, озь къардашыны янына алды ве: «Билесинъ ки, мен сенинъ агъанъым, оларнынъ япкъанларына кедерленме», деди.

(Риваетке коре, Аз.Юсуф къардашларына зияфет берди. Оларны софрагъа экишер-экишер отуртты. Бунямин янгъыз къалгъанынен, агълады ве деди ки: Агъам Юсуф сагъ олса эди, о да меннен берабер отурыр эди. Юсуф (а.с.) оны озь софрасына алды. Аштан сонъ къардашларыны экишер-экишер эвлерге мусафир берди. Бунямин кене янгъыз къалгъан эди. Аз.Юсуф деди ки: Бунынъ экинджиси ёкъ, о алда, бу да меним янымда олсун. Бойледже, Бунямин онынъ янында геджеледи. Аз.Юсуф деди ки: Ольген агъанъ ерине мени агъа оларакъ къабул этерсинъми? Бунямин: «Сенинъ киби бир агъаны ким тапа билир? Факъат сени бабам Якъубнен анам Рахийле догърумадылар. Аз.Юсуф буны эшиткенинен, агълады, турып Буняминнинъ бойнуна сарылды ве: «Мен сенинъ агъанъым...» деди).

70 (Юсуф) оларнынъ юкюни азырлагъан вакъытта, мешребени къардашынынъ юкю ичине къойды! (Керван арекет эткенден) сонъ, бир деллял; Эй, керван! Сиз хырсызсынъыз! дие сесленди.
71 (Юсуфнынъ къардашлары) оларгъа чевирилерек: Не къыдрасынъыз? дедилер.
72 Къыралнынъ сув савутыны къыдрамыз; оны кетиргенге бир деве юк (бахшыш) бар, дедилер. (Араларындан бири:) Мен бунъа кефилим, деди.
73 Аллаhкъа ант олсун ки, бизим ер юзюнде фесат чыкъармакъ ичюн кельмегенмизни сиз де бильмектесинъиз. Биз хырсыз да дегильмиз, дедилер.
74 (Юсуфнынъ адамлары) дедилер ки: Яхшы, сиз яланджы олсанъыз, бунынъ джесазы недир?
75 «Онынъ джесазы гъайып олгъан эшья кимнинъ юкюнде олса, иште, о (шахыскъа саип олмакъ) онынъ джесазыдыр. Биз залымларны бойле джезаландырырмыз», дедилер.

(Якъуб (а.с.)нынъ шериатына коре, хырсыз якъаланаракъ, чалгъан малынынъ къаршылыгъында мал саибине бир сене хызметкяр оларакъ чалыштырыла эди. Мысыр къанунларында исе, хырсызгъа сопа урула ве чалгъан малынынъ эки къаты одеттириле эди. Аз.Юсуф оларгъа бабалырынынъ шериатына коре, джеза бермек истеди).

76 Бунынъ усьтюне, Юсуф къардашынынъ юкюнден эвель оларнынъ юклерини (къыдырмагъа) башлады. Сонъунда оны къардашынынъ юкюнден чыкъартты. Иште, биз Юсуфкъа бойле бир тедбир огреттик, ёкъса, къыралнынъ къанунына коре, къардашыны туталмайджакъ эди. Анджакъ, Аллаhнынъ тилемесинден гъайры. Биз кимни истесек, оны дереджелернен юксельтирмиз. Зира, эр илим саибининъ усьтюнде даа эйи бильген бириси бардыр.
77 (Къардашлары) дедилер ки: «Эгер о чалгъан олса, даа эвель онынъ бир къардашы да чалгъан эди». Юсуф буны ичинде сакълады, оларгъа ачмады.(Озь-озюне) деди ки: Сиз даа фена вазиеттесинъиз! Аллаh сизинъ анълаткъанынъызны пек яхшы билир.

(Ривает этильгенине коре, Аз.Юсуфнынъ аласы оны пек севе эди. Юсуф буюгенинен, бабасы оны янында булундырмакъ истеди. Аласы да Юсуфнынъ озь янында къалгъаныны истей эди. Бунынъ ичюн Ибрахим (а.c.)ден озюне мирас къалгъан къушагъыны белине багълады. Сонъра гъайып олгъаныны сёйледи. Къушакъ къыдырылды ве Юсуфнынъ белинден чыкъты. Къанунгъа коре, Юсуфны янында алып къалды. Иште, Юсуфнынъ къардашлары бу алгъа ишарет этмек истегенлер).

78 Дедилер ки: Эй, азиз! Акъикъатен, онынъ пек къарт бабасы бар. Онынъ ерине бизим биримизни алынъ. Зира, биз сени эйилик эткенлерден корьмектемиз.
79 Деди ки: Эшьямызны янында тапкъан кимсемизден башкъасыны якъаламакътан Аллаhкъа сыгъынырмыз, о такъдирде, биз акъикъатен, залымлар олурмыз!
80 Ондан умютлерини кескенинен, (меселени) гизли музакере этмек ичюн айырылып (бир кенаргъа) чекильдилер. Буюклери деди ки: «Бабанъызнынъ сизден Аллаh адына сёз алгъаныны, даа эвельде Юсуф акъкъында япкъан къусурынъызны бильмейсинъизми? Бабам манъа изин бергендже я да мен ичюн Аллаh укюм эткенине къадар, бу ерден асла айрылмайджам. О, укюм этиджилернинъ энъ хайырлысыдыр.
81 Бабанъызгъа дёнюнъ ве денъ ки: «Эй, бабамыз! Шубесиз, огълунъ хырсызлыкъ япты. Биз бильгенимизден башкъасына шаатлыкъ этмедик. Биз гъайбнынъ бекчилери дегильмиз.
82 (Истесенъ) биз олгъан шеэрден (Мысыр халкъындан) ве берабер кельген кервандан да сора. Биз, акъикъатен догъру сёйлемектемиз».

(Къалкъып бабаларына кельдилер ве къардашларынынъ сёйлегенлерини олгъаны киби айттылар).

83 (Бабалары) деди ки: «Ёкъ, нефислеринъиз сизни (бойле) бир ишке сюйрекледи.(Манъа тюшкени) артыкъ гузель бир сабырдыр. Умют этилир ки, Аллаh оларнынъ эписини манъа кетирир. Чюнки, О, чокъ яхшы билиджидир, икмет саибидир».

(Юсуфнынъ къардашлары даа эвель бабаларына ялан сёйлегенлеринден себеп, бу сеферки догъруларына бабалары инанмакъ истемеди. Оларгъа: «Ёкъ, сизни нефислеринъиз алдатып, бойле буюк бир ишке сюйреклеген. Ёкъса, бизим шериатмызда хырсызнынъ эсир оларакъ якъаланаджагъыны азиз не ерден бильсин?" деди).

84 Олардан юзь чевирди, «Ах, Юсуфым, ах!», дие сызланды ве кедерини ичине ютувы себебинен, козьлерине акъ тюшти.
85 (Огъуллары:) «Аллаhкъа ант олсун ки, сен аля Юсуфны анъмакътасынъ. Сонъунда я хасталанаджакъсынъ, я да текмиль эляк оладжакъсынъ!» дедилер.
86 (Якъуб:) Мен, садедже гъам ве кедеримни Аллаhкъа арз этмектем. Ве мен сизинъ билип олалмайджакъ шейлеринъизни Аллаh тарафындан (вахий иле) бильмектем, деди.
87 Эй, огъулларым! Барынъ да, Юсуфны ве къардашыны гузель араштырынъ, Аллаhнынъ рахметинден умют кесменъ. Чюнки, кяфирлер топлулыгъындан башкъасы, Аллаhнынъ рахметинден умют кесмез.

(Бунынънен Мысыргъа къайттылар).

88 Юсуфнынъ янына киргенлеринде дедилер ки: Эй, азиз! Бизни ве аилемизни къытлыкъ басты ве биз дегерсиз бир сермиянен кельдик. Акъкъымызны там ольчеерек бер. Айрыджа, бизге бахшыш да бер. Шубесиз, Аллаh садакъа бергенлерни мукяфатландырыр.
89 Юсуф деди ки: Сиз, джаиллигинъизнинъ себебинден, Юсуфкъа ве къардашына япкъанларынъызны билесинъизми?

(Тефсирлерде бильдирильгенине коре, Аз.Юсуфны къуюгъа аткъан къардашлары бу энъ кучюк къардашларыны да даима акъарет эте ве эзиет бере эдилер).

90 Ёкъса, сен акъикъатен Юсуфсынъмы? дедилер. О да: (Эбет) мен Юсуфым, бу да къардашым. (Бир-биримизге къавушмакъны) Аллаh бизге лютф этти. Чюнки, ким (Аллаhтан) къоркъса ве сабыр этсе, шубесиз, Аллаh гузель даврангъаларнынъ мукяфатыны зая этмез, деди.
91 (Къардашлары) дедилер ки: Аллаhкъа ант олсун, акъикъатен, Аллаh сени бизден усьтюн эткен. Керчектен, биз хата япкъанмыз.
92 (Юсуф) деди ки: «Бугунь сизни тенкъит этмек ёкъ, Аллаh сизни афу этсин! О, мерхаметлилернинъ энъ мерхаметлисидир».
93 «Шу меним кольмегимни алып барынъ да, оны бабамнынъ юзюне къоюнъ, (козьлери) кореджек алгъа келир. Ве бутюн аиленъизни манъа кетиринъ».

(Риваетке коре, Юсуф (а.с.) къардашларына саба-акъшам зияфет бере эди. Къардашлары исе, бундан эвель онъа япкъанларыны хатырлап, сыкъыла эдилер. Онъа бир адам ёллаяракъ, дедилер ки: Сиз бизни саба-акъшам ашкъа давет этесинъиз, факъат биз санъа нисбетен япкъанларымыздан себеп, сенден утанмакътамыз. Юсуф (а.с.) да оларгъа бойле джевап берди: Мысырлылар шимдиге къадар манъа эп ильк корьген козьлеринен бакъалар ве «Йигирми дирхемге сатып алынгъан бир хызметкярны бойле мертебеге юксельткен Аллаhны эксикликлерден узакъ тутармыз», дей эдилер. Шимди исе, сизинъ саенъизде шереф къазандым. Чюнки, меним сизинъ къардашынъыз ве Ибрахим (а.c.) киби буюк бир пейгъамбернинъ торуны олгъанымны анъладылар).

94 Керван (Мысырдан) чыкъкъанынен, бабалары (янындакилерине): Эгер манъа бунагъан демесенъиз, инанынъ, мен Юсуфнынъ къокъусыны алам! деди.
95 (Олар да:) Валлахи, сен аля эски шашкъынлыгъынъдасынъ, дедилер.
96 Муждеджи кельгенинен, кольмекни онынъ юзюне къояр-къоймаз, (Якъуб) корюп башлады. Мен сизге: Аллаh тарафындан (вахий иле) сиз бильмейджек шейлеринъизни билирим демедимми!» деди.

(Бу муждеджи Йехуда эди. «Къанлы кольмекни бабама мен кетирген ве оны кедерге богъгъан эдим, шимди де, бу кольмекни кене мен алып барайым ве севинчине себеп олайым», деп, Мысырдан Кенан илине къадар ялынаякъ, башы ачыкъ юргени ривает этиле).

97 (Огъуллары) дедилер ки: Эй, бабамыз! (Аллаhтан) бизим гунахларымызнынъ афу этилювини исте! Чюнки, биз, керчектен гунахкярлар эдик.
98 (Якъуб:) Сиз ичюн Раббимден афу истейджем. Чюнки, О, чокъ багъышлайыджы, пек мерхаметлидир, деди.
99 (Эписи берабер Мысыргъа барып), Юсуфнынъ янына кирген вакъытларында ана-бабасыны къуджакълады, «Ишанч ичинде Аллаhнынъ ирадасинен Мысыргъа киринъ!» деди

(Риваетке коре, Аз.Юсуфнен берабер укюмдар ве бутюн халкъ оларны къаршыламагъа чыкъкъан ве саф туткъан эдилер. Къаршы-къаршыгъа кельгенлеринде Аз.Якъуб, Аз.Юсуф ве о ерде булунгъан башкъалары артларындан эндилер ве эки пейгъамбер бир-бирини къучакълады).

100 Ана ве бабасыны тахтынынъ усьтюне чыкъартып отуртты ве эписи онынъ ичюн (онъа къавушкъаны ичюн) седжде эттилер. (Юсуф) деди ки: «Эй, бабаджыгъым! Иште, бу, даа эвель (корьген) тюшюмнинъ ёрумыдыр. Раббим оны керчеклештирди. Догърусы, Раббим манъа (чокъ шей) лютф этти. Чюнки, мени зиндандан чыкъарды ве шейтан меннен къардашларымнынъ арасыны бозгъандан сонъ, сизни чёльден кетирди. Шубесиз ки, Раббим тилегенине лютф этиджидир. Шубесиз, О, чокъ эйи билиджидир, икмет саибидир".
101 «Эй, Раббим! Мульктен манъа (насибимни) бердинъ ве манъа (руяда корюльген) вакъиаларнынъ ёрумыны да огреттинъ. Эй, коклерни ве ерни яраткъан! Сен дюньяда да, ахиретте де меним саибимсинъ. Мени мусульман оларакъ ольдюр ве мени салихлер арасына къош!»

(Ривает олунгъанына коре, Аз.Якъуб Мысырда огълунынъ янында 24 йыл яшагъан сонъ, вефат эте. Эвельде япкъан васиетине коре, джеседи Шамда дефн этильген бабасы Исхакънынъ янына комюльген. Аз.Юсуф да бабасындан сонъ, 23 йыл даа яшагъан. Онынъ джеседини де мысырлылар мермер бир сандыкъ ичине къоюп, Нильге комгенлер. Мысырлылар оны зияде севгени ичюн, онынъ озь мемлекетлеринде къалгъаныны истегенлер. Даа сонъра, Аз.Муса онынъ джеседини тапып, бабасы Якъубнынъ янына алып барып дефн этти).

102 Иште, бу (Юсуф къыссасы) гъайб хаберлериндендир. Оны санъа вахий этмектемиз. Олар ийле япаракъ, ишлерине къарар берген вакъытларында, сен оларнынъ янында дегиль эдинъ) ки, буларны бильсенъ.
103 Сен не къадар усьтюне тюшсенъ де, инсанларнынъ чокъу иман этеджек дегильдирлер.
104 Албуки, сен бунынъ ичюн (пейгъамберлик вазифесини беджермек ичюн) олардан бир акъ истемейсинъ. Къур'ан алемлер ичюн анджакъ бир огюттир.
105 Коклерде ве ерде нидже делиллер бар ки, олар бу делиллерден юзлерини чевирип кечерлер.

(«Ает» келимеси лугъатта алямет, шашыладжакъ шей ве джемаат маналарындадыр. Термин оларакъ, Къур'ан-ы Керимнинъ къыскъа я да узун бир парчасы демектир. Бу ерде «Ает» келимеси алямет, делиль ве ибрет берген шей маналарында къулланылгъан. Яни Аллаhнынъ барлыгъына, бирлигине, илмине, къудретине ве икметининъ кемалатына делялет этиджи, истер инсаннынъ озюнде, истер тыш дюньяда, коклерде ве ерде нидже делиль бар ки, булар инсанларнынъ назар-ы дикъкъатларына авале олунгъандыр. Инсан огълунынъ ильмий, фикрий, фельсефий ве техник аяты бу вазиетлернен эр вакъыт къаршылашмакътадыр. Бунъа бакъмадан, бу варлыкъларны яраткъанны тюшюнмеден, ибрет алмадан, юзь чеврир кечер. Албуки, инсан огълу бу табиат вакъиалары усьтюнде тюшюнсе, булардаки инджеликлерни ве буларгъа хаким олгъан иляхий къанунларны тапып кешф этеджек, бунынънен берабер, эм дюньяда теракъкъий этеджек, эм де ахиретте бахтлы оладжакъ).

106 Оларнынъ чокъусы, анджакъ ортакъ къошаракъ, Аллаhкъа иман этерлер.

(Арабистан халкъында бир танъры инанчы бар эди; Анджакъ, чешит шекиллерде Аллаhкъа ортакъ къоша эдилер. Меккелилер: «Мелеклер Аллаhнынъ къызларыдыр»; бир къысым мушриклер де: «Танърыгъа якълашмакъ ичюн путларгъа табынамыз», дер эдилер. Христианлар: «Иса Аллаhнынъ огълу», деселер, еудийлер де: «Узейр Аллаhнынъ огълу», дей эдилер. Бойледже, инсанларнынъ чокъу Аллаhкъа ортакъ къоша эдилер. Аетте буларгъа ишарет этиле).

107 Аллаh тарафындан сарып аладжакъ бир фелякет келюви я да, фаркъына бармадан, къыяметнинъ апансыздан къопувы къаршысында озьлерини эмин корьдилерми?
108 (Ресулым!) де ки: «Иште, бу, меним ёлумдыр. Мен Аллаhкъа чагъырам, мен ве манъа уйгъанлар айдын бир ёл узериндемиз. Аллаhны (ортакълардан) узакъ тутарым! Ве мен ортакъ къошкъанлардан дегилим».
109 Сенден эвель де шеэрлер халкъындан озьлерине вахий эттигимиз эркеклерден башкъасыны пейгъамбер ёлламадыкъ. (Кяфирлер) ер юзюнде ич кезмедилерми ки, озьлеринден эвелькилернинъ сонъу насыл олгъаныны корьсинлер! Сакъынгъанлар ичюн ахирет юрту, эльбетте даа яхшыдыр. Аля акъылынызны ишлетмейсизми?

(Бу ает «Аллаh пейгъамбер оларакъ мелеклерни ёлласа эди я!» деген кяфирлерге джевап оларакъ энген).

110 Ниает, пейгъамберлер умютлерини кесип де, озьлерининъ ялангъа чикъарылгъанларыны зан эткен вакъытларында, оларгъа ярдымымыз келир ве истеген кимсемиз къуртулышкъа ириштирилир. (Факъат) сучлылар топлулыгъындан азабымыз асла кери чевирильмез.
111 Ант олсун, оларнынъ (кечмиш пейгъамберлер ве умметлерининъ) къыссаларында акъыл саиплери ичюн пек чокъ ибретлер бардыр. (Бу Къур'ан) уйдурыла биледжек бир сёз дегиль. Факъат о озюнден эвелькилерни тасдикъ этиджи, эр шейни анълатыджы (бир китаптыр); иман эткен топлум ичюн бир рахмет ве бир хидаеттир.