Сура 14: ИБРАХИМ

Ибрахим суреси 52 ает олуп, 28-29-нджы аетлер Мединеде, дигерлери Меккеде энген. 35-41-нджи аетлер Аз.Ибрахимнинъ дуасыны ичине алгъаны ичюн, суреге бу ад берильген.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Элиф. Ляам. Миим. Раа. (Бу Къур'ан), Рабблерининъ изнинен, инсанларны къаранлыкълардан айдынлыкъкъа, яни эр шейге гъалип (ве) макътавгъа ляйыкъ Аллаhнынъ ёлуна чыкъарувынъ ичюн, санъа эндирген бир Китабымыздыр.
2 О, Аллаh ки, коклерде ве ерде не бар олса, эписи Онынъдыр. Шеиддетли азаптан толайы, кяфирлернинъ алына вай!
3 Дюнья аятыны ахиреттен усьтюн туткъанлар, Аллаh ёлундан чевиргенлер ве онынъ эгрилигини истегенлер бар я, иште, олар (хактан) узакъ бир сапыкълыкъ ичиндедирлер.
4 (Аллаhнынъ эмирлерини) оларгъа яхшыджа анълатсын, деп эр пейгъамберни ялынъыз озь къавмынынъ тилинен ёлладыкъ. Артыкъ, Аллаh истегенини саптырыр, истегенини де догъру ёлгъа къояр. Чюнки, О кучь ве икмет саибидир.

(Эр пейгъамбернинъ, анджакъ озь къавмынынъ тилинен ёлланылгъаны – бутюн инсанлардан тек бир тильнен, меселя, арапчанен анълашувларынынъ, ялварып, дуада булунувларынынъ истенильмегенини косьтере. Затен, бир ает-и керимеде къонушылгъан тиллернинъ чешит тюрлю олувы биле, Аллаhнынъ барлыгынынъ ве къудретининъ делииллериндендир. Бунынъ киби де, бу ает-и керименинъ ишарет эткен муим нокъталырындан бири де, хакъкъа давет иле огърашкъанларнынъ ичинде булунгъан топлумнынъ тилини чокъ яхшы бильмелери кереклиги хусусыдыр).

5 Ант олсун ки, Мусаны да: Къавмынъны къаранлыкътан айдынлыкъкъа чыкъар ве оларгъа Аллаhнынъ (кечмиш къавмларнынъ башына кетирген фелякет) куньлерини хатырлат, дие муджизелеримизнен ёлладыкъ. Шубесиз ки, бунда чокъ сабырлы, чокъ шукюр эткен эр кес ичюн ибретлер бар.
6 О вакъытта Муса къавмына деген эди ки: «Аллаhнынъ узеринъиздеки ниметини хатырланъ. Чюнки, О, сизни эскендженинъ энъ фенасына сюрмекте ве огъулларнъызны союп, къадынларынъызны (къызларынъызны) быракъкъан Фыравун аилесинден къуртарды. Иште, бу сизге анълатылгъанларда Раббинъизден буюк бир имтиан бардыр».
7 «Хатырланъ ки, Раббинъиз сизге: Эгер шукюр этсенъиз, эльбетте сизге (ниметимни) арттыраджам ве эгер нанкорьлик этсенъиз, ич шубесиз, азабым чокъ шиддетлидир! дие бильдирген эди».
8 Муса деди ки: «Эгер сиз ве ер юзюнде олгъанларнынъ эписи нанкорьлик этсенъиз, билинъ ки, Аллаh керчектен зенгиндир, хамд этильмеге ляйыкътыр».
9 Сизден эвелькилернинъ, Нуh, Аад ве Семууд къавмларынынъ ве олардан сонъкилернинъ хаберлери сизге кельмедими? Оларны Аллаhтан башкъасы бильмез. Пейгъамберлери оларгъа муджизелер кетирди де, олар эллеринен пейгъамберлерининъ агъызларыны къапаттылар ве дедилер ки: Биз сизге ёлланылгъанны инкяр эттик ве бизни озюне чагъыргъан ишинъизге нисбетен терен бир шубе ичиндемиз.

(Ибн Месуд бу аетни окъугъан вакътында «Несеп алимлери яланджыдырлар», дер эди. Яни олар несеплерни бильгенлерини идда этер экенлер, Аллаh буны ред эте. Ибн Аббас да: «Аднан иле Исмаил арасында билинмеген отуз баба (несиль) мевджуттыр», дер эди. Бунъа коре, аетнинъ манасы: «Олар о къадар чокъ эдилер ки, сайыларыны Аллаhтан башкъа кимсе билалмаз», демек олур).

10 Пейгъамберлери деди ки: Коклерни ве ерни яраткъан Аллаh акъкъында шубе бармы? Албуки, О сизинъ гунахларынъыздан бир къысмыны багъышламакъ ве сизни муайен бир вакъыткъа къадар яшатмакъ ичюн, сизни (хакъ динге) чагъыра. Олар дедилер ки: Сиз де бизим киби бир инсандан башкъа бир шей дегильсинъиз. Сиз бизни аталарымызнынъ табынгъан шейлеринден дёндюрмек истейсинъиз. Ойле исе, бизге ап-ачыкъ бир делиль кетиринъ!

(Олар озьлерине бильдирильген бу къадар ачыкъ делиллерге, весикъаларгъа ве муджизелерге къаний олмайып, инатлыкълары себебинден, даа башкъа муджизелер, атта озьлерини къахр этеджек фелякетлер истей ве муджизелернен санки эглене эдилер).

11 Пейгъамберлери оларгъа дедилер ки: «(Эбет) биз сизинъ киби бир инсандан башкъасы дегильмиз. Факъат Аллаh ниметини къулларындан истегенине лютф этер. Аллаhнынъ изни олмадан, бизим сизге бир делиль кетирювимизге имкян ёкъ. Му'минлер ялынъыз Аллаhкъа таянсынлар».
12 «Эм бизге ёлларымызны косьтергени алда, не дие биз Аллаhкъа таянып ишанмайыкъ? Сизинъ бизге берген эзиетинъизге, эльбетте къатланаджакъмыз. Тевеккюль эткенлер ялынъыз Аллаhкъа тевеккюльде себат этсинлер».
13 Кяфир олгъанлар пейгъамберлерине дедилер ки: «Эльбет де, сизни я юртумыздан чыкъараджакъмыз, я да мытлакъа динимизге дёнеджексинъиз!" Рабблери де оларгъа: «Залымларны мытлакъа эляк этеджекмиз!» дие вахий этти.
14 Ве (эй, инангъанлар!) олардан сонъ сизни мытлакъа о ерде ерлештиреджекмиз. Иште, бу макъамындан къоркъкъан ве техдидимден сакъынгъан кимселерге аиттир.

(Бу аетте Аз.Пейгъамбернинъ мемлекитинден иджрет этеджегине, факъат сонъунда оны чыкъаргъанларнынъ юртуна малик оладжагъына бир ишарет бар).

15 (Пейгъамберлер) фетх истедилер (Аллаh да берди). Эр инатчы зорбаджы да фелякетке огърады.
16 Артындан да (о инатчы зорбаджыгъа) джеэннем бардыр; озюне иринли сув ичириледжек.
17 Оны ютумламагъа арекет этеджек, факъат богъазындан кечиралмайджакъ ве онъа эр тарафтан олюм келеджек, албуки, о оледжек дегильдир (ки азаптан къуртулсын). Бундан гъайры, шиддетли бир азап да бардыр.
18 Рабблерини инкяр эткенлернинъ вазиети (шудыр): Оларнынъ амеллери фыртыналы бир куньде рузгяр шиддетнен савургъан кульге бенъзер. Къазангъанларындан ич бир шейни эльде эталмазлар. Олдукъча саптырмакъ, иште будыр.

(Аллаh Тааля кяфирлернинъ амеллерини фыртыналы бир куньде рузгяр шиддетнен савургъан бир кульге бенъзетмекте ки, оларнынъ амели не къадар эйи ве чокъ олса-олсун, нетидже итибарынен ахиретте файда бермейджек. Чюнки, Аллаh Тааля инсанларны эвеля озюне ве ёлланылгъан пейгъамберлернинъ эписине иман иле мукеллеф тутмакъта олуп, савап ве мукяфатны бундан сонъ береджегини бильдиримекте. Толайысынен, иманы олмагъанлар япкъан эйи ишлерининъ къаршылыгъыны дюньяда олгъанда алырлар, амма ахиретте оларгъа бериледжек ич бир шей ёкътыр).

19 Аллаh коклерни ве ерни хакъ иле яраткъаныны корьмединъми? О истесе, сизни ёкъ этип, яп-янъы халкъ кетирир.
20 Бу, Аллаhкъа кучь дегиль.
21 (Къыямет кунюнде) эписи Аллаhнынъ узуруна чыкъаджакъ ве зайыфлар о буюклик таслагъанларгъа дейджеклер ки: «Биз сизге табийлер эдик. Шимди сиз Аллаhнынъ азабындан эр анги бир шейни бизден узакълаштыра билирсизми?» Олар да дейджеклер ки: «(Не япайыкъ) Аллаh бизни хидаетке ириштирсе эди, биз де сизни догъру ёлгъа къавуштырыр эдик. Шимди сызлансакъ да, сабыр этсек де бирдир. Чюнки, бизим ичюн сыгъынаджакъ бир ер ёкътыр».
22 (Эсаплары корюлип) иш битирльгенинен, шейтан дейджек ки: «Шубесиз, Аллаh сизге керчек олгъанны ваде этти, мен де сизге ваде эттим, амма, сизге яланджы олдым. Затен, меним сизге къаршы бир кучюм ёкъ эди. Мен, садедже, сизни (инкяргъа) чагъырдым, сиз де меним даветиме аман чаптынъыз. О алда, мени яманламанъ, озюнъизни яманланъ. Не мен сизни, не де сиз мени къуртара билирсинъиз! Шубесиз, даа эвель мен, мени (Аллаhкъа) ортакъ къошувынъызны ред эттим». Шубесиз, залымлар ичюн элем бериджи бир азап бардыр.
23 Иман этип де, яхшы ишлер япкъанлар, Рабблерининъ изнинен, ичинде эбедий къаладжакълары ве земининден ирмакълар акъкъан дженнетлерге кирсетиледжеклер. О ерде (бир-бирилеринен расткелишкенде сёйлегенлери «Селям»дыр.

(Селям эр тюрлю феналыкълардан, мешакъкъат, гъам, къусур ве афаттан къуртулмакъ демектир Му'минлер эм дюньяда, эм де ахиретте расткелишкен вакъытларында, бир-бирилерине бойле бир дуада булунырлар).

24 Корьмединъми, Аллаh насыл бир мисаль кетирди: Гузель бир сёзни, тамыры (ерде) къавий, даллары кокте олгъан гузель бир терекке (бенъзетти).

(Гузель сёз гузель терекке бенъзетильмекте. Чюнки, терекнинъ тири къалувы ичюн насыл суварылмагъа, бакъылмагъа итияджы олса, булар олмагъанда къуруса, къальптеки иман тереги де бойледир. Эгер саиби файдалы илим, сахих амель, зикр ве тефеккюрнен эр заман бакъып, оны козетмесе, къуруй биле. Бир хадис-и шерифте: «Урба насыл ипранып эскирсе, къальптеки иман да ойле ипраныр, эскирир. О алда, иманынъызны даима тазеленъ, денилип, бу акъикъат дикъкъатларымызгъа такъдим этильген).

25 (О терек), Раббининъ изнинен, эр заман мейвасыны берир. Огют алсынлар дие, Аллаh инсанларгъа мисаллер кетирир.

(Эвельке бир аетте Аллаh Тааля гузель сёзни гузель терекке бенъзеткен эди. Чюнки, гузель сёзнинъ мейвасы гузель амель; гузель терекнинъ берекети де, файдалы мейвадыр. Тефсирджилернинъ анълаткъанларына коре, гузель сёз – келиме-и шеадеттир. Бу келиме тышта ве ичте даима гузель амелернинъ мейдангъа келювине себеп олур. Аллаh разы оладжакъ эр гузель иш – бу келименинъ мейвасыдыр. Ашагъыдаки аетте кечкен «Фена келиме»ге кельгенде, о да Аллаhны инкяр этмектир. Бу келиме эр тюрлю фитненинъ, фесатнынъ, фелякет ве мусибетнинъ менбаыдыр. Фена сёз эм дюньяда, эм де ахиретте инсаннынъ фелякетлерге сюйрекленмесине себеп олур. Толайысынен, ашагъадаки аетте фена сёз фена бир терекке бенъзетильген).

26 Фена бир сёзнинъ мисали – кевдеси ерден къопарылгъан, о себептен тик турмакъ имкяны олмагъан (фена) бир терекке бенъзер.
27 Аллаh Тааля сагълам сёзнен иман эткенлерни эм дюнья аятында, эм де ахиретте сап-сагълам тутар. Залымларны исе, Аллаh саптырыр. Аллаh истегенини япар.
28 Аллаhнынъ ниметине нанкорьликнен къаршылыкъ берген ве сонъунда къавмларыны эляк юртуна сюйреклегенлерни корьмединъми?
29 Олар джеэннемге киреджеклер. О не фена мекяндыр.
30 (Инсанларны) Аллаh ёлундан саптырмакъ ичюн Онъа ортакълар къоштылар. Де ки : (Истегенинъиз киби) яшанъ! Чюнки, атешке дёнеджексинъиз.
31 Иман эткен къулларыма сёйле: Намазларыны дос-догъру къылсынлар, озюнде не алыш-вериш, не де достлукъ олгъан бир кунь кельмеден эвель, озлерине берген рызыкъларымыздан (Аллаh ичюн гизли-ашкяр арджласынлар).
32 (О, ойле лютфкяр) Аллаhтыр ки, коклерни ве ерни яратты, коктен сувны эндирип, онынънен рызыкъ оларакъ сизге тюрли мейвалар чыкъарды; изнинен денъизде ялдавлары ичюн гемилерни эмринъизге берди; нехрлерни де сизинъ (файдаланувынъыз) ичюн акъызды.
33 Тертипнен кезиджи кунешни ве айны сизге файдалы япты; геджени ве куньдюзни де файдаланувынъызгъа берди.
34 О сизге истеген эр шейинъизден берди. Аллаhнынъ ниметини саяджакъ олсанъыз, саялмазсынъыз. Догърусы, инсан чокъ залым, чокъ нанкорьдир.
35 Хатырла ки, Ибрахим бойле деген эди: «Раббим. Бу шеэрни (Меккени) ишанчлы эт, мени ве огъулларымны путларгъа табынувдан узакъ тут».
36 «Чюнки, олар (путлар) инсанлардан бир чокъунынъ сапувына себеп олдылар, Раббим. Шимди ким манъа уйса, о мендендир. Ким де манъа къаршы кельсе, артыкъ сен акъикъатен чокъ багъышлайыджысынъ, пек мерхаметлисинъ».

(Аз.Ибрахим Аллаh Тааля путперестлерни багъышламайджагъыны даа бильмей эди. Онынъ ичюн оларнынъ да багъышланмасыны истеди. Мушриклернинъ багъышланмайджагъыны анълагъандан сонъ, артыкъ оларнынъ афу этелюви ичюн дуа этмеди).

37 «Эй, Раббимиз! Эй, саибимиз! Намазны дос-догъру къылувлары ичюн мен неслимден бир къысмыны сенинъ Бейт-и Харамынънынъ (Кябенинъ) янында зираат япылмагъан бир вадиге ерлештирдим. Артыкъ сен де инсанлардан бир къысмынынъ гонъюллерини оларгъа мейль этиджи яп ве мейвалардан буларгъа рызыкъ бер. Умют этилир ки, бу ниметлерге шукюр этерлер».

(Ривает этилгенине коре, Аз.Ибрахимнинъ къадыны Саренинъ Хаджер исимли бир хызметкяры бар эди. Оны къоджасы Аз.Ибрахимге берди ве Ибрахим (а.с.)нинъ ондан Исмаил адлы бир огълу дюньягъа кельди. Аз.Ибрахим оларны Меккеге алып барды. Кяби якъынларында бир ерге ерлештирди. Мекке сувсыз, сазлыкъ ве къаялы бир ер эди. Аллаh Тааля Аз.Ибрахимнинъ дуасыны къабул этти. О ерде земзем дие анъылгъан сув фышкъырды).

38 «Эй, Раббимиз! Шубесиз ки, сен бизим гизлейджегимизни де, ашкяр этеджегимизни де билирсинъ. Чюнки, не ерде, не де кокте, ич бир шей Аллаhкъа гизли къалмаз».
39 «Ихтияр алымда манъа Исмаилни ве Исхакъны лютф эткен Аллаhкъа хамд олсун! Шубесиз, Раббим дуаны эшитиджидир».

(Риваетке коре, Исмаил (а.с.) догъгъан вакъытта бабасы 99 яшында эди. Исхакъ (а.с.) догъгъанда 112 яшында эди. Исхакъ Пейгъамбер Исмаилден 13 сене сонъ, Сареден дюньягъа кельген).

40 «Эй, Раббим! Мени ве союмдан келеджеклерни намазны девамлы къылгъанлардан эйле; Эй, Раббимиз! Дуамны къабул эт!»
41 «Эй, Раббимиз! (Амеллернинъ) эсап олунаджакъ куню мени, анам-бабамны ве му'минлерни багъышла!»
42 (Ресулым!) Сакъын Аллаhны залымларнынъ япкъаларындан хаберсиз санма! Анджакъ, Аллаh оларны (джезаландырмакъны) къоркъудан козьлери патлап чыкъаджакъ бир куньге къалдыра.
43 Зеинлери бом-бош оларакъ, озьлерине биле чевирилип бакъалмайджакъ вазиетте, козьлери кокке тикильген бир алда чапышырлар.
44 Озьлерине азапнынъ келеджеги, бу себептен, залымларнынъ: «Эй, Раббимиз! Якъын бир девиргедже бизге муддет бер де, сенинъ даветинъе уяйыкъ ве пейгъамберлерге табий олайыкъ», дейджек куньлери акъкъында инсанларны тенбиеле. (Оларгъа денилир ки:) «Даа эвель сиз ичюн бир зевал олмагъанына емин этмеген эдинъзми?»
45 «(Сизден эвель) озьлерине зулум эткенлернинъ юртларында отурдынъыз. Оларгъа насыл муамеле эткенимиз сизге ап-ачыкъ белли олды. Ве сизге мисаллер де бердик».
46 Ийлелерининъ джезасы Аллаh къатында (белли) экен, олар тузакъларыны къургъан эдилер. Албуки, оларнынъ ийлелеринен дагълар еринден кочеджек дегиль эди!

(Ниает, оларнынъ ийлелери де Аллаhнынъ изнине багълыдыр. О, изин бермегенден сонъ, ич бир ийле нетидже бермез).

47 О алда, сакъын Аллаhны пейгъамберлерине берген сёзюнден вазгечеджек санма! Чюнки, Аллаh мутлакъ усьтюндир, кимсенинъ япкъаныны янына быракъмаз.
48 Ер – башкъа бир ер, коклер де (башкъа коклер) алына кетирильген, (инсанлар) бир ве кучюне къаршы туруламайджакъ Аллаhнынъ узурына чыкъкъан куньлери (Аллаh бутюн залымларнынъ джезасыны береджек).

(«Ерлернинъ – башкъа бир ер, коклернинъ де башкъа коклер олувы» мевзусында ёрумлар арасында шулар да бар: Ер атешке, коклер де дженнетке дёнюшеджек, ер кумюш киби бем-беяз, узеринде къан тёкюльмеген, гунах ишленмеген бам-башкъа бир ер оладжакъ. Ибн Аббастан бир риваетке коре де, ер – бу ердир. Анджакъ, сыфатлары денъишеджек. Къыскъасы, дагълары юреджек, денъизлери ярыладжакъ, эр тараф тюз оладжакъ, эгрилик-бугрилик корюлмейджек).

49 О куню гунахкярларнынъ зынджырлангъанларыны корерсинъ.
50 Оларнынъ кольмеклери къатрандандыр, юзлерини де атеш сармакътадыр.
51 Аллаh эр кеске къазангъанынынъ къаршылыгъыны бермек ичюн (оларны тырильтеджек). Шубесиз, Аллаh эсапны чабук корюджир.
52 Иште, бу (Къур'ан), онынънен тенбиеленсинлер, Аллаhнынъ анджакъ тек бир танъры олгъаныны бильсинлер ве акъыл саиплери яхшыджа тюшюнип, огют алсынлар, дие инсанларгъа (ёлланылгъан) бир бильдирювдир.