Сура 2: эль-БАКЪАРА

Мединеде энген, 286 аеттир. Къур'аннынъ энъ узун суресидир. Адыны 67-71-нджи аетлеирнде еудийлерге соювлары эмир этилген сыгъырдан алгъан. Ялынъыз 281-нджи аети Веда хаджында Меккеде энген. Инанчкъа, ахлякъкъа ве аят низамына аит укюмлернинъ муим бир къысмы бу суредедир.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Элиф. Ляам. Миим.
2 О китап (Къур'ан), онда асла шубе ёктыр. О, муттакъийлер (сакъынгъанлар ве арынмакъ истегенлер) ичюн бир ёл косьтериджидир.
3 Олар гъайбгъа инанырлар, намаз къыларлар, озьлерине берген малларымыздан Аллаh ёлларында арджларлар.
4 Кене олар санъа эндирильгенге ве сенден эвель эндирильгенлерге иман этерлер; ахирет кунюне де кесен-кес инанырлар.
5 Иште, олар Рабблеринден кельген бир хидает узериндедирлер ве къуртулышкъа иришкенлер де ялынъыз олардыр.

(Къур'ан сурелерининъ базыларынынъ башында "эль-хуруф'уль-мукъаттаа" денильген бир такъым арифлер бар ве олар oлгъан сурелерининъ бир аетидир. Манасы ачыкъ олмагъан бойле аетлерге "мутешаабиh" аетлер денилир. Мутешаабиh олгъан аетнинъ акъикъий манасыны тек Аллаh билир. Базы алимлер исе, оларны "ёрумларлар". Бунъа коре, Элиф, Ляам, Миим арифлерине шу маналар берильген:
a). Иште, элинъиздеки Къур'аннынъ келимелери бу арифлерден тешкиль олгъандыр. Буюрынъ, сиз де бенъзегенини япынъ!
б). Дикъкъатларны джельп этмек ичюн бир эдебий санаттыр. Зира, сёзге устю къапалы башламакъ ве сонъра оны ачмакъ даа зияде дикъкъат чекер.
в). Огренмекнинъ арифлернен башланувына ишареттир.
Муттакъий – такъва саиби демектир. Аллаhнынъ азабындан акъкъы иле къоркъаджакъ, Онынъ эмирлерине къаршы чыкъмагъа сакъынгъан, рахметине ышанып, кереги киби къуллыкъ этеджек кимселерге Къур'анда "муттакъийлер" дениле.
Гъайбгъа иман – Ислямнынъ "Ааменту"сининъ къыскъартылгъан ифадесидир. Манасы: Аллаhкъа, мелеклерге, китапларгъа, пейгъамберлерге, ахирет кунюне, къаза ве такъдирге, хайыр ве шеррнинъ Аллаhтан олгъанына инанмакътыр. Къур'аннынъ пек чокъ еринде "Гъайбгъа иман этер" я да "этерлер" джумлеси келеджек. Буларнынъ эписи иман эсасларынынъ къыскъа шеклидир.
Бакъара суресинде сёзге эвеля дикъкъатны чеккен арифлернен башланып, аман артындан Къур'андан сёз этиле. Демек ки, шу элинъиздеки китап (Къур'ан) озюнде шек ве шубе олмагъан Аллаhнынъ келямы ве эйилер ичюн догъру ёл реберидир. Къур'ант – бир ребер, ёл косьтериджидир. Анджакъ кимге ёл косьтерир, кимге реберлик этер? Иште, аетлерде бу суальге джевап берильген, энъ эвеля муттакъий олып, гъайбгъа инангъанларгъа ёл косьтергени анълатыла. Къур'ан акъикъатен бутюн инсанлыкъкъа эндирильген. Анджакъ, садедже онъа ёнельген ве онынънен догъру ёлны тапмакъ истегенлерге ребердир.
Бу ерде гъайбгъа имандан сонъ, "Келиме-и Шеадет, намаз, зекят, ораза ве хадж"дан ибарет олгъан Ислямнынъ беш эсасындан садедже "намазнен зекят" зикр этильген. Бу эки эсаснынъ зикри мисаль ёлунен дигерлерине де ишереттир. Бунъа коре, Къур'анда "намазнен зекят" бу аетте олгъаны киби, берабер анъылгъан вакъытта беш эсаскъа ишарет этильмекте).

6 Шу акъикъат ки, кяфир олгъанларны (азап иле) къоркъутсанъ да, къоркъутмасанъ да, олар ичюн эпбирдир, иман этмезлер.
7 Аллаh оларнынъ къальплерини ве къулакъларыны муурьлеген. Оларнынъ козьлерине де бир чешит перде чеккен ве олар ичюн (дюньяда ве ахиретте) буюк бир азап бар.
8 Инсанлардан базылары да бар ки, инанмагъанлары алда: "Аллаhкъа ве ахирет кунюне инандыкъ", дерлер.
9 Олар (озь акъылларына коре) гуя Аллаhны ве му'минлерни алдаталар. Албуки, олар ялынъыз озьлерини алдаталар ве бунунъ фаркъына бармазлар.
10 Оларнынъ къальплеринде бир хасталыкъ бар. Аллаh да оларнынъ хасталыгъыны зияделештиргендир. Сёйлеген яланлары себебинден, олар ичюн шиддетли бир азап бар.
11 Оларгъа: «Ер юзюнде фесат чыкъарманъ», денильген вакъытта: "Биз ялынъыз ислях этиджилермиз", дерлер.
12 Шуны билинъ ки, олар бозгъунджыларнынъ там озьлеридир, лякин анъламазлар.
13 Оларгъа: «Инсанларнынъ иман эткенлери киби, сиз де иман этинъ», денильгенде: "Биз ич сефихлернинъ (акъылсыз ве ахмакъ кишилернинъ) иман эткенлери киби иман этермизми!" дерлер. Билинъиз ки, сефихлер анджакъ озьлеридир, факъат буны бильмезлер (я да бильмеген киби олурлар).
14 (Бу мунафыкълар) му'минлерге расткельген вакъытта: "(Биз де) иман эттик", дерлер. (Озьлерини сапыткъан) шейтанларынен козь-козьге къалгъанларында исе: «Биз сизнен берабермиз, биз оларнен (му'минлернен) садедже алай этемиз (усьтлеринден кулемиз)», дерлер.
15 Акъикъатен, Аллаh оларнен алай этер де, адьлеринден ашкъанда, оларгъа фырсат берир. Бу себептен олар бир муддет озь башларына юрерлер.
16 Иште, олар хидаетке нисбетен сапыкълыкъны сатын алгъанлардыр. Aнджакъ оларнынъ бу тиджарети къазанчлы дегиль ве озьлери де догъру ёлгъа кирмегенлердир.

(Дженаб-ы Аллаh бу суренинъ башында эвеля Юдже Китабы Къур'андан, онынъ муттакъийлер ичюн бир ёл косьтереджи ве хидает чокърагъы олгъанындан, бунынъ киби де, гъайбгъа имандан ве Ислямнынъ темелини тешкиль эткен баш вазифелерден сёз юрьсете ве бу арада инсанларны, инанч нокътаи назарындан, учь группагъа айыра:
Биринджиси – му'минлер; оларнынъ васыфлары ильки беш аетте къыскъадан анълатылгъан.
Экинджиси – кяфирлер; оларнынъ вазиети де алтынджы ве единджи аетлерде къыскъадан анълатылгъан.
Учюнджиси – мунафыкълар; буларнынъ вазиетлери де кениш бир шекильде секизинджи аеттен йигирми биринджи аетке къадар олгъан аетлерде анълатылгъан.
Къу'ан инсанлыкъкъа догъру ёлны косьтермек ичюн ёлланылгъан бир китаптыр. Бунъа коре, ильк эвеля озюне мухатап олгъан инсанлыкънынъ догъру ве янълыш инанч вазиетини, буларнынъ кетирген месулиетлерини, догъругъа ве эгриге инангъан инсаннынъ дюньяда ве ахиретте къаршылашаджакъ нетиджелери изаат этильген).

17 Оларнынъ (мунафыкъларнынъ) вазиети (къаранлыкъ геджеде) бир атеш якъкъан кимсе кибидир. О атеш янып да, этрафыны айдынлакътан анда Аллаh аман оларнынъ айдынлыкъларыны кеткизир ве оларны къаранлыклар ичинде къалдырыр; (артыкъ ич бир шейни) корьмезлер.

(Ает мунафыкларнынъ ильк анда Ислямнынъ нурындан айдынланып, мусульман олувларыны, къаранлыкъ геджеде янгъан меш'алеге ве ондан файдалангъанларгъа; сонъра аман куфюрге дёнювлерини де, о меш'аленинъ сёнмесине ве о ердекилернинъ къаранлыкъта къалгъанларына бенъзете).

18 Олар сагъыр, тильсиз ве корьдирлер. Бу себептен, олар кери дёнип оламазлар.
19 Яхут (оларнынъ вазиети) коктен сагъанакъ алында ягъгъан, ичинде зифт къаранлыкълар, гурюльти ве йылдырымлар булунгъан ягъмур(гъа тутулгъан кимселернинъ вазиети) кибидир. О мунафыкълар йылдырымлардан келеджек олюм къоркъусынен пармакъларыны къулакъларына тыкъарлар. Албуки, Аллаh кяфирлернинъ этрафыны къушаткъандыр.
20 (О эснада) шемшек санки козьлерини чыкъараджакъ киби чакъар, олар ичюн этрафны айдынлаткъанынен, о ерде бираз юрерлер, узерлерине къаранлыкъ чёккенинен де, олгъан ерлеринде къалырлар. Аллаh истесе эди, эльбетте оларнынъ къулакъларыны сагъыр, козьлерини корь этер эди. Аллаh, шубесиз, эр шейге къадирдир.

(Бу аетлерде кечкен мисаллерден кяфирлернинъ ве мунафыкларнынъ Ислям къаршысында къафаларында фыртыналар къопкъаны, къоркъу ве эеджанларгъа къапылгъанлары, базан хакъны кореджек киби олгъанлары, базан да, къаранлыкъкъа комюльгенлери анълашыла).

21 Эй, инсанлар! Сизни ве сизден эвелькилерни яраткъан Раббинизге къуллыкъ этинъиз. Бельки, бойледже къорчаланырсынъсыз (Аллаhнынъ азабындан озюнъизни къуртарырсынъыз).
22 О, Рабб ки, ерни сиз ичюн бир тёшек, кокни де (къуббе киби) бир таван япты. Коктен сув эндиререк, онынънен сизге гъыда олсун дие, (ерден) чешит махсуллар чыкъарды. Артыкъ буны биле-биле Аллаhкъа ширк къошманъ.
23 Эгер къулумызгъа эндиргенлеримизден эр анги бир шубеге тюшсенъиз, айды онъа бенъзеген бир суре кетиринъ, эгер идданъызда догъру олсанъыз, Аллаhтан гъайры шаатларынъзны (ярдымджыларынъызны) да чагъырынъ.
24 Буны япып оламазсынъыз –ки, эльбетте япалмайджакъсынъыз– якъарлыгъы инсан ве таштан ибарет жеэннем атешинден сакъынынъ. Чюнки, о атеш кяфирлер ичюн азырланылгъандыр.
25 Иман этип, эйи арекетте булунгъанларгъа ичинден ирмакълар акъкъан дженнетлер олгъаныны мужделе! О дженнетлердеки бир мейвадан озьлерине рызыкъ оларакъ ашатылгъанынен: «Бу – бундан эвель дюньяда бизге берильгенлеринден», дерлер. Бу рызыкълар оларгъа (базы тарафтан дюньядакинe) бенъзегени берильгендир. Олар ичюн дженнетте тер-темиз зевджелер де бар. Ве олар о ерде эбедий къалыджылардыр.

(Бу аетте дюньяда мусульман олуп, гузель ишлер япкъан ве акъикъатен му'мин оларакъ ахиретке кочькен кимселернинъ аладжакъ мукяфатлары анълатылгъан, о ерде дженнетлилерге берильген ниметлернинъ дюньядакилерине бенъзегенине ишарет этильген. Анджакъ, ахирет ниметлерининъ дюньядакилеринен бир олгъаны тюшюнильмемелидир. Чюнки, Бухарийнинъ "Беду'ль-халкъ" баасында ривает эткен бир хадисте: "Дженнет эхлине козьлер корьмеген, къулакълар эшитмеген, къальплерден биле кечмеген ниметлер берилир", денильген).

26 Шубесиз, Аллаh (акъны анълатмакъ) ичюн сиврисинек ве ондан да гъайры, башкъа бир варлыкъны мисаль кетирмектен чекинмез. Иман эткенлерге кельгенде, олар бойле мисаллернинъ Рабблеринден кельген хакъ ве керчек олгъаныны билирлер. Кяфирлер исе: «Аллаh бойле мисаль бермекле не мурат этер?» дерлер. Аллаh онынънен бир чокъ кимсени сапытыр, бир чокъларыны да, догъру ёлгъа ёнельтир. Берген мисаллеринен Аллаh анджакъ фасыкъларны сапытыр (чюнки булар бирер имтиандыр).

(Бу аетте сиврисинек ве ондан даа зайыф махлюкъларнынъ мисальге кетирилювини мунасип корьмегенлернинъ асылында озьлерининъ кучюк ве дегерсиз олгъанылары, о себептен Аллаhкъа иман этмегенлери анълатыла, буларгъа дегер берип, иман эткенлернинъ исе, акъыллы ве дегерли кимселер олгъанлары бильдириле. Булар бирер имтиандыр. Инсанлардан бир къысмы иман этер, имтианны къазаныр, бир къысмы да, зарар этер).

27 Олар ойле (фасыкълар) ки, кесен-кес сёз бергенден сонъ, сёзлеринден къайтырлар. Аллаh, зиярет этилип, ал ве хатири соралувыны истеген кимселерни зиярет этмезлер. Ве ер юзюнде фитне ве фесат чыкъарырлар. Иште, олар акъикъатен зараргъа огърагъанлардыр.

(Фасыкъ – хакъ ёлдан сапкъан кимседир. Кесен-кес оларакъ берильген сёз де, эхл-и китапнынъ Теврат ве Инджильде келеджеги бильдирильген ахыр заман Пейгъамберине иман этеджеклерини сёйлевлеридир ки, кельгенинен иман этмедилер ве сёзлеринде турмадылар. Ислямнынъ чокъ дегер берген акъраба, къомшу ве якъынларнен алякъада булунаракъ, буларгъа ярдым этювни терк эттилер, фитне ве фесатчы олдылар, бойледже, эм дюньяда, эм де ахиретте зарар корьдилер).

28 Эй, кяфирлер! Сиз олю экенде, сизни тирильткен (дюньягъа кетирип, аят берген) Аллаhны насыл инкяр этесинъиз? Сонъра сизни ольдюреджек, текрар сизни тирильтеджек ве сонъунда Онъа дёньдюриледжексинъиз.

(Бу аетте инсаннынъ ильк яратылышындан эвельки алына "олю" денилюви, базыларынынъ идда эткенлери киби, тенаасухнен багълы дегиль. Аетте инсан аятынынъ учь саифеси анълатыла: ёкътан яратылувы, олюм ве ахиретте текрар тирилюви. Эсасен тенаасух тюшюнджеси, эр бир инсаннынъ озь амелинден джевапкярлыгъы ве толайысынен адалет принципине терстир).

29 О, ерде не бар исе, эписини сизинъ ичюн яратты. Сонъра (озюне хас бир шекильде) семагъа ёнельди, оны еди къат оларакъ яратып, низамгъа къойды (танзим этти). О, эр шейни хакъкъы иле билиджидир.
30 Хатырла ки, Раббинъ мелеклерге: «Мен ер юзинде бир халифе яратаджагъым», деди. Олар: «Бизлер хамдинъ иле сени тесбих ве сени такъдис этип тургъанда, ер юзинде фесат чыкъараджакъ, о ерде къан тёкеджек инсанны халифе япасынъмы?» дедилер. Аллаh да оларгъа: «Сизинъ билип оламайджагъынъызны, эр алда, мен билем», деди.

(Халифе – векиль ве темсильджи демектир. Аллаh ер юзинде ирадесини темсиль этмек ичюн инсанны яратты. О ерде иляхий укюмранлыкъны омюрге кечирмек вазифесини де онъа берди).

31 Аллаh Адемге бутюн исимлерни огретти. Сонъра оларны эвеля мелеклерге такъдим этип: «Эгер сиз сёзинъизде садыкъ олсанъыз, шуларнынъ исимлерини манъа бильдиринъ», деди.
32 Мелеклер: «Я Рабб! Сени нокъсан сыфатлардан тензих этермиз, сенинъ бизге огреткенлеринъден башъка бизим бильгимиз ёкъ. Шубесиз, алим ве хаким анджакъ Cенсинъ», дедилер.
33 (Бунынъ усьтюне:) «Эй, Адем! Эшьяларнынъ исимлерини мелеклерге анълат», деди. Адем оларнынъ исимлерини оларгъа анълаткъанынен: «Мен, муакъкъакъ семаларда ве ерде сизге корюнмегенлерни (о ерлердеки сырларны) билем. Бундан да гъайры, гизли ве ашкяр оларакъ япаяткъанларынъызны да билем, демеген эдимми?» деди.
34 Хатырлайсызмы, биз мелеклерге (ве джинлерге): «Aдемге седжде этинъ», деген эдик. Иблистен гъайры эписи седжде эттилер. О юзь чевирди ве буюклик таслады, бойледже, кяфирлерден олды.

(Бундан сонъ Аз. Адем ве несили аслы джинлерден олуп, сонъра шейтанларнынъ башы олгъан Иблис ве онынъ несилине уйып-уймамакъта сыналаджакълар).

35 Биз: «Эй, Адем! Сен ве зевдженъ (Авва)нен берабер дженнетке ерлешинъ; о ерде къолайлыкънен истеген вакътынъызда эр ерден дженнет ниметлеринден ашанъ; ялынъыз шу терекке якъынлашманъ. Эгер бу теректен ашасанъыз, эр экинъиз де озюнъизге феналыкъ эткен залымлардан олурсынъыз», дедик.
36 Шейтан оларнынъ аякъларыны тайдырып, сынъырны боздырды ве ичинде булунгъан (дженнеттен) оларны чыкъарды. Бунынъ усьтюне: «Бир къысмынъыз дигеринъизге душман оларакъ энинъиз, сиз ичюн ер юзинде кечинмек ве белли бир вакъыткъа къадар яшамакъ бардыр», дедик.
37 Бу вазиет девам эткенде, Адем Раббинден бир такъым ильхамлар алды ве дерал тёвбе этти. Чюнки, Аллаh тёвбелерни къабул этиджи ве мерхамети болдыр.

(Аз. Aдемнинъ Раббинден алгъан ильхамлар акъкъында чешит ёрумлар япылгъан. Бу ильхамлар онъа эмирлер ве ясакълар маиетиндеки тевсиелердир. Ибн Мес'удгъа коре, намазларгъа башлагъанда окъугъан "Cубhаанекe"леримиз, Аз. Адем тарафындан о вакъытта сёйленген бир тесбих ве дуадыр).

38 Дедик ки: Эпинъиз дженнетен тюшинъ! Эгер мен сизге бир хидает келир де, эр ким хидаетиме таби олса, олар ичюн ич бир къоркъу ёкътыр ве олар гъам чекмезлер.
39 Инкяр этип, аетлеримизни ялан сайгъанларгъа кельгенде, олар джеэннемлидирлер, олар о ерде эбедий къалырлар.
40 Эй, Исраил огъуллары! Сизге берген ниметлеримни хатырланъ, манъа берген сёзинъизни ерине кетиринъ ки, мен де сизге ваде эткенлеримни берейим. Ялынъыз менден къоркъунъыз.
41 Элинъиздекини (Тевратнынъ аслыны) тасдикъ этиджи оларакъ эндиргениме (Къур'ангъа) иман этинъ. Сакъын оны инкяр этиджилернинъ илькиси олманъ! Аетлеримизни аз бир къаршылыкъкъа сатманъ, ялынъыз менден (меним азабымдан) къоркъунъ.
42 Билерек, акъны янълышнен къарыштырманъ, акъны гизлеменъ.
43 Намазны там къылынъ, зекятны акъкъы иле беринъ, руку эткенлернен берабер руку этинъ.
44 (Эй, бильмирлер!) Сизлер Китапны (Тевратны) окъугъан (акъикъатны бильген) алда, инсанларгъа эйиликни эмир этип, озюнъизни унутасынъызмы? Акъылынъызны къулланмайсынъызмы?
45 Сабыр ве намазнен Аллаhтан ярдым истенъ. Шубесиз, о (сабыр ве намаз) Аллаhкъа сайгъыдан юреги титрегенден гъайры, эр кеске зор ве агъыр кельген бир вазифедир.

(Аетте кечкен сабырнынъ ораза олгъаны сёйлене. Ораза ве намаз иманны къуветлендирир, нефиснинъ кибирини къырар, тенбелликни ве иссизликни кеткизир, къыйын ишлер къаршысында инсанны кучлю япар. Таберанийнинъ риваетине коре, Ресулуллах (с. а.) зор бир ишнен къаршылашкъанда, аман намаз къыла эди. "Аллаhкъа сайгъыдан юреги титрегенлер" дие терджиме этильген "хаашииин" топлулыгъына намаз къылмакъ, ораза тутмакъ, сабырлы олмакъ, эр ерде ве эр заман акъикъатны сёйлемектен чекинмемек зор кельмез, зира олар къальплери Аллаh севгиси иле толгъан кимселердир).

46 Олар кесен-кес Рабблерине къавушаджакъалырыны ве Онъа дёнеджеклерини тюшюнген ве буны къабул эткен кимселердир.
47 Эй, Исраил огъуллары! Сизге берген ниметимни ве сизни (бир заманлар) джумле алемге усьтюн япкъанымны хатырланъ.

(Озь араларындан Пейгъамбер ёлланылгъан миллет о анда дигер къавмалрдан усьтюндир. Зира, дженаб-ы Аллаh миллетлер арасындан о къавмны ве олардан да о шахсны сечкендир. Толайсынен, эвеля Пейгъамбер, сонъ аилеси, даа сонъра да, миллети бир шереф къазангъандыр. Араларындан Пейгъамбер ёлланылгъан миллетнинъ, бир тарафтан, усьтюнлиги бар, бир тарафтан да, месулиети даа зиядедир. Иште, бу аетте усьтюнлиги бильдирильген Бени Исраил акъкъында айны сурениннъ 61-нджи аетинде оларнынъ зиллет (тюшкюнлик) ве гъарипликке, Аллаhнынъ гъадабына огърагъанлары анълатыла).

48 Ойле бир куньден коркъунъ ки, о куньде ич кимсе башкъасы ичюн ич бир одемеде булунамаз; ич кисмеден (Аллаh изин бермегендже) шефаат къабул олунмаз, фидье алынмаз; оларгъа асла ярдым да япылмаз.
49 Хатырланъ ки, сизни Фыравун тарафдарларындан къуртардыкъ. Чюнки, олар сизге азапнынъ энъ фенасыны рева корелер, янъы догъгъан огълан балаларынъызны соя, (феналыкъ ичюн) къызларынъызны аятта къалдыра эдилер. Аслында о сизге рева корюльгенлерде Раббинъизден буюк бир имтиан бар эди.

(Фыравун эски Мысыр укюмдарларына берильген бир унвандыр. Аз. Мусанынъ келювине якъын сенелерде кяхинлер Исраил огъулларындан догъаджакъ бир баланынъ Фыравуннынъ таджыны-тахтыны йыкъаджагъыны сёйледилер. Бунынъ ичюн Фыравун янъы догъгъан огълан балаларнынъ союлувларыны эмир этти. Аллаh бунынънен Исраил огъулларыны имтиан эте эди).

50 Бир заманлар биз, сиз ичюн денъизни ярдыкъ, сизни къуртардыкъ, Фыравуннынъ тарафдарларыны да, козинъизнинъ огюнде денъизде богъдыкъ.

(Риваетлерден бу муджизенинъ Къызыл денъизде олып кечкени анълашылмакъта).

51 Мусагъа къыркъ гедже (вахий этмек узьре) ваде берген эдик. Сонъра акъсызлыкъ этип, бузавны (танъры) ерине къабул эттинъиз.

(Аз. Муса Туур-и Сиинаагъа кеткенде, Самирий адындаки бириси алтындан яcагъан бир бузавнынъ эйкелини кетире, "Бу сизинъ Раббинъиздир. Муса буны унутты, о кельгенге къадар бунъа табынынъыз", дей. Аз. Харун бунъа мани олмагъа арекет этсе де, беджерип оламай. Бу къысса Таа-hаа суресинде кениш анълатыладжакъ).

52 О арекетлеринъизден сонъ, (акъылланып) шукюр этерсинъиз, дие сизни афу эттик.
53 Догъру ёлны тапарсынъыз, дие Мусагъа Китапны ве акънен янълышны айыргъан укюмлерни бердик.
54 Муса къавмына деген эди ки: «Эй къавмым, шубесиз, сиз бузавны (танъры) къабул этюв иле озюнъизге феналыкъ эттинъиз. Онынъ ичюн Яраткъанынъызгъа тёвбе этинъ де, нефислеринъизни (фена дуйгъуларынъызны) ольдюринъ. Бойле япувынъыз Яратыджынъызнынъ къатында сиз ичюн даа эйидир. Бойледже, Аллаh тёвбенъизни къабул этер. Чюнки, аджып, тёвбелерни къабул этеджи ялынъыз Одыр.
55 Бир заманлар: «Эй, Муса! Биз Аллаhны ачыкъча корьмегендже асла санъа инанмамыз», деген эдинъиз де, бакъып тургъанынъыз алда, аман сизни йылдырым ургъан эди.
56 Сонъра олюминъизнинъ артындан сизни тирильттик ки, бельки, шукюр этерсинъиз.

(Йылдырым чарпувындан байгъын къавм Аллаhнынъ ирадесинен, текрар джанланыр ве истеклерининъ янълыш олгъаныны анълар. Аетте бу вакъиа ольмек ве текрар тирильмек оларакъ анълатылгъан).

57 Ве сизни булутнен кольгеледик, сизге къудрет эльвасы ве бодене эндирдик ве "Берген гузель ниметлеримизден ашанъыз" (дедик). Акъикъатта олар бизге дегиль, садедже озьлерине феналыкъ эте эдилер.
58 (Исраил огъулларына:) «Бу къасабагъа киринъ, о ерде булунгъанларындан истеген шеклинъизде бол-бол ашанъ, къапысындан эгилерек киринъ, (киргенде) "Хытта!" (Я Рабби, бизни афу эт) денъ ки, сизинъ хаталарынъызны багъышлайыкъ, зира, биз эйи даврангъанларгъа (къаршылыгъыны) зиядесинен береджекмиз», деген эдик.

(Аетте кечен къасаба – Къудуc я да Эрихадыр. "Мухсин" келимеси исе, "ихсан" къошмасындан исми фаильдир. Япкъан ишини энъ эйи шекильде ве эксиксиз япыджыларнынъ васфыдыр. Къур'аннынъ пек чокъ аетинде мухсинлер макъталгъандыр. Мешур Джибрил хадисинде исе, ихсан Аллаhны корьген киби къуллыкъ этмек, дие анълатылгъан).

59 Факъат залымлар озьлерине сёйленгенлерни башъка сёзлернен денъиштирдилер. Бунынъ узерине, биз япаяткъан феналыкълары себебинен, залымларнынъ узерине коктен аджджы бир азап эндирдик.

(58-нджи аетте озьлерине айтылгъанларны динълемейип, феналыкъ япкъан еудийлерге Аллаh Тааля веба киби бир такъым фена иллет ве хасталыкълар берген).

60 Муса (чёльде) къавмы ичюн сув истеген эди де, биз онъа: «Таягъынънен ташкъа ур!» деген эдик. Дерал (таштан) 12 чокъракъ фышкъырды. Эр бир болюк ичеджек чокърагъыны бильди. (Оларгъа:) Аллаhнынъ рызкъындан ашанъ, ичинъ, сакъын ер юзинде бозгъунджылыкъ этменъ, дедик.
61 Хатырынъыздамы, сиз (берильген ниметлерге къаршылыкъ): «Эй, Муса! Ялынъыз бир емекнен къанаатленмеймиз; биз ичюн Раббинъе дуа эт де, ерде етишкен шейлерден; себзесинден, хыярындан, сарымсагъындан, бёрджимегинден, согъанындан бизге чыкъарсын», дединъиз. Муса исе: «Даа эйини даа фена иле денъиштирмек истейсинъизми? О алда шеэрге энинъ. Зира, истегенлеринъиз сиз ичюн о ерде бар», деди. Иште, (бу адиседен сонъ,) узерлерине ашшалыкъ ве ёксуллыкъ тамгъасы урулды. Аллаhнынъ гъадабына огърадылар. Бу мусибетлер (оларнынъ башына) Аллаhнынъ аетлерини девамлы инкяр этювлери, акъсыз оларакъ, Пейгъамберлерни ольдирювлери себебинден кельди. Буларнынъ эписи, ялынъыз исьянлары ве адден ашкъанлары себебиндендир.

(Бени Исраилге алчакълыкъ ве ёкъсуллыкъ тамгъасынынъ урулувына себеп оларакъ, хакъны инкяр этювлери ве оны сёйлеген Пейгъамберлерни аджымадан ольдирювлери косьтерильген. Шуайб, Зекериййа ве Яхя киби пек чокъ пейгъамберлерни ольдиргенлер).

62 Шубесиз, иман эткенлер яни еудийлерден, христианлардан ве саабийлерден Аллаhкъа ве ахирет кунюне, хакъкъынен инанып, салих амель ишлегенлер ичюн Рабблери къатында мукяфатлар бар. Олар ичюн ич бир къоркъу ёкътыр. Олар гъам чекмейджеклер.

(Еудий келимеси – бузавгъа табынувдан тёвбе эткен вакъытларында Исраил огъулларына такъылгъан бир аддыр. Бир риваетке коре де, Аз. Якъубнынъ энъ буюк огълу Яхузагъа нисбет этильген. Насаараа Аз. Иса энген Насыра къасабасына нисбеттир, дегенлер бар. Бир риваетке коре, Аз. Исанынъ Aал-и Имраaн, 52, Сафф, 14-нджи аетлеринде кечкен "Мен энсаарии илaллаh" сёзинден алынгъан. Саабиийлер акъкъында чешит риваетлер бар. Бир нокътаи назаргъа коре, Аз. Ибрахимнинъ динини девам эттирген эски бир топлулыкъ эди. Муфессирлернинъ базылары да саабиийликнинъ еудийликнен христианлыкъ арасында тевхидджи бир дин олгъаныны бильдиргенлер. Базы янъы тедкъикъатчылар исе, саабиийлернинъ Баабильде яшагъан ве яры христиан олгъан бир месхеп тарафдарлары олгъанларыны ве Аз. Яхягъа таби олгъанларгъа бенъзегенлерини ифаде эткенлер).

63 Сизден къатий бир сёз алгъан, Туур дагъынынъ алтында сизге бергенимизни къави тутынъ, онда булунгъанларны даима хатырланъ, умют этилир ки, къорчаланырсынъыз (деген эдик де);
64 Ондан сонъ, сёзинъизден къайткъан эдинъиз. Эгер сизинъ узеринъизде Аллаhнынъ ихсаны ве рахмети олмаса эди, муакъкъакъ зараргъа огърагъанлардан олур эдинъиз.
65 Аранъыздан джума эртеси куни аддинден ашып да, бу cебептен оларгъа: «Ашша маймунлар олунъ!» дегенлеримизни, эльбетте бильмектесинъиз.
66 Биз буны (маймунлашкъан инсанларны), адисени шахсен корьгенлерге ве сонъундан кельгенлерге бир ибрет дерси, муттакъийлер ичюн де, бир огют весилеси яптыкъ.

(Аллаh Бени Исраилден феналыкъта шуурлы оларакъ исрар эткен о бедбахтларны эвеля маймун къылыгъына сокъкъан, сонъра да, оларны эляк эткен. Бунынъ инсанларнынъ маймундан пейда олгъанлары иддасы иле ич бир алякъасы ёкъктыр).

67 Муса къавмына: «Аллаh бир сыгъыр сойманъызны эмир эте», деген эди де: «Бизим устюмизден кулесинъми?» деген эдилер. О да: «Джаиллерден олувдан, Аллаhкъа сыгъынырым», деген эди.
68 «Биз ичюн Раббинъе дуа эт, бизге онынъ не олгъаныны анълатсын», дедилер. Муса: «Аллаh дей ки: "О не къарт, не де яш; экисининъ арасында бир сыгъыр". Сизге эмир этильгенини аман япынъ», деди.
69 Бу дефа: «Биз ичюн Раббинъе дуа эт, бизге онынъ ренкини бильдирсин», дедилер. О дей ки: «Сары ренкли парлакъ тюклю, бакъкъанларнынъ ичини къувандырыджы бир сыгъырдыр».
70 «(Эй, Муса!) Биз ичюн дуа эт де, онынъ насыл бир сыгъыр олгъаныны бизге анълатсын, биз насыл бир сыгъыр сояджагъымызны анъламадыкъ. Биз, иншааллаh эмир этильгенини япмакъ ёлуны тапармыз», дедилер.
71 (Муса) деди ки: «Аллаh бойле буюра: О даа боюндурукъ алтына алынмагъан, ер сюрьмеген, экин сувармагъан, сербест долашкъан, ренки ала-чубар олмагъан бир сыгъырдыр». «Иште, шимди акъикъатны анълаттынъ», дедилер ве бунынъ узерине (оны тапып) сойдылар, амма аз къалды, соймайджакъ эдилер.
72 Хатырынъыздамы, сиз бир адам ольдирген эдинъиз де, онынъ акъкъында бир-биринъизнинъ усьтюнъизге аткъан эдинъиз. Албуки, Аллаh гизлеяткъанынъызны ортагъа чыкъараджакъ.
73 «Айды, шимди (ольдирильген) адамгъа (союлгъан сыгъырнынъ) бир парчасынен урынъ», дедик. Бойлдже, Аллаh олюлерни тирильтир ве тюшюнирсинъиз дие, сизге аетлерини (Пейгъамберине берген муджизелерини) косьтере.

(Бу аетлерде кечкен сыгъыр союв къыссасы даа зияде Исраил огъулларындан эки генчнинъ мираскъа саип олувлары ичюн эмджелерини ольдирювлерине багълана. Вакъиа Аз. Мусагъа арз этиле. Аз. Муса бир тюрлю катиллерни тапалмай ве Аллаhкъа сыгъына. О да бир сыгъыр союлувыны, онынъ бир парчасынен олюнинъ урулувыны, олюнинъ тирилип, къатильден хабер береджегини бильдире. Нетидже де бойле ола. Анджакъ эски мысырлыларнынъ сыгъыргъа табынувлары, бир девир еудийлернинъ де бузавгъа табынувлары, сыгъыр союлувы адисесинде башкъа икметлернинъ де олгъаныны косьтере.
"Бир парчасынен оны урынъ" буюрулып, артындан да Аллаhнынъ олюлерни тирильтювинден баас этильгенде, муфессирлернинъ чокъу буны "союлгъан сыгъырнынъ бир парчасынен олюни урмакъ суретинен онынъ тирилюви" шекилинде анълагъанлар. Бу такъдирде, вакъиа бир муджизедир; Аллаhнынъ къудретинен олю бойле бир себеп олмадан да, тириле биле. Дикъкъатны даа зияде чекмек ичюн бойле бир мерасим тертип этильген ве акъибетте муджизе садир олгъан).

74 (Лякин) булардан сонъра кене къальплеринъиз къаттылашты. Артыкъ къальплеринъиз таш киби я да даа къаттыдыр. Чюнки, ташлардан ойлеси бар ки, ичинден ирмакълар акъар. Ойлеси де бар ки, чатлар да, ондан сув фышкъырыр. Ташлардан бир къысмы да, Аллаh къоркъусынен, юкъарыдан ашагъы юварланыр. Аллаh япаяткъан шейлеринъизден гъафиль дегиль.
75 Шимди (эй, му'минлер!) олар сизге инанаджакъларына умют этесинъизми? Албуки, олардан бир къысмы Аллаhнынъ келямыны эшите де, эйидже анълагъандан сонъ, биле-биле оны боза эдилер.
76 (Мунафыкълар) инангъанларнен расткелишкенде «Иман эттик» дерлер. Бир-бирлеринен козь-козьге къалгъанда исе: «Аллаhнынъ сизге ачкъанларыны (Тевраттаки бильгилерни) Раббинъиз къатында сизинъ алейхинизге делиль кетирювлери ичюн, оларны анълатасынъызмы; буларны тюшюнмейсинъизми?» дерлер.
77 Олар бильмезлерми ки, гизлегенлерини де, ачыкъ япкъанларыны да, Аллаh бильмекте.
78 Араларында бир такъым уммийлер бар ки, Китапны (Тевратны) бильмезлер. Бутюн бильгенлери къулакътан эшитме шейлердир. Олар садедже зан ве тахмин этмектелер.

(Уммий - окъувы-язысы олмагъан демектир. Еудий я да христиан олмагъан арапларгъа да уммий дегенлер олгъан).

79 Эллеринен (бир) Китап язып, сонъра оны аз бир бедель къаршылыгъында сатмакъ ичюн «Бу Аллаh къатындандыр», дегенлерге языкълар олсун! Эллеринен язгъанларындан отьрю, вай оларнынъ алына! Ве къазангъанларындан отьрю вай оларнынъ алына!
80 Исраил огъуллары: «Сайылы бир къач кунь истисна, бизге атеш токъунмайджакъ», дедилер. Де ки (оларгъа): «Сиз Аллаh къатындан бир сёз алдынъызмы -ки, Аллаh сёзинден къайтмаз-, ёкъса Аллаh акъкъында бильмеген шейлеринъизни сёйлейсинъизми?»
81 Ёкъ! Ким бир яманлыкъ япар да, яманлыгъы озининъ чевресини къушатса, иште о кимселер джеэннемлидирлер. Олар о ерде даимий къъалырлар.
82 Иман этип, файдалы иш япкъанларгъа кельгенде, олар да дженнетлидирлер. Олар о ерде даимий къалырлар.
83 Вакъытынен биз Исраил огъулларындан: «Ялынъыз Аллаhкъа къуллыкъ этеджексинъиз, ана-бабагъа, якъын акърабагъа, етимлерге, ёкъсулларгъа эйиликъ япаджакъсынъыз», дие сёз алгъан ве «инсанларгъа гузель сёз сёйленъ, намазны къылынъ, зекятны беинъ», дие де эмир эткен эдик. Сонъунда, азынъыз истисна, юз чевиререк, дёнюп кеттинъиз.

(Исраил огъулларынынъ япкъан ишлери ве аректлери акъкъындаки бу бильгилер, Къур'ан кельген девирде яшагъан еудийлернинъ Тевратны бозып, акъикъатны гизлегенлеринден толайы, берильген. Чюнки, Аз. Муhаммед ёлланылгъан вакъытта Арабистанда, айрыджа Мединеде (Йесриб) ве дживарында олдукъча чокъ бир еудий топлулыгъы яшамакъта эди. Ахыр заман пейгъамбери ёлланылмадан эвель, бир пейгъамбер келеджегини этрафкъа яйгъан еудийлер пейгъамберимиз кельгенинен, сёзлерини денъиштирдилер. Зира, олар келеджек пейгъамберни еудийлерден беклей эдилер. Араплардан кельгенинен, оны куньледилер. Къур'анда еудийлер акъкъында даа чокъ бильги берилювнинъ себеби будыр. Ахыр заман пейгъамбери, сонъунда хиянетликлери себебинден, оларнен дженклешмек ве оларны юртларындан сюрьмек зорунда къалды. Еудийлер аля мусульманларгъа олгъан душманлыкъларыны девам эттирмектелер).

84 (Эй, Исраил огъуллары!) Сизден бир-биринъизнинъ къаныны тёкмейджегинъизге, бир-биринъизни юртларынъыздан чыкъармайджагъынъызгъа даир сёз алгъан эдик. Эр шейни коререк, сонъунда буларны къабул эткен эдинъиз.
85 Бу анълашувны къабул эткен сизлер, (берген сёзинъизнинъ аксине) бир-биринъизни ольдире, аранъыздан бир къысмыны юртларындан чыкъара, феналыкъ ве душманлыкъта оларгъа къаршы бирлешмектесинъиз. Оларны юртларындан чыкъармакъ сизге арам олгъаны алда, (эм чыкъара, эм де) сизге эсирлер оларакъ кельгенлеринде, фидье берип, оларны къуртарасынъыз. Ёкъса, сиз Китапнынъ бир къысмына инанып, бир къысмыны инкяр этесинъизми? Сизден ойле даврангъанларнынъ джезасы дюнья аятында анджакъ масхаралыкъ; къыямет кунюнде исе, энъ шиддетли азапкъа ителювдир. Аллаh сизинъ япаяткъанларынъыздан асла гъафиль дегиль.
86 Иште, олар ахиретке къаршылыкъ дюнья аятыны сатын алгъан кимселердир. Бу себептен, не азаплары енгиллештириледжек, не де озьлерине ярдым этиледжек.

(Бу аетлер еудийлернинъ тюрлю-тюрлю къурунтыларыны анъалата. Ислямдан эвель Мединеде булунгъан эки фыркъа эдилер. Олардан бири – Эвс, дигери де – Хазредж къабилесинен берабер эди. Эвснен Хазредж къавгъа этип, дженкке киришкендже, олар да берабер дженклеше эдилер. Бу арада еудийлер бир-бирлерини ольдире ве юртларындан къува эдилер. Эсир оларакъ кери кельгенлеринде, бу сефер оларны фидье берип, кери ала эдилер. Бу вазиет соралгъанда, «Не япайыкъ, Аллаhнынъ эмири бойле», дей эдилер. Бунынъ киби, тюрлю къаба ишлер япа эдилер).

87 Ант олсун, биз Мусагъа Китапны бердик. Ондан сонъра арды-сыра пейгъамберлер ёлладыкъ. Мерьем огълу Исагъа да муджизелер бердик. Ве оны Рууху'ль-Къудус (Джебраил) иле дестекледик. (Лякин), гонъюллеринъизге ятмагъан шейлерни сёйлеген бир эльчи кельгенинен, онъа нисбетен буюклик тасладынъыз. (Сизге кельген) пейгъамберлерден бир къысмыны яланладынъыз, бир къысмыны да ольдирдинъиз.

(Бу ерде Аллаh Тааля Исраил огъулларына шу манада тенбиелей: Ант олсун ки, Мусагъа Китапны биз бердик, ондан сонъ кельген пейгъамберлерни биз ёлладыкъ. Аз. Исаны да биз ёлладыкъ ве онъа Рууху'ль-Къудус иле къол туттыкъ. Сиз оны ольдирмеге тешеббюс эттинъиз, факъат буны япалмадынъыз. Аз. Муhаммедни де ольдирмеге тешеббюс этесинъиз. Оны да япалмазсынъыз, биз оны къорчалармыз. Инкяр ве исьянынъыз себебинден, Аллаhнынъ лянетини къазандынъыз. Бундан сонъ иман этювинъиз бекленильмез. Ортагъа къойгъан себеплеринъиз де кечмез).

88 (Еудийлер пейгъамберлерге усьтюнден кулерек:) «Кальплеримиз перделидир», дедилер. Ёкъ; куфюр ве исьянлары себебинден Аллаh оларны лянетлегендир. О себептен пек аз инанырлар.
89 Даа эвель кяфирлерге нисбетен зафер истегенлеринде, озьлерине Аллаh къатындан эллериндеки (Тевратны) догърулагъан бир Китап келип де, (Тевраттан) огренип бильген акъикъатлар къаршыларына чыкъкъанынен, оны инкяр эттилер. Иште, Аллаhнынъ лянети бойле инкряджыларгъадыр.

(83-нджи аеттеки анълатувгъа бакъынъыз).

90 Аллаhнынъ къулларындан истегенлерине пейгъамберлик ихсан этювини куньлегенлери ичюн, Аллаhнынъ эндиргенини (Къур'анны) инкяр этерек, озьлерини саткъанлары не яман бир шейдир! Бойледже, олар гъадап усьтюне гъадапкъа огърадылар. Айрыджа кяфирлер ичюн алчалтыджы бир азап бар.
91 Оларгъа: «Аллаhнынъ эндиргенине иман этинъиз», денильгенинен: «Биз садедже бизге эндирильгенге (Тевраткъа) инанырмыз», дерлер ве ондан башкъасыны инкяр этерлер. Албуки, о Къур'ан озь эллеринде булунгъан Тевратны догърулайыджы оларакъ кельген хакъ Китаптыр. (Эй, Муhаммед!) Оларгъа: «Шает сиз акъикъатен инангъан олсанъыз, эвеллери Аллаhнынъ пейгамберлерини не ичюн ольдюре эдинъиз?» де.
92 Ант олсун, Муса сизге белли муджизелер кетирген эди. Сонъра онынъ артындан, залимлер оларакъ, бузавны (танъры) эдиндинъиз.
93 Хатырланъ ки, Туур дагъынынъ алтында сизден сёз алгъан: «Сизге бергенлеримизни къави тутынъ, айтылгъанларны анъланъ», деген эдик. Олар: «Эшиттик ве исьян эттик», дедилер. Инкярлары себебинден, кальплерине бузав севгиси толдырылды. Де ки: эгер инансанъыз, иманынъыз сизге не фена шейлерни эмир этмекте!

(Еудийлер Тевраттан алгъан бильгилерине коре, бир пейгъамбер келеджегини биле эдилер ве онынъ озьлеринден келеджегини тюшюнерек, ондан файдаланмакъ планларыны тизе эдилер. Беклеген пейгъамберлери араплардан кельгенинен, оны инкяр эттилер. 89-нджи аетте бунъа ишарет этиле. Олар аслында Аз. Мусагъа да толусынен инанмагъан эдилер. 92-нджи аетте ифаде этильгени киби, Аз. Муса нидже муджизелер кетиргени алда, о Туургъа кеткенинен, бузавгъа табындылар).

94 (Эй, Муhаммед, оларгъа:) «Шает (идда эткенинъиз киби), ахирет юрту Аллаh къатында дигер инсанларгъа дегиль де, ялынъыз сизге аит олса ве бу идданъызда догъур исенъиз, айды, олюмни тиленъиз (бакъайыкъ)», де.
95 Олар озь эллеринен эвельде япкъан ишлери (гунях ве исьянлары) себебинден, ич бир заман олюмни тилеп оламайджакълар. Аллаh залымлерны яхшы билир.

(Еудийлер: «Ахирет аяты садедже бизге аиттир», шекилинде идда эткенлер, бунынънен «Еудий олмагъанлар обир дюньяда ниметке наиль оламазлар», демек истегенлер. Бу иддагъа джевабен, сиз де оларгъа: «Мадем ки ойле, айды, олюмни истенъиз», денъ. Амма, олар асла ольмек истемезлер. Бу аетлер еудийлернинъ ыркъчылыкъ тюшюнджесининъ ахиретке къадар узагъаныны косьтере).

96 Емин олсун ки, сен оларны яшамакъ ичюн инсанларнынъ энъ ачкози оларакъ булырсынъ. Путперестлерден эр бири де арзулар ки, бинъ йыл яшасын. Албуки, яшатылмасы ич кимсени азаптан узакълаштырмаз. Аллаh оларнынъ япаяткъанларыны эксиксиз корер.
97 Де ки: «Джебраилге ким душман исе, шуны яхшы бильсин ки, Аллаhнынъ изнинен, Къур'анны сенинъ къальбинъе бир хидает ребери, эвель кельген китапларны догърулайыджы ве му'минлер ичюн де муждеджи оларакъ, О эндиргендир».

(Риваетке коре, Федек хахамларындан Абдуллах б. Сурие Пейгъамберимизнен мунакъаша эткен, онъа вахийни ким кетиргенини сорагъан, (Джебраил) дегенинен, «О бизим душманымыз. Башкъасы кетирген олса, иман этер эдик», деген. Бунынъ узерине бу ает энген).

98 Ким Аллаhкъа, мелеклерине, пейгъамберлерине, Джебраилге ве Микаилге душман олса, билсин ки, Аллаh да инкярджы кяфирлернинъ душманыдыр.
99 Ант олсун ки, санъа ачыкъ-айдын аетлер эндирдик. (Эй, Муhаммед!) Оларны ялынъыз фасыкълар инкяр этерлер.
100 Не заман олар бир антлашув япсалар, кене озьлеринден бир топу оны бозмадымы? Затен оларнынъ чокъу иман этмез.
101 Аллаh тарафындан озьлерине янларында булунгъаныны тасдикъ этиджи бир эльчи кельгенинен, эхл-и китаптан бир топу, санки Аллаhнынъ Китабыны бильмеген киби, оны артларына атып, терк эттилер.
102 Сулейманнынъ укюмранлыгъы акъкъында олар шейтанларнынъ уйдырып сёйлегенерине таби олдылар. Албуки, Сулейман тылсым япып, кяфир олмады. Лякин, шейтанлар кяфир олдылар. Чюнки, инсанларгъа сихирни ве Бабильде Хаарутнен Маарут исмли эки мелекке эдирильгенни огрете эдилер. Албуки, о эки мелек эр кеске: «Биз ялынъыз имтиан ичюн ёлланылдыкъ, сакъын янълыш инанып да, кяфир олманъыз», демеден, ич кимсеге (сихир ильмини) огретмез эдилер. Олар о эки мелектен къадыннен къоджа арасыны ачаджакъ шейлерни огрене эдилер. Албуки, тылсымджылар Аллаhнынъ изни олмадан, ич кимсеге зарар бералмазлар. Олар озьлерине файда бергенни дегиль де, зарар бергенни огренирлер. Сихирни сатын алгъанларнынъ (онъа инанып, пара бергенлернинъ) ахиреттен насиби олмагъаныны пек яхшы бильмектелер. Къаршылыгъында озьлерини саткъан шейлери не фенадыр! Кешке буны анъласа эдилер!

(Эски къавмларнынъ чокъу сихирге инана эди. Бу себептен, сихир диний инанчларнен тамамен къарышыкъ вазиетте эди. Бу себептен, сихирбазлар халкъны къандыра эдилер. Сихирнинъ чешитлери бойледир:

1.Кельдаанийлернинъ сихири: Булар йылдызларгъа табынырлар, кяинатны идаре этиджилер йылдызлар олгъаныны, хайыр ве шеррнинъ олардан кельгенини, семавий кучьлернинъ ердеки кучьлернен бирлешюви нетиджесинде муджизелер мейдангъа кельгенини сёйлей эдилер. Буларны догъру ёлгъа къоймакъ ичюн Аллаh Аз. Ибрахимни ёллады. Булар да, озь араларында учь фыркъа эдилер:

1. Кельдаанийлернинъ сихири: Булар йылдызларгъа табынырлар, кяинатны идаре этиджилер йылдызлар олгъаныны, хайыр ве шеррнинъ олардан кельгенини, семавий кучьлернинъ ердеки кучьлернен бирлешюви нетиджесинде муджизелер мейдангъа кельгенини сёйлей эдилер. Буларны догъру ёлгъа къоймакъ ичюн Аллаh Аз. Ибрахимни ёллады. Булар да, озь араларында учь фыркъа эдилер:
а). Фелек ве йылдызларнынъ эбедий олгъаныны сёйлейиджилер ки, оларгъа "Саабиэ" денилир.
б). Фелекнинъ иляхийлигине инангъанлар. Булар эр фелек ичюн ерде бир пут япкъан ве онъа хызмет эткен путперестлердир.
в). Фелекни ве йылдызларны яраткъан бириси олгъаныны ве бунынъ оларгъа ер юзини идаре этмеге акъ бергенини сёйлейиджилердир. Булар йылдызларны араджы къабул эте эдилер.
2. Рух кучюне таянаракъ, ортагъа чыкъкъан сихир: Бунъа коре, инсан рухы ёкъ этювнен иджат этюв, ольдюрюв, тирильтюв, вуджут ве шекильде денъишиклик япмакъ кучюне къавушыр.
3. Рухий варлыкълардан файдаланыларакъ япылгъан сихир: Бу да мускъа (адамларнынъ усьтлерине такъкъан дуа) япмакъ ве джинлерден ярдым алмакъ киби шекиллернен япылыр.
4. Козьбоямакъ шекилинде япылгъан сихир: Козьбайлайыджылыкъ, эль чабуклиги ве бунъа бенъзеген арекетлер киби.

Ислям алимлери, сихирнинъ биринджи ве экинджи шеклине инангъангъанларнынъ кяфир олгъанларыны тасдикъ эткенлер. Анджакъ аетте бильдирильгени шекильде яратыджынынъ Аллаh Таала олгъанына инанаракъ ве феналыкъта къулланмамакъ шартынен, сихир ильмини огренювде зарар ёкътыр. Еудийлер арасында тылсым кениш даркъагъан эди. Бу себептен, Аз. Сулейманнынъ буюк бир тылсымджы олгъаныны, укюмдарлыкъны тылсымнен эльде эткенини, айванларгъа ве джинлерге тылсымнен укюм эткенини сёйлер ве буна инаныр эдилер. Аз. Сулейман Къур'анда пейгъамбер оларакъ танытылгъанынен, «Муhаммед Сулейманны пейгамбер сая, албуки о, бир тылсымджыдыр», дедилер.)

103 Эгер иман этип, озьлерини феналыкътан къорчаласалар эди, шубесиз, Аллаh тарафындан бериледжек савап даа хайырлы оладжакъ эди. Кешке буларны анъласа эдилер!
104 Эй, иман эткенлер! "Рааинаа" деменъ, "Унзурнаа" денъ. (Айтылгъанларны) динъленъ. Кяфирлер ичюн элем бериджи бир азап бар.

(Ресулуллах (с. а.) мусульманларгъа бир шей огреткенде, бизни бираз бекле, ашыкъма, манасында "Рааинаа" дер эдилер. Еудийлернинъ де сёгюнч манасындаки "Рааинаа" келимелери бар эди. Мусульманларнынъ бу сёзини эшиткенлеринен, Эфендимизге фена макъсатнен, ойле хитап этмеге башладылар. Бунынъ узерине "Рааинаа" деменъ, о манъагъа кельген "Унзурнаа" денъ, денильди ки, бизни бекле демектир).

105 (Эй, му'минлер!) Эхл-и китаптан кяфирлер ве путперестлер де Раббинъизден сизге бир хайыр эндирилювини истемезлер. Албуки, Аллаh рахметини тилегенине берир. Аллаh буюк лютф саибидир.
106 Биз бир аетнинъ укмини ортадан къалдырсакъ я да оны унуттырсакъ (кечиктирсек), мытлакъа даа эйисини я да онъа бенъзегенини кетирирмиз. Бильмезмисинъиз ки, Аллаh эр шейге къадирдир.

(Сонъундан кельген бир аетнинъ, эвельде кельген аетнинъ укмини ортадан къалдырувына «несх» дениле. Аллаh Тааля инсанлыкънынъ медений инкишафы ве бу инкишафны догъургъан итияджларгъа уйгъун оларакъ, керегиндже янъы пейгъамбер ве китаплар ёллагъан, эвелькилерине аит базы укюмлерни ортадан къалдыргъан. Аетлерининъ укми эбедий олгъан Къур'ан-ы Керим назиль олгъанда, бу девирге аит оларакъ, базы аетлер дигерлерни несх эткенлер; анджакъ буларнынъ сайысы пек аз ве ильк Ислям неслининъ тербиеси ве алышувы макъсадына ёнельтильгендир).

107 (Кене) бильмейсинъми, коклернинъ ве ернинъ мулькиети ве укюмранлыгъы ялынъыз Аллаhнынъдыр? Сиз ичюн Аллаhтан башкъа не бир дост, не де бир ярдымджы бар.
108 Ёкъса сиз де (эй, мусульманлар), даа эвель Мусадан соралгъаны киби, пейгъамберинъизден суаллер сорамакъ истейсинъизми? Ким иманны куфюрге денъиштирсе, шубесиз, догъру ёлдан сапкъан олур.

(Пейгъамберден чокъ суаль соралувы - укюмлернинъ чокълашувыны ве тарлашувыны талап этер. Шунынъ ичюн Медине девринде бир муддет суаль бермек ясакълангъан).

109 Эхл-и китаптан чокъу акъикъат озьлерине ачыкъ-айдын белли олгъандан сонъ, сырф ичлериндеки куньджиликтен отьрю, сизни иманынъыздан вазгечтирип, куфюрге дёндирмек истедилер. Кене де сиз Аллаh олар акъкъындаки эмирини кетиргенге къадар афу этип багъышланъ. Шубесиз, Аллаh эр шейге къадирдир.
110 Намазны къылынъ, зекятны беринъ, эвельден озинъиз ичюн япкъан эр эйиликни Аллаhнынъ къатында буладжакъсынъыз. Шубесиз, Аллаh япаяткъанларынъызны эксиксиз корер.
111 (Эхл-и китап:) «Еудийлер яхут христианлардан гъайры, ич кимсе дженнетке кирмейджек», дедилер. Бу оларнынъ къурунтысыдыр. Сен оларгъа: «Эгер акъикъатен догъру сёйлесенъиз, делилинъизни кетиринъ», де.
112 Аксине, ким мухсин оларакъ, юзини Аллаhкъа чевирсе, (Аллаhкъа хакъкъы иле къуллыкъ этсе), онынъ эджири Рабби къатындадыр. Ойлелери ичюн не бир къоркъу бар, не де гъам чекерлер.

(Бу аетте Аллаhкъа къуллыкъ этмек ихсан васфына багълангъандыр. Яни бир кимсе ибадет этмекле озини къуртаралмаз, озини къуртарувы ичюн мусхинлерден олмасы керек. Мухсин япкъан ишини Аллаh ичюн япыджы, садедже Ондан къоркъкъан, о себепле ишини эксиксиз япкъан ве эр ишнинъ акъкъыны берген кимсе демектир).
(Христиан араплардан олгъан Неджран эйети Ресулулалахнынъ узурына чыкъкъанынен, еудийлер оларнынъ янына кельдилер. Араларында мунакъаша яптылар. Бир-бирлерини къабаатладылар. Бунынъ узерине ашагъыдаки аетлер кельди).

113 Эписи де Китапны (Теврат ве Инджильни) окъугъанлары алда, еудийлер: «Христианлар догъру ёлда дегиллер», дедилер. Христианлар да: «Еудийлер догъру ёлда дегиллер», дедилер. Китапны бильмегенлер де, бир-бирлери акъкъында тыпкъы оларннынъ айткъанларыны сёйледилер. Аллаh, ихтиляфкъа тюшкен хусусларында къыямет куни олар акъкъында укмини береджек.
114 Аллаhнынъ месджитлеринде, Онынъ ады анъылувына мани олгъан ве оларнынъ харап олувына арекет этиджиден даа залим ким бар! Аслында буларнынъ о ерлерге ялынъыз къоркъаракъ кирювлери керек. (Башкъа тюрлю кирмеге акълары ёкътыр). Булар ичюн дюньяда резиллик, ахиретте де, буюк азап бардыр.
115 Шаркъ да Аллаhнынъдыр, гъарп да. Не ерге дёнсенъиз, Аллаhнынъ юзи (заты) о ердедир. Шубесиз, Аллаh(нынъ рахмети ве нимети кеништир), О эр шейни билиджидир.

(Аллаh эр ерде азыр ве назир олмакънен бирликте, намазда къыблагъа дёнмек, ибадетлерде низам ве интизамны теминлемек гъаесине аиттир).

116 «Аллаh бала эдинде», дедилер. Хаашаа! О, бундан узакътыр. Коклерде ве ерде олгъанларнынъ эписи Онынъдыр, эписи Онъа бойсунгъандыр.

(Еудийлер: «Узеир Аллаhнынъ огълудыр», деркен, христианлар: «Иса Аллаhнынъ огълудыр», дедилер. Мушрик араплар исе: «Мелеклер Аллаhнынъ къызларыдыр», деген эдилер. Бу аетте Аллаh Таалянынъ булардан узакъ олгъаны анълатыла).

117 (О), коклернинъ ве ернинъ тек яратыджысыдыр. Бир шейни тилегенде, онъа садедже «Ол!» дер, о да аман олур.

(Аллаh Таалянынъ бир шейни мурат этюви, Онынъ акъкъында «Ол!» эмридир. Аллаhнынъ тилеген эр шейи вакъты-сааты кельгенинен, мытлакъа олур).

118 Бильмегенлер дедилер ки: «Аллаh бизнен къонушмалы я да бизге бир ает (муджизе) кельмели дегиль эдими?» Олардан эвелькилер де, иште тыпкъы оларнынъ сёйлегенлерини айткъан эдилер. Къальплери (акъыллары) насыл да бир-бирине бенъзеди! Акъикъатны эйидже бильмек истегенлерге аетлерни ачыкъ-айдын костерьдик.
119 Догърусы, биз сени Хакъ (Къур'ан) иле мужделейиджи ве тенбиелейиджи оларакъ ёлладыкъ. Сен джеэннемлилерден месулиетли дегильсинъ.
120 Динлерине уймагъанынъдже еудийлер де, христианлар да, сенден асла разы олмайджакълар. Де ки: «Догъру ёл анджакъ Аллаhнынъ ёлудыр». Санъа кельген илимден сонъра, оларнынъ арзуларына уяджакъ олсанъ, ант олсун ки, Аллаhтан санъа не бир дост, не де бир ярдымджы бардыр.
121 Озьлерине китап берген кимселеримиз(ден базысы) оны, акъкъыны козетерек, окъурлар. Чюнки, олар онъа иман этерлер. Оны инкяр этиджелерге кельгенде, иште, акъикъатен зараргъа огърагъанлар олардыр.

(Бу ает еудий алимлеринден Абдуллаh ибн Селям ве аркъадашлары акъкъында энген. Булар Къур'ангъа инандылар ве ондаки ахкямны тасдикъ эттилер. Бир башкъа риваетке коре де, бу ает Джафер б. Эби Талипнен берабер Хабешистандан кельген къыркъ кишилик джемаат акъкъындадыр ки, булар эхл-и китаптан Ислямны къабул эткенлердир).

122 Эй, Исраил огъуллары! Сизге берген ниметлеримни ве сизни (бир заманлар) джумле алемге усьтюн эткенимни хатырланъ.
123 Ве бир куньден коркъунъ ки, о куньде ич кимсе башкъасынынъ адына бир шей одеп оламаз, кимседен фидье кабул этильмез, ич кимсеге шефаат файда бермез. Олар ич бир ярдым да корьмезлер.

(Шефаат базы шартларгъа багълыдыр. Энъ муими – имандыр).

124 Бир заманлар Рабби Ибрахимни бир такъым келимелернен сынагъан эди, оларны там оларакъ ерине кетиргенинен: «Мен сени инсанларгъа ребер япаджам», деген эди. «Союмдан да (реберлер яп, я Рабби!)», деди. Аллаh: «Ахтым залымларгъа иришалмаз (олар ичюн сёз бермем)», буюрды.
125 Биз Бейтни (Кябени) инсанларгъа топланув мекяны ве ишанчлы бир ер яптыкъ. Сиз де Ибрахимнинъ макъамындан бир намаз ери эдининъ (о ерде намаз къылынъ). Ибрахим ве Исмаилге: «Таваф эткенлер, ибадетке къапангъанлар, руку ве седжде эткенлер ичюн Эвимизни темиз тутынъ», дие эмир эткен эдик.
126 Ибрахим де деген эди ки: «Эй, Раббим! Бу ерни ишанчлы бир шеэр яп, халкъындан Аллhкъа ве ахирет кунюне инангъанларны чешит мейваларнен бесле. Аллаh буюрды ки: Ким инкяр этсе, оны аз бир муддет файдаландырыр, сонъра оны джеэннем азабына сюйреклерим. Не фена барыладжакъ ердир о ер!

(Аллаh инкяр эткенлерни де дюньяда рызыкъладырмакъта, дюнья ниметлеринден тилегенлери киби файдаланувларына имкян бермектедир. Бу алда, дюньянынъ нимети диндарлыкъкъа багълы дегильдир. Дюнья нимети му'минге де, кяфирге де берилир. Булар бирер имтиан весилесидир; хайырлы олып-олмагъанлары нетиджеге багълыдыр. Сервет ве икътидар, эгер къуллыкъкъа весиле олгъан исе, о вакъытта бу эки джиан саадетидир. Азгъынлыкъ ве сапыкълыкъкъа себеп олгъан исе, эбедий аятны ёкъ эткен, саадет ерине фелякет кетирген олур).

127 Бир заманлар Ибрахим Исмаил иле берабер Бейтуллахнынъ темеллерини юксельте, (шойле дей эдилер): «Эй, Раббимиз! Бизден буны къабул буюр, шубесиз сен эшитиджисинъ, билиджисинъ».

(Кябенинъ къурулувы акъкъындаки риваетлерге коре, Аз. Адем иле Ава дженнеттен чыкъарылгъан вакъытта, ер юзинде Арафатта тапышалар, берабер гъарпкъа догъру юрелер, Кябе олгъан ерге келелер. Бу эснада Адем бу булушувгъа шукюр олмакъ узьре, Раббине ибадет этмек истей ве дженнетте олгъанда этрафында таваф этерек, идабет эткен, нурдан стуннынъ текрар озине берилювини истей. Иште, о нурдан стун о ерде пейда ола ве Аз. Адем онынъ этрафында таваф этерек, Аллаhкъа ибадет эте. Бу нурдан стун Аз. Шиит заманында гъайып ола, еринде къара бир таш къала. Бунынъ узерине Аз. Шиит онынъ ерине таштан онынъ киби дёрткоше бина япа ве о къара ташны о бинанынъ бир кошесине ерлештире. Иште, бугунь Хаджер-и Эсвед дие билинген къара таш одыр. Сонъра, Нух туфанында бу бина къумлар астында узун бир девир сакълы къала. Аз. Ибрахим, Аллаhнынъ эмринен, Кябе олгъан ерге кете, огълу Исмаилнен бирликте о ерге ерлеше. Сонъра, Исмаилнен берабер Кябе олгъан ерни къаза. Аз. Шиит тарафындан япылгъан бинанынъ темеллерини тапа ве о темеллернинъ усьтюне бугунь мевджут олган Кябени инша эте. Аетте «Бейтуллахнынъ темеллерини юксельте» джумлеси буны ифаде эте).

128 Эй, Раббимиз! Бизни санъа бойсунгъанлардан эйле, неслимизден де санъа итаат эткен бир уммет чыкъар, бизге ибадет усулларымызны косьтер, тёвбемизни къабул эт; зира, тёвбелерни чокъча къабул этиджи, чокъ мерхаметли ялынъыз Сенсинъ.
129 Эй, Раббимиз! Оларгъа араларындан Сенинъ аетлеринъни озьлерине окъуйджакъ, оларгъа китап ве икметни огретеджек, оларны темизлейджек бир пейгъамбер ёлла. Чюнки, усьтюн келиджи, эр шейни ерли-ериндже япыджы ялынъыз Сенъсинъ.
130 Ибрахимнинъ дининден озини бильмегенлерден башкъа ким юз чевирир? Ант олсун ки, биз оны дюньяда (эльчи) сечтик, шубесиз о ахиретте де эйилердендир.
131 Чюнки, Рабби онъа: «Мусульман ол», деген, о да: «Алемлернинъ Раббине бойсундым», деген эди.
132 Буны Ибрахим де озь огълуларына васиет этти, Якъуб да: «Огъулларым! Аллаh сиз ичюн бу динни (Ислямны) сечти. О алда садедже мусульманлар оларакъ олюнъиз», (деди).
133 Ёкъса, Якъубгъа олюм кельген вакъытта сиз о ерде эдинъизми? О заман (Якъуб) огъулларына: «Менден сонъ кимге къуллыкъ этеджексинъиз?» деген эди. Олар: «Сенинъ ве аталарынъ Ибрахим, Исмаил ве Исхакънынъ иляхи олгъан тек Аллаhкъа къуллыкъ этеджекмиз; биз ялынъыз Онъа теслим олгъандырмыз», дедилер.
134 Олар бир уммет эди, келип-кечти. Оларнынъ къазангъанлары озьлерининъ, сизинъ къазангъанларынъыз сизинъдир. Сиз оларнынъ япкъанларындан месулиетке чекильмезсинъиз.
135 (Еудийлер ве христианлар мусульманларгъа:) «Еудий я да христиан олунъыз ки, догъру ёлны булурсынъыз», дедилер. Де ки: «Ёкъ! Биз ханиф олгъан Ибрахимнинъ динине уярмыз. О мушриклерден дегиль эди».

(Ханиф - эр тюрлю батыл динден узакъ турып, ялынъыз хакъ динге ёнельген киши демектир).

136 «Биз Аллаhкъа ве бизге эндирильгенге; Ибрахим, Исмаил, Исхакъ, Якъуб ве эсбааткъа эндирильгенге, Муса ве Исагъа берильгенлернен, Рабблери тарафындан дигер пейгъамберлерге берильгенлерге, олардан ич бири арасында фаркъ корьмеден, инандыкъ ве биз садедже Аллаhкъа теслим олдыкъ», денъ.

(Эсбаат - торунлар демектир. Бу ерде Аз. Якъубнынъ 12 эвлядындан торунрлары козьде тутыла).

137 Эгер олар да сиз инангъанынъыз киби инсансалар, догъру ёлны тапкъан олурлар; дёнселер, мытлакъа анълашмазлыкъкъа тюшерлер. Оларгъа нисбетен Аллаh санъа етерли. О эшитиджидир, билиджидир.
138 Аллаhнынъ (берген) ренки иле бояндыкъ. Аллаhтан даа гузель ренкни ким бере билир? Биз анджакъ онъа къуллыкъ этермиз (денъ).

(Земахшерийнинъ анълаткъанларына коре, христианлар янъы догъгъан балаларны бир сувнен бояй ве (иште, шимди христиан олды), дей эдилер ве оны о бала ичюн темизлик сая эдилер. Аетте мусульманларнынъ бунъа нисбетен «Аллаhнынъ боясынен бояндыкъ» деювлери эмир этильди. Аллаhнынъ боясы Ислям фытраты, Ислям ве иман темизлигидир).

139 Де ки: Аллаh бизим де Раббимиз, сизинъ де Раббинъиз олгъаны алда, онынъ акъкъында бизнен тартышмагъа киришесинъизми? Бизим япкъанларымыз бизге, сизинъ япкъанларынъыз да сизге аиттир. Биз Онъа гонюльден багълангъанларданмыз.
140 Ёкъса, сиз Ибрахим, Исмаил, Исхакъ, Якъуб ве эсбаатнынъ еудий, я да христиан олгъанларыны сёйлесинъизми? Де ки: Сиз даа яхшы билесинъизми, ёксъа Аллаhмы? Аллаh тарафындан озине (бильдирильген) бир шаатлыкъны гизлегенден де даа залым ким ола билир? Аллаh япкъанларынъыздан гъафиль дегильдир.
141 Олар бир уммет эди, келип-кечти. Оларнынъ къазангъанлары озьлерине, сизинъ къазангъанларынъыз да сизге аиттир. Сиз оларнынъ япкъанларындан месулиетке чекильмезсинъиз.

(Ресулуллах (с.а.) Мединеге кельгенден сонъ, мусульманлар 16-17 ай къадар Къудускъа ёнелерек намаз къылдылар. Бу вазиет еудийлернинъ къопаювларына, «Муhаммед ве асхабы къыблаларынынъ нереси олгъаныны бильмей эдилер, биз оларгъа ёл косьтердик», киби лафлар этюёвлерине ве буны этрафкъа яювларына себеп олгъан эди. Ресулуллах Аллаhтан Ислямгъа озь къыбласынынъ берилмесини нияз этти. Иште, бундан сонъ Къудустан Кябеге дёнюльмеге эмир кельди. Бунынъ усьтюне, еудийлер ве мунафыкълар текрар олур-олмаз конъушмагъа башладылар. Ашагъыдаки аетлер бу вазиетни анълата).

142 Инсанлардан бир къысым акъылсызлар: «Ёнельген къыблалерындан оларны чевирген недир?» дейджеклер. Де ки: «Шаркъ да, гъарп да Аллаhнынъдыр. О истегенини догъру ёлгъа къояр».
143 Иште, бойледже сизинъ инсанлыкъкъа шаатлар олувынъыз, ресулнынъ да сизге шаат олувы ичюн сизни мутедиль бир миллет яптыкъ. Сенинъ (арзылап да, шу анда) ёнельмеген къыбланъны (Кябени) биз анджакъ Пейгъамберге уйгъаныны, окчелери узеринде кери дёнгенден айырды этювинъиз ичюн къыбла яптыкъ. Бу Аллаhнынъ хидает берген кимселерден башкъасына эльбетте агъыр келир. Аллаh сизинъ иманынъызны асла зая этеджек дегильдир. Зира, Аллаh инсанларгъа нисбетен шефкъатлы ве мерхаметлидир.

(Риваетке коре, къыяметте миллетлер Пейгъамберлерининъ теблигъатыны инкяр этерлер. Аллаh Пейгъамберлерден теблигъ эткенлерине даир делиль истер. Бунынъ узерине Уммет-и Муhаммед кетирилир ве олар бунъа шаатлыкъ этерлер. оларгъа: «Сиз буны не ерден огрендиниз?» дие соралыр. Олар да: «Къур'андан ве Ресулуллахтан огрендик», дерлер. Ниает, Ресулуллах кетирилир ве о да бунъа шаатлыкъ этер).

144 (Эй, Муhаммед!) Биз сенинъ юзинънинъ кокке догъру чеврильгенини (юджелерден хабер беклегенинъни) коремиз. Иште, шимди сен мемнун оладжакъ бир къыблагъа дёндиремиз. Артыкъ юзинъни Месджид-и Харам тарафкъа чевир. (Эй, мусульманлар!) Сиз де не ерде олсанъыз олунъ, (намазда) юзьлеринъизни о тарафкъа чевиринъ. Шубе ёкъ ки, эхл-и китап, онынъ Рабблеринден кельген акъикъат олгъаныны пек яхшы билирлер. Аллаh оларнынъ япаяткъанларындан хаберсиз дегиль.
145 Емин олсун ки (хабибим!) Сен эхл-и китапкъа эр тюрлю аетни (муджизени) кетирсенъ, кене де олар сенинъ къыбланъа дёнмезлер. Сен де оларнынъ къыбласына дёнеджек дегильсинъ. Олар да бир-бирлерининъ къыбласына дёнмезлер. Санъа кельген илимден сонъра, эгер оларнынъ арзуларына уяджакъ олсанъ, иште о вакъытта сен хакъны таптагъанлардан олурсынъ.

(Бу аетте инатлыкънынъ инсан огълуны не алгъа кетиргени анълатыларакъ, «Сен оларнынъ истеклерине уйсанъ, феналыкъ эткенлерден олурсынъ», денильген. Чюнки, Эфендимиз эгер оларнынъ бир истегини ерине кетирсе, бу сефер башкъа бир шей истейджеклер ве зорлукъ корьмегендже, ич бир шейни къабул этмейджеклер. Иште, аетте бу джеэт анълатылгъан. Бунынъ да себеби – инатлыкъ ве фанатизмдир. Иман иле тербие этильмеген нефис инат ве фанатизмден къуртуламаз. Бу да инсанны даима феналыкъкъа ёнельтир).

146 Озьлерине китап бергенлеримиз оны (о китаптаки Пейгъамберни) озь огъулларыны таныгъаны киби танырлар. Бунъа рагъмен, олардан бир къысмы биле-биле акъикъатны гизлер.

(Еудийлер Тевратта, христианлар Инджильде ахыр заман Пейгъамберининъ васыфларыны корьдилер, онынъ келювини бекледилер. Эр несиль буны озюнден сонъ кельгенлерге анълатты ве инанувларыны тевсие этти. Бунынъ ичюн эр эки къысым да, бу пейгъамбернинъ келювини дёрткозьнен беклей эди. Анджакъ онынъ араплар арасындан ве бир етим кимсе оларакъ ёлланылгъаныны корьгенлеринен, сырф иркъчылыкъ гъайрети ве тюшюнджесинен, инкяр эттилер. Албуки, онынъ хакъ Пейгъамбер олгъаныны, озь огъулларыны билип таныгъанлары киби биле эдилер).

147 Акъикъат олгъаны – Раббинъден кельгенидир. О алда шубелениджилирден олма!
148 Эр кеснинъ ёнельген бир къыбласы бар. (Эй, му'минлер!) Сиз хайырлы ишлерде ярышынъыз. Не ерде оласанъыз олынъ, сонъунда Аллаh эпинъизни бир ерге кетирир. Шубесиз, Аллаh эр шейге къадирдир.
149 Не ерден ёлгъа чыкъсанъ чыкъ, (намазда) юзинъни Месджид-и Харам тарафкъа чевир. Бу эмир Раббинъден санъа кельген акъикъаттыр. (Билинъ ки,) Аллаh япкъанларыныъздан хаберсиз дегиль.
150 (Эбет, Ресулым!) Не ерден ёлгъа чыкъсанъ чыкъ, (намазда) юзинъни Месджид-и Харамгъа догъру чевир. Не ерде олсанъыз олунъ, юзюнъизни о янгъа чевиринъ ки, араларындан акъсызлыкъ эткенлер (къуру инатчылар) истисна, инсанларнынъ алейхинъизде (къуллана биледжек) бир делили булунмасын. Сакъын олардан къоркъманъ! Ялынъыз менден къоркъунъ. Бойледже, сизге олгъан ниметимни тамамлайым да, догъру ёлны тапарсынъыз.
151 Бунынъ киби, озь аранъыздан сизге аетлеримизни окъугъан, сизни феналыкълардан арындыргъан, сизге Китапны ве икметни талим этип, бильмегенлеринъизни сизге огретиджи бир ресул ёлладыкъ.
152 Ойле исе, сиз мени (ибадетнен) анъынъ ки, мен де сизни анъайым. Манъа шукюр этинъ; сакъын манъа нанкорьлик этменъ!
153 Эй, иман эткенлер! Сабыр ве намаз иле Аллаhтан ярдым истенъ, чюнки, Аллаh мытлакъа сабыр эткенлернен берабердир.

(Сабырнен намаз нефиснинъ фена арзуларына къаршы энъ буюк силядыр).

154 Аллаh ёлунда ольдюрильгенлерге «олюлер» деменъ. Аксине, олар тиридирлер, лякин сиз анълап оламазсынъыз.
155 Ант олсун ки, сизни бираз коркъу ве ачлыкъ; маллардан, джанлардан ве махсуллардан бираз эксильтювнен (факъырлыкъ иле) денъермиз. (Эй, Пейгъамбер!) Сабыр этиджелерни мужделе!
156 О сабыр эткенлер, озьлерине бир беля кельген вакъытта: «Биз Аллаhнынъ къулларымыз ве биз Онъа дёнеджекмиз», дерлер.
157 Иште, Рабблеринден багъышлавлар ве рахмет эп оларгъадыр. Ве догъру ёлны тапъканлар да олардыр.

(Бедирде шеит олгъан 14 киши акъкъында назиль олгъаны ривает этильген бу ает къабир азабына я да сефасына да делильдир. Олюм, къоркъу, ачлыкъ, мал эксиклиги, факъырлыкъ, хасталыкъ; буларнынъ эписи бирер имтиандыр. Булар дюнья аятынынъ айырылмаз къысымларыдыр, ич кимсе булардан бирисине якъаланувдан къуртуламаз. Энъ сонъунда эр кес оледжек. Инангъан акъыллы адам - буларны Къур'ангъа коре анълап дегерлендириджидир).

158 Шубе ёкъ ки, Сафа иле Мерве Аллаhнынъ къойгъан нишанларындандыр. Эр ким Бейтуллахны зиярет этсе я да умре япса, оларны таваф этювде озюне бир гунах ёкътыр. Эр ким гонъюлли оларакъ, бир эйилик япса, шубесиз Аллаh къабул этер ве (япылгъанны) хакъкъы иле билир.

(Сафа иле Мерве Кябенинъ шаркъ тарафында эки тёпенинъ адыдыр. Хаджер валидемиз Аз. Исмаил ичюн сув къыдыргъанда, бу эки тёпе арасында еди кере чапкъан. Бугунь хадж ве умре ичюн Бейтуллахны зиярет ве таваф эткенлер айны вакъытта Сафа иле Мерве арасында са'й этерлер. Аетте эки тёпе арасында са'й этмекте (келип-кетмекте) гунах ёкътыр, денильген. Чюнки, джахилие девиринде эр эки тёпеде де бирер пут бар эди. Эр не къадар Ислям бу путларны ортадан къалдыргъан олса да, базы кимселернинъ ичинде бир шубе къалды. Иште, юкъарыдаки аетнен бу шубе тамамен кеткизильди).

159 Эндирильген ачыкъ делиллеримизни ве Китапта инсанларгъа ачыкъ-айдын косьтергенимиз хидает ёлуны гизлегенлерге эм Аллаh, эм де бутюн лянет этиджилер лянетлер.
160 Анджакъ тёвбе этип, вазиетлерини тюзельткенлер ве акъикъатны ачыкъ ортагъа къойгъанлар башкъадыр. Зира, мен оларнынъ тёвбелерини къабул этерим. Мен тёвбени чокъча къабул этиджи ве чокъча имае этиджийим.
161 (Аетлеримизни) инкяр эткен ве кяфир оларакъ ольгенлерге кельгенде, иште Аллаhнынъ, мелеклернинъ ве бутюн инсанларнынъ лянети оларнынъ узериндедир.
162 Олар эбедиен лянет ичинде къалырлар. Артыкъ не азаплары енгиллетилир, не де оларнынъ юзьлерине бакъылыр.
163 Иляхинъиз тек бир Аллаhтыр. Ондан башкъа илях ёктыр. О, рахмандыр, рaхимдир.

(Бундан эвельки аетлерде Аллаhкъа ве О ёллагъан динге къаршы нанкорьлик этиджилернинъ насыл бир фена акъибетке сюйрекленгенлери, оларнынъ эбедиен яманланаджакълары анълатылгъан. Булардан сонъки аетлерде исе, эр бир инсанда энъ буюк иляхий нимет олгъан акъылны эр кеснинъ ерли-еринде къулланувы, этрафына дикъкъат ве ибретнен бакъувы ичюн кяинат вакъиаларына ишарет этильген. Зира, хакъкъы иле тюшюнген, этрафына ибретнен бакъкъан кимсе мытлакъа Аллаhны булыр ве Онъа инаныр).

164 Шубесиз, коклернинъ ве ернинъ яратылышында, гедженен куньдюзнинъ бир-бирининъ пешинден келювинде, инсанларгъа файда береджек шейлернен юклю оларакъ денъизде ялдап юрьген гемилерде, Аллаhнынъ коктен эндирирек, джансыз топракъны джанландыргъан сувда, ер юзюне чешит джанлыларны яювында, рузгярларны ве ер иле кок арасында эмирге азыр тургъан булутларны ёлландырувында, тюшюнген бир топлум ичюн, (Аллаhнынъ барлыгъыны ве бирлигини исбатлайыджы) бир чокъ делиллер бардыр.
165 Инсанлардан базылары Аллаhтан башкъасыны Аллаhкъа денк танърылар эдинир ве оларны Аллаh киби северлер. Иман эткенлернинъ Аллаhкъа севгилери исе, (оларнынъкинден) даа зиядедир. Кешке залымлар азапны корьген заманлары (анълайджакълары киби) бутюн къуветнинъ Аллаhкъа аит олгъаныны ве Аллаhнынъ азабы чокъ шиддетли олгъаныны эвельден анълай билселер эди.
166 Иште, о заман (кореджеклер ки,) озьлерине уяракъ, аркъаларындан кетильгенлер уйгъанларындан тез узакълашырлар (о анда эр эки тараф да) азапны корьген, ниает араларындаки багълар узюльгендир.

(Дюньяда ич тюшюнмеден, базы кимселерни озьлерине ребер эдинген, бойледже янълыш ёлгъа кирген кимселер ахиретте о реберлернинъ озьлеринден узакълашкъанларыны корерлер. Анджакъ, эр эки тараф да чекеджек азапны кореджек ве ондан къуртулмакъ ёкълугъыны анълайджакъ. Дюньядакининъ аксине бу кересинде уйгъанлар къонушырлар, амма артыкъ файдасы ёкътыр).

167 (Феналаргъа) уйгъанлар бойле дерлер: «Ах, кешке бир даа дюньягъа кери къайтувымыз мумкюн олса эди, шимди оларнынъ бизден узакълашкъанлары киби, биз де олардан узакълашса эдик! Бойледже, Аллаh оларгъа ишлерини пешманлыкъ ве гъам чокърагъы оларакъ косьтерир ве олар артыкъ атештен чыкъалмазлар.
168 Эй, инсанлар! Ер юзюнде булунгъанларнынъ элял ве темиз олгъанларындан ашанъ, шейтаннынъ пешине тюшменъ; зира, шейтан сизинъ ачыкъ бир душманынъыздыр.
169 О сизге анджакъ феналыкъны, чиркинни ве Аллаh акъкъында бильмеген шейлеринъизни сёйлевинъизни эмир этер.

(Шейтан инсаннынъ ичиндеки фена тюшюндже ве арзуларны корюклер, инсан нефсине феналыкъны севдирир. Бу себептен, инсаннынъ феналыкъ япувыны къолайлаштырыр. Онынъ ичюн Аз. Эбу Бекир: «Буюк адам – нефсининъ истеклерине уймагъан кимседир» деген).

170 Оларгъа (мушриклерге): «Аллаhнынъ эндиргенине уйынъ», денильген вакъытта олар: «Ёкъ! Биз деделеримизни насыл ёлда булгъан исек, о ёлгъа уярмыз», дедилер. Я деделери бир шей анъламагъан, догъруны да тапамагъан олсалар?
171 (Хидает даветине къулакъ асмагъан) кяфирлернинъ вазиети, садедже чобаннынъ багъырып-чагъырувыны эшиткен айванларнынъ вазиетине бенъзер. Чюнки, олар сагъыр, тильсиз ве корьдирлер. Бу себептен тюшюнмезлер.

(Бу аетлерде инсанларнынъ корь-коране эскиге багълангъанлары, янъы ортагъа чыкъкъан фикирлерге къулакъ асмагъанлары яманлангъан, бу меселеде догъру олгъанны, акъыллы арекет этилюви сёйленген.
Земахшерийге коре, аетнинъ манасы бойледир: Кяфирлерни догъру ёлгъа чагъыргъан даветчининъ (Пейгъамбернинъ) вазиети, багъырып-чагъырувдан башкъа бир шей эшитмегенлерге сесленген чобаннынъ вазиети кибидир).

172 Эй, иман эткенлер! Сизге берген рызыкъларымызнынъ темиз олгъанларындан ашанъ, эгер сиз тек Аллаhкъа къуллыкъ этсенъиз, Онъа шукюр этинъ.
173 Аллаh сизге ялынъыз олюни (лешни), къанны, домуз этини ве Аллаhтан башкъасынынъ адына союлгъанны арам этти. Эр ким булардан ашамагъа меджбур олса, бир микъдар ашамасында гунах ёктыр. Шубе ёкъ ки, Аллаh чокъ багъышлайыджы, чокъ мерхаметлидир.

(Ислямда зорлукъ ёктыр, заруретлер ясакъларны ортадан къалдырыр. Бир кимсе элинде олмагъан себеплернен, арам бир шейни ашамакъ я да бир ишни япмакъ зорунда къалса, адден ашмамакъ ве о шейни девамлы элял саймамакъ шартынен, зарурет микъдары къадар ашай биле. Бу вазиетте динге коре, гунах ишлеген сайылмаз).

174 Аллаh эндирген китаптан бир шейни (ахыр заман Пейгъамберининъ васыфларыны) гизлеп, оны аз бир фиятнен денъишкенлер ёкъмы, иште оларнынъ ашап да, къурсакъларыны толдургъан шейлери атештен башкъа бир шей дегиль. Къыямет куню Аллаh не оларнен къонушыр ве не де оларны темизге чыкъарыр. О ерде олар ичюн джан якъыджы бир азап бардыр.

(Еудий хахамлары Пейгъамберимизнинъ Тевратта зикр этильген васыфларыны гизледилер ве япкъан бу фена ишлери ичюн де, маддий къаршылыкъ алдылар. Аетте бунынъ не де яман бир давраныш олгъаны анълатыла).

175 Олар догъру ёлгъа нисбетен сапыкълыкъны, магъфиретке бедель оларакъ да, азапны сатын алгъан кимселердир. Олар атешке нисбетен не къадар даяныджыдырлар!
176 О азапнынъ себеби – Аллаhнынъ китапны хакъ оларакъ эндиргенидир. (Бунъа бакъмадан, фаркълы ёрумлап) китапта фаркълылыкъкъа тюшкенлер, эльбетте терен бир анълашмазлыкъкъа тюшкенлердир.

(Аллаh Таалянынъ Къур'анны хакъ оларакъ эндиргени ачыкъ белли экен, ондаки ахкямны, сагълам делиллерге эсасланмадан, озь истеклерине коре ёрумламакъ истегенлернинъ акъикъатлардан узакъ олгъанлары ве ичинден чыкъылмаз фаркълылыкъларгъа тюшкенлери, бу себептен де, эм дюньяда, эм де ахиретте зараргъа огърайджакълары анълатылгъан).

177 Эйилик – юзлеринъизни шаркъ ве гъарп тарафкъа чевирменъиз дегиль. Асыл эйилик о кимсенинъ япкъаныдыр ки, Аллаhкъа, ахирет кунюне, мелеклерге, китапларгъа, пейгъамберлерге инаныр. (Аллаhнынъ ризасыны козьэтерек) якъынларгъа, етимлерге, ёкъсулларгъа, ёлда къалгъанларгъа, тиленджилерге ве хызметкярларгъа севген малындан арджлар, намаз къылар, зекят берир. Антлашув япкъан вакъытта сёзлерини ерине кетирер. Къыйынлыкъ, хасталыкъ ве дженк вакъытларында сабыр этер. Иште, догърулар - бу васыфларны ташыгъанлардыр. Муттакъийлер анджакъ олардыр!
178 Эй, иман эткенлер, ольдюрильгенлер акъкъында сизге къасас фарз къылынды. Урьге урь, хызметкяргъа хызметкяр, къадынгъа къадын (ольдюрилир). Амма, эр кимнинъ джезасы, къардашы (ольдюрильгеннинъ велиси) тарафындан бир микъдар багъышланса, артыкъ (тарафлар) акъкъаниетке уймалы ве (ольдюрген) онъа (керекли акъкъыны) эйиликнен одемели. Бу айтылгъанлар Раббимизден бир йымшатув ве рахметтир. Эр ким бундан сонъра адден ашса, эльбетте онынъ ичюн элем бериджи бир азап бардыр.

(Бутюн динлер, укъукъ ве ахлякъ системалары акъсыз оларакъ адам ольдирювнинъ, джан къыювнынъ буюк бир суч олгъаныны танырлар. Фаркълылыкъ бу сучнынъ огюни алмакъ ичюн корюледжек тедбирде озюни косьтерювдедир. Ислям сучкъа себеплерни буюк ольчюде ортадан къалдыргъандыр, инсанны иман, ибадет ве ахлякъ тербиеси иле тербиелемек ичюн керекли тедбирлерни алгъан, бутюн булардан сонъра да, къасас адынен «Джанны къыйгъаннынъ джаны къйылыр» къаидесини койгъандыр. Акъсыз афуларнен бир кунь уриетке къавушмакъ умюдинде яшагъан кимселернинъ бу алы (апс джезасы) ич де вазгечириджи ве сучнынъ огюни алыджы бир тедбир дегиль. Къасасны акъкъыны одевге чевирмек акъкъы, ольдирюв сучынынъ аджджы нетиджелерине къатланмакъта олгъан олю якъынларына (велилерине) аиттир. Башкъасы бу джезаны багъышлап оламаз).

179 Эй, акъыл саиплери! Къасаста сиз ичюн аят бар. Умют этилир ки, суч ишлевден сакъынырсынъыз.

(«Къасаста аят бар» сёзлери акъикъатен де дикъкъаткъа дегерли бир ифадедир. Зира, къасас тедбикъ этильсе, бир кишининъ ольдирилювинен пек чокъ кимсенинъ яшамасы теминленир. Чюнки, джезасынынъ олюм олгъаныны бильген кимсе бу сучны ишлемейджек).

180 Биринъизге олюм кельген вакъытта, эгер бир хайыр быракъаджакъ олсанъыз, анагъа, бабагъа, акърабаларгъа, уйгун бир шекильде, васиет этмек, Аллаhтан коркъкъанлар ичюн, узерине бир борджтыр.

(Мираснен багълы аетлер кельмеден эвель, кишининъ серветинден ана, баба ве акъарабаларына бир микъдар берильмеси ичюн васиет этюви эмир этильген. Анджакъ, Нисаа суресинде кельген мирас аетлеринен эр кеснинъ акъкъы кесен-кес ве ачыкъ суретте бельгиленген. Эфендимиз де: «Аллаh эр бир акъ саибине акъкъыны бергендир. Бундан сонъра вариске васиет ёкътыр», буюргъанлар. Бойледже, юкъарыдаки ает несх этильген. Факъат мираста пайы олмагъан акъраба ве факъырларгъа, хайыр муэссиселерине васиет бакъийдир. Эр бир мусульман гонъюлли оларакъ, серветинден истеген ерине васиет эте билир).

181 Эр ким буны эшиткен ве къабул эткенден сонъ, васиетни денъиштирсе, гунахы оны денъиштиргенлергедир. Шубесиз, Аллаh (эр шейни) эшитир ве (эр шейни) билир.

(Ислямда вакъуф муэссисеси хадислерге эсасланувнен берабер, садакъа-и джарие маиетинде олгъан ве кутьлеге хызмет эткен вакъуфларны, буларнынъ шекиль ве шартларыны акъсыз оларакъ денъиштергенлер де, васиетни денъиштиргенлер киби анълангъан, бу ает бир чокъ вакъуф эшья узерине ве вакъуфнамелерге язылгъандыр).

182 Эр ким, васиет эткеннинъ акъсызлыкъкъа я да гунахкъа мейль этювинден шубеленип де, (алякъаларнынъ) араларыны булса, онъа гунах ёкътыр. Шубесиз, Аллаh чокъ багъышлайыджы эм де мерхаметлидир.

(Бундан сонъки аетлерде Аллаh Тааля мусульмангъа фарз къылынгъан рамазан оразасындан сёз эте. Ораза, Ислямнынъ беш шартындан, беш темелинден биридир. Оразанынъ фарзиети Къур'анда тариф этильген. Оразагъа айырылгъан рамазан айы фазилетли бир айдыр. Бу айнынъ фазилети – бу айда Къадир геджеси олгъанындадыр. Къадир геджесининъ усьтюнлиги исе, о геджеде Къур'аннынъ эндирильгениндедир. Чюнки, Къур'ан рамазан айында ве Къадир геджесинде топлу алда Левх-и махфуздан Бейту'ль-иззе денильген макъамгъа (ерге) эндирильген ве кене Къадир геджесинде ильк оларакъ Хира дагъында, Пейгъамберимизге вахий оларакъ кельмеге башлагъан. Бунъа коре, рамазан айынынъ ве Къадир геджесининъ усьтюнлиги Къур'аннынъ бу айда ве бу геджеде энювиндендир. Бу усьтюнликлери себебинден рамазан айы буюк бир ибадет олгъан оразагъа айырылгъан).

183 Эй, иман эткенлер! Ораза сизден эвель келип-кечкен умметлерге фарз къылынгъаны киби, сизге де фарз къылынды. Умют этилир ки, къорчаланырсынъыз.
184 Сайылы куньлерде олмакъ узьре (ораза сизге фарз къылынды). Сизден эр ким хаста я да ёлджу олса (тутмагъан куньлери къадар) башкъа куньлерде къаза этер. (Къартлыкъ я да шифа умюди къалмагъан хасталыкъ киби девамлы себеби олып да,) ораза тутмагъа кучьлери етмегенлерге бир факъыр тояджакъ къадар фидье керек олур. Бунынънен берабер, ким гонъюлли оларакъ хайыр япса, бу онынъ ичюн даа яхшыдыр. Эгер бильсенъиз (къыйынлыгъына рагъмен), ораза тутувынъыз сиз ичюн даа хайырлыдыр.
185 Рамазан айы инсанларгъа ёл косьтериджи, догърунынъ ве догъруны эгриден айырувнынъ ачыкъ делиллери оларакъ Къур'ан эндирильген айдыр. Ойле исе, сизден рамазан айыны идрак эткенлер онда ораза тутсын. Ким о анда хаста я да ёлджу олса, (тутмагъан куньлерининъ сайысы къадар) башкъа куньлерде къаза этсин. Аллаh сиз ичюн къолайлыкъ истер, зорлукъ истемез. Бутюн булар сайыны тамамлавунъыз ве сизге догъру ёлны косьтерювине къаршылыкъ Аллаhкъа тазим этювинъиз, шукюр этювинъиз ичюндир.

(Динде зорлукъ ёктыр. Аллаh оразаны эмир эткен. Ораза тутмакъ шартлары булунгъан кимселер ораза тутарлар. Хасталыкъ, ёлджулыкъ киби, кечиджи бир себептен гъайры, ораза тутумагъан сонъра къаза этер. Къартлыкъ ве тюзельмеген девамлы хасталыкъ киби узюри олгъанлар фидье берирлер. Эр чешит захметке рагъмен, озь истегинен гонъюльден ораза туткъан ве хайыр япкъанлар макъталгъандыр).

186 Къулларым сенден мени сорагъанда (оларгъа сёйле): «Мен чокъ якъыным. Манъа дуа эткен вакъытта, дуа эткеннинъ тилегине къаршылыкъ беририм. О алда (къулларым да) меним даветиме уйсынлар ве манъа инансынлар ки, догъру ёлны тапарлар.

(Риваетке коре, бир бедевий Ресулуллаh (с.а.)къа: «Раббимиз якъынмы, ёкъса узакъмы? Якъын исе, онъа фысылтынен дуа этейик, узакъ исе, багъырайыкъ», деди. Бунынъ узерине ает энди. Аллаhнынъ истегени иман ве итааттыр. Аллаh иман этип, итаат эткенлернинъ дуаларыны къабул эйлейджегини ваде эте. Акъикъий манада иман этип, Аллаhкъа къуллыкъ эткенлернинъ дуасы къабул олуныр).

187 Ораза геджесинде къадынларынъызгъа якъынлашмакъ сизге элял этильди. Олар сиз ичюн бирер урба, сиз де олар ичюн бирер урбасынъыз. Аллаh сизинъ озюнъизге яманлыкъ япкъаныгъызны бильди ве тёвбенъизни къабул этип, сизни багъышлады. Артыкъ (рамазан геджелеринде) оларгъа якъынлашынъ ве Аллаh сиз ичюн такъдир эткенлерини истенъ. Сабанынъ беяз йиплиги (айдынлыгъы) къара йиплигинден (къаранлыгъындан) айырды этильгенге къадар ашанъ, ичинъ, сонъра акъшамгъа къадар оразаны тамамланъ. Месджитлерде ибадетке чекильген вакъытларынъызда къадынларнен бирлешменъ. Булар – Аллаh къойгъан сынъырлардыр. Сакъын бу сынъырларгъа якъынламшманъ. Иште, бойледже, Аллаh аетлерини инсанларгъа анълатыр. Умют этилир ки, къорчаланырлар.

(Ислямнынъ ильк вакъытларында фарз олгъан рамазан оразасыны туткъанда саарьде ашамакъ адет дегиль эди. Ораза туткъан адам акъшам оразасыны ачыкъкъанынен, ятсы намазыны къылып, юкълагъангъа къадар ашар, ичер эди. Бундан сонъра (юкълагъандан сонъ) ашамакъ, ичмек ве къадынларгъа якъынлашмакъ арам эди. Базы мусульманлар даяналмайып, къыднларына якълашты. Базылары ифтардан сонъ ёргъунлукълары себебинден, аман юкълагъанлары ичюн, эртеси куню ачлыкъ ве сувсызлыкътан байылдылар. Дженаб-ы Аллаh му'минлерни аджыды ве бир къолайлыкъ олувы ичюн, бу аетни эндирди. «Беяз йиплик ве къара йиплик» ифаделери «Мине'ль-феджр: танъ ерининъ агъарувындан» деген мананы анълата. Бунъа коре, оразанынъ башланувы керек олгъан вакъыт «темчит» кунешнинъ догъувына дегиль, феджрнинъ догъувына, яни танъ ерининъ агъармагъа башламасына багълыдыр. Йиплик табири де, танъ ери агъарувынынъ башлангъычыны ифаде эте. Айдынлыкъ яйылгъанынен, артыкъ онъа беяз йиплик денильмез. Айдынлыкънынъ башлангъан вакъты саарьнинъ биткени ве темчитнинъ башлангъаны, айны заманда, саба намазы вакътынынъ да кирген аныдыр).

188 Малларынъызны аранъызда акъсыз себеплернен еменъ. Озюнъиз биле турып, инсанларнынъ малларындан бир къысмыны арам ёлларнен ашаманъыз ичюн, о малларны акимлерге (идареджилерге я да махкеме акимлерине) берменъ.

(Бу аетте ишарет этильмек истенильген мана даа зияде къабар ве менфаатперестликтир. Бунынъ ичюн алдатув ве айнеджиликнен эльде этильген бутюн къазанчлар арамдыр).

189 Сенден хилял шеклинде янъы догъгъан айларны сорарлар. Де ки: «Олар – инсанлар ве айрыджа хадж ичюн вакъыт ольчюлеридир. Эйи давраныш – асла эвлерге артларындан келип кирювинъиз дегиль. Лякин, эйи давранув, къорчалангъан (ве ольчюли юрьген) кимсенинъ давранувыдыр. Эвлерге къапуларындан киринъ, Аллаhтан къоркунъ, умют этилир ки, къуртулышкъа ириширсинъиз.

(Пейгъамберимизден янъы догъгъан айнынъ башта инджечик олгъаны, сонъра эр кунь буюгени, толу ай олгъандан сонъра, текрар инджерип, гъайып олгъаны ве текрар айны шекильде догъуп, девам эткени соралгъан. Аетте берильген джевапта «Айнынъ бу шекильдеки арекети къамерий сененинъ эсап этилювини, алельхусус, хадж куньлерининъ билинювини теминлемектир», денильди. Айрыджа, эвельден араплар хадж ичюн ихрамгъа сарылгъанларында я да хадждан къайткъанларында эвлерге къапусындан дегиль де, арттан ачылгъан бир деликтен кирювнинъ яхшылыкъ олгъанына инана эдилер. Юкъарыдаки аетте бунынъ да янълыш экени анълатыла).

190 Сизге къаршы дженк ачкъанларгъа сиз де Аллаh ёлунда дженк ачынъ. Сакъын адден ашманъ, чюнки, Аллаh адден ашкъанларны севмез.
191 Оларны (сизге къаршы дженклешкенлерни) якъалагъан еринъизде ольдюринъ. Сизни чыкъаргъан ерден сиз де оларны чыкъарынъ. Фитне – адам ольдирювден даа ямандыр. Меджсит-и Харамда олар сизнен дженклешмегендже, сиз де оларнен дженклешменъ. Эгер олар сизге къаршы дженк ачсалар, сиз де оларны ольдюринъ. Иште, кяфирлернинъ джезасы бойледир.
192 Эгер олар (джектен) вазгечселер, (шуны яхшы билинъ ки,) Аллаh гъафур ве рахимдир.
193 Фитне тамамен ёкъ этильгендже ве дин (къуллыкъ) де, ялынъыз Аллаh ичюн олгъангъа къадар, оларнен джеклешинъ. Шает вазгечселер, залымлардан башкъасына душманлыкъ ве уджюм ёкъ.
194 Арам ай – арам айгъа къаршылыкътыр. Урьметлер (токъунылмазлыкълар) къаршылыкълыдыр. Ким сизге уджюм этсе, сиз де онъа, олар дереджесинде, уджюм этинъ. Аллаhтан къоркъунъ ве билинъ ки, Аллаh муттакъийлернен берабердир.

(Ресулуллах (с.а.) иджретнинъ алтынджы йылында умьре япмакъ макъсадында, Меккеге догъру ёлгъа чыкъкъан эди. Мекке якъынларындаки Худейбиеге кельгенинен, мушриклер Меккеге кирювлерине ёл бермедилер. О ерде кескин мунакъашалар олды. Сонъунда Ислям тарихынынъ энъ муим адиселеринден бири – Худайбие антлашувы япылды. Бу антлашувда ер алгъан мадделернинъ бирине коре, мусульманлар о сене Харем-и Шерифни зиярет этмейип, кери дёнеджек, келеджек сене айны арам айда месджитни зиярет этип, умьре япаджакъ эдилер. Мушриклер буны гъалебе сайдылар, Аллаh мусульманларны келеджек сене айны айда Месджид-и Харамгъа кетирди. Бойледже, арам ай – арам айгъа къаршылыкъ олды.
Ислям укъукъына коре, уджюмге ялынъыз о дереджеде къаршылыкъ япылыр, зияде кетюв сучтыр. Бутюн дженклерде инсанлар эвеля динге чагъырылыр. Мусульман олмакъны я да джизье бермекни къабул этмегенлернен дженклешилир).

195 Аллаh ёлунда арджланъ. Озь эллеринъизнен озюнъизни телюкеге сокъманъ. Эр тюрлю арекетинъизде дюрюст давранынъ, чюнки, Аллаh дюрюстлерни север.

(Аеттеки ихсан – бир ишни там ве эксиксиз япмакъ, ишнинъ акъкъыны бермек ве дюрюст олмакъ демектир.
Бир хадисте Ресулуллах (с.а.)тан: «Ихсан недир?», дие соралгъан. О да: «Аллаhкъа Оны корьген киби къуллыкъ этювинъдир, эр не къадар Оны корьмесенъ де, О сени корьмекте», буюргъан. Къуллыкъ – умумий бир давраныштыр. Бунъа коре, хадистеки мананы айрыджа ибадетке ёнельтмек догъру дегиль, эсасен арапчада ихсан ишни догъру-дюрюст япмакътыр. Онынъ ичюн ишининъ эхли олгъангъа "мухсин" денилир. Терджиме бу манагъа коре япылгъан. Ичтимаий ярдымны ве адалетни де ичине алгъан ихсанны «телюкенинъ огюни алгъан бир тедбир» оларакъ косьтериджи ает адалет – анархия ве тертипсизликнинъ огюни алгъанына да ишарет этмекте).

196 Хаджны ве умрени Аллаh ичюн там япынъ. Эгер (буларны) япып оламасанъыз, къолайынъызгъа кельген къурбанны ёлланъ. Къурбан ерине баргъангъа къадар башларынъызны тыраш этменъ. Сизден ким де хаста олса я да башында бир раатсызлыгъы бар исе, ораза я садакъа, я да къурбан олмакъ узьре, фидье берюви керек олур. (Хадж ёлджулыгъы ичюн) эмин олгъан вакътынъызда ким хадж куньлерине къадар умьре иле файдаланмакъ истесе, къолайына кельген бир къурбан чалувы керек. Къурбан чалмагъан кимсе хадж куньлеринде учь, мемлекетине къайткъан вакътында еди олмакъ узьре, ораза тутар ки, эписи там он куньдир. Бу айтылгъанлар, аилеси Месджид-и Харам дживарында отурмагъанлар ичюндир. Аллаhтан къоркъунъ. Билинъ ки, Аллаhнынъ береджек джезасы агъырдыр.
197 Хадж, белли айлардадыр. Ким о айларда хаджгъа ниет этсе (ихрамына сарылса), хадж эснасында къадынгъа якъынлашмакъ, гунах сайылгъан давранышларгъа ёнельмек, къавгъа этмек ёктыр. Не хайыр ишлесенъиз, Аллаh оны билир. (Эй, му'минлер! Ахирет ичюн азыкъ топланъ. Билинъ ки, азыкънынъ энъ хайырлысы такъвадыр. Эй, акъыл саиплери! Менден (эмирлериме къаршы келювден) сакъынынъ.

(Эвельден араплар хадж мевсиминде бир такъым ярмалыкълар къура, о ерде чешит сааларда алыш-вериш япа эдилер. Булар о заман джахилие девири адетлерине коре джерьян эте эди. Мусульманлар оларны гунах сайдылар. Аллаh Тааля ашагъыдаки аетлерде бу хусускъа ачыкълыкъ кетирди).

198 (Хадж мевсиминде тиджарет япаракъ) Раббинъизден келеджек бир лютфни (къазанчны) къыдырувынъызда сизге эр анги бир гунах ёкъ. Арафаттан айырылып тюшкенинъизде, Меш'ар-и Харамда Аллаhны зикр этинъ ве Оны, сизге косьтерген шекильде, анъынъ. Шубесиз, сиз даа эвель янълыш юрьгенлерден эдинъиз.

(Дигер ибадетлер киби, хаджнынъ да шахскъа ве топлумгъа эсапсыз файдалары бар. Буларнынъ энъ муимлерини ашагъыдаки мадделерде ифаде эте билирмиз:
1). Ихрам тек услюпте ве басит бир урбадыр. Бутюн хаджы намзетлери буны киерек, сонъундан тапкъан мал, мульк, рутбе, дередже ве саирелерини кериде быракъыр, ялынъыз фаркънынъ шахсий фазилеттен ибарет олгъан акъикъий бир чешитликни яшарлар.
2). Кефинни анъдыргъан ихрам ичинде япылгъан Арафат вакъфеси айны вакъытта бир махшер орьнегидир. Бу манзара бельки бир омюр бою инсангъа олюмни ве хашырны хатырлатыр.
3). Чешит ыркъ ве медениетлерге менсюп мусульманларнынъ топланувларына себеп олгъан хадж бир «маддий ве маневий дегерлер» алыш-веришине васта олмакъта, мусульманларны бир-бирлерине якъынлаштырмакъта, проблемаларны берабер чезмеге тедбирлер арамакъ имкяныны бермекте.
4). Кябе этрафында таваф – тевхид фикрини темсиль этмекте, башкъа тарафларгъа, факъат даима Кябеге ёнелерек къылынгъан намаз «Не ерге дёнсенъиз, Аллаh о ердедир» принципини рухларгъа ашламакъта. Усуллар, нокътаи назарлар, къанаатлар фаркълы ола билир, анджакъ эр шей Аллаh ичюндир, Аллаh ризасына ёнельмелидир).

199 Сонъра инсанлар (сель киби) акъкъан ерден сизде акънъ. Аллаhтан магъфирет истенъ. Чюнки, Аллаh афу этиджи ве мерхаметлидир.
200 Хадж ибадетлеринъизни битиргенинъизнен, бабаларынъызны анъгъанъыз киби, атта ондан даа къуветли бир шекильде, Аллаhны анъынъ. Инсанлардан ойлелери бар ки: «Эй, Раббимиз! бизге дюньяда бер», дерлер. Бойле кимселернинъ ахиреттен ич насиби ёкътыр.
201 Олардан бир къысмы да: «Эй, Раббимиз! Бизге дюньяда да эйилик бер, ахиретте де эйилик бер. Бизни джеэннем азабындан къорчала!» дерлер.
202 Иште, олар ичюн къазангъанларындан буюк бир насип бардыр. (Шубесиз) Аллаhнынъ эсабы чокъ сур’атлыдыр.
203 Сайылы куньлерде (эйям-ы тешрикте тельбие ве текбир кетиререк) Аллаhны анъынъ. Ким эки кунь ичинде ашыкъып (Минадан Меккеге) дёнмек истесе, онъа гунах ёкъ. Булар гунахтан сакъынгъанлар ичюндир. Аллаhтан къоркъунъ ве билинъ ки, эпинъиз Онынъ узурында топланаджакъсынъыз.

(Ашагъыдаки учь ает Ахнес б. Шурайкъ акъкъында энген. Гузель къонушкъан ве якъышыкълы кимсе олгъан Ахнес мунафыкъ эди. Ресулуллахнынъ янына келе, гузель сёзлернен мусульманлыкъ таслай эди. Албуки, ичи феналыкъ толу эди. Иши-гуджи мусульманларгъа зарар бермек эди. Иште, аетлерде бойле гузель къонушкъан, хош корюнген кимселерге аман къанмамакъ, эйидже эмин олмадан, кимсеге ишанмамакъ кереклиги анълатыла).

204 Инсанлардан ойлелери бар ки, дюнья аяты акъкъында сёйлегенлери сенинъ ошунъа кетер. Атта бойлеси къальбинде олгъанына (самимий олгъанына) Аллаhны шаат тутар. Албуки, о душманларнынъ энъ яманыдыр.
205 О къайтып кеттими (я да бир иш башына кечтими), ер юзюнде фесат чыкъармакъ, экинлерни таптап ёкъ этмек, несиллерни бозмакъ ичюн арекет этер. Аллаh бозгъунджылыкъны севмез.
206 Бойлесине: «Аллаhтан къоркъ!», денильгенде, менлик ве гъурурь оны гунахкъа сюйрер. (Джеза ве азап оларакъ) онъа джеэннем етер. О не фена ердир!
207 Инсанлардан ойлелери бар ки, Аллаhнынъ ризасыны алмакъ ичюн, озюни ве малыны феда этер. Аллаh да къулларына шефкъатлыдыр.

(Ибн Аббастан бир риваетке коре, бу ает Сухейб б. Синан эр-Румий акъкъында энген. Мекке мушриклери бу затны якъалайлар, дининден дёндюрьмек ичюн эскенджеге алалар. Сухейб меккелилерге: «Мен къарт бир адамым. Малым да бар. Сизден я да душманларынъыздан олувымнынъ сизге бир зарары олмаз, мен бир сёз сёйледим, ондан джаймакъны эйи корьмем, малымны ве эшьямны сизге берир, динимни сизден сатын алырым», деген. Олар бунъа разы олалар, Сухейбни сербест быракъалар. О ерден къалкъып, Мединеге келиркен, шу ает назиль олды. Шеэрге киргенде онъа расткельген Аз. Эбу Бекир: «Алыш-веришинъ кярлы олсун, я Сухейб», дей, о да: «Сенинъ алыш-веришинъ де зарар этмесин», джевабыны бере).

208 Эй, иман эткенлер! Эп берабер барышкъа киринъ. Сакъын шейтаннынъ пешинден кетменъ. Чюнки, о ап-ачыкъ душманынъыздыр.
209 Сизге (Къур'ан ве суннет киби) ачыкъ делиллер кельген сонъ, эгер барыштан сапсанъыз, шуны яхшы билинъ ки, Аллаh азиздир, хакимдир.
210 Олар илле де булуттан кольгелер ичинде Аллаhнынъ ве мелеклернинъ келювини беклерлерми? Албуки, иш битирильгендир. (Аллаh низамы артыкъ денъишмез). Бутюн ишлер ялынъыз Аллаhкъа дёндюрилир.
211 Исраил огъулларындан сора ки, оларгъа нидже ап-ачыкъ муджизелер бердик. Ким муджизелер озьлерине кельгенден сонъ Аллаhнынъ ниметини (аетлерини) денъиштирсе, билсин ки, Аллаhнынъ азабы шиддетлидир.
212 Кяфир олгъанлары ичюн дюнья аяты джазиб къылынды. (Бу себептен) олар иман эткенлернинъ усьтлеринден кулелер. Ойле исе (иман этип), инкярдан сакъынгъанлар къыямет кунюнде олардан усьтюндирлер. Аллаh истегенине эсапсыз рызыкъ берир.

(Эбу Джехиль ве аркъадашлары факъыр му'минлернинъ усьтлеринден кульдилер, бунынъ узерине бу ает назиль олды. Аят акъикъатыны садедже дюнья малынен дегерлендирген кяфирлер ичюн дюнья малы джазиб алгъа кетирильген. Онынъ ичюн булар усьтюн дегерлерге дегиль, кечиджи дюнья малына къыймет бергенлер, сонъунда дюнья малы оларгъа ич бир файда бермеген).

213 Инсанлар тек бир уммет эди. Сонъра Аллаh мужделейиджи ве тенбиелейиджи оларакъ пейгъамберлерни ёллады. Инсанлар арасында анълашмазлыкъкъа тюшкен хусусларда укюм берювлери ичюн, оларнен берабер догъру ёлны косьтерген китапларны ёллады. Анджакъ озьлерине китап берильгенлер, ачыкъ делиллер кельген сонъ, араларындаки куньджиликтен отьрю, динде анълашмазлыкъкъа тюштилер. Бунынъ узерине Аллаh иман эткенлерге, узеринде давалашкъан акъикъатларны, изнинен костерьди. Аллаh истегенини догъру ёлгъа къавуштырыр.

(Бутюн инсанлыкъ, башлангъыч итибары иле, тек бир уммет эди. Аз. Адемден чокълашкъан эди. Вакъты иле ихтилафкъа тюштилер. Пейгъамберлер инсанлар арасында белли анълашмазлыкъларны кеткизмек ичюн ёлланылды).

214 (Эй, му'минлер!) Ёкъса сиз, сизден эвель келип-кечкенлернинъ башына кельгенлар сизге де кельмеден, дженнетке киреджегинъизни зан эттинъизми? Ёкъсуллыкъ ве сыкъынты оларгъа ойле токъунгъан ве ойле сарсылгъан эдилер ки, ниает, Пейгъамбер ве янындаки му'минлер: «Аллаhнынъ ярдымы не заман! Дедилер». Билесинъиз ки, Аллаhнынъ ярдымы якъындыр.

(Бу ает, бир риваетке коре, Хендек дженкинде мусульманлар чеккен сыкъынтыларны тильге кетире. Дигер риваетке коре, Ухуд джденки иле багълыдыр. Бир башкъа риваетке коре исе, эвлерини, малларыны ве якъынларыны Меккеде къалдырып, чешит сыкъынтыларгъа къатланаракъ, Мединеге кочькен мусульманларгъа теселли бермек ичюн энген).

215 Сенден (Аллаh ёлунда) не арджлайджакъларыны сорайлар. Де ки: Малдан арджлагъан шейинъиз ана-баба, якъынлар, етимлер, факъырлар ве ёлджулар ичюн олмалыдыр. Шубесиз, Аллаh япаджакъ эр бир хайырынъызны билир.
216 Ошунъызгъа кетмегени алда, дженк сизге фарз къылынды. Сиз ичюн даа хайырлы олгъаны алда, бир шейни севмеменъиз мумкюн. Сиз ичюн даа фена олгъаны алда, бир шейни севменъиз де мумкюн. Аллаh билир, сиз бильмезсинъиз.

(Дженк инсанларнынъ северек, зевкъ аларакъ япкъан бир шейлери дегиль. Шахсиети ве рух сагълыгъы бозулмагъан кимселер ольдюрмек, якъып-йыкъмакъ, аджджылар бермектен зевкъ алмаз, булардан ошланмаз. Анджакъ вуджутны къуртармакъ ичюн, гангрена олгъан эльнинъ кесилюви, ичериде къалгъан баланы къуртармакъ ичюн къапунынъ къырылувы насыл зарурий исе, дженк де, топлумларнынъ аятында бойле зарурет алына келе билир. Дин ве виджан урриетини теминлевнинъ, зулумнынъ ве фитненинъ огюни алувнынъ, теджавузларгъа сонъ берювнинъ ёлу дженк ола билир. Иште, бу вазиетлерде дженклешмек шубесиз, инсанлыкъ ичюн даа хайырлы ве даа шерефли бир давраныштыр. Джихад исе, ич бир вакъыт бир уджюм дегильдир. Чюнки, эвеля Ислямгъа давет япылыр, къабул эткен мусульмандыр. Ислямны къабул этмегенден табий олувы истенилир. Буны да къабул этмесе, о заман дженклешилир. Дженктеки сырны биз билалмамыз, амма оны Аллаh билир. Базы миллетлер джезагъа ляйыкъ олгъанынен, Аллаh оларны чешит беляларнен джезаландырыр. Иште, олардан бири де дженктир.
Ресулуллах Эфендимиз Абдуллах б. Джахш къомандалыгъында бир группаны, къурейш керванындан хабер кетирювлери ичюн, Меккеге ёлай. Къурейш керваныны корьгенлеринен, даянамайып уджюм этелер. Кервандан бир кишини ольдюрелер, эки кишини де эсир алалар. Керванны айдап, Пейгъамберимизге кетирелер. О кунь реджеп айынынъ ильк куню эди. Мушриклер: «Муhаммед арам айларда дженклеше», дие яйгъара къопаралар. Бунынъ узерине бу ает эне).

217 Сенден арам айны, яни онда дженклешювни сорайлар. Де ки: «О айда дженклешюв буюк бир гунахтыр». (Инсанларны) Аллаh ёлундан къайтармакъ, Аллаhны инкяр этмек, Месджид-и Харамнынъ зияретине мани олмакъ ве халкъыны о ерден чыкъармакъ висе, Аллаh къатында даа буюк гунахтыр. Фитне де адам ольдирювден даа буюк бир гунахтыр. Олар, эгер кучьлери етсе, сизни дининъизден дёндюргенге къадар, сизге къаршы дженклешмеге девам этерлер. Сизден ким дининден дёнер ве кяфир оларакъ ольсе, оларнынъ япкъан ишлери дюньяда да, ахиретте де, бошуна кетер. Олар джеэннемлидирлер ве о ерде даимий къалырлар.

(«Фитне» – дженк, анархия; дин ве видждан урриетине къаршы баскъы демектир).

218 Иман эткенлер ве иджрет этип, Аллаh ёлунда джихад эткенлер бар я, иште, булар Аллаhнынъ рахметини умют эте билирлер. Аллаh гъафур ве рахимдир.
219 Сенден шарап ве къумар акъкъында суаль сорарлар. Де ки: «Эр экисинде де буюк бир гунах ве инсанлар ичюн бир такъым файдалары бардыр». Анджакъ эр экисининъ де гунахы файдасындан даа буюктыр. Кене сенден эйилик ёлунда не арджлайджакъларыны сорарлар. «Итиядждан зиядесини», де. Аллаh сизге аетлерни бойле изаатлар ки, бельки тюшюнирсинъиз.

(Шарап арамдыр. Шарапнынъ арам олувы, онынъ ич бир файдасынынъ олмамасыны керектирмез. Зарары файдасындан чокъ олгъаны ичюн, арам этильген. Къумарда да къазангъан тараф ичюн захирий бир файда корюлир, амма гайып эткен тараф ичюн буюк бир зарар бар. Онынъ ичюн къумар ойнамакъ арам этильген).
(Бу аетнинъ башы бундан эвельки аетнинъ сонъки джумлеси олгъан «бельки тюшюнирсинъиз" иле багълыдыр. Дюнья ве ахиретнен багълы ишлеринъизни яхшы тюшюнип, керегине коре арекет этсенъиз, эм дюньяда, эм де ахиретте саадетке наиль олурсынъыз, демекте).

220 Дюнья ве ахирет акъкъында (файданъызгъа оладжакъ давранышларны тюшюнинъ ве онъа коре арекет этинъ). Сенден етимлер акъкъында сорайлар. Де ки: Оларны эйи етиштирмек (юзю къоюн быракъувдан) даа хайырлыдыр. Эгер оларнен бирликте яшасанъыз, (унутманъ ки,) олар сизинъ къардашларынъыздыр. Аллаh ишлерни бозгъаннен тюзельткенни билир. Эгер Аллаh истесе эди, сизни де замет ве мешакъкъаткъа сокъар эди, чюнки Аллаh кучьлюдир, хакимдир.

(Етимлерге йымшакъ муамеле этильмели, етимликлери ис эттирильмемели. Етимнинъ велиси вазиетинде олгъан кимсенинъ оны бозгъанынымы, ёкъса тюзельткениними, Аллаh билир. О, етимдир, дие онъа яхшы давранмагъанлар Аллаhнынъ незарети алтында олгъанларыны унутмамалылар).

221 Иман этмегендже, путперест къдынларнен эвлемненъ. Бегенсенъиз биле, путперест бир къадындан иманлы бир хызметкяр къадын кесен-кес даа эйидир. Иман этмегендже, путперест эркеклерни де (къызларынъызнен) эвлендирменъ. Бегенсенъиз биле, путперест бир кишиден инангъан бир хызметкяр кесен-кес даа эйидир. Олар (мушриклер) джеэннемге чагъырыр. Аллаh исе, изни (ве ярдымы) иле дженнетке ве магъфиретке чагъырыр. Аллаh тюшюнип анъласыннлар, дие аетлерини инсанларгъа изаатлар.

(Ислямгъа коре, инсаннынъ дегери иманына багълыдыр. Аллаh къатында хызметкяр къадын ве эркек олса биле, иманлы кимсе даа усьтюндир ве даа темиздир. Онынъ ичюн бир мусульманнынъ динсиз ве путперестлернен эвленюви кесен-кес арам этильген).

222 Санъа къадынларнынъ ай башы алыны сорарлар. Де ки: О бир раатсызлыкътыр. Бу себепле ай алында олгъан къадынлардан узакъ турынъ. Темизленгенине къадар оларгъа якъынлашманъ. Темизленген вакътытларында Аллаh сизге эмир эткен еринден оларгъа якъынлашынъ. Шуны яхшы билинъ ки, Аллаh тёвбе эткенлерни де север, темизленгенлерни де север.
223 Къадынларынъыз сиз ичюн бир тарладыр. Тарланъызгъа насыл истесенъиз, ойле барынъыз. Озюнъиз ичюн эвельден (уйгъун давранышларнен) азырлыкъ япынъ. Аллаhтан къоркъунъ, билинъ ки, сиз Онъа къавушаджакъсынъыз. (Я Муhаммед!) Му'минлерни мужделе!

(Джинсий алякъанынъ шекили сынъырлы дегиль. Ясакъ олгъаны – янълыш алякъадыр. Мунасебеттен эвель азырлыкъ эм маддий ве джинсий, эм де бисмилля ве башъкалары киби маневий оларакъ анълашылгъандыр).

224 Еминлеринъизден толайы, Аллаhны (Онынъ адыны) эйилик этювинъизге, Ондан сакъынувынъызгъа ве инсанларнынъ арасыны тюзельтювинъизге мани япманъ. Аллаh эшитир ве билир.
225 Аллаh сизни къастсыз еминлеринъизден месулиетли тутмаз. Лякин, къасттан япкъан еминлеринъизден толайы, сизни месулиетли тутар. Аллаh гъафурдыр, халимдир.
226 Къадынларына якъынлашмамагъа емин эткенлер дёрт ай беклерлер. Эгер (бу муддет ичинде) къадынларына къайтсалар, шубесиз Аллаh чокъ багъышлайыджы ве мерхаметлидир.
227 Эгер (муддети ичинде дёнмейип, къадынларыны айырмагъа къарар берселер (айрылырлар. Билинъиз ки, Аллаh эшитир ве билир.

(«Ииляа» – емин манасындадыр. Кишининъ къадынына якъынлашмамакъ ичюн япкъан емини къаршылыгъында къулланылгъан. Джахилие деврининъ араплары къадынлар узеринде бир баскъы олмакъ узьре, оларгъа дарылгъан вакъытларында, къадынлардан узакълаша, янларына ич бармай, джинсий алякъа япмай ве оларгъа якъынлашмамакъ хусусунда емин эте эдилер. Иште, Ислям бу шекильде япылгъан акъсыз арекетлернинъ огюни алды, догъру ёлны косьтерди. Белли муддет ичинде еминини бозгъан – кеффарет берир. Муддет тамамланса, эвлилик сонъуна етер).

228 Айырылгъан къадынлар озь башларына (эвленмеден) учь ай хали (хайиз я да темизлик муддети) беклерлер. Эгер олар Аллаhкъа ве ахирет кунюне акъикъатен инансалар, рахимлеринде Аллаhнынъ яраткъаныны гизлевлери озьлерине элял олмаз. Эгер къоджалар барышмакъ истеселер, бу вазиетте айыргъан къадынларыны къайтарып алмагъа даа зияде акълыдырлар. Эркеклернинъ къадынлары узериндеки акълары киби, къадынларнынъ да, эркеклер узеринде белли акълары бар. Анджакъ эркеклер къадынларгъа нисбетен бир дередже усьтюнликке саиптирлер. Аллаh азиздир, хакимдир.

(Бу усьтюнлик аиле реберлигинден ибратеттир).

229 Айырмакъ эки кередир. Бундан сонърасы - я эйиликнен тутмакъ, я да азат этмектир. Къадынларгъа бергенлеринъизден (айырылув эснасында) бир шей алувынъыз сизге элял олмаз. Анджакъ эркек ве къадын Аллаhнынъ сынъырлары ичинде, эвлилик акъларыны там тедбикъ этип оламаювындан къоркъсалар, бу вазиет истиснадыр. (Эй, му'минлер!) Сиз де къадыннен къоджанынъ Аллаhнынъ сынъырларыны хакъкъы иле муафаза этювлеринден шубеленсенъиз, къадыннынъ (эркекке) фидье берювинде эр эки тараф ичюн де сакъынмакъ ёкъ. Бу айтылгъанлар Аллаhнынъ къойгъан сынъырларыдыр. Сакъын оларны ашманъ. Ким Аллаhнынъ сынъырларыны ашса, иште олар залымдырлар).
230 Эгер эркек къадынны (учюнджи кере) айырса, ондан сонъ къадын бир башкъа эркекнен эвленмегендже, оны алувы онъа элял олмаз. Эгер бу киши де оны айырса, (эр эки тараф да) Аллаhнынъ сынъырларыны муафаза этеджеклерине инангъан такъдирлеринде, янъыдан эвленювлеринде зарар ёкъ. Булар Аллаhнынъ сынъырларыдыр. Аллаh буларны бильмек, огренмек истегенлер ичюн изаатлар.

(Джахилие девринде эркеклер къадынларыны дефаларджа айыра, сонъра къайтарып ала эдилер. Ислям дини къадынгъа, акимге ве махкемелерге баш ураракъ, къоджасыны айырмакъ акъкъыны эльде этмек имкяныны таныгъаны киби, эркекнинъ айырув акъкъыны да, учь талакъ иле сынъырлагъан. Бундан сонъ, эркекнинъ айны шу къадыннен текрар эвлене билюви, эм къадыннынъ ирадесине, эм де джиддий оларакъ, башкъа бир эркекнен эвленип, айырылгъан олувына багълы).

231 Къадынларны, айыргъан ве оларда беклев муддетлерини битирген вакъытларында, я оларны эйиликле тутынъ, я да эйиликнен быракъынъ. Факъат акъсызлыкъ этерек ве зарар бермек ичюн, оларны никяхлы тутманъ. Ким буны япса, мытлакъа озюне феналыкъ эткен олур. Алаhнынъ аетлерини эглендже беллеменъ. Алаhнынъ сизинъ узеринъиздеки, (сизге берген хидаетни), сизге огют бермек узьре эндирген китапны ве икметни хатырланъ. Аллаhтан къоркъунъ. Билесинъиз ки, Аллаh эр шейни билир.
232 Къадынларны айыргъан ве олар да беклев муддетлерини битирген вакъытларында, озьаралары яхшылыкънен анълашкъан такъдирлеринде, оларнынъ (эвельки) къоджаларынен эвленювлерине мани олманъ. Иште, бунынънен аранъыздан Аллаhкъа ве ахирет кунюне инангъан кимселерге огют берильмекте. Бу огютни тутувынъыз озюнъиз ичюн энъ эйиси ве энъ темизидир. Аллаh билир, сиз бильмезсинъиз.

(Бу аетнинъ энюв себеби, риваетке коре, Ма'къыл б. Йесардыр. Бу зат къыз къардашыны айыргъан къоджасы оны текрар алмакъ истегенинен, бунъа къаршы чыкъкъан ве мани олмакъ истеген. О эснада бу ает энген, Ресулуллах (с.а.) Ма'къылны чагъыра ве бу аетни окъуй. Ма'къыл: «Раббимнинъ эмри меним истегиме уймады. Онынъ эмрине разыйым», деген ве къыз къардашыны эвельки къоджасынен эвлендирген. Джабир б. Абдуллах акъкъында да бунъа бенъзеген бир вазиет икяе этиле. Анджакъ эр не къадар назиль себеби булар олса да, аетнинъ укми умумийдир).

233 Эмизмекни тамамлатмакъ истеген (баба) ичюн аналар балаларыны там эки йыл эмизирлер. Оларнынъ урьфке уйгъун оларакъ бесленюви ве кийими бабагъа аиттир. Бир инсан ялынъыз кучю еткенинден месульдир. Ич бир ана баласы себебинден, ич бир баба да баласы себебинден, зараргъа огъратылмамалы. Онъа бенъзегенни (нефакъа теминаты) варис узерине де тюшер. Эгер ана ве баба бир-биринен корюшерек ве озьара анълашаракъ, баланы мемеден кесмек истеселер, оларгъа гунах ёкътыр. Балаларынъызны (сют анасы тутып) эмиздирмек истеген такъдиринъизде, эмчек анагъа бергенинъизни, эйиликнен теслим этмек шартынен, сизге гунах ёкътыр. Аллаhтан къоркъунъ. Билинъ ки Аллаh япаяткъанларынъызны корер.
234 Сизден ольгенлернинъ, артта къалгъан рефикъалары, озь башларына (эвленмеден) дёрт ай он кунь беклерлер. Беклев муддетлерини битирген вакъытларында, озьлери акъкъында япкъан мешру ишлерде сизге бир гунах ёктыр. Аллаh япаяткъанларынъызны билир.

(Иддетнинъ икмети – рахимнинъ темизленгенининъ исбатыдыр. Бунда васта – хайиздир. Дёрт ай ичинде учь я да дёрт хайиз вакъты олур ки, бу – къадыннынъ юклю олмагъаныны косьтерир. Олюм себебинен айырылувда айрыджа матем вазиети де бар. Муими, бу дёрт айлыкъ муддет толмадан, къадыннынъ башкъасынен эвленмемесидир. Бу муддет ичинде эвленювнен багълы ачыкъ субетлер яплымамасы да тевсие этильген. Истер айырылув, истер олюм себебинен, айырылувдан сонъ, текрар эвленмек ичюн иддет беклемек кереклиги эм къадын, эм де онынъ якъынлары ичюн бир теселли ве алыштырув деври олгъаны себебинен, психологик джеэттен файдалыдыр. Алельхусус, къадыннынъ якъынларындан мейдангъа келеджек хошнутсызлыкълар белли дереджеде азалтылгъан олур).

235 (Иддет беклеген) къадынларнен эвленмек хусусындаки тюшюнджелеринъизни гизли анълатувынъызда я да оны ичинъизде гизли тутувынъызда сизге гунах ёкътыр. Аллаh билир ки, сиз оларны анъаджакъсынъыз. Лякин, шариаткъа уйгъун сёзлерден башкъа, сакъын оларгъа гизлиден корюшмеге сёз берменъ. Фарз олгъан беклев муддети толмадан, никях къыймагъа ашыкъманъ. Билинъ ки, Аллаh гонъюллеринъиздекини билир. Бу себепнен Аллаhтан сакъынынъ. Шуны яхшы билинъ ки, Аллаh гъафурдыр, халимдир.
236 Никяхтан сонъ, даа токъунмадан, я да олар ичюн белли бир мехир тайин этмеден, къадынларны айырсанъыз, бунда сизге мехир лязимлиги ёктыр. Бу вазиетте оларгъа мут'а (эдие оларакъ бир шейлер) беринъ. Зенгин олгъан вазиетине коре, факъыр да вазиетине коре бермелидир. Мунасип бир мут'а бермек яхшылар ичюн бир борджтыр.
237 Озьлерине мехир тайин этерек эвленген къадынларынъызны, алякъа япмадан айырсанъыз, тайин эткен мехринъизнинъ ярысы оларнынъ акъкъыдыр. Анджакъ къадынларнынъ вазгечюви, я да никях багъы элинде олгъаннынъ (велининъ) вазгечюви алы истисна, афу этювинъиз (мехирден вазгечювинъиз), такъвагъа даа уйгъундыр. Аранъызда эйилик ве ихсанны унутманъ. Шубесиз, Аллаh япаяткъанларынъызны хакъкъы иле корер.
238 Намазларгъа ве орта намазгъа девам этинъ. Аллаhкъа сайгъы ве багълылылкъ ичинде намаз къылынъ.

(«Намаз – диннинъ дирегидир», хадисинде бильдирильгенине коре, энъ буюк ибадет Аллаh ризасы ичюн къылынгъан намаздыр. Аеттеки «орта намаз» – экинди намазыдыр. Ресулуллах (с.а.) Хендек дженкинде шойле буюргъан: «Орта намазны яни экинди намазыны бизге терк эттирдилер. Аллаh оларнынъ эвине атеш толдурсын!» Орта намазнынъ анги вакъыт олгъаны хусусунда чешит риваетлер де бар).

239 Эгер (эр анги бир шейден) къоркъсанъыз, (намазларынъызны) юререк я да минген оларакъ (къылынъ). Ишанчкъа къавушкъан вакътынъызда, сиз бильмегенде, Аллаh сизге огреткен шекильде Оны анъынъ (намаз къылынъ).
240 Сизден олюп де, (тул) къадынлар къалдыргъан кимселер, зевджелерининъ эвлеринден чыкъарылмадан, бир йылгъа къадар къалдыргъан малларындан файдаланувлары хусусында (сагъ олгъанларында) васиет этсинлер. Эгер о къадынлар, (озь-озьлюклеринден) чыкъып кетселер, озьлери акъкъында япкъан шариаткъа уйгъун шейлерден сизге бир гунах ёкътыр. Аллаh азиздир, хакимдир.
241 Айырылгъан къадынларнынъ акъкъаниет ольчюлеринде (къоджаларындан) менфаат корьмек акъларыдыр; бу, Аллаh къоркъусы ташыгъанлар узерине бир борджтыр.
242 Аллаh сизге, иште бойледже, аетлерини анълатыр ки, тюшюнип акъкикъатны анъларсынъыз.
243 Бинълернен олгъанлары алда, олюм къоркъусындан толайы, юртларындан чыкъып кеткенлерни корьмединъми? Аллаh оларгъа «Олюнъ!», деди (ольдюлер). Сонъра оларны тирильтти. Шубесиз, Аллаh инсанларгъа нисбетен лютфкярдыр. Лякин, инсанларнынъ чокъу шукюр этмез.

(Риваетлерге коре, Васит якъынларындаки Даверданда юкъкъан бир хасталыкъ зуур эткен, къасаба халкъы о ерден къачкъан, Аллаh оларны ольдюрген, сонъра да, ибрет ичюн, тирильткен. Бу къысса Пейгъамберимизге «Корьмединъми?» шеклинде ифаде этильген, албуки, Пейгъамберимиз оларны корьмеген, яни о девирде яшамагъан. Истер – дигер семавий китапларнен, истер – Къур'ан-ы Керимнен бу шекильде хаберлер Аз. Пейгъамберге бильдирильгенинден, Къур'ан-ы Керим бу бильгиге арапларнынъ ифаде услубына уйгъун оларакъ, «Корьмединъми?» шеклинде дикъкъат чеккен.

244 Аллаh ёлунда дженклешинъ ве билинъ ки, Аллаh эр шейни эшитир ве билир.
245 Бергенининъ къат-къат зиядесини озюне одемеси ичюн Аллаhкъа гузель бир бордж (истегенге файызсыз одюнч) береджек ёкмы? Тарлыкъ берген де, варлыкъ берген де Аллаhтыр. Садедже Онъа дёндюриледжексинъиз.
246 Мусадан сонъ, Бени Исраилден илери кельген кимселерни корьмединъми? Озьлерине ёлланылгъан бир пейгъамберге: «Бизге бир укюмдар ёлла ки, (онынъ къоманданлыгъында) Аллаh ёлунда дженклешейик», деген эдилер. «Я сизге дженк язылыр да дженклешмесенъиз?», деди. «Юртларымыздан чыкъарылгъан, балаларымыздан узакълаштырылгъан алымызда, Аллаh ёлунда не ичюн дженклешмейик?», дедилер. Озьлерине дженк язылгъанынен, араларындан пек азындан гъайры, кери дёнюп къачтылар. Аллаh залымларны яхшы билир.

(Мысырнен Фелестин арасында яшагъан Амалика, о девирдеки къыраллары Джалутнынъ къоманданлыгъында Исраил огъулларына уджюм этти. Ве оларны перишан этип, юртларындан чыкъарды. Бунынъ узерине Исраил огъуллары о анда араларында булунгъан пейгъамберлеринден озьлерине бир къомандан тайин этмесини истедилер. Девирнинъ пейгъамбери, халкътан Талут адында бирисини укюмдар ве къомандан тайин этти. Ашагъыдаки аетлерде къысса тафсилятынен анълатыла).

247 Пейгъамберлери оларгъа: «Билинъ ки, Аллаh Талутны сизге укюмдар оларакъ ёллады», деди. Бунынъ узерине: «Биз укюмдарлыкъкъа даа ляйыкъ олгъанымыз алда, озюне сервет ве зенгинлик джеэтинден кениш имкянлар берильмеген экен, о бизге насыл укюмдар олур?» дедилер. «Аллаh сизинъ узеринъизге оны сечти, илимде ве беденде онъа усьтюнлик берди. Аллаh мулькюни истегенине берир. Аллаh эр шейни къушатыджы ве эр шейни билиджидир», деди.

(Исраил огъулларынынъ илери кельгенлерине коре, икътидар сервет ве сермае саиплерининъ олмалы. Албуки, бу фикр топлум менфаатына ве адалетке терстир. Догърусы, икътидаргъа зенгинлернинъ дегиль, бирлик олгъан кимселернинъ келювидир. Кишининъ бераберлигини, онынъ маневий кучю, бильгиси ве бакъышынен беден къувети ве джесарети темсиль этер).

248 Пейгъамберлери оларгъа: «Онынъ укюмдарлыгъынынъ алямети Табутнынъ сизге келювидир. Мелеклер ташыгъан о Табутнынъ ичинде Раббинъизден сизге бир ферахлыкъ ве сюкюнет, Муса ве Харун ханеданларынынъ быракъкъанларындан бир къалымты бар. Эгер инангъан кимселер исенъиз, сиз ичюн бунда шубесиз, бир алямет бар», деди.

(Риваетке коре, «Табут» – сандыкътыр. Аз. Муса оны дженклерде ордунынъ огюнде булундыра, бу саеде аскерлери кучь ве гъайрет къазана эдилер. Вакъты иле еудийлер зайыфлагъанынен, Табутны Джалут эллеринден алгъан. Талутнынъ укюмдарлыгъына итраз этелер ве «Эгер акъикъатен укюмдар исе, делиль кетирсин», дедилер. Оларгъа: «Онынъ укюмдар олгъанына исбат Табутнынъ кери келювидир», денильди ве Табут кери кельди).

249 Талут аскерлернен берабер (джихад ичюн) айрылгъанынен: «Билинъиз ки, Аллаh сизни бир ирмакънен имтиан этеджек. Ким ондан ичсе, менден дегиль. Элинен бир авуч ичкен истисна, ким ондан ичмесе мендендир», деди. Араларындан, пек азы истисна, эписи ирмакътан ичтилер. Талут ве иман эткенлер берабер ирмакъны кечкенлеринен: «Бугунь бизим Джалуткъа ве аскерлерине къаршы къояджакъ ич кучюмиз ёкъ», дедилер. Аллаhнынъ узурына бараджакъларына инангъанлар: «Нидже аз сайыда бир бирлик, Аллаhнынъ изнинен, чокъ сайыдаки бирликни енъген. Аллаh сабыр эткенлернен берабердир», дедилер.
250 Джалут ве аскерлеринен дженкке тутушкъанларында: «Эй Раббимиз! Узеримизге сабыр ягъдыр. Бизге джесарет бер ки, тутушайыкъ. Кяфир къавмгъа къаршы бизге ярдым эт», дедилер.
251 Сонъунда, Аллаhнынъ изнинен, оларны енъдилер. Давуд да Джалутны ольдюрди. Аллаh онъа (Давуткъа) укюмдарлыкъ ве икмет берди, истеген илимлеринден онъа огретти. Эгер Аллаhнынъ инсанлардан бир къысмынынъ феналыгъыны дигерлеринен къорчаламаса эди, эльбетте ер юзю алт-усьт олур эди. Лякин, Аллаh бутюн инсанлыкъкъа нисбетен лютф ве керем саибидир.

(Бу аетте дюнья аятында джарий олгъан иляхий низманынъ бир дереджеде изааты бар. Аллаh инсанлар арасында ичтимаий мусавийликнинъ къурулувыны базы себеплерге багълагъан. Бу итибарнен, инсанлардан бир къысмы зенгин, бир къысмы факъыр, бир къысмы кучьлю, бир къысмы зайыф, бир къысмы сагълам, бир къысмы хаста, бир къысмы му'мин, бир къысмы мункир оладжакъ ки, булар арасында къуруладжакъ алякъалар, ер юзюнинъ къурулувыны теминлейджек. Тыпкъы мусбет ве менфий къутуплар арасында ышыкъ ве энергия мейдангъа кельгени киби, инсанлар арасында дженклер де, бу икметке багълыдыр. Иште, бу аетлерде иляхий низамннынъ базы принциплери анълатыла).

252 Иште, булар Аллаhнынъ аетлеридир. Биз оларны санъа догъру оларакъ анълатмакътамыз. Шубесиз, сен Аллаh тарафындан ёлланылгъан пейгъамберлерденсинъ.

(Бу аетлерде аскерий низам анълатыла. Бир ордунынъ мувафакъиетке иришюви, эр шейден эвель, къоманданнынъ эмирлерине текмиль уймакънен мумкюндир. Дженкте гъалип кельмек – сайыгъа багълы дегиль. Акълы олмакъ – догъурлыкъка, иман ве маненвий кучьке багълыдыр. Джалутны ольдюрген Давут, риваетлерге коре, еди яшында бир бала экен, Аллаh о пейгъамберге Джалутны Давутнынъ ольдюреджегини бильдирген, о да Давутны берабер кетирген, ёлда учь таш тильге келип: «Бизни ал, Джалутны бизнен ольдюреджексинъ», дегенлер, оларны алгъан, сапанынен аткъан ве Джалутны ольдюрген. Бу бир муджизедир).

253 О пейгъамберлернинъ бир къысмыны дигерлеринден усьтюн эттик. Аллаh олардан бир къысмы иле къонушкъан, базыларыны да дередже-дередже юксельткен. Мерьем огълу Исагъа ачыкъ муджизелер бердик ве оны Руху'ль-Къудус иле къуветлендирдик. Аллаh истесе эди, о пейгъамберлерден сонъ кельген миллетлерни озьлерине ачыкъ делиллер кельгенден сонъ, бир-бирлеринен дженклешмез эдилер. Факъат олар давалашып башладылар да, араларындан кими иман этти, кими инкяр этти. Аллаh тилесе эди, олар дженклешмез эдилер; лякин Аллаh тилегенини япар.

(Руху'ль-Къудус – Джебраилдир).

254 Эй, иман эткенлер! Озюнде артыкъ алыш-вериш, достлукъ ве ярдымджылыкъ олунмагъан кунь (къыямет) кельмеден эвель, сизге берген рызкъымыздан хайыр ёлунда арджланъ. Акъикъатларны инкяр эткенлер, эльбетте залымлардыр).
255 Аллаh, Ондан башкъа танъры ёктыр; О, хаййдыр, къаййумдыр. Онъа не юкъу келир, не юкъламакъ. Коклерде ве ердекилернинъ эписи Онынъдыр. Изни олмадан, Онынъ къатында ким шефаат эте билир? О, къулларынынъ япкъанларыны ве япаджакъларыны билир. (Онъа ич юир шей гизли къалмаз). Онынъ бильдиргенлеринден башкъа, инсанлар Онынъ ильминден ич бир шейни там оларакъ билалмазлар. Онынъ курсиси коклерни ве ерни ичине алыр, оларны къорчалап, козетмек озюне зор кельмез, о юджедир, буюктир.

(Ичинде «курси» келимеси кечкени ичюн бу аетке «Аайету'ль-курси» денильген. Бу ерде курси биз бильген тахт манасында олмайып, Аллаhнынъ шанына ляйыкъ, маиетини ялынъыз Озю бильген бир варлыкътыр. Онынъ юдже сыфатларыны, акърансыз къудретини анълаткъан бу аетнинъ азамети, оны окъумакънынъ буюк савабы ве тесирлери акъкъында хадислер бар. Эфендимиз бир хадисинде шойле буюргъан: «Къур'анда энъ буюк ает Аайету'ль-курсидир. Оны окъугъангъа Аллаh бир мелек ёллар, онынъ хасенатыны язар. Ичинде окъулгъан эвни шейтан отуз кунь терк этер. О эвге къыркъ кунь сихир ве сихирбаз киралмаз. Я Али! Буны эвлядынъа, аиленъе ве къомшуларынъа огрет». Башкъа бир хадисте де: «Куньлернинъ муими джума, сёзлернинъ усьтюни Къур'ан, Къур'анынъ энъ файдалы суреси эль-Бакъара, Бакъаранынъ энъ буюк аети де Аайету'ль-курсидир», денильген. Хайй – лугъатта тири, джанлы манасындадыр. Аллаhнынъ сыфатларындан бири олуп, даима бар олгъан, узюлишке огърамагъан, барлыгъы эзелий ве эбедий демектир. Къаййум исе – бутюн махлюкъатнынъ идаресини шахсен юрюткен, эписини эсапкъа чеккен демектир).

256 Динде зорламакъ ёктыр. Артыкъ догърулыкънен эгрилик бир-биринден айырылгъандыр. О алда, ким тагъутны ред этип, Аллаhкъа инанса, къопмагъан туткъучкъа япышкъандыр. Аллаh эшитир ве билир.

(Тагъут – шейтан ве Аллаhтан башкъа табынылгъан эр шей демектир. Инсанныъ нефси, яни фена истеклери шейтаннынъ саптырувына къанар. Онынъ ичюн нефсине уймагъан кимсе къолайлыкънен гунах ишлемез. Аслында диннинъ къаиделерине уювымызгъа мани олгъан шей, ичимиздеки фена истеклердир. Бу истеклерни тербиелев суретинен, инсан озюни феналыкълардан къорчалай билир. Ислям инсанларны, дин дуйгъуларны уяндырмакъ ве акъылларыны догъру ишлетмек суретинен, озюне давет эте. Къур'аннынъ анълатувларынен догъру къыйыштан айырды этиледжек алгъа кельгендир. Бу догъру ёлнынъ ышыгъында Ислямгъа ильк адымны атмакъ, урь ираделеринен, инсанларгъа аиттир).

257 Аллаh, инангъанларнынъ достудыр, оларны къаранлыкълардан айдынлыкъкъа чыкъарыр. Инкяр эткенлерге кельгенде, оларнынъ достлары да тагъуттыр, оларны айдынлыкътан алып, къаранлыкъкъа кетирир. Иште, булар джеэннемлилердир. Олар о ерде даимий къалырлар.

(Бу аетте му'мин иле кяфир къыяс этильген, Аллаhкъа ве онынъ ёллагъан пейгъамберлерине инангъанларны Аллаhнынъ айдынлыкъкъа алып баргъаны, шейтангъа уйып, кяфир олгъанларны да, къаранлыкъкъа итеклегени, бу себепнен, джеэннемли олгъанлары анълатыла).

258 Аллаh, кендисине мульк (укюмдарлыкъ ве зенгинлик) бергени ичюн, къопайып, Рабби акъкъында Ибрахимнен давагъа киришкенни (Немрутны) корьмединъми? Иште, о заман Ибрахим: «Раббим аят бериджи ве ольдюриджидир», деген эди. О да: «Аят бериджи ве ольдюриджи меним», деген эди. Ибрахим: «Аллаh кунешни шаркътан кетирмекте; айды сен де оны гъарптан кетир», деди. Бунынъ узерине кяфир шашмалап къалды. Аллаh залым кимселерни хидаетке ириштирмез.
259 Яхут корьмединъми о кимсени ки, эвлерининъ диварлары чатыларынынъ узерине чоккен (алт-усть олгъан) бир къасабагъа огърады; «Олюминден сонъ Аллаh буларны насыл тирильтир аджеба!», деди. Бунынъ узерине Аллаh оны ольдюрип, юз йыл быракъты; сонъ текрар тирильтти. «Не къадар къалдынъ?» деди. «Бир кунь я да даа аз», деди. Аллаh онъа: «Ёкъ, юз йыл къалдынъ. Ашайджагъынъа ве ичеджегинъе бакъ, аля бозулмагъандыр. Эшегинъе де бакъ. Сени инсанларгъа бир ибрет япайыкъ дие (юз йыл олю туттыкъ, сонъра тирильттик). Шимди сен кемиклерге бакъ, оларны насыл тертиплеп, сонъра онъа насыл эт кийдирмектемиз», деди. Вазиет онъа анълашылгъанынен: «Шимди яхшыджа анъладым ки, Аллаh эр шейге къадирдир», деди.

(258-нджи аетте Аз. Ибрахимнен давалашкъан кимсенен 259-нджи аетте йыкъылгъан къасабагъа огърагъан кимселернинъ эр экисининъ де, кяфир олгъаныны сёйлеген тефсирджилер бар. Анджакъ, даа кениш даркъагъан риваетке коре, йыкъыкъ къасабагъа огърагъан Узеир (а.с.)дир. Узеир ашайтыны алгъан, эшегине минип кетеркен, эвлери йыкъылгъан, харабе алгъа кельген, о ерде отургъанлардан кимсе къалмагъан бир къасаба я да кой йыкъынтыларынынъ янына келе, о ерде къонакълай. Этрафына бакъа, бу шекильде ольгенлернинъ насыл тириледжегини тюшюне. О анда юкъусы келе, ята. Аллаh оны ольдюре, юз йылдан сонъ тирильте. Ашайджакълары ич бозулмагъан, анджакъ эшеги чюрюген, ялынъыз кемиклери къалгъан, йыкъыкъ къасаба да къурулгъан. Уянгъан ильк анында бир кунь къъадар я да даа аз бир заман юкълагъан киби зан эткен. Ашайджакъларына бакъып, акъикъатен бойле олгъан беллей. Эшегине бакъып, вазиетини анълай. Аллаh Узеирнинъ козю огюньде эшегини тирильте. Бойледже, Аллаhнынъ къудрети ве азаметини мушааде эте.
Аз. Ибрахимнен мунакъаша эткеннинъ исе, Немрут олгъаны айтыла. Базы тефсирджилер бу кыссанынъ Аз. Ибрахим Мысыргъа кеткен вакъытта юз бергенини, «аят бериджи ве ольдюриджи – меним», дегеннинъ Фыравун олгъаныны сёйлегенлер. Бу ерде муими, Аз. Ибрахимге берильген муджизедир ки, Къур'анда онъа сёзнен душманны магълюп этмек манасыны анълаткъан «худжджет» денильген. Аз. Ибрахим бу худжджетнен душманларыны енъген).

260 Ибрахим Раббине: «Эй, Раббим! Олюни насыл тирилткенинъни манъа косьтер», деген эди. Рабби онъа: «Ёкъса, инанмадынъмы?» деди. Ибрахим: «Ёкъ! Инандым, факъат юрегимнинъ къанаатленюви ичюн (корьмек истедим)», деди. Бунынъ узерине Аллаh: «Ойле исе, дёрт дане къуш тут, оларны янынъа ал, сонъра (сойып, парчала), эр дагънынъ башына олардан бир парча къой. Сонъра оларны озюнъе чагъыр; чапа-чапа санъа келирлер. Биль ки, Аллаh азиздир, хакимдир», буюрды.

(Аз. Ибрахим ольген бир джанлынынъ гъайрыдан насыл тириледжегинен меракълана ве бунынъ озюне косьтерилювини Раббинден истей. Аллаh Тааля онъа, аетте кечкени киби, маддий бир мисальнен джевап бере, тирилишнинъ маиетини изаат этмей. Чюнки, инсаннынъ бильги даиреси тирильмек, джанланмакъ вазиетини къаврамагъа кучю етмез. Бундан эвельки аетлерде де кечкени киби, пейгъамберлерге берильген бу орьнеклер бирер муджизедир. Муими, Аллаhнынъ бутюн джанлыларны, алельхусус инсанны мытлакъа тирильтип, эсапкъа чекеджегине кесен-кес иман этмектир).

261 Аллаh ёлунда малларыны арджлагъанларнынъ нумюнеси еди башакъ осьтюрген бир дане кибидир ки, эр башакъта юз дане бардыр. Аллаh истегенине къат-къат зиядесини берир. Алаhнынъ люфти кеништир, О эр шейни билир.
262 Малларыны Аллаh ёлунда арджлап да, артындан козьге тюртмеден, факъырларнынъ гонълюни къырмагъан кимселер бар я, оларнынъ Аллаh къатында аит мукяфатлары бар. Олар ичюн къоркъу ёктыр, гъам да чекмейджеклер.
263 Гузель сёз ве багъышлав – артындан ынджытув кельген садакъадан даа яхшы. Аллаh зенгиндир, аджеле де этмез.
264 Эй, иман эткенлер! Аллаhкъа ве ахирет кунюне инанмагъаны алда, малыны косьтериш ичюн арджлагъан кимсе киби козьге тюртьмек ве ынджытмакъ суретинен, япкъан хайырларынъызны бошуна чыкъарманъ. Бойлесининъ вазиети – усьтюнде бираз топракъ олгъан тюз къаягъа бенъзер ки, сагъанакъ бир ягъмур ювуп, оны чыплакъ тегиз къая алына кетире къойгъанндыр. Булар къазангъанларындан ич бир шейге саип олалмазлар. Аллаh кяфирлерни догъру ёлгъа къавуштырмаз.

(Бу аетлерде хайыр япмакъ тешвикъ этильген, анджакъ хайыр япкъанда юрек къырылмамасы, фыкъырнынъ алчалтылмамасы, эзиет этильмемеси ве япылгъан эйиликнинъ козьге тюртильмемеси, косьтериштен къачынылмасы эмир этильген. Акс алда, япылгъан хайырдан файда ве савап ерине, гунах ве азап келир).

265 Аллаhнынъ ризасыны къазанмакъ ве рухларындаки джумертликни къуветлендирмек ичюн, малларыны хайыргъа сарф эткенлернинъ вазиети бир тёпеде пейда этильген гузель бир багъчагъа бенъзер ки, усьтюне бол ягъмур ягъып, эки къат махсул берир. Бол ягъмур ягъмаса биле, бир чыкъ тюшсе (де кене махсул берир). Аллаh япкъанларынъызны корьмекте.
266 Сизден биринъиз истерми ки, хурма ве юзюм тереклеринен толу, арасында сувлар акъкъан ве озю ичюн о ерден эр чешит мейвадан (бир микъдар) булунгъан бир багъчасы олсун да, бакъувгъа мухтадж бала-чагъасы бар экен, озюне ихтиярлыкъ келип чатсын. Багъчаны да, атеш бораны якъып куль этсин! (Эльбетте, буны кимсе арзу этмез). Иште, тюшюнип, анъларсынъыз дие, Аллаh сизге аетлерни беян эте.

(Бу аетте берильген мисаль олдукъча дикъкъаткъа ляйыкътыр. Зира, инсаннныъ дюнья аятында даима къаршылаша биледжек вазиетлер тильге кетирильмекте. Кишининъ дюньяда эльде эткен мевкъи, вазифе, зенгинлик киби дегерлернинъ аслында ич бир гарантиясы ёкътыр. Нидже салтанатлар, девлетлер йыкъылмакъта, зенгинлер факъырлашмакъта, ички дженклер ве башкъалдырувлар себебинден, бекленильмеген вазиетлер джерьян этмекте. Албуки, бу вазиетлер мейдангъа кельмеден эвель, инсанлар нелер истейлер, нидже планлар къура эдилер. Иште, эр шейге рагъмен, инсангъа теселли береджек бир чаре – Аллаhкъа иман ве Онъа таянувдыр).

267 Эй, иман эткенлер! Къазангъанларынъызнынъ яхшыларындан ве рызыкъ оларакъ ерден сизге чыкъаргъанларымыздан хайыргъа арджланъ. Сизге берильсе, козюнъизни юммадан алалмайджакъ яман малларны хайыр дие, бермеге къалкъышманъ. Билинъиз ки, Аллаh зенгиндир, макътавгъа ляйыктыр.
268 Шейтан сизни факъырлыкънен къоркъузыр ве сизге къызгъанчлыкъны телкъин этер, Аллаh исе, сизге къатындан бир магъфирет ве бир лютф ваде этер. Аллаh эр шейни къушатыджы ве эр шейни билиджидир.
269 Аллаh икметни истегенине берир. Кимге икмет берильсе, онъа пек чокъ хайыр берильген демектир. Ялынъыз акъыл саиплери тюшюнип, ибрет алырлар.

(Терен ве файдалы бильгиге – икмет денилир. Алаh икмет берген кимселер, биринджиде, пейгъамберлер, ильминен амель этиджи алимлердир. Бильгили олувнынъ зияде дегер берильген тарафы – инсанлыкъкъа файдалы олувдыр. Пейгаъмберимиз бир хадисинде: «Файдалы бильги истенъ, файдасыз бильгиден Аллаhкъа сыгъынынъ", буюргъан. Догърулыкъ, адалет, ихляс, севги, сайгъы, агъыр-сабырлылыкъ, башкъаларына файдалы олмакъ, джумертлик, алидженаплыкъ киби юксек васыфларгъа саип кимселер де икмет эхлинден сайылыр. Ислямгъа толусынен инангъан, Къур'аннынъ эмирлерини огренип, эксиксиз тедбикъ этмек ичюн арекет эткен, бутюн яманлыкълардан узакъ тургъан кимсе икмет саибидир ве онъа буюк хайыр берильгендир).

270 Япкъан эр арджламанъызны ве адагъан эр адагъынъызны мытлакъа Аллаh билир. Залымлар ичюн ич ярджымджы ёктыр.
271 Эгер садакъаларны (зекят ве онъа бенъзеген хайырларны) ашкяр берсенъиз не де яхшы! Эгер оны факъырларгъа гизлиден берсенъиз, иште бу сиз ичюн даа хайырлыдыр. Аллаh бу себепнен сизинъ гунахларынъызны орьтер. Аллаh япайяткъанларынъызны билир.

(Зекяткъа, айны заманда садакъа денилювининъ эки себеби бар: Биринджиси, малнынъ темизленип артувы, экинджиси де, иманда садакъат ве кемалгъа делялет этювидир. Зекят олсун, садакъа олсун, хайырларнынъ гизли япылыву ашкяр япылувындан усьтюн сайылгъан, зира, гизлиден япылгъан хайырлар рия ве косьтериштен узакъ олувы себебинен, эм Алллаhнынъ ризасына даа уйгъундыр, эм де инсаннынъ хасиет ве шерефини муафаза этюви нокътаи назарындан, даа хайырлыдыр).

272 (Я Муhаммед!) Оларны догъру ёлгъа ириштирмек санъа аит дегиль. Лякин, Аллаh истегенини догъру ёлгъа къавуштырыр. Хайыр оларакъ арджалагъанларынъыз озь эйилигинъиз ичюндир. Япаджакъ хайырларынъызны ялынъыз Аллаhнынъ ризасыны къазанмакъ ичюн япмалысынъыз. Хайыр оларакъ бергенлеринъиз не олса, къаршылыгъы сизге там оларакъ берилир ве асла акъсызлыкъкъа огъратылмазсынъыз.
273 (Япаджакъ хайырларынъыз,) озьлерини Аллаh ёлуна адагъан, бу себепнен, ер юзюнде файда ичюн долашып оламагъан факъырлар ичюн олсун. Бильмеген кимселер, иффетлеринден толайы, оларны зенгин зан этерлер. Сен оларны сымаларындан танырсынъ. Чюнки, олар юзсюзлик этерек истемезлер. Япкъан эр бир хайырынъызны мытлакъа Аллаh билир.

(Бу аетте анъылгъан факъырлар аятларыны Аллаh ёлунда дженкке багъышлагъан муджахидлернен илим ёлджуларыдыр. Булар бу мукъаддес мешгъулиетлери себебинден, къазанчкъа ёнелюв имякнындан марумдырлар. Маддий ярдымларнынъ алельхусус буларгъа япылувы джихадны ве илимни тешвикъ этеджектир).

274 Малларыны гедже ве кундюз, гизли ве ашкяр хайыргъа сарф этиджилер барлар я, оларнынъ мукяфатлары Аллаh къатындадыр. Оларгъа къоркъу ёкътыр, гъам да чекмезлер.

(Бу аетлерде тешвикъ этильген хайырлардан биринджи дереджеде олгъаны – мурат этильген зекяттыр. Зира, Ислям эмир эткени киби, зекят эксиксиз берильсе, факъырлар олдукъча азалырлар. Анджакъ, зекятны сарф этюв ерлери белли ве эсаплы олгъаны ичюн, зекят сарф этильмеген ерлерге де зекяттан гъайры, хайыр япылыр. Вакъуфлар – булардан биридир).

275 Файыз ашагъанлар (къабирлеринден), шейтан чарпкъан кимселернинъ джиннет (делилик) невбетинден къалкъувы киби къалкъарлар. Бу ал оларнынъ «Алув-сатув тыпкъы файыз кибидир», дегенлери ичюндир. Албуки, Аллаh алув-сатувны элял, файызны арам эткен. Бундан сонъ, кимге Раббинден бир огют келип де, файыздан вазгечсе, кечмиште олгъаны озюнинъки ве артыкъ онынъ иши Аллаhкъа къалгъандыр. Ким текрар файызгъа дёнсе, иште олар джеэннемлидирлер, о ерде эбедий къалырлар.
276 Аллаh файызны тюкетир (файыз къарышкъан малнынъ берекетини джояр), садакъаларны исе берекетлендирир. Аллаh куфюрде ве гунахта исрар эткен ич кимсени севмез.

(Файыз ясагъы Ислямнынъ кесен-кес укюмлериндендир ве эр чешити иле файыз арамдыр. Шахсий ве ичтимаий зарурет аллары истисна оларакъ, булар девамлы дегильдир. Ислямнынъ икътисадий, ичтимаий, ахлякъий... низамны бир бутюн алда ишлетильген вакъытта, файызгъа зарурет пейда олмаз. Ислям икътисадияты сермае бирикювини тешвикъ этмек ичюн файызны дегиль, ортакълыкъ усулыны илери сюрьген. Бу усулда сермае файызсыз оладжагъы ичюн, малиет ве инфляция проблемасы ортадан къалкъаджакъ, мулькиетке иштирак ашагъа къадар яйыладжакъ, икътисад ве ичтимаий фаркълылашув энъ аз дереджеге тюшеджек, сермаеге, ятырымларгъа ве тиджаретке яман козьнен бакъылмайджакъ. Пара бир денъишюв вастасыдыр. Оны алынып-сатылгъан мал алына кетирмек, зараргъа огърамадан, келир алмакъ татлы, факъат зеэрли ашаладжакъларнен бесленмеге бенъзер, тесирини косьтергенинен, эсасен иш иштен кечкен олур).

277 Иман этип, яхшы ишлер япкъан, намаз къылгъан ве зекят бергенлер бар я, оларнынъ мукяфатлары Рабблери къатындадыр. Оларгъа къоркъу ёкътыр, олар гъам да чекмезлер.
278 Эй, иман эткенлер! Аллаhтан къоркъунъ. Эгер акъикъатен инана исенъиз, мевджут аладжакъ файызларынъыздан вазгечинъиз.
279 Шает (файыз акъкъында айтылгъанларны) япмасанъыз, Аллаh ве Ресулы тарафындан (файызджыларгъа къаршы) ачылгъан дженктен хаберинъиз олсун. Эгер тёвбе этип вазгечсенъиз, сермаенъиз сизинъдир; не акъсызлыкъ эткен, не де акъсызлыкъкъа огърагъан олурсынъыз.
280 Эгер (борджлу) фукъаре исе, вазиети тюзельгенге къадар, онъа мухлет бермек (керек). Эгер (акъикъатны) анъласанъыз, буны садакъагъа (я да зекяткъа) саймакъ сиз ичюн даа хайырлыдыр.
281 Аллаhкъа дёндюриледжексинъиз, сонъра эр кеске хакъ эткени эксиксиз бериледжек ве кимсе акъсызлыкъкъа огъратылмайджакъ бир куньден сакъынынъ.
282 Эй, иман эткенлер! Бельгиленген бир муддет ичюн бир-биринъизге борджлангъанынъызда, оны язынъыз. Бир кятип оны аранъызда адалетнен язсын. Ич бир кятип Аллаhнынъ онъа огреткени киби язмакътан кери турмасын; (эп шейни олгъаны киби) язсын. Узеринде акъ олгъан кимсе (борджлу) да яздырсын, Раббинден къоркъсын ве борджуны асла эксик яздырмасын. Эгер борджлу сефаджы я да акъылы зайыф, я да озю сёйлеп, яздырып оламайджакъ вазиетте исе, велиси адалетнен яздырсын. Эркеклеринъизден эки де шаат булундырынъ. Эгер эки эркек булунмаса, ризалыкъ берген шаатлардан бир эркекнен- бири янъылса дигерининъ онъа хатырлатувы ичюн -эки къадын (олсун). Чагъырылгъан вакъытларында шаатлар кельмемезлик этмесинлер. Буюк я да кучюк, вадесине къадар ич бир шейни язувдан сакъын эринменъ. Бойле япувынъыз Аллаh къатында даа адалетли, шеадет ичюн даа догъру, шубеге тюшмеменъиз ичюн даа уйгъундыр. Анджакъ аранъызда япып битирген пешин бир тиджарет олса, бу ал башкъадыр. Бу вазиетте оны язмаманъызда сиз ичюн бир сакъынмакъ ёкътыр. (Эсас оларакъ) алыш-вериш япкъанынъызда шаат тутунъ. Не язгъан, не де шаат зараргъа огъратылсын. Эгер буны япсанъыз (зарар берсенъиз), шубе ёкъ ки, бу сизинъ ёлдан чыкъувынъыз демектир. Аллаhтан къоркъунъ. Аллаh сизге керекли шейни огрете. Аллаh эр шейни бильмекте.

(Къур'ан-ы Керим бу энъ узун аети иле нотариал муэссисенинъ эсасларыны къойгъан, мусульманлар да бу тевсиеге умумен уйгъанлар. Ислямнынъ дикъкъатнен узеринде тургъан принциплеринден бири де, акънынъ къорчаланувыдыр. Алынаджакънынъ ве борджнынъ къорчаланувы, оденюви керек олгъан акълардандыр. Акънынъ иджрасы ве оденюви, онынъ билинювине, керек олгъанда, исбат этиле билювине багълыдыр. Истер язмакъ ве яздырмакъ, истер шаат тутмакъ, исбат ичюн аля къулланылгъан энъ кечерли васталардандыр.
Ислям къадынны табиаты ве шахсиетине уйгъун бир тербие корьгени, аясы ве дуйгъулары даа кучлю, даа тесирли олгъаны ичюн шаатлыкъ киби ресмий ве кутьлеге белли мевзуларда, эм джынсынен къавилештирилюви уйгъун корюльген. «Ишинъ ёкъ исе – шаат, паранъ чокъ исе – кефиль ол», шеклиндеки мешур сёз Ислям кетирген къардашлыкъ ве берадерлик рухынынъ сёнгени, ахлякънынъ зайыфлагъан девирлерине аиттир. Къур'ан му'минлерни, ишлери олса да, шаатлыкъ этмеге чагъыргъан, бойледже акъларнынъ къорчаланувы вазифесине къатылувларыны истей. «Хакъ» юджедир, ич бир шей ондан усьтюн оламаз).

283 Ёлджулыкъта олуп да, язаджакъ бирисини тапалмасанъыз, (борджгъа къаршылыкъ) алынгъан бир рехин де етерлидир. Бир-биринъизге бир эманет быракъсанъыз, эманет быракъылгъан кимсе эманетни саибине берсин ве (бу хусуста) Рабби олгъан Аллаhтан къоркъсын. Шаатлыкъны, бильгенлеринъизни гизлеменъ. Ким оны гизлесе, бильсин ки, онынъ къальби гунахкярдыр. Аллаh япаяткъанларынъызны билир.
284 Коклерде ве ердекилернинъ эписи Аллаhнынъдыр. Ичинъиздекилерни ашкяр этсенъиз де, гизлесенъиз де, Аллаh ондан толайы сизни эсапкъа чекеджек, сонъра истегенини афу этер, истегенине де, азап берир. Аллаh эр шейге къадирдир.
285 Пейгъамбер Рабби тарафындан озюне эндирильгенге иман этти, му'минлер де (иман эттилер). Эр бири Аллаhкъа, мелеклерине, китапларына, пейгъамберлерине иман эттилер. «Аллаhнынъ пейгъамберлеринден ич бири арасында айырды япмамыз. Эшиттик, итаат эттик. Эй, Раббимиз, афунъа сыгъындыкъ! Дёнюш санъадыр», дедилер.
286 Аллаh эр шахсны анджакъ кучю етеджек ольчюде мукеллеф япар. Эр кеснинъ къазангъан (хайыры) озюне, япаджакъ (шерри) де озюне. Раббимиз! Унутсакъ я да хата япсакъ, бизни месулиетли этме. Эй, Раббимиз! Бизден эвелькилерине юклегенинъ киби, бизге де агъыр бир юк юклеме. Эй, Раббимиз! Бизге кучюмиз етмеген ишлерни де юклеме! Бизни афу эт! Бизни багъышла! Бизни аджы! Сен бизим мевлямызсынъ. Кяфирлер топлулыгъына къаршы бизге ярдым эт!

(«Бакъара» суресининъ сонъки эки аетини тешкиль эткен ве "Ааменерресуулу" дие анъылгъан бу мубарек аетлер, иляхий эмирлер къаршысында ялынъыз итааткъа ёнельген му'минлернинъ инанчларындаки садакъатларыны ифаде этмекте. Айрыджа, эвельки бир аетте кечкен «ичинъиздекилерни ашкяр этсенъиз де, гизлесенъиз де, Аллаh сизни эсапкъа чекеджек», хаберинен къоркъугъа къапылгъан му'минлерге бу аетлернен къолайлыкъ бахш этильген, мукеллефиетлер енгиллетилген. Бойледже, Аллаhкъа там итаат ве ильтиджа мейваларыны бериркен, ерсиз шубелер де ёкъ этильген.
Мирадж геджесинде Пейгъамберимизге вастасыз вахий олгъан бу аетлер, Ресулуллахнынъ хадислеринде макъталгъан, эр заман ве алельхусус ятмадан эвель окъулувы тевсие этильген. Бир хадисте де: «Бу аетлернинъ геджелейин ятмадан эвель окъулувы кишиге етерли», денильген).