Сура 25: эль-ФУРКЪАН

Бу суре Меккеде назиль олгъан; садедже учь аетининъ (68-70) Мединеде назиль олгъаны акъкъында бир ривает бар. 77 аеттен ибарет. Суре адыны ильк аетте кечкен «эль-Фуркъан» келимесинден алгъан. «Фуркъан» – хакъны батылдан айырды эткен демектир ве Къур'ан-ы Керимнинъ исимлериндендир.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1-2 Алемлерге тенбиеджи олсун дие, къулы Муhаммедге Фуркъанны эндирген, коклернинъ ве ернинъ укюмранлыгъыны озюне аит олгъан, ич бала эдинмеген, мулькинде ортагъы олмагъан, эр шейни яратып, онъа бир низам берген ве такъдирини тайин эткен Аллаh юджелер юджесидир.
3 (Кяфирлер) Оны (Аллаhны) быракъып, ич бир шей яраталмагъан, аксине озьлери яратылгъан олуп, озьлерине биле не зарар, не де файда бере бильген, ольдюрмеге ве аят бермеге ве олюлерни гъайрыдан тирильтип, къабирден чыкъармагъа кучьлери етмеген танърылар эдиндилер.
4 Инкяр эткенлер: Бу (Къур'ан), олса-олса онынъ (Муhаммеднинъ) уйдыргъан бир яланыдыр, башкъа бир топлум да, бу хусуста онъа ярдым эткендир, дедилер. Бойледже, олар ич шубесиз, акъсызлыкъкъа ве ифтрагъа баш ургъан эдилер.
5 Кене олар дедилер ки: (Бу аетлер), онынъ, башкъасына яздырып да, озюне саба-акъшам окъунмакъта олгъан эвелькилерге аит масаллардыр.

(Бу аетте, базы кяфирлернинъ, Къур'ан аетлерининъ эвельки къавмларнынъ масалларындан ибарет олгъаны, Аз.Пейгъамбернинъ буларны башкъаларына яздыргъаны ве эзберлеви ичюн онъа саба-акъшам окъулгъаны акъкъында сёз этильмекте. Тефсирлерде умумен усьтюн корюльген бу мана эсаскъа алынса, аетнинъ дикъкъат чекиджи бир хусускъа ишарет эткени корюле ки, бу, Аз.Пейгъамбер уммий олгъанынынъ яни окъумагъа-язмагъа бильмегенининъ, инкярджыларгъа коре де, билинмекте ве къабул этильмекте олувыдыр).

6 (Ресулым!) Де ки: Оны коклерде ве ердеки гизлиликлерни бильген Аллаh эндирди. Шубесиз, О, чокъ багъышлайыджыдыр, зияде мерхаметлидир.
7 Олар (бир де) бойле дедилер: Бу насыл бир пейгъамбер; (бизлер киби) аш ашай, чаршыларда долаша! Онъа бир мелек эндирильмели, озюнен бирликте, о да тенбиеджи олмалы эди!
8 Яхут озюне бир хазине берильмели я да ичинден ашап (мешакъатсыз кечинювини теминлейиджи) бир багъчасы олмалы эди. (Айрыджа) о залымлар (му'минлерге): Сиз, анджакъ тылсымгъа огърагъан бир адамгъа уймакътасынъыз! дедилер.
9 (Ресулым!) Сенинъ акъкъынъда бакъ не чешит мисаллер кетирдилер! Артыкъ олар сапыкълардыр ве (хидаетке) ич бир ёл да тапалмазлар.
10 Истесе, санъа булардан даа яхшысыны, алтларындан ирмакълар акъкъан дженнетлерни береджек ве санъа сарайлар ихсан эте биледжек Аллаhнынъ шаны южедир.

(«Булардан даа яхшысы» денилир экен, кяфирлернинъ, Аз.Пейгъамберге дегер бермек ичюн, онда арагъан имкянларына ишарет олунмакъта.
Дженаб-ы Аллаh, Иракъ больгесиндеки зенгин топракъларны, Иран падишаларынынъ ве Рум императорларынынъ сарайларыны мусульманларгъа бермек суретинен, бу вадесини ерине кетирген).

11 Олар бунынъ усьтюне къыяметни де ялан сайдылар. Биз исе, къыяметни инкяр эткенлер ичюн, алевли бир атеш азырладыкъ.
12 Джеэннем атеши узакъ бир месафеден оларны корьгендже, онынъ опькеленювини (мутхиш къайнавыны) ве гурюльтисини эшитирлир.

(Джеэннемнинъ инсанларны корюви, онынънен къаршылашмакъ манасында миджаз ола бильгени киби, Аллаhнынъ атешке корюш къабилиетини берюви манасында акъикъат да ола билир).

13 Эллери боюнларына багълы оларакъ, онынъ (джеэннемнинъ) тар бир ерине атылгъан заманлары, о ерчикте ёкъ олуп кетмекни истерлер.
14 (Оларгъа бойле денилир:) Бугунь (ялынъыз) бир дефа ёкъ олмакъны истеменъ; аксине бир чокъ керелер ёкъ олмакъны истенъ!

(Бу хитап иле бутюн азапнынъ къаршылашылгъан азаптан ибарет олмагъаны, даа чокъ чешит азаплар оларны беклегенини бильдирмекте. Бир де, джеэннем азабынынъ девамийлигини ифаде эткен башкъа аетлер дикъкъаткъа алынгъанда, бу хитаптан инкярджыларнынъ янгъан терилери тазеленеджеги, бойледже, текрар-текрар азапкъа огърайджакълары манасы анълашыла).

15 Де ки: Бу даа яхшымы, ёкъса такъва саиплерине ваде этильген эбедийлик дженнетими? О ер, олар ичюн бир мукяфат ве (узургъа къавушаджакъ) бир барыладжакъ ерлеридир.
16 Олар ичюн о ерде эбедий къалмакъ узьре, истеген эр шейлери бардыр. Иште бу, Раббинънинъ узерине (алгъан ве ерине кетирилюви) истенильген бир вадедир.

(Му'минлернинъ дуаларында эп бу ваденинъ ерине кетирлювини истегенлери, я да бунынъ истенильмеге дегерли ваде олгъаны анълатылмакъта).

17 О куню Раббинъ оларны ве Аллаhтан башкъасына табынгъан шейлерини топлар да, дер ки: Шу къулларымны сиз саптырдынъызмы, ёкъса озьлери ёлдан чыкътылармы?

(«Аллаhтан башкъа табынгъан шейлери» акъкъында тефсирлерде чешит изаатлар бар. Булар танъры дие, табынгъанлары (Иса алейхисселям, Узейр алейхисселям киби) эльчилер, джинлер я да путлар ола билир. «Булар путлардыр» деген тефсирлерде, Дженаб-ы Аллаhнынъ оларгъа тиль берип, акъикъатны сёйлетеджеги ифаде этильген).

18 Олар: Сени тензих этермиз. Сени быракъып да, башкъаларыны дост тутмакъ бизге ярашмаз; факъат сен оларгъа ве аталарына о къадар бол нимет бердинъ ки, сонъунда (сени) анъмакъны унуттылар ве элякетни хакъ эткен бир къавм олдылар, дерлер.
19 (Бунынъ узерине о бирлерине хитабен бойле денилир:) Иште (табынгъанларынъыз), сёйлегенлеринъизде сизни яланджыгъа чыкъардылар. Артыкъ не (азабынъызны) кери чевире биле, не де бир ярдым истее билирсинъиз. Аранъыздан зулум эткенлерге буюк бир азап таттыраджакъмыз!
20 (Ресулым!) Сенден эвель ёллагъан бутюн пейгъамберлеримиз де, ич шубесиз, аш ашар, чаршыларда долашыр эдилер. (Эй, инсанлар!) Сизинъ бир къысмынъызны дигер бир къысмынъызгъа имтиан (веселиси) яптыкъ; (бакъайыкъ) сабыр этеджексинъизми? Раббинъ эр шейни хакъкъы иле корьмектедир.

(Бу аетте му'минлерден, мушриклернинъ оларгъа береджек джезаларгъа даянувлары истенильмекте; Аллаh эр шейни хакъкъы иле корьмекте олгъаны бильдирилерек, залымларнынъ да, иман курешинде сабыр ве метанет косьтергенлернинъ де, япкъанларынынъ къаршылыгъыны кореджеклери ифаде этильмекте ве му'минлерге теселли берильмекте).

21 Бизнен къаршылашмакъны (бир кунь узурумызгъа келеджелерини) умют этмегенлер: Бизге я мелеклер эндирильмели эди, я да Раббимизни корьмели эдик, дедилер. Ант олсун ки, олар озьлери акъкъында кибрге къапылгъан ве адден ашувда зияде илери кеткен эдилер.
22 (Факъат) мелеклерни кореджек куньлери, гунахкярларгъа о куню ич бир къуванчлы хабер ёкътыр ве: (Сизге севинмек) ясакътыр, ясакъ! дейджеклер.

(Бу сёзни мушриклернинъ озь-озьлерине сёйлеп, кедерленеджеклери манасы тюшюниле билинеджеги киби, замирнинъ мелеклерге ёлланылувы ве бу сёзнинъ мелеклер тарафындан сёйленеджеги шеклинде анълашылувы да мумкюн).

23 Оларнынъ япкъан эр бир (яхшы) ишлерини эльге алырмыз, оны сепильген зеррелер алына кетирирмиз (дегерсиз этермиз).

(Кяфирлернинъ, мусафирге икрам, акърабагъа зиярет киби гузель давранышларынынъ, иман этмегенлери себебинен, бошына кетеджеги, ишке ярамагъаны анълашыладжагъы беян этильмекте).

24 О куню дженнетлилернинъ къаладжакъ ерлери чокъ узурлы ве раатланаджакъ ерлери пек гузельдир.
25 О куню кок юзю беяз булутларнен ярыладжакъ ве мелеклер топ-топ эндириледжеклер.
26 Иште, о куню акъикъий мульк (укюмранлыкъ) чокъ мерхаметли олгъан Аллаhнынъдыр. Кяфирлер ичюн де пек четин бир куньдир о.
27 О куню залым кимсе (пешманлыкътан) эллерини тишлеп, бойле дер: Кешке о пейгъамбернен бирликте бир ёл тутсам эди!
28 Языкъ манъа! Кешке фелянчаны (батыл ёлджусыны) дост тутмасам эди!
29 Чюнки, зикр (Къур'ан) манъа кельген экен, о, акъикъатен мени ондан сапытты. Шейтан инсанны (учурымгъа сюйреклеп, сонъра) юзюкъоюн быракъып, резиль-русвай этер.

(Бу аетлернинъ Укбе б. Эбий Муайт акъкъында назиль олгъаны ифаде этиле. Риваетке коре, Укбе берген бир зияфетине Ресул-ы Экремни де давет эткен эди. Аз.Пейгъамбер, о шеадет кетирмегендже, еменгинден ашамайджагъыны сёйлегенинен, Келиме-и Шеадетни кетирген; факъат мушриклернинъ илери кельгенлеринден Убей б. Халефнинъ гонълюни хош этмек ичюн, сонъунда сёзюнден къайткъан ве барып Аз.Пейгъамберге акъаретлерде булунгъан эди).

30 Пейгъамбер дер ки: Эй, Раббим! Къавмым бу Къур'анны бус-бутюн терк этти.

(Аетте Аз.Пейгъамбернинъ Къур'ангъа керекли дегер бермеген ве атта онынънен алай эткен къавмындан шикяети анълатыла. Аеттеки «мехджууран» келимеси «яман сёз" манасында да анълашыла. Бу манагъа коре, мушриклернинъ Къур'анны сихир ве бунынъ киби, башкъа бир шей, деген даваларына ишарет этиле).

31 (Ресулым!) Иште, биз бойледже, эр бир пейгъамбер ичюн къабаатлылардан душманлар пейда эттик. Хидает бериджи ве ярдымджи оларакъ Раббинъ етерлидир.
32 Инкяр эткенлер: Къур'ан онъа бир кереден, топлу алда эндирильмели дегиль эдими? дедилер. Биз оны сенинъ къальбинъе яхшыджа ерлештирмек ичюн бойле яптыкъ (парча-парча эндирдик) ве оны дане-дане (айыраракъ) окъудыкъ.
33 Оларнынъ санъа кетирген ич бир мисали ёкътыр ки, (онынъ къаршылыгъында) санъа догърусыны ве даа ачыгъыны кетирмейик.
34 Юзюкъоюн джеэннемге (сюйрелип) топланаджакълар; иште олар, ерлери энъ фена, ёллары энъ сапыкъ олгъанлардыр.
35 Ант олсун, биз Мусагъа Китапны бердик, къардашы Харунны да, онъа ярдымджы яптыкъ.
36 «Аетлеримизни ялан сайгъан къавмгъа барынъ», дедик, сонъунда (ёлгъа кельмегенлеринден), оларны ернен бир эте къойдыкъ.
37 Нуh къавмына кельгенде, пейгъамберлерни яланджылыкънен къабаатлагъанларында, оларны сувда богъдыкъ ве озьлерини инсанлар ичюн бир ибрет яптыкъ. залымлар ичюн элем бериджи бир азап азырладыкъ.
38 Аадны, Семуудны, Ресс халкъыны ве булар арасында даа бир чокъ несиллерни де (инкярджылыкъларындан себеп, эляк эттик).

(«Аад» hууд (а.с.)нынъ, «Семууд» Салих (а.с.)нынъ къавмыдыр. «Ресс» акъкъында чешит тефсирлер бар; эсасен Шуайб (а.с.)нынъ къавмы оларакъ билинмектедир. Бир тефсирге коре исе, Йемааме озени боюндаки бир койнинъ ады олуп, Семууд къавмындан къалгъанлар бу ерде отура эдилер. Факъат бу малюматлар сахих хаберлернен исбат этильмеген. Къур'ан тарафындан бизге бильдирильген хусус «Асхаб-ы Ресс» денильген бир инсан топлулыгъы яшагъаны ве куфюрлери себебинден, эляк этильгенидир).

39 Оларнынъ эр бирини (уймалары ичюн) мисаллер кетирдик; (амма огют алмагъанлары ичюн) эписини къырдыкъ кечирдик.

(Олардан эвелькелернинъ башларына кельгенлер ве аджджы акъикъатлар, огют алсынлар дие, эр бир къавмгъа, пейгъамберлер вастасынен, анълатылгъаны алда, олар бу мисаль орнеклери узеринде ибретнен тюшюнмек ерине, буларны уйдурулгъан бирер масал къабул эттилер ве ниает, иляхий гъадабкъа огърадылар).

40 (Ресулым!) Ант олсун, (бу меккели путперестлер), беля ве фелякет ягъмурына тутулгъан о больгеге баргъанлар. Я оны корьмей эдилерми? Ёкъ, олар ольгенден сонъ, тирилмекни умют этмемектелер.

(Тефсирлерде бу аетте меккели мушриклернинъ тиджарет ичюн баргъан Шам сеферлери эснасында инкярджылыкълары ве сапыкъ ёлда инатлыкъ этювлери себебинден, таш ягъмурынен эляк этильген Луут къавмынынъ къалымтыларыны корьгенлерине ве кене де ибрет алмагъанларына ишарет этильгени анълатыла).

41 Сени корьген вакъытларында: «Бумы Аллаhнынъ пейгъамбер оларакъ ёллагъаны!» диерек, эп сени алайгъа алмакъталар.
42 «Эгер танърыларымызгъа инанувда себат косьтермесе эдик, акъикъатен бизни не ерде исе, танърылырамыздан сапытаджакъ эди», дейлер. Азапны корьген вакъытларында, аслы кимнинъ ёлу сапыкъ олгъаныны биледжеклер!
43 Яман дуйгъуларыны озюне танъры эткен кимсени корьдинъми? Сен (Ресулым!) онъа къорчалайыджы ола билирсинъми?
44 Ёкъса, сен оларнынъ чокъу, акъикъатен (сёз) динълейджек яхут тюшюнеджек беллейсинъми, ёкъ олар айванлар кибидир, атта олар ёллары итибарынен, даа да сапыкътырлар.

(Бу киби кимселер акъылларына ве озьлерине етип кельген иляхий теблигъге уймайып, тек иссиятына коре арекет этювлери себебинден, айванларгъа бенъзетильген; айванларнынъ арекетлерин оларгъа берильген кучь ве къабилиетлернинъ яратылышына уйгъун олувына къаршылыкъ, бойле кимселернинъ давранышлары бу хусусиеттен ёкъ олувындан отьрю де, олардан кетишат оларакъ, даа сапыкъ олгъанлары беян этильген).

45 Раббинъ кольгени насыл узаткъаныны корьмединъми? Эгер истесе эди, оны эльбетте арекетсиз этер эди. Сонъра биз кунешни онъа делиль яптыкъ.
46 Сонъра оны (узагъан кольгени) яваш-яваш озюмизге чектик (къыскъарттыкъ).
47 Сиз ичюн геджени орьтю, юкъуны истираат япкъан, куньдюзни де дагъылып, чалушув (заманы) япкъан Одыр.
48-49 Рузгярларны рахметининъ огюнде муждеджи оларакъ ёллагъан Одыр. Биз олю топракъкъа джан бермек, яраткъан нидже айванларымызгъа ве нидже инсанларгъа сув бермек ичюн, коктен тер-темиз сув эндирдик.
50 Ант олсун, буны инсанларнынъ огют алувлары ичюн, араларында чешит шекиллерде анълаткъандырмыз; амма инсанларнынъ чокъу илле нанкорьлик этип тирельгендирлер.

(Бу аетте «иляхий къудретнинъ эсерлерининъ ве инсанларгъа берильген ниметлернинъ бир чокъ пейгъамбернинъ тилинден дефаларджа ве чешит-чешит анълатылгъаныны» ифаде этмек узьре, юкъарадаки шекильде мана бермек мумкюн олгъаны киби, «сувны эвирип-чевирип, чешит ерлерге тюрлю-тюрлю ягъмур ягъдырдыкъ» тарзында бир мана да бериле билир).

51 (Ресулым!) Эгер истесек эди, эльбетте эр улькеге бир тенбиеджи (пейгъамбер) ёллар эдик.
52 (Бейнельмилель тербиеджилик вазифесини факъат санъа бердик). О алда, кяфирлерге боюн эгме ве бунынънен (Къур'аннен) оларгъа къаршы бар кучюнънен буюк бир куреш яп!
53 Бирининъ сувы татлы ве сувсызлыкъны къандыраджагъы, дигерининъки тузлы ве аджджы эки денъизни бирлештириджи ве араларына бир сед, кечильмез бир сынъыр къойгъан Одыр.

(Бу ает акъкъында чешит тефсирлер бар: 1) Макъсат – денъизге къарышкъан нехр (Диджиле киби) ве о къарышкъан денъиздир. Денъизни ярып, арасындан километрлердже акъып кеткени алда, нехр сувынынъ дады бозулмамакъта. 2) Ниль киби буюк ирмакъ ве денъиздир ки, араларына бир къара парчасы (тиль) кирмектедир. 3) Му'минлернен кяфирлердир. Татлы сув – му'минлерни, аджджы сув – кяфирлерни темсиль эте. Дюньяда ян-янаша, амма бир-бирилерине къарышмадан яшагъанларына ишарет этиле).

54 Сувдан (нутфеден) бир инсан яратып, оны несеп ве сихриет (къан ве эвлилик багъындан догъгъан) якъынлыкъкъа дёнюштирген Одыр. Раббинънинъ эр шейге кучю етер.
55 (Бойле экен, инкярджылар) Аллаhны быракъып, озьлерине не файда, не де зарар бере бильген шейлерге къуллыкъ этмектелер. Инкярджы да Раббине къарши огърашып турмакъта.
56 (Ресулым!) Биз сени анджакъ мужделейиджи ве тенбиеджи оларакъ ёлладыкъ.
57 Де ки: Бунъа къаршылыкъ, сизден Раббинъе догъру бир ёл тутмакъны тилеген кимселер (олувынъыздан) гъайры, ич бир акъ истемейим.
58 Олюмсиз ве даима тири Аллаhкъа ишанып таян. Оны хамд иле тесбих эт. Къулларнынъ гунахларыны онынъ билюви етер.
59 Коклерни, ерни ве экисининъ арасындакини алты куньде яраткъан, сонъ Аршкъа укюм эткен Рахмандыр. Буны бир бильгенден сора.

(Аршкъа укюмранлыкъ ве алты куньде яратув акъкъында А'рааф суреси, 54-нджи аеттеки, Арш акъкъында hууд суреси, 7-нджи аеттеки изаатларгъа бакъынъ).

60 Оларгъа: Рахмангъа седжде этинъ денильген вакъытта: «Рахман да не экен! Бизге эмир эткен шейинъе ич седжде этермизми!», дерлер ве бу эмир оларнынъ нефретини арттырыр.
61 Кокте бурджларны бар эткен, оларнынъ ичинде бир чыракъ (кунеш) ве нурлы бир ай ерлештирген Аллаh южелер юджесидир.
62 Ибрет алмакъ я да шукюр этмек истеген кимселер ичюн, гедженен куньдюзни бир-бирининъ артындан кетирген де Одыр.
63 Рахманнынъ (темиз) къуллары олардыр ки, ер юзюнде тевазу иле юрерлер ве озюни бильмеген кимселер оларгъа лаф аткъанда (ынджытмадан) «Селям!», дерлер (кечерлер);
64 Геджелерини Рабблерине седжде этерек ве къыям тураракъ кечирирлер.
65 Ве бойле дерлер: Раббимиз! Джеэннем азабыны узеримизден узакълаштыр. Догърусы, онынъ азабы келип-кечиджи дегиль, девамлыдыр.
66 О ер, акъикъатен, не фена бир ерлешюв ве яшаладжакъ ердир!
67 (О къуллар), арджлагъанларында не исраф, не де саранлыкъ этерлер; экисининъ арасында орта бир ёл тутарлар.
68 Кене олар ки, Аллаhнен берабер, (туткъан) башкъа бир танърыгъа ялвармазлар, Аллаh арам къылгъан джанны акъсыз ерде къыймазлар ве зина этмезлер. Буларны япкъан гунахы(нынъ джезасыны) булыр;
69 Къыямет куню азабы къат-къат арттырылыр ве онда (азапта) ашшалангъан оларакъ, девамлы къалыр.
70 Анджакъ тёвбе ве иман этип, яхшы давранышта булунгъанлар башкъадыр; Аллаh оларнынъ яманлыкъларыны эйиликлерге чевирир. Аллаh чокъ багъышлайыджыдыр, зияде мерхамет саибидыр;
71 Ким тёвбе этип, яхшы давраныш косьтерсе, шубесиз о, тёвбеси къабул олунгъан алда Аллаhкъа дёнер.
72 (О къуллар), ялан ерде шаатлыкъ этмезлер, бош сёзлернен къаршылашкъанларында эйбетли алда (о ерден) кечип кетерлер.
73 Озьлерине Рабблерининъ аетлери хатырлатылгъанда исе, оларгъа нисбетен сагъыр ве корь давранмазлар;
74 (Ве о къуллар): Раббимиз, бизге козюмизни айдынлатаджакъ къадынлар ве зурриетлер багъышла ве бизни такъва саиплерине ребер эт! дерлер.
75 Иште оларгъа, сабыр этювлерине къаршылыкъ, дженнетнинъ энъ юксек макъамы бериледжек, о ерде урьмет ве селямнен къаршыланаджакълар.
76 О ерде эбедий къаладжакълар. О ер не гузель бир ерлешюв ве яшаладжакъ ердир.
77 (Ресулым!) Де ки: (Къуллык ве) ялварувынъыз олмаса, Раббим сизге не деп дегер берсин? (Эй, инкярджылар! Сизге Ресулнынъ бильдергенлерини) кесен-кес ялан сайдынъыз; онынъ ичюн азап якъанъызны быракъмайджакъ.