Сура 28: эль-КЪАСАС

Бу суре Меккеде назиль олгъан. 85-нджи аетининъ иджрет эснасында Мекке иле Медине арасында, 52 иле 55-нджи аетлерининъ исе, Мединеде назиль олгъаны ривает этильген. 88 аеттир.
«Къасас» – вакъиалар, икяелер демектир. Адыны 25-нджи аетинден алгъан. Суренинъ эсаслы мевзуларны Аз.Мусанынъ балалыгъындан итибарен аяты, курешлери; тевхид эхлининъ зафери ве дюнья серветине ишанылмамасы тешкиль эте.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Таа. Сиин. Миим.
2 Булар, ап-ачыкъ китапнынъ аетлеридир.
3 Иман эткен бир къавм ичюн (файдалы олмакъ узьре), Мусанен Фыравуннынъ хаберлеринден бир къысмыны санъа акъикъат шеклинен накъл этеджекмиз.
4 Фыравун, (Мысыр) топрагъында, акъикъатен адден ашкъан, халкъыны чешит топлулыкъларгъа больген эди. Олардан бир топуны кучьсиз коре, буларнынъ огъулларыны соя, къызларыны исе, сагъ къалдыра эди. Чюнки, о бозгъунджылардан эди.

(Аетте сёз этильген топлулыкъ Исраил огъулларыдыр. Бир кяхин Фыравунгъа Исраил огъуллары арасындан бир огълан бала дюньягъа келеджегини ве онынъ салтанатыны элинден аладжагъыны сёйлеген эди. Бунынъ узерине, Фыравун Исраил огъулларынынъ огълан балалары ольдюрильмесини эмир этти).

5 Биз исе, о ерде эзилеяткъанларгъа лютфте булунмакъ, оларны реберлер япмакъ ве оларны (мукъаддес топракъларгъа) варис этмек истей эдик.
6 Ве о ерде оларны хаким япмакъ; Фыравуннен Хаамаангъа ве ордуларына, олардан (Исраил огъулларындан келеджек дие) къоркъкъан шейлерини косьтермек (истей эдик).
7 Мусанынъ анасына: Оны эмиз, онъа зарар келеджегинден къоркъкъанынъда, оны денъизге (Ниль нехрине) ташла, ич къоркъуп, къайгъыланма, чюнки, биз оны санъа къайтарып береджекмиз ве оны пейгъамберлерден бири япаджакъмыз, дие бильдирдик.
8 Ниает, Фыравун аилеси оны джоюкъ бала оларакъ (нехрден) алды. О, сонъунда олар ичюн бир душман ве бир къасевет оладжакъ эди. Шубесиз, Фыравуннен Хаамаан ве аскерлери янълыш ёлда эдилер.
9 Фыравуннынъ къадыны (сепетнинъ ичинден огълан бала чикъкъанынен къоджасыны:) мен ве сен ичюн козь айдынлыгъы! Оны ольдюрменъ, бельки, бизге файдасы тиер, я да оны эвлят этермиз, деди. Албуки, олар (ишнинъ сонъуны) сезалмай эдилер.
10 Мусанынъ анасынынъ юрегинде ялынъыз баласынынъ къасеветы къалды. Эгер биз, (вадемизге) инангъанларындан олувы ичюн, онынъ къальбини пекиштирмеген олса эдик, не ерде исе, ишни мейдангъа чыкъараджакъ эди.
11 Анасы Мусанынъ татасына: Онынъ изини такъип эт, деди. О да, оларгъа дуйдырмадан, узакътан къардашыны козетти.
12 Биз даа эвельден (анасына къайтарып берильгенге къадар) онынъ эмчек аналарыны къабулына (эммесине) мусааде этмедик. Бунынъ усьтюне татасы: Сизге, оны бакъувны сиз ичюн беджереджек, эм де онъа яхшы давранаджакъ бир аиле косьтерейимми? деди.
13 Бойлеликнен, биз оны анасына, козю айдын олсун, гъам чекмесин ве Аллаhнынъ вадеси керчек олгъаныны бильсин дие, къайтарып бердик. Факъат кене де пек чокъу (буны) бильмезлер.

(Фыравуннен къадыны Аз.Мусаны эвлят этмек истер экен, эр алда, онынъ эллеринде тербие олынувынен, озьлерине уяджакъ беллеген эдилер. Албуки, инсан аятынынъ ичинде эки муим амиль бар: несеп ве тербие. Инсан базыда несепнинъ, базыда да тербиенинъ, базыда да, эр экисининъ тесири алтында къалыр. 9-нджи аетте бу инджеликке ишарет этильген. Бильги инсан давранышыны къысмен денъиштирир. Бунынънен берабер, инсаннынъ бильгинен этраф тесирлери ве тербиенен тамамен денъиштире биледжегини, истенильген къалыпкъа сокъула биледжеги мумкюн, дие санмакъ янълыштыр. Яхшы тербие корьген, яхшы топлумда етишкен, бильгили ве медениетли олмакънен берабер, яман инсанлар олгъаны киби, яман топлум ичинде етишкен, яман тербие корьген... факъат яхшы оларакъ къала бильген инсанлар да бар).

14 Муса йигитлик чагъына иришкенинен, биз онъа икмет ве илим бердик. Иште, гузель даврангъанларны биз бойле мукяфатландырырмыз.

(«Икмет» манасы берильген «хукм» келимеси тефсерлерде чокъ ерде «пейгъамберлик» шеклинде изаатлана).

15 Муса, эалиси хаберсиз олгъан бир вакъытта, шеэрге кирди. О ерде, бири озь тарафындан, дигери душман тарафындан олгъан эки адамны бир-биринен дёгюшкен алда корьды. Онынъ тарафындан олгъаны душмангъа къаршы ондан ярдым истеди. Муса да, о бирине бир юмрукъ уруп, олюмине себеп олды. (Бунынъ усьтюне:) Бу, шейтан ишидир. О, акъикъатен саптырыджы, ап-ачыкъ бир душман, деди.

(Аз.Муса, хакъны теблигъ этмеге башлагъаны ичюн, къыптийлер онъа къаршы куреш башладылар. Бу себепнен, эалисининъ эвлерине чекильген бир вакъытта шеэрге кирген эди. «Бу шейтан иши» демек – Аз.Мусанынъ озь ишине дегиль, затен олюм джезасыны къазангъан макътюльнинъ (ольдюрильген инсаннынъ) къабаатына ишарет эткени ифадесидир. Бу къабаатнынъ базы ерлерде бир еудий къадынны зинагъа зорлав, базы ерлерде мутлакъ тарзда, Аллаhкъа исьян олгъаны къайд этиле. Бунынънен берабер, даа ольдюрмек эмрини алмагъанындан, Аз.Мусанынъ бу сёзюнен озюнинъ арекетини назарда туткъаны да ифаде олунмакъта).

16 Муса: Раббим! Догърусы, озюме зулум эттим.(Башыма иш ачтым). Мени багъышла, деди. Аллаh да оны багъышлады. Чюнки, чокъ багъышлайыджы, чокъ мерхаметли анджакъ Одыр.
17 Муса: Раббим! Манъа лютф эткен ниметлеринъе ант олсун ки, артыкъ къабаатлыларгъа (ве къабааткъа итекленгенлерге) асла аркъа олмайджам, деди.
18 Шеэрде къоркъу ичинде, (этрафыны) козетерек, сабаны ачты. Бир де не корьсин, дюнь озюнден ярдым истеген кимсе, феряд этерек, кене ондан имдат сорай. Муса онъа (ярдым истегенге) деди ки: Догърусы, сен бес-белли бир адден ашкъансынъ!
19 Муса экисининъ де душманы олгъан адамны якъаламакъ истегенинен, о адам деди ки: Эй, Муса! Дюнь бир джанны къыйгъанынъ киби, мени де къыймакъ истейсинъми? Демек, тюзельтиджилерден олмакъ истемей де, бу ерде илле яман бир зорбаджы олмакъны арзулайсынъ сен!
20 Шеэрнинъ о бир уджундан бир адам чапып кельди: Эй, Муса! Илери кельгенлер сени ольдюрмек ичюн акъкъынъда музакере этмектелер. Дер’ал (бу ерден) чыкъ! Инан ки, мен санъа эйилик истегенлерденим, деди.
21 Муса къоркъа-къоркъа, (этрафны) козетерек, о ерден чыкъты. «Раббим! Мени залымлар топундан къуртар», деди.
22 Медйенге догъру ёнельгенинде: Умют этерим, Раббим, мени догъру ёлгъа къавуштырыр, деди.

(Медйенлилернен Аз.Муса арасында акърабалыкъ олгъаны ривает этиле. Медйенлилер де, Муса (а.с.)да, Аз.Ибрахимнинъ эвлятларындан эди. Атта «Медьен», Ибрахим пейгъамбернинъ огъуларындан бирининъ ады эди ве бу шеэр Фыравуннынъ идареджилиги алтында дегиль эди).

23 Муса Медйен сувына баргъанынен, о ерде (айванларыны) суваргъан бир чокъ инсанны булды. Оларнынъ артында да, (айванларыны) быракъмагъан эки къадын корьди. Оларгъа: Дердинъиз недир? деди. Бойле джевап бердилер: Чобанлар суварып чекильмеден, биз (оларнынъ арасына сокъулып, айванларымызны) сувармаймыз; бабамыз да пек къарт.
24 Бунынъ узерине, Муса оларнынъ ерине (малларны) суварды. Сонъра кольгеге чекильди ве: Раббим! Догърусы, манъа эндиреджек эр хайырынъа (лютфинъе) мухтаджым, деди.

(Аз.Муса еди куньдир ач эди, не берильсе ашайджакъ алда эди. Бу сёзлеринен Раббине эр анги бир ашайджакъ ихсан этюви ичюн ялвармакъта эди.
Аетнинъ сонъуна: «Догърусы, манъа эндирген хайырынъдан толайы мухтаджым», манасы да бериле билир. Бу манагъа коре, Аз.Муса озюне берильген юксек вазифеге, ве бу себепнен, дюньяда факъыр олгъанына ишарет эте эди. Зира, о, Фыравуннынъ янында олгъанда боллукъ ичинде эди. Эльбетте, бу сёзлер шикяет ичюн дегиль, шукюр макъсадынен айтылгъандыр).

25 Деркен, о эки къадындан бири утана-утана юререк, онъа кельди: Бабам, деди, бизим еримизге (айванларны) суваргъанынънынъ акъкъыны одемек ичюн сени чагъыра. Муса онъа (Аз.Шуайбгъа) келип, башындан кечкенни анълаткъанынен, о: Къоркъма, о залым къавмдан къуртулдынъ, деди.
26 (Шуайбнынъ) эки къызындан бири: Бабаджыгъым! Оны уджретнен (чобан) тут. Чюнки, уджретнен чалыштыраджакъ энъ яхшы кимсенъ, кучлю ве ишанчлы олгъаныдыр, деди.
27 (Шуайб) деди ки: Манъа секиз йыл чалышувынъа къаршылыкъ, шу эки къызымдан бирини санъа никяхламакъ истейим. Эгер он йылгъа тамамласанъ, артыкъ о озюнъден; ёкъса, санъа агъырлыкъ бермек истемем. Иншааллаh, мени яхшы кимселерден (иш бергенлерден) буладжакъсынъ.
28 Муса бойле джевап берди: Бу сеннен меним арамдадыр. Бу эки муддеттен ангисини толдурсам-толдурайым, демек ки, манъа нисбетен хусумет ёкъ. Айткъанларымызгъа Аллаh векильдир.
29 Сонъунда Муса муддетни толдурып, аилесинен ёлгъа чыкъкъанынен, Туур тарафында бир атеш корьди. Аилесине: Сиз (бу ерде) бекленъ; мен бир атеш корьдим, бельки о ерден сизге бир хабер я да къызынманъыз ичюн бир атеш парчасы кетиририм, деди.
30 О ерге кельгенинен, о мубарек ердеки вадининъ сагъ четинден, (о ердеки) терек тарафындан онъа бойле сесленильди: Эй, Муса! Биль ки, мен – бутюн алемлернинъ Рабби олгъан Аллаhым.
31 Ве «Таягъынъны ат!» (денильди). Муса (аткъан таягъы йылан киби тепренгенини корьгенинен, чевирилип, артына бакъмадан, къачты. «Эй, Муса! Бу якъкъа кель, къоркъма. Чюнки, сен эминликте олгъанлардансынъ») буюрылды).
32 «Элинъни къойнунъа сокъ; Къусурсыз, бем-беяз чыкъаджакъ. Къоркъудан (ачылгъан) къолларынъны озюнъе чек. Иште, бу экиси Фыравун ве онынъ адамларына къаршы Раббинъ тарафындан эки кесен-кес делильдир. Чюнки, олар ёлдан чыкъкъан бир къавм олгъан эдилер» (дие сесленильди).
33 Муса деди ки: Раббим! Мен олардан бирини ольдюрген эдим, мени ольдирювлеринден къоркъам.
34 Къардашым Харуннынъ тили менимкинден даа тюзьгюн. Оны да мени догърулагъан бир ярдымджы оларакъ, меннен бирликте ёлла. Зира, манъа яланджылыкъ ифтирасында олгъанларындан къоркъам.
35 Аллаh буюрды: Сени къардашынънен дестеклейджекмиз ве сизге ойле бир къудрет береджекмиз ки, аетлеримиз (муджизе ярдымларымыз) саесинде, олар сизге етишалмайджакълар. Сиз ве сизге табий олгъанлар усьтюн келеджексинъиз.
36 Муса оларгъа ап-ачыкъ аетлеримизни кетиргенинен: Бу, олса-олса, уйдырылгъан бир тылсымдыр. Биз эвельки аталарымыздан бойлесини эшитмеген эдик, дедилер.
37 Муса бойле деди: Раббим озь къатындан кимнинъ хидает (хакъкъа реберлик) кетиргенини ве хайырлы акъибетнинъ кимге насип оладжагыны энъ яхшы билиджидир. Муакъкъакъ ки, залымлар къуртулышкъа иришалмазлар.
38 Фыравун: Эй, илери кельгенлер! Сиз ичюн менден башкъа бир илях танымайым. Эй, Хаамаан! Айды, мен ичюн чамур узерине атеш якъ (ве тола яп), манъа бир къулле яп ки, Мусанынъ танърысына чыкъайым; амма беллейим ки, о мытлакъа ялан сёйлегенлердендир, деди.
39 О ве аскерлери, ер юзюнде акъсыз ерде буюклик тасладылар ве акъикъатен бизге дёндюрильмейджеклер белледилер.
40 Биз де, оны ве аскерлерини якъалап, денъизге аттыкъ къойдыкъ. Бакъ, иште, залымларнынъ сонъу насыл олды!
41 Оларны, (инсанларны) атешке чагъыргъан реберлер яптыкъ. Къыямет куню олар ярдым корьмейджеклер.
42 Бу дюньяда аркъаларына лянет такътыкъ. Олар къыямет кунюнде де яманлангъанлар арасындадыр.
43 Ант олсун, биз ильк несиллерни ёкъ эткенден сонъ, Мусагъа -тюшюнип огют алсынлар дие- инсанлар ичюн ап-ачыкъ делиллер, хидает ребери ве рахмет оларакъ о Китапны (Тевратны) бергенмиз.
44 (Ресулым!) Мусагъа эмримизни вахий эткен вакътымызда, сен баты тарафта булунмай эдинъ ве (о адисени) корьгенлерден де дегиль эдинъ.

(Аз. Мусанынъ Туур дагъында иляхий келямгъа наиль олгъан вакъыткъа ишарет этиле ве Аз. Пейгъамбернинъ о эснада Туурда шахсен азыр олмагъаны ве баты тарафында Аз. Мусаны беклегенлер арасында олмагъаны хатыратыла; бутюн буларнынъ, онъа вахий ёлунен огретильгени ифаде этиле).

45 Факъат биз нидже несиллер бар эттик де, оларнынъ узеринден узун заманлар кечти. Сен, аетлеримизни олардан окъуяракъ огренмек узьре, Медйен халкъы арасында отургъан да дегильсинъ; аксине (оларны санъа) ёллагъан бизмиз.
46 (Мусагъа) сесленген вакътымызда да, сен Туурнынъ янында дегиль эдинъ. Аксине, сенден эвель оларгъа тенбиеджи (пейгъамбер) кельмеген бир къавмны тенбиелевинъ ичюн, Раббинъден бир рахмет оларакъ (о ерде кечкенлерни санъа бильдирдик); умют этилир ки, тюшюнип, огют алырлар.

(Тефсирлерде 44, 45 ве 46-нджи аетлерде «сен ... дегиль эдинъ» шеклинде ишарет этильген вакъиаларнынъ айры заманларгъа аит ве Аз. Мусанынъ аятында айры-айры муим бирер адисе олгъаны беян этильмекте.
Аз. Муhаммедден эвель пейгъамбер ёлланылмагъан девирге «фетрет» деври дениле. Аз. Исанен Аз. Муhаммед арасындаки 570 йыллыкъ заман кесеги олгъаны сёйлене. Аз. Иса ве Аз. Мусанынъ даветлери Исраил огъуллары ве оларнынъ авалесиндекилерге аит олгъанындан, бу ерде назарда тутулгъан девир – Аз. Исмаилнен Аз. Муhаммед арасындаки вакъыт шеклинде де, изаат этильмекте).

47 Шахсен озьлери япкъанларындан толайы, башларына бир мусибет кельгенде: Раббимиз! Не олур эди, бизге бир пейгъамбер ёлласа эдинъ де, аетлеринъе уйсакъ ве му'минлерден олса эдик! диеджек олмасалар эди (сени ёлламаз эдик).
48 Факъат оларгъа тарафымыздан о хакъ (Пейгъамбер) кельгенинен: «Мусагъа берильген (муджизелер) киби, онъа да берильмели дегиль эдими?», дедилер. Яхшы, даа эвель Мусагъа берильгенини де инкяр этмеген эдилерми? «Бир-бирини дестеклеген эки сихир!», дегенлер ве шуны сёйлеген эдилер: Догърусы, биз ич бирине инанмаймыз.

(Бу ердеки манагъа коре, Къур'ан ве Теврат козь огюне алына билир. Дигер къыраатларгъа коре, «ярдымлашкъан эки сихирбаз!» шеклинде мана бермек керекир. Бу такъдирде, Аз. Мусанен Аз. Харун я да Аз. Мусанен Аз. Муhаммед козь огюне алынгъан ола билир).

49 (Ресулым!) Де ки: Эгер догъру сёзлюлер исенъиз, Аллаh къатындан бу экисинден (манъа ве Мусагъа энген китаплардан) даа догъру бир китап кетиринъ де, мен онъа уяйым!
50 Эгер санъа джевап бермеселер, биль ки, олар ялынъыз авеслерине уймакъталар. Аллаhтан бир ёл косьтериджи олмадан, озь авесине уйгъандан даа сапыкъ ким ола билир! Эльбетте, Аллаh залым къавмны догъру ёлгъа къавуштырмаз.
51 Ант олсун ки, биз тюшюнип, огют алсынлар дие, сёзни (вахийни) бир-бири артындан етиштиргендирмиз. (Вахийлеримизни аралыкъсыз ёллагъандырмыз).
52 Ондан (Къур'андан) эвель озьлерине китап бергенлеримиз, онъа да иман этерлер.

(Эхл-и китаптан олып да, мусульманлыкъны къабул эткенлерге ишарет олунмакъта).

53 Оларгъа (Къур'ан) окъулгъан вакъытта: Онъа иман эттик. Чюнки, о Раббимизден кельген акъикъаттыр. Эсасен, биз даа эвель де мусульман эдик, дерлер.
54 Иште, оларгъа, сабыр этювлеринден отьрю, мукяфатлары эки къат бериледжек. Булар яманлыкъны яхшлыкънен деф этерлер, озьлерине берген рызыкъларымыздан да, Аллаh ризасы ичюн арджларлар.
55 Олар, бош сёз эшиткен вакъытларында, ондан юзь чевирир ве: Бизим ишлеримиз бизге, сизинъ ишлеринъиз сизге. Сизге селям олсун. Биз озюни бильмегенлерни (аркъадаш этмек) истемеймиз, дерлер.
56 (Ресулым!) Сен севдигинъни хидаетке ириштиралмазсынъ; факъат Аллаh истегенине хидает берир ве хидаетке киреджек олгъанларны энъ яхшы О билир.

(Риваетке коре, Ресул-ы Экрем (с.а.), эмджеси Эбу Талипке хитабен бойле буюргъан эди: «Ляа иляахе иллаллаах» де ки, къыямет куню сенинъ лехинъе шеадетте булунайым. Эбу Талип исе: «Къурейш къадынлары мени къыйнарлар, къоркъудан буны сёйледи, дерлер. Эгер бойле демейджек олсалар эди, мусульман олуп, сени севиндирир эдим», деген эди. Аз. Пейгъамбернинъ пек севген, чокъ ярдымларыны корьген эмджесининъ хидаети ичюн бойле гъайрети узерине бу ает назиль олды).

57 «Биз сеннен берабер догъру ёлгъа уяр исек, юртумыздан чыкъарылырмыз», дедилер. Биз оларны озь къатымыздан бир рызыкъ оларакъ, эр шейнинъ берекети топланып кетирильген, ишанчлы, токъунылмаз бир ерге (Мекке-и Мукерремеге) ерлештирмедикми? Факъат оларнынъ чокъу бильмезлер.
58 Биз ферахлыгъындан адден ашкъан нидже мемлекетни эляк эткендирмиз. Иште, ерлери! Озьлеринден сонъ, о ерлерде пек аз отурыла бильгендир. Оларгъа биз варис олгъандырмыз.
59 Раббинъ, оларгъа аетлеримизни окъугъан бир пейгъамберни мемлекетлернинъ баш меркезине ёлламагъандже, о мемлекетлерни эляк этиджи дегильдир. Затен, биз анджакъ халкъы залым мемлекетлерни эляк эткендирмиз.

(Аеттеки «баш меркезине» оларакъ мана берильген «фии уммиhаа» Мекке шеэри оларакъ беян этильген. Зира, Меккенинъ бир ады да «Умму'ль-Къураа» эди. Айны сёз мемлекетнинъ илери кельгенлери шеклинде де тефсир этильген).

60 Сизге берильген шейлер, дюнья аятынынъ кечинюв вастасы ве сюсюдир. Аллаh къатында олгъанлар исе, даа хайырлы ве даа къалыджыдыр. Аля бунъа акълынъыз етмейджекми?
61 Бу алда, озюне гузель бир вадеде булундыгъымыз ве артындан онъа къавушкъан кимсе дюнья аятынынъ кечиджи менфааты ве зевкъыны яшаткъанымыз, сонъра къыямет кунюнде (азап ичюн) узурымызгъа кетирильгенлер арасында булунгъан кимсе кибидирми?
62 О куню Аллаh оларны чагъыраракъ: Меним ортакъларым олгъанларыны идда эткенлеринъиз къана, не ерде? дейджек.
63 (О куню), алейхлерине сёз (укюм) керчеклешмиш олгъанлар: Раббимиз! Шулар ёлдан аздыргъан кимселеримиздир. Биз насыл ёлдан азгъан исек, оларны да ойле аздырдыкъ (ёкъса, оларны зорлагъан бир кучюмиз ёкъ эди. Оларнынъ сучларындан) узакъ олгъанымызны санъа арз этермиз. Затен, олар аслында бизге табынмай эдилер. (Озь арзуларына табына эдилер), дерлер.
64 «(Аллаhкъа къошкъан) ортакъларынъызны чагъырынъ!», денилир, олар да чагъырырлар; факъат оларгъа джевап бермезлер ве (къаршыларында) азапны корерлер. Не олур эди, (дюньяда экенде) догъру ёлгъа кирселер эди!

(Аетнинъ сонъки къысмына «азапны корерлер, ах, кешке догъру ёлгъа кирьген олсалар эди, дие янарлар» шеклинде де мана берильмекте).

65 О куню Аллаh оларны чагъыраракъ: Пейгъамберлерге не джевап бердинъиз? дейджек.
66 Иште, о куню оларгъа бутюн хаберлер къапангъандыр (делиллери тюкенген, сёйлейджек сёзлери къалмагъандыр); олар бир-бирилеринден де сорап оламайджакълар.
67 Факъат тёвбе эткен, иман этип, яхшы ишлер япкъан кимсеге кельгенде, онынъ къуртулышкъа иришкенлер арасында олувы умют этилир.
68 Раббинъ истегенини яратыр ве сечер. Оларнынъ сечюв акъкъы ёкътыр. Аллаh, оларнынъ ортакъ къошкъанларындан узакътыр ве шаны юджедир.
69 Раббинъ, оларнынъ юреклеринде гизлегенлерини де, ашкяр эткенлерини де билир.
70 Иште, О, Аллаhтыр. Ондан башкъа танъры ёкътыр. Эвелинде де, сонъунда да хамд Онынъдыр, укюм Онынъдыр. Ве анджакъ Онъа дёндюриледжексинъиз.
71 (Ресулым!) Де ки: ич Ич тюшюндинъизми, эгер Аллаh узеринъизде геджени та къыямет кунюне къадар аралыкъсыз девам эттирсе, Аллаhтан башкъа сизге бир ышыкъ кетиреджек танъры ким? Аля эшитмейджексинъизми?
72 Де ки: Сёйленъ, бакъайыкъ, эгер Аллаh узеринъизде кундюзни та къыямет кунюне къадар аралыкъсыз девам эттирсе, Аллаhтан башкъа, истираат этеджек гедженъизни сизге кетиреджек танъры ким? Аля корьмейджексинъизми?
73 Рахметинден отьрю, Аллаh, геджени ве куньдюзни яратты ки, геджелейин раатланырсыз, (куньдюзи) Онынъ фазл-ы кереминден (рызкъынъызны) къыдырырсынъыз ве шукюр этерсинъиз.
74 О куню Аллаh оларны чагъыраракъ: Меним ортакъаларым олгъанларыны идда эткенлеринъиз къана, не ерде? дейджек.
75 (О куню) эр умметтен бир шаат чыкъарыр, (кяфирлерге): Кесен-кес делилинъизни кетиринъ! дермиз. О заман билирлер ки, акъикъат Аллаhкъа аиттир ве уйдурып кельген шейлери (путлар) да озьлеринден айырылып, гъайып олгъандырлар.

(Эр умметтен чыкъарылып чагъырыладжакъ олгъан шаатлар – о умметлерге ёлланылгъан пейгъамберлер оларакъ изаат этильген).

76 Къарун, Мусанынъ къавмындан эди де, оларгъа къаршы аддинден ашкъан эди. Биз онъа ойле хазинелер берген эдик ки, анахтарларыны кучьлю-къуветли бир топлулыкъ зор ташыр эди. Къавмы онъа бойле деген эди: Къопайма! Биль ки, Аллаh къопайгъанларны севмез.

(Къарун Аз. Мусанынъ эмдже-задеси олгъаны ривает этиле. Эвель Аз. Мусагъа иман эткен эди. Факъат хырсы ве куньджюлиги себебинден, мунафыкълыкъкъа мейль берди. Исраил огъулларынынъ башында Фыравуннынъ вазифедары оларакъ булунды, оларгъа нисбетен залымлыкъ япты. Бир тарафтан, серветинен, бир тарафтан да, ильминен макътана, къопая эди. Риваетке коре, Исраил огъуллары арасында Тевратны энъ яхшы окъугъан кимсе о эди. Кимья ве тиджарет сааларында да чокъ бильгили олгъанына даир къайдлар бар. Лякин, сонъунда истер ильми, истер сервети онъа яр олмагъан, инанчсызлыгъы ве адден ашувы себебинден, эляк олуп кеткен).

77 Аллаhнынъ санъа бергенинден (Онынъ ёлунда арджалаяракъ) ахирет юртуны исте; амма дюньядан да, насибинъни унутма. Аллаh санъа ихсан эткени киби, сен де (инсанларгъа) яхшылыкъ яп. Ер юзюнде бозгъунджылыкъны арзулама. Шубесиз ки, Аллаh бозгъунджыларны севмез.

(Къарун киби хазинелер саиби олгъан бирисининъ шахсында япылгъан бир огютте биле, Къур'аннынъ: «Дюньядан да насибинъни унутма», тевсиесинде булунувы, Ислямнынъ дюнья ичюн чалышувгъа не къадар эмиет бергенини косьтермекте. Бунынънен берабер, Къур'ан даа сонъки аетлерде бус-бутюн дюньягъа далувнынъ кетиреджек фелякетлерини де джанлы бир шекильде козьлер огюне серерек, дюнья ве ахиретни мусавийлештирген мутедиль бир ёл тутулувыны тевсие эте).

78 Къарун исе: О (сервет) манъа анджакъ озюмдеки бильги саесинде берильди, деген эди. Бильмей эдими ки, Аллаh, озюнден эвельки несиллерден, ондан даа кучьлю, ондан даа чокъ тарафдары олгъан кимселерни эляк эткен эди. Гунахкярлардан гунахлары соралмаз (Аллаh оларнынъ эписини билир).
79 Деркен, Къарун эйбетли бир шекильде къавмынынъ къаршысына чыкъты. Дюнья аятыны арзулагъанлар: Кешке, Къарунгъа берильгеннинъ бенъзегени бизде де олса эди; догърусы, о чокъ бахтлы! дедилер.
80 Озьлерине илим берильгенлер исе, бойле дедилер: Языкълар олсун сизге! Иман этип, яхшы ишлер япкъанларгъа коре, Аллаhнынъ мукяфаты даа усьтюндир. Онъа да анджакъ сабыр эткенлер къавуша билир.
81 Ниает, биз оны да, сарайыны да ернинъ тюбюне батырдыкъ. Артыкъ Аллаhкъа къаршы озюне ярдым этеджек бир джемааты олмагъаны киби, о, озюни къорчалап, къуртара биледжек кимселерден де дегиль эди.
82 Даа дюн онынъ еринде олмакъны истегенлер: Демек ки, Аллаh рызкъны, къулларындан истегенине бол бермекте, истегенине де аз. Эгер Аллаh бизге лютфте булунмаса эди, бизни де ернинъ тюбюне батырыр эди. Вай! Демек ки, инкярджылар къуртулышкъа иришип олмаз экен! демеге башладылар.
83 Иште, ахирет юрту. Биз оны ер юзюнде кибрленмекни ве бозгъунджылыкъны истемеген кимселерге берирмиз. (Энъ гузель) акъибет – такъва саиплерининъдир.
84 Ким бир эйилик кетирсе, онъа бундан даа хайырлы къаршылыкъ бардыр. Ким бир яманлыкъ кетирсе, о яманлыкъларны ишлегенлер, анджакъ япкъанлары къадар джеза корерлер.

(Аллаh Таалянынъ лютфи сынъырсыздыр; бунъа мукъабиль О, ич бир шекильде къулларына зулум этмез. Бунынъ киби, бу аетте де, япылгъан яхшылыкъларнынъ къат-къат савапнен къаршыланаджагъы, факъат яманлыкъларнынъ о дереджеде джезаландырыладжагъы анълатыла. Анджакъ, бу шахсий пландаки яхшылыкъ ве феналыкълар акъкъындадыр. Бир яхшылыкъ я да феналыкъны ильки башлаткъан, топлумгъа бу догъруда орьнек ве тешвикъатчы кимсенинъ алы исе башкъадыр. Имам Муслимнинъ «Сахих»инде ер алгъан бир хадис-и шерифнен бу нокътагъа бойле изаат берильген: «Ким ки, Ислямда макъбул олгъан гузель бир ишни ильк оларакъ ишлер де, бунынъ ёл алына келювине себеп олур исе, озюне эм ишлеген бу хайырынынъ савабы берилир, эм де -энъ кучюк бир эксиклик олмадан- озюнден сонъ айны яхшылыкъны япаджакъ олгъанларнынъ савабы къадар саваб берилир. Кене, ким Ислямда яманлыгъы бильдирильген бир ишни ильк эвеля ишлер де, бунынъ ёл алына келювине себепчи олур исе, озюне эм ишлеген яманлыгъынынъ гунахы юкленир, эм де -энъ кучюк бир эксиклик олмадан- озюнден сонъ айны яманлыкъны ишлейджек олгъанларнынъ гунахы къадар даа гунах юкленир).

85 (Ресулым!) Къур'анны (окъумакъны, теблигъ этмекни ве онъа уймакъны) санъа фарз къылгъан Аллаh, эльбетте сени (кене) дёнюледжек ерге дёндюреджек. Де ки: Раббим ким хидаетни кетиргенини ве ким ап-ачыкъ бир сапыкълыкъ ичинде олгъаныны энъ яхшы билиджидир.

(Бу аетнинъ Мекке иле Медине арасында, иджрет эсансында назиль олгъаны ривает этильген. Аетте Аз. Пейгъамбернинъ зулумгъа огъратыларакъ, чыкъарылгъан юрты Меккеге къайтарыладжагъына ишарет этильгени бильдирильмекте. «Дюндюриледжек ер»нинъ бир манасы даа ахиретте энъ юксек макъам олгъаны да сёйленген).

86 Сен, бу Китапнынъ санъа вахий олунаджагъыны умют этмей эдинъ. (Бу) анджакъ Раббинъден бир рахмет (оларакъ кельген)дир. О алда, сакъын кяфирлерге тарафдар олма!
87 Аллаhнынъ аетлери санъа эндирильгенден сонъ, артыкъ сакъын олар сени бу аетлерден айырмасынлар. Раббинъе давет эт. Асла мушриклерден олма!
88 Аллаhнен бирликте, даа башкъа бир танърыгъа табынып ялварма! Ондан башкъа танъры ёкътыр. Онынъ затындан башкъа эр шей ёкъ оладжакъ. Укюм Онынъдыр ве сиз анджакъ Онъа дюндюриледжексинъиз.

(Бу аетлердеки хитап эсасен Аз. Пейгъамбернинъ шахсында – му'минлергедир. Макъсат – мушриклернинъ умютлерини бус-бутюн ёкъ этмек ве Аз. Пейгъамберге, мушриклерге къаршы бу меселелерде къапуны ачыкъ быракъмамасыны тевсие этмектир).