Сура 3: ААЛ-И ИМРААН

Мединеде назиль олгъан. 200 аеттир. 34-37-нджи аетлерде Аз. Мерьемнинъ бабасы менсюп олгъан Имраан аилеси акъкъында сёз юрсетильгени ичюн, суре бу адны алгъан.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Элиф. Ляам. Миим.

(Суре башларындаки бу киби арифлер акъкъында бильмек ичюн бакъ.: «Бакъара», 2/1).

2 Хайй ве къаййюм олгъан Аллаhтан башкъа илях ёктыр.

("Хайй ве къаййюм" сыфатларынынъ маналары ичюн бакъ.: «Бакъара», 2/255).

3-4 (Ресулым!) О, санъа Китапны хакъ ве эвельки китапларны тасдикъ этиджи оларакъ къысым-къысым эндирген; даа эвельде инсанларгъа догъру ёлны косьтермек узьре Тевратнен Инджильни ве Фуркъанны эндиргендир. Билинмели ки, Аллаhнынъ аетлерини инкяр эткенлер ичюн шиддетли бир азап бар. Аллаh сучлынынъ акъкъындан келиджи мутлакъ кучь саибидир.

(«Фуркъан» – догъруны янъылыштан ве яхшыны ямандан айырды эткен укюмлер демек олуп, Къур'ан-ы Керимнинъ исимлериндендир).

5 Шубесиз ки, не ерде, не де кокте ич бир шей Аллаhкъа гизли къалмаз.
6 Рахимлерде сизни истегени киби шекиллендирген Одыр. Ондан башкъа илях ёктыр. О мутлакъ кучь ве икмет саибидир.
7 Санъа Китапны эндирген Одыр. Онынъ (Къур'аннынъ) базы аетлери мухкемдир ки, булар Китапнынъ эсасыдыр. Дигерлери де мутешабихтир. Кальплеринде къыйышлыкъ олгъанлар, фитне чыкъармакъ ве онъа башкъаджа мана бермек ичюн ондаки мутешабих аетлернинъ пешине тюшерлер. Албуки, Онынъ манасыны ялынъыз Аллаh билир. Илимде юксек дереджеге иришкенлер исе: «Онъа инандыкъ; эписи Раббимиз тарафындандыр», дерлер. (Бу инджеликни) анджакъ акъылы дюрюстлер тюшюнип анъларлар.

(Базылар «ве'р-раасихууне» келимесининъ башындаки «вав» арифини багълайыджы къабул эткенлер ки, бу такъдирде мана шойле чыкъар: «Албуки, онынъ манасыны ялынъыз Аллаh ве илимде юксек дереджеге иришкенлер билир». Бу манагъа коре, Къур'андаки мутешаабих аетлернинъ маналары заман ичинде илимнинъ инкишафынен чезиледжек.
Мухкем ве мутешаабих – терминлер олуп, «мухкем ает» – манасы ачыкъ анълашылгъан ве шубеге ёл бермеген ает демектир. «Мутешаабих» исе – мухкемнинъ аксидир ве манасы там оларакъ анълашувы мумкюн олмагъан аетни ифаде эте).

8 (Олар шойле якъарырлар:) Раббимиз! Бизни догъру ёлгъа къавуштыргъандан сонъ, къальплеримизни бозма. Бизге рахмет багъышла. Лютфи энъ бол олгъан Сенсинъ.
9 Раббимиз! Келювине шубе этильмеген бир куньде инсанларны мытлакъа топлайджакъ Сенсинъ. Аллаh асла сезюнден къайтмаз.
10 Билинмели ки, инкяр эткенлернинъ не маллары, не де эвлятлары Аллаh узурында озьлерине бир файда бермейджеклер. Иште, олар джеэннемнинъ якъарлыгъыдыр.
11 (Оларнынъ ёлу) Фыравун ханеданынынъ ве олардан эвелькилернинъ туткъан ёлуна бенъзер. Олар бизим аетлеримизни ялангъа чыкъардылар, Аллаh да оларны гунахлары себебинден, аман якъалады. Аллаhнынъ джезасы чокъ шиддетлидир.
12 (Ресулым!) Инкяр эткенлерге де ки: Якъында магълюп оладжакъсынъыз ве джеэннемге сюрюледжексинъиз. О ер къалынаджакъ не фена бир ердир!

(Бу ает, мушриклернинъ я да, бир башкъа риваетке коре, еудийлернинъ якъында мусульманлардан енъиледжеклерини Аз. Пейгъамберге мужделемекте. Акъикъатен Къур'аннынъ бу муджизе хабери керчеклешкен ве истер мушриклер, истер еудийлер усьтюнден мусульманлар зафер къазангъанлар.

13 (Бедирде) къаршы-къаршыгъа кельген шу эки топлумнынъ тюшкен вазиетинде сиз ичюн буюк бир ибрет бар. Бири Аллаh ёлунда чарпышкъан бир топлум, дигери исе, буларнынъ ачыкътан-ачыкъ озьлеринден эки кере чокъ корюнген кяфир бир топлумдыр. Аллаh истегенине ярдымынен къол тутар. Эльбетте, бунда илерини коре бильгенлер ичюн буюк бир ибрет бар.
14 Нефсий истеклерге, (айрыджа) къадынларгъа, огъулларгъа, йыгъын-йыгъын топлангъан алтын ве кумюшке, башы бош атларгъа, сагъылгъан айванларгъа ве экинлерге нисбетен зияде хырс инсанларгъа джазибели къылынды. Булар дюнья аятынынъ кечиджи менфаатларыдыр. Албуки, барыладжакъ гузель ер – Аллаh къатындадыр.
15 (Ресулым!) Де ки: Сизге булардан даа яхшысыны бильдирейимми? Такъва саиплери ичюн Рабблери янында, ичинде ирмакълар акъкъан, эбедиен къаладжакъ дженнетлери, тер-темиз рефикъалар ве (эписининъ усьтюнде) Аллаhнынъ хошнутлыгъы бар. Аллаh къулларыны чокъ эйи корер.

(14-нджи аетте сайылгъан дюнья ниметлери ве дюнья гузеллигининъ инсангъа севдирильгени ифаде этильген. Бу давраныш табиийдир, дюньявийдир. Эсасен инсан огълу нефсини ве неслини девам эттире билюви ичюн бу ниметлерден белли ольчюде файдаланмасы керек. Анджакъ, инсан буларгъа къул олмамалы. 15-нджи аетте булардан даа гузели косьтерильген, чюнки, эвелькилер не къадар гузель олса олсун кечиджидир, экинджилер исе даимийдир).

16 (Бу ниметлер): «Эй, Раббимиз! Иман эттик; бизим гунахларымызны багъышла, бизни атеш азабындан къорчалар!» деген;
17 Сабыр эткен, дюрюст олгъан, узурда боюн буккен, хайыргъа арджлагъан ве саарь вакътында Аллаhтан бахшыш тилегенлер (ичюндир).
18 Аллаh адалетни къорчалаяракъ, (делиллеринен) шу хусусны анълаткъан ки, Ондан башкъа илях ёкътыр. Мелеклер ве илим саиплери де (буны икърар эткенлер. Эбет) мутлакъ кучь ве икмет саиби Аллаhтан башкъа илях ёкътыр.
19 Аллаh нездинде хакъ дин Ислямдыр. Китап берильгенлер, озьлерине илим кельгенден сонърадыр ки, араларындаки куньджилик себебинден, уйышамадылар. Аллаhнынъ аетлерини инкяр эткенлер бильмедилер ки, Аллаhнынъ эсабы чокъ чабиктир.

(«Дин» келимеси – итаат ве джеза, миллет ве шериат маналарындадыр. Къур'ан-ы Керимде дин келимеси чешит маналарда къулланыла. Юкъарыдаки аетте исе, къуллар тарафындан уйылмасы истенильген иляхий къануннынъ козьде тутылгъаны анълашыла. «Ислям» келимесине де, шу маналар берильмекте: Итаат этмек ве багъланмакъ, селяметликке къавушмакъ, ибадетте ихляслы давранмакъ. Юкъарыдаки аетте «ислям»дан тек Аллаh инанчына таянгъан ве Аз. Муhаммед (с.а.) рисалетинен кемалат нокътасына етиштирильген иляхий дестюрлернинъ эписи козьде тутылмакъта).

20 Эгер сеннен тартышъмагъа киришселер, де ки: «Манъа уйгъанларнен бирликте мен озюмни Аллаhкъа теслим эттим». Эхл-и китапкъа ве уммийлерге де: «Сиз де Аллаhкъа теслим олдынъызмы?», де. Эгер теслим олгъан иселер, догъру ёлны булдылар демектир. Ёкъ, эгер юз чевирселер, сенинъ вазифенъ – ялынъыз теблигъдир. Аллаh къулларыны чокъ эйи корьмектедир.

(«Уммий» – лугъатта окъувы-язысы олмагъан манасында олса да, тефсирлер, бу аетте озьлерине китап берильмеген арап мушриклерининъ назарда тутылгъанларыны бильдирелер).

21 Аллаhнынъ аетлерини инкяр эткенлер, акъсыз ерде пейгъамберлернинъ джанларыны къыйгъанлар ве адалетни эмир эткен инсанларны ольдюргенлер (ёкъмы), оларгъа аджджы бир азапны хабер бер!
22 Иште, булар дюньяда да, ахиретте де, арекетлери бошуна кеткен кимселердир. Оларнынъ ич бир ярдымджысы да ёкътыр.

(Иман этмеген ве диннинъ даркъалувына, адалетнинъ тедбикъ этилювине мани олувгъа чалышкъанларнынъ, ахиретте зараргъа огърайджакълары табиийдир. Дюньядаки зарарлары исе, бутюн гъайретлерине рагъмен хакъ диннинъ даркъалувына, аделетнинъ ортагъа чыкъувына мани олалмаювларында озюни косьтермекте. Кяфирлер истесе де, истемесе де, Аллаh хакъ динни дигерлерине хаким япаджакъ. Амельнинъ дюньяда бошуна кетювининъ бир манасы да, омюр сермаесини бошуна арджаламакъ, ахирет ичюн бир шей къазанмадан, олюп кетмектир).
(Тефсирлерде ашагъыда манасы берильген аетнинъ назиль олувына себеп чешит вакъиалар анълатылгъан ки, бу вазиетлерден бири бойледир: Экиси де еудий олгъан бир къадыннен бир эркек зина япалар. Тевратта зинанынъ джезасы «реджим» олмакънен берабер, еудийлер, асалетлерининъ себебинен, бу кишилерни реджим этмек истемейлер; даа енгиль бир джеза бериледжеги умюдинен Ресулуллахкъа келелер. О да айны джезанен укюм эткенинен, бу укюмге итираз бильдирелер. Бунъа коре, Аз. Пейгъамбер Тевратнынъ аит аетини окъутаракъ, онъа коре укюм бере ве къабаатлыларнынъ кене реджим этилювини эмир эте. Умютлерине наиль олмагъан еудийлер бунъа опкеленелер).

23 (Ресулым!) Кендилерине китаптан бир пай берильгенлерни (еудийлерни) корьмезсинъми ки, араларында укюм этюви ичюн Аллаhнынъ китабына чагъыралар да, сонъра араларындан бир топу джаяракъ кери дёне.
24 Оларнынъ бу арекетлери: «Бизге атеш, садедже сайылы куньлерде токъунаджакъ», деювлерининъ бир нетиджесидир. Оларнынъ вакъты иле уйдургъан шейлери де, динлери акъкъында озьлерини янъылткъандыр.
25 Факъат оларны келювинде шубе этильмеген бир кунь ичюн топлагъанымызда ве ич бир акъсызлыкъкъа огъратмадан, эр кеске къазангъан шейлерини тамамынен оденген вакъытта аллары насыл олур?
26 (Ресулым!) Де ки: Мулькнинъ акъикъий саиби олгъан Аллаhым! Сен мулькни истегенинъе берирсинъ ве мулькни истегенинъден кери алырсынъ. Истегенинъни юджельтир, истегенинъни де алчалтырсынъ. Эр тюрлю эйилик сенинъ элинъдедир. Акъикъатен сен эр шейге къадирсинъ.
27 Геджени куньдюзге къатар, куньдюзни де геджеге къатарсынъ. Олюден тирини чыкъарыр, тириден де олюни чыкъарырсынъ. Истегенинъе де эсапсыз рызыкъ берирсинъ.

(Бу аетте гедже ве куньдюзнинъ узап, къысалгъаны Аллаhнынъ къудретине бир нишане олгъаны анълатылгъан).

28 Му'минлер му'минлерни быракъып да, кяфирлерни дост тутмасынлар. Ким буны япса, артыкъ онынъ Аллаh нездинде ич бир дегери ёкътыр. Анджакъ кяфирлерден келе биледжек бир телюкеден сакъынувынъыз истисна. Аллаh, озюне къаршы (келювден) сизни сакъындыра. Дёнмек ялынъыз Аллаhкъадыр.

(Аетте ясакълангъан достлукъ кяфирлерге нистебетен гонъюлден багъланмакъ ве му'минлерни быракъып, оларгъа багълылыкъ ве севги косьтермек манасындаки достлукътыр. Бунъа къаршылыкъ бир мусульман девлетнинъ башкъа мусульманларнынъ алейхине олмамакъ шартынен, кяфирлернен барыш имзалавы ве башкъа бир гъайрымуслим девлетнен ишбирлиги япувы джаиздир).

29 Де ки: Ичинъиздикелерни гизлесенъиз де, ашкяр этсенъиз де, Аллаh оны билир. Коклерде ве ерде олгъанларны да билир. Аллаh эр шейге къадирдир.

(Тефсирджи Бейзавий бу аетни тефсир этер экен, бойле дей: «Эгер къальплеримизде кяфирлерге нисбетен бир севги ве достлукъ мейли олса, оны гизлесенъиз де, ашкяр этсенъиз де, Аллаh билир. Зира, коклерде ве ерде олгъан эр шейни билиджи Аллаh, эльбетте сизинъ гизлинъизни де, ашкярынъызны да билир. Айрыджа, О кяфирлерге дост олувынъызны ясакъламасына рагъмен, кене де сиз бундан вазгечмесенъиз, сизни джезаландырмагъа да къадирдир... Къыскъасы, Онынъ бильмеген ве джезаландырмагъа кучю етмеген ич бир феналыкъ ве исьян олмагъанына коре, эмирине асий олмакъ джуратыны косьтерменъ).

30 Эр кеснинъ, эйилик оларакъ япкъанларыны да, феналыкъ оларакъ япкъанларыны да, къаршысында азыр олгъан куньде (инсан) истейджек ки, феналыкъларынен озю арасында узун бир месафе булунсын. Аллаh, озюне къаршы (келювден) сизни сакъындыра. Аллаh къулларына чокъ шефкъатлыдыр.
31 (Ресулым!) Де ки: Эгер Аллаhны севсенъиз, манъа уйынъыз ки, Аллаh да сизни севсин ве гунахларынъызны багъышласын. Аллаh сонъ дередже багъышлайыджы ве мерхаметлидир.
32 Де ки: Аллаhкъа ве Ресулына итаат этинъ. Эгер юз чевирселер, бильсинлер ки, Аллаh кяфирлерни севмез.
33-34 Аллаh бир-бирлеринден кельме бир несиль оларакъ Адемни, Нухны, Ибрахим аилесинен Имран аилесини сечип, алемлерге усьтюн япты. Аллаh эшитиджи ве билиджидир.

(Ибрахим ве Имран аилесининъ манасы, тефсирджилернинъ чокълугъына коре, олардан сонъ кельген пейгъамберлердир).

35 Имраннынъ къадыны бойле деген эди: «Раббим! Къарнымдакини азатлы бир къул оларакъ тек санъа ададым. Адагъымны къабул эт. Шубесиз, (ниязымны) хакъкъы иле эшитиджи ве (ниетимни) билиджи Сенсинъ".
36 Оны догъургъанынен, Аллаh не догъургъаныны билип тургъанда: «Раббим! Мен оны къыз догъурдым. Албуки, огъул къыз киби дегиль. Онъа Мерьем адыны бердим. Къувулгъан шейтангъа нисбетен, оны ве союны сенинъ къорчалагъанынъны тилейим», деди.
37 Рабби Мерьемнинъ тилегини къабул этти; оны гузель бир осюмлик киби етиштирди. Зекериййаны да оны бакъмакъ иле вазифелендирди. Зекериййа онынъ янына, мабетке эр киргенинде, о ерде бир рызыкъ коре ве «Эй, Мерьем, бу санъа нереден келе?», дер; о да: «Бу, Аллаh тарафындандыр. Аллаh истегенине эсапсыз рызыкъ берир», дер эди.

(Зекериййа алейхисселям, Аз. Мерьемнинъ тейзесининъ къоджасы эди. Аетте ифаде этильгени киби, Аз. Мерьемнинъ Бейт-и Макъдисте бакъымыны Зекериййа усьтюне алгъан эди. Мерьемге айры бир ода тесис этти ки, онъа аетте «михрап» денильген. Михрап дженк ве джихад вастасы демектир. Бир чешити къыйнав одасы манасындадыр. Аетте кечкен «михрап»нынъ джамилерде имамнынъ намаз къылдыргъан ери олгъан михрапнен алякъасы ёкъ. Аз. Зекериййа Мерьемнинъ янына эр сефер киргенде чешит-чешит тазе мейвалар коре эди. Булар о мевсимде о больгеде етишмеген мейвалар эди).

38 О ерде Зекериййа Раббине дуа этти: «Раббим, манъа тарафынъдан хайырлы бир несиль багъышла. Шубесиз, сен дуаны хакъкъы иле эшитиджисинъ», деди.
39 Зекериййа мабетте намаз къылар экен, мелеклер онъа бойле нида эттилер: «Аллаh санъа кендиси тарафындан кельген бир Келимени тасдикъ этиджи, эфенди, иффетли ве салихлерден бир пейгъамбер оларакъ Яхяны мужделер.

(Тефсирлернинъ беянына коре, бу аетте «Келиме» сёзю иле назарда тутылгъан киши Аз. Исадыр. Бойледже, бу суренинъ 45-нджи аетинде бунынъ ачыкъ ифаде этильгенини корьмектемиз).

40 Зекериййа: «Раббим! деди, манъа ихтиярлыкъ келип чаткъанда, бунынъ усьтюне къадыным да догъурмаз олгъанына коре, меним насыл огълум ола билир?». Аллаh бойле буюрды: Иште, бойледир; Аллаh истегенини япар.
41 Зекериййа: «Раббим! (Огълум оладжагъына даир) манъа бир алямет косьтер», деди. Аллаh буюрды ки: Сен ичюн алямет, инсанларгъа учь кунь ишареттен башкъа сёз сёйлемеменъдир. Айрыджа, Раббинъни чокъ анъ, саба-акъшам тесбих эт.
42 Мелеклер деген эдилер: «Эй, Мерьем! Аллаh сени сечти; сени тер-темиз яратты ве сени бутюн дюнья къадынларындан усьтюн этти.
43 Эй, Мерьем! Раббинъе ибадет эт; седждеге къапан, (Онынъ узурында) эгильгенлернен берабер, сен де эгиль.
44 (Ресулым!) Булар бизим санъа вахий ёлунен бильдирмекте олгъан гъайб хаберлериндендир. Араларындан ангиси Мерьемни имаесине аладжакъ дие, къур'а чекмек узьре, къалемлерини аткъанда, сен оларнынъ янында дегиль эдинъ; олар (бу себептен) чекишкенлеринде де, янларында дегиль эдинъ.

(Тефсирджелернинъ беянына коре, Исраил огъуллары Тевратны язгъанда къуллангъан къалемлерини нехирге атувнен, къур'а чеккен эдилер ки, бойледже, ангисининъ къалеми сув юзюне чыкъса, Мерьмени о имаесине аладжакъ эди. Бу къур'аны окъларнен чеккенлери де, ривает этиле).

45 Мелеклер деген эдилер ки: «Эй, Мерьем! Аллаh санъа кендисинден бир Келимени мужделемекте. Ады Мерьем огълу Исадыр. Месихтир; дюньяда да, ахиретте де итибарлы ве Аллаhнынъ озюне якъын туткъанларындандыр.

(Месих – ибранийдже бир келиме олуп, аслы «мешийх»тир. Аз. Исанынъ бир лагъабыдыр ве «мубарек» манасындадыр.

46 О, салихлерден оларакъ бешикте экенде ве етишкен чагъында инсанларгъа (пейгъамбер сёзлери иле) къонушаджакъ.

(Мерьем суресининъ 27-30-нджи аетлеринде ифаде этильгени киби, Аз. Мерьем Аз. Исаны дюньягъа кетиргенинен, онынъ иффетинден шубеленген къавмына нисбетен, даа янъы догъгъан Аз. Иса Аллаhнынъ къудретинен къонушмагъа башлагъан ве озю Аллаhнынъ къулы ве Пейгъамбери олгъаныны, озюне Китап берильгенини, Аллаh тарафындан мубарек къылынгъаныны анълата).

47 Мерьем: «Раббим! деди, манъа бир эркек эли токъунмагъаны алда, насыл балам олур?» Аллаh бойле буюрды: Иште, бойледир, Аллаh тилегенини яратыр. Бир ишке укюм эткенинен, онъа садедже "Ол!" дер; о да олур.
48 (Мелеклер Мерьемге хитабен Иса акъкъында сёзлерине девам эттилер:) «Аллаh онъа язмакъны, икметни, Тевратны, Инджильни огретеджек».
49 О, Исраил олгъулларына бир эльчи оладжакъ (ве оларгъа бойле дейджек:) Сизге Раббинъизден бир муджизе кетирдим: Сизге чамурдан бир къуш сурети япар, онъа уфлерим ве Аллаhнынъ изнинен, о къуш ола къояр. Кене Аллаhнынъ изнинен корьни ве зайыф корьгенни Эй,илештирир, олюлерни тирильтирим. Айрыджа, эвлеринъизде не ашап, не топлагъанларынъызны сизге хабер беририм. Эгер инангъан кимселер олсанъыз. бунда сиз ичюн бир ибрет бар.
50 Менден эвель кельген Тевратны догърулайыджы оларакъ ве сизге арам къылынгъан базы шейлерни де элял къылувым ичюн ёлланылдым. Сизге Раббинъизден бир муджизе кетирдим. О алда Аллаhтан къоркъунъ, манъа да итаат этинъ.

(«Нисаа» суресининъ 160, «Эн'аам» суресининъ 146 ве «Нахль» суресининъ 118-нджи аетлеринде ифаде этильгенине коре, еудийлерге зулум ве исьянлары себебинден, базы шейлер узеринде ясакълар олды ки, юкъарыдаки ает Аз. Исанынъ шериатынынъ бу ясакъларны ортадан къалдырмакъ суретинен, Муса (а.с.)нынъ теблигъ эткен бир такъым укюмлерини токътаткъаныны ортагъа чыкъармакъта).

51 Аллаh меним де Раббим, сизинъ де Раббинъиздир. Ойле исе, Онъа къуллыкъ этинъ. Иште, бу догъру ёлдыр.
52 Иса олардаки инкярджылыкъны сезгенинен: «Аллаh ёлунда манъа ярдымджы оладжакълар кимлер?» деди. Хаварийлер: «Биз Аллаh ёлунынъ ярдымджыларымыз; Аллаhкъа инандыкъ, шаат ол ки, бизлер мусульманлармыз», джевабыны бердилер.

(Хаварий келимеси арапчагъа хабешчеден кечкен олып, аслы «хаваарйаа»дыр ве ярдымджы манасындадыр. Манасы берильген аетте Исагъа ве онынъ динине ярдымджы олмагъа сёз бергенлерге бу аднынъ берильгенини корьмектемиз).

53 (Хаварийлер:) «Раббимиз! Эндиргенинъе инандыкъ ве Пейгъамберге уйдыкъ. Шимди бизни (бирлигини ве пейгъамберлерини тасдикъ эткен) шаатлардан яз», дедилер.
54 (Еудийлер) тузакъ къурдылар; Аллаh да оларнынъ тузакъларыны бозды, Аллаh тузакъ къургъанларнынъ хайырлысыдыр.
55 Аллаh буюргъан эди ки: Эй, Иса! Сени вефат эттиреджем, сени къатыма юксельтеджем, сени инкяр эткенлерден арындыраджам ве санъа уйгъанларны къыяметке къадар кяфирлерден усьтюн япаджам. Сонъра манъа дёнеджексинъиз. Иште, о заман давалашкъан шейлеринъиз акъкъында аранъызда мен укюм этеджем.
56 Инкяр эткенлер бар я, оларны дюнья ве ахиретте шиддетли бир азапкъа огъратаджам; оларнынъ ич бир ярдымджылары да олмайджакъ.
57 Иман этип, яхшы арекетлерде олгъанларгъа кельгенде, Аллаh оларнынъ мукяфатларыны эксиксиз береджек. Аллаh залымларны севмез.
58 (Ресулым!) Бу айтылгъанларны биз санъа аетлерден ве икмет толу Къур'андан окъумакътамыз.
59 Аллаh къатында Исанынъ вазиети Адемнинъ вазиети кибидир. Аллаh оны топракътан яратты. Сонъра онъа «Ол!» деди ве олды.

(Аз. Адемни топракътан, анасыз ве бабасыз яраткъан Аллаh Исаны да бабасыз оларакъ яраткъан. Юкъарыда манасы кечкен ает Аллаhнынъ къудрети сынъырсызлыгъынен берабер, Аз. Мерьемнинъ де иффетли олгъанынынъ бир ифадесидир).

60 Акъикъат – Раббинъден кельгенидир. Ойле исе, шубеджилерден олма.
61 Санъа бу илим кельгенден сонъ, сенинъле бу мевзуда чеккелешкенлерге де ки: «Келинъиз, сизлер ве бизлер де дахиль олмакънен берабер, сиз озь балаларынъызны, биз озь балаларымызны, сиз озь къадынларынъызны, биз де озь къадынларымызны чагъырайыкъ, сонъра дуа этейик де, Аллаhтан яланджылар узерине лянет тилейик.

(Бу аетке «Мубаахеле аети» денилир ки, бир меселеде акълы олгъаннынъ ортагъа чыкъувы ичюн къаршылыкълы лянетлешмек демектир. Тефсирджилернинъ бильдиргенлерине коре, Неджран христианларындан бир эйет Ресулуллах (с.а.)нынъ узурына келерек, Къур'ан Аз. Исанынъ бабасыз догъгъаныны къабул эткенине коре, онынъ Аллаh олувы лязимлигини идда эттилер. Аз. Пейгъамбер оларны бир ерге топлап, ким яланджы исе, Аллаhнынъ онъа лянети ичюн дуа этмеге чагъырды. Факъат Неджран эйети бунъа янашмадан, мусульманларнынъ имаесине кирмекни къабул этиджи бир антлашув имзалап кеттилер).

62 Шубесиз, бу (Иса акъкъында айтылгъанлар), догъру хаберлердир. Аллаhтан башкъа илях ёкътыр. Шубесиз, Аллаh, эбет, О, мутлакъ кучь ве икмет саибидир.
63 Эгер кене юзь чевирселер, шубесиз, Аллаh бозгъунджыларны хакъкъы иле билиджидир.
64 (Ресулым!) Де ки: «Эй, эхл-и китап! Сизнен бизим арамызда муштерек олгъан бир сёзге келинъиз: Аллаhтан башкъасына табынмайыкъ; Онъа ич бир шейни ортакъ къошмайыкъ ве Аллаhны быракъып да, биримиз биримизни иляхлаштырмасын. Эгер олар кене юзь чевирселер, иште о заман: «Шаат олунъ ки, биз мусульманлармыз!» денъ.
65 Эй, эхл-и китап! Ибрахим акъкъында ничюн давалашасынъыз? Албуки, Теврат ве Инджиль кесен-кес ондан сонъ эндирильди. Сиз ич тюшюнмейсинъизми?
66 Иште, сиз бойле кимселерсинъиз. Айды, акъкъында бильги саиби олгъан мевзунъызда тартыштынъыз; факъат бильги саиби олмагъан мевзунъызда ничюн тартышасынъыз! Албуки, Аллаh эр шейни билир, сиз исе бильмезсинъиз.

(Еудийлернен христианлар озьара тартыштылар; биринджилер Аз. Ибрахимнинъ бир еудий олгъаныны, дигерлери де христиан олгъаныны имае эттилер; эр эки тараф да иддаларыны исбат этмек ичюн делиллер кетирмеге арекет этти. Албуки, юкъарыдаки аетте де бильдирильгени киби, Аз. Ибрахим не еудий, не де христиан ола биле эди, чюнки, эр эки дин де Аз. Ибрахимден сонъ кельген).

67 Ибрахим не еудий, не де христиан эди; факъат о Аллаhны бир таныгъан дос-догъру бир мусульман эди; мушриклерден де дегиль эди.
68 Инсанларнынъ Ибрахимге энъ якъын олгъанлары онъа уйгъанлар, шу пейгъамбер (Муhаммед) ве (онъа) иман эткенлер. Аллаh му'минлернинъ достудыр.
69 Эхл-и китаптан бир къысмы истедилер ки, не япып олса да, сизни сапыта бильсинлер. Албуки, олар садедже озьлерини сапытырлар да, фаркъына биле бармазлар.
70 Эй, эхл-и китап! (Акъикъатны) корюп бильгенинъиз алда, ничюн Аллаhнынъ аетлерини инкяр этесинъиз?
71 Эй, эхл-и китап! Ничюн догъруны эгриге къарыштырасынъыз ве биле-биле акъикъатны гизлейсинъиз?

(Риваетке коре, Хайбер еудийлеринден 12 кишилик бир хахамлар топлулыгъы куннинъ ильк саатларында, гуя Ислямгъа киреджеклер, факъат акъшамгъа догъру озь китапларына бакъкъанларыны, Аз. Муhаммеднинъ рисалетине даир бир ишаретке расткельмегенлерини огге сюререк, Ислямдан дёнгенлерини сёйлейджек, бойледже, мусульманларны озь динлеринден дёнювлерине себепчи оладжакъ эдилер. Иште, ашагъыда манасы берильген аетте оларнынъ бу планына ишарет этильмекте).

72 Эхл-и китаптан бир топу бойле деди: «Му'минлерге эндирильгенге сабалейин (корюниште) инанып, акъшамына инкяр этинъ. Бельки, олар (бойледже динлеринден) дёнерлер.
73 Сизинъ дининъизге уйгъанлардан башкъа ич бир кимсеге инанманъыз». (Ресулым!) Де ки: «Догъру ёл ялынъыз Аллаhнынъ ёлудыр». Кене (олар) озьаралары бойле дедилер:) «Сизге берильгенге бенъзегеннинъ башкъа эр анги бир кимсеге берильгенине, яхут Раббинъизнинъ узурында оларнынъ сизге къаршы делиллер кетиреджеклерине де (инанманъыз)». Де ки: Лютф ве ихсан Аллаhнынъ элиндедир. Оны тилегенине берир. Аллаhнынъ рахмети кеништир ве О эр шейни хакъкъы иле билир.

(Тефсирджи Разийнинъ Къур'анда анълашылмасы энъ мушкюль аетлерден бири олгъаныны бильдирген бу аетнинъ «Эн йу'таа...» иле башлангъан къысмы бойле де анълашылгъан: «(Эй, эхл-и китап! Бир кимсеге (Аз. Муhаммедге) сизге берильгенге бенъзегени берильмекте дие, (бойле къаршы чыкъасынъыз)мы? Я да олар (мусульманлар) Раббинъизнинъ узурында алейхинъизе делиллер кетиреджек, дие (бойле давранасынъыз)мы?»).

74 Рахметини тилегенине айырыр. Аллаh усьтюн лютф саибидир.
75 Эхл-и китаптан ойлеси бардыр ки, онъа юклернен мал эманет быракъсанъ, оны санъа эксиксиз къайтарыр. Факъат олардан ойлеси де бардыр ки, онъа бир динар эманет быракъсанъ, тёпесине тикилип турмасанъ, оны санъа къайтармаз. Бу да оларнынъ "уммийлерге къаршы япкъанларымыздан толайы, бизге вебал ёкъ» демелериндендир. Аллаh адына биле-биле ялан сёйлемектелер.

(Аетте кечкен уммийлер – эхл-и китпатан олмагъан араплардыр).

76 Ёкъ! (Акъикъат оларнынъ дегенлери дегиль). Эр ким сёзюни ерине кетирсе ве феналыкътан сакъынса, бильсин ки, Аллаh сакъынгъанларны север.
77 Аллаhкъа берген сёзлерини ве еминлерини аз бир беделле денъиштиргенлерге кельгенде, иште, буларнынъ ахиретте бир пайы ёкътыр. Къыямет куню Аллаh оларнен къонушмайджакъ, оларгъа бакъмайджакъ ве оларны темизге чыкъармайджакъ. Олар ичюн аджджы бир азап бар.
78 Эхл-и китаптан бир топу, окъугъанларыны китаптан санарсынъыз, дие китапны окъугъанда тиллерини бургъучларлар. Албуки, окъугъанлары китаптан дегильдир. Сёйлегенлери Аллаh къатындан олмагъаны алда: «Бу Аллаh къатындандыр», дерлер. Олар биле-биле Аллаhкъа ифтира этмектелер.
79 Ич бир инсаннынъ, Аллаh онъа китап, икмет ве пейгъамберлик берювинден сонъ, (къалкъып), инсанларгъа Аллаhны быракъып, манъа къул олунъ! деюви мумкюн дегиль. Аксине, (шойле деюви керек): «Окъутмакъта ве огретмекте олгъан китабынъыз тенбиелегенинен Раббге халис къуллар олунъ».

(Христианлар Аз. Исанынъ танъры олгъаныны идда эткенлер ки, Аз. Исанынъ акъикъий дининде олмагъан ве Аллаhнынъ бирлигинен асла келишмеген бу идда, Ислям инанчына коре, бутюнлей янълыш. Албуки, Къур'ан-ы Керимнинъ мухтелиф аетлеринде бильдирильгенине коре, Аз. Иса озюнинъ Аллаhнынъ къулы олгъаныны, Аллаhнынъ онъа китап ёллагъаныны ве Пейгъамбер къылгъаныны сёйлеген.(«Мерьем», 19/30-36), озюнинъ ве анасынынъ танъры олгъаны иддаларыны шиддетнен ред этерек, Аллаhнынъ ширктен темиз олгъаныны тасдикъ эткен. («Мааиде», 3/116-117).

80 Ве сизге: Мелеклерни ве пейгъамберлерни иляхлар эдининъ, дие де эмир этмез. Сиз мусульман олгъанынъыздан сонъ, сизге кяфирликни ич эмир этерми?
81 Аллаh, пейгъамберлерден: «Мен сизге Китап ве икмет бергенден сонъ, нездинъиздекилерни тасдикъ эткен бир пейгъамбер кельгенинде, онъа мытлакъа инанып ярдым этеджексинъиз», дие сёз алгъан, «Къабул эттинъиз ве бу ахтымны бойнунъызгъа алдынъызмы?", дегенде, «Къабул эттик», джевабыны бергенлер, бунынъ усьтюне Аллаh: О алда шаат олунъ; мен де сизнен бирликте шаатлыкъ эткенлерденим, буюргъан.
82 Артыкъ бундан сонъ, эр ким дёнсе, иште олар ёлдан чыкъкъанларнынъ там озьлеридир.

(Тефсирлер бу ерде пейгъамберлер тарафындан берильген сёзнинъ, умметлери адына олгъаныны бильдирмектелер. Бу сёз Аз. Муhаммед (с.а.)ге ярдым вадесидир. Пейгъамберлернинъ укми ве вадеси, Аз. Муhаммедге ярдым тарафында олгъанынен, айны укюм умметлери ичюндир де. Бу субепнен, умметлер зикр этильмейип берильген сёз, оларнынъ пейгъамберлерине юкленгендир).

83 Коклерде ве ердекилер истер-истемез, Онъа теслим олгъаны алда, олар (эхл-и китап), Аллаhнынъ дининден башкъасыны къыдыралармы? Албуки, Онъа дёндюриледжеклер.
84 Де ки: Биз Аллаhкъа, бизге эндирильгенге, Ибрахим, Исмаил, Исхакъ, Якъуб ве Якъуб огъулларына эндирильгенлерге, Муса, Иса ве (дигер) пейгъамберлерге Рабблери тарафындан берильгенлерге иман эттик. Оларны бир-биринден айырды этмеймиз. Биз анджакъ Онъа теслим олурмыз.
85 Ким Ислямдан башкъа бир дин къыдырса, бильсин ки, озюнден (бойле бир дин) асла къабул этильмейджек ве о ахиретте зиян эткенлерден оладжакъ.

(Диннинъ эсасыны тешкил эткен темель принциплер, вахийге таянгъан бутюн динлерде бир чешиттир. Фаркълылыкъ эсасен зияде ибадетлер ве бешерий мунасебетлер мевзусында олуп, бу фаркълылыкълар, инсан топлулыкълары кемалатынынъ бир нетиджесидир. 84-нджи аеттен анълашылгъанына коре, Ислям дини даа эвельки пейгъамберлерге ёлланылгъан ве эсасыны тешкиль эткен диний принциплер нокътаи назарындан озюне акс олмагъан бутюн хакъ динлерни къабул этер. Анджакъ Ислям дини иляхий динлер зынджырынынъ сонъ алкъасы ве озь девири инсанлыгъынынъ маневий, ахлякъий ве ичтимаий итияджларыны эксиксиз теминлейиджи екяне дин олгъанындан, Ислям кельгенден сонъ, башкъа бир дин таныгъан, бир ёл туткъан кимсенинъ арекети Ислямгъа терс олгъаны беллидир. Бу алда онынъ бу дини ве бу ёлунынъ Ислям дини нездинде бир шейге кечмез).

86 Иман этювлеринден Ресулнынъ акъ олгъанына шаатлыкъ кетирювлеринден ве озьлерине ап-ачыкъ делиллер келювинден сонъ, инкярджылыкъкъа сапкъан бир къавмгъа Аллаh насыл хидает насип этер? Аллаh залымлар топлулыгъыны догъру ёлгъа къавуштырмаз.
87 Иште, оларнынъ джезасы Аллаhнынъ, мелеклернинъ ве бутюн инсанлыкънынъ лянетине огъравларыдыр.
88 Бу лянетке эбедий комюлип кетеджеклер. Оларнынъ азаплары енгиллетильмез; юзьлерине де бакъылмаз.
89 Анджакъ, бундан сонъра тёвбе этип, ёлгъа кельгенлер истисна. Чюнки, Аллаh чокъ багъышлайыджы ве мерхаметлидир.
90 Инангъандан сонъ, кяфирликке сапып, сонъра инкярджылыкъта даа да илери кеткенлернинъ тёвбелери асла къабул этильмейджек. Ве иште, олар сапыкъларнынъ там озьлеридирлер.
91 Акъикъатен, инкяр этип, кяфир оларакъ ольгенлер бар я, оларнынъ ич биринден -фидье оларакъ дюнья толусы алтын береджек олса биле- къабул этильмейджек. Олар ичюн аджджы бир азап бардыр; ич ярдымджылары да ёкътыр.
92 Севген шейлеринъизден (Аллаh ёлунда) арджаламагъандже «эйи»ге иришалмазсынъыз. Эр не арджласанъыз, Аллаh оны хакъкъы иле билир.

(Аеттеки «эйи» шеклинде терджиме этильген «бирр» келимеси хайырнынъ, эйиликнинъ кемалат нокътасы, Аллаhнынъ рахмети, ризасы ве дженнети маналарындадыр. «Бакъара» суресининъ 177-нджи аетинде «бирр»нинъ этрафлы бир изааты берльген ки, бунъа коре, «бирр» иманда, ибадетте ве ахлякъта энъ догъру ве энъ гузель бир аятны яшамакътыр. Юкъарыдаки аетке коре, бойле бир аяткъа ве Аллаhнынъ лютф ве инаетине къавушмакънынъ шартларындан бири – кишининъ саип олгъан ве севип багълангъан шейлерни Аллаh ёлунда къулланувыдыр. Тефсирджирлерге коре, бу шейлер сервет, мевкъи, илим ве беден къувети киби маддий ве маневий имкянлардыр).

93 Тевратнынъ эндирилювинден эвель Исраилнинъ (Якъубнынъ) озюне арам къылгъанларындан гъайры, ашайджагъынынъ эр тюрлюси Исраил огъулларына элял эди. Де ки: Эгер догъру сёзлю олсанъыз, о заман Тевратны кетирип, оны окъунъ.
94 Артыкъ бундан сонъ эр ким Аллаhкъа нисбетен ялан уйдурса, иште, булар залымларнынъ там озьлеридир.
95 Де ки: Аллаh догъруны сёйлегендир. Ойле исе, хакъкъа ёнельген оларакъ, Ибрахимнинъ динине уйынъ. О, мушриклерден дегиль эди.
96 Шубесиз, алемлерге берекет ве хидает чокърагъы оларакъ, инсанлар ичюн къурулгъан ильк эв (мабет) – Меккедеки (Кябе)дир.
97 О ерде ап-ачыкъ нишанелер, (айрыджа) Ибрахимнинъ макъамы бардыр. О ерге кирген эп ниетте олур. Ёлуна кучю еткенлернинъ о эвни хадж этюви – Аллаhнынъ инсанлар узеринде бир акъкъыдыр. Ким инкяр этсе, бильмели ки, Аллаh бутюн алемлерден мустагънийдир.

(Бу ает мусульманларгъа хадж фарз олгъанынынъ делилидир. «Ёлуна кучю еткенлер» – хаджгъа бармакъ имкянына къавушкъанлар демектир ки, бу имкяннынъ ольчюси не олгъаны мевзусында месхеплер чешит фикирдедирлер. Имам Шафийге коре, бу имкян васта ве ёл масрафларыны къаршыламакъ къудрети, имам Мааликке коре, юрьмек ве чалышып къазанмакъ икътидары, имам Эбу Ханифеге коре исе, бу айтылгъанларнынъ эписидир).

98 Де ки: Эй, эхл-и китап! Аллаh япкъанларынъызны корюп тураркен, ничюн Аллаhнынъ аетлерини инкяр этерсинъиз?
99 Де ки: Эй, эхл-и китап! (Акъикъатны) корюп бильгенинъиз алда, ничюн Аллаhнынъ ёлуны къыйыш косьтермеге урунаракъ, му'минлерни Аллаh ёлундан чевирмеге огърашасынъыз? Аллаh япкъанларынъыздан хаберсиз дегильдир.
100 Эй, иман эткенлер! Озьлерине китап берильгенлерден бир топуна уйсанъыз, иманынъыздан сонъ, сизни янъыдан инкярджылыкъкъа ёнельтирлер.
101 Сизге Аллаhнынъ аетлери окъулгъанда, Аллаh Ресулы да аранъызда олгъанда, насыл инкяргъа сапарсынъыз? Эр ким Аллаhкъа багъланса, кесен-кес догъру ёлгъа къоюлгъандыр.
102 Эй, иман эткенлер! Аллаhтан, Онъа ярашкъан шекильде къоркъунъ ве анджакъ мусульманлар оларакъ джан беринъ?

(Тефсирджилерге коре «Аллаhтан, онъа ярашкъан шекильде къоркъмакъ»нынъ манасы мусульманнынъ бутюн барлыгъынен Аллаhныннъ эмирлерини ерине кетирмеге ве ясакъларындан къачынмагъа арекет этювидир. Меселя, Абдуллах б. Месуд (р.а.) аетнинъ бу къысмыны бойле анълаткъан: «Онъа асий олмайып, итаат этмек, нанкорь олмайып, шукюр этмек ве Оны унутмадан, эп хатырда тутмакъ»).

103 Эп бирликте Аллаhнынъ йипине (Ислямгъа) сым-сыкъы япышынъ; парчаланманъ. Аллаhнынъ сизге олгъан ниметини хатырланъыз. Хатырынъыздамы, сиз бир-биринъизге душман кишилер эдинъиз де, О, гонъюллеринъизни бирлештирген эди, ве Онынъ нимети саесинде къардаш кимселер олгъан эдинъиз. Кене сиз бир атеш чукъурынынъ там кенарында олгъанда, о ерден де сизни О къуртаргъан эди. Иште, Аллаh сизге аетлерини бойле анълата ки, догъру ёлны тапарсынъыз.
104 Сизден хайыргъа чагъыргъан, эйиликни эмир этип, феналыкъны мен эткен бир топлулыкъ булунсын. Иште, олар къуртулышкъа иришкенлердир.

(Тефсирджилер бу аетнинъ эмрине коре, мусульманлар арасында эйиликни эмир эткен, феналыкътан узакълаштыргъан бир ичтимаий незарет муэссисесининъ булунувы фарз-ы кифае олгъаныны бильдиргенлер; анджакъ бу вазифедеки кишилер де, вазифенинъ эйи ве акъкъаниетке уйгъун оларакъ ерине кетирилювини теминлейджек базы шартларнынъ олувы кереклигине де ишарет эткенлер).

105 Озьлерине ап-ачыкъ делиллер кельгенден сонъ, парчаланып, давалашкъан киби олманъыз. Иште, булар ичюн буюк бир азап бардыр.
106 Нидже юзьлернинъ агъаргъан, нидже юзьлернинъ де къараргъан кунюни (тюшюнинъ). Энди юзьлери къараргъанларгъа: Инангъанынъыздан сонъ кяфир олдунъызмы? Ойле исе, инкяр эткенинъиз себебинден, татынъыз азапны! (денилир).
107 Юзьлери агъаргъанларгъа кельгенде, олар Аллаhнынъ рахмети ичиндедирлер; о ерде эбедий къаладжакълар.
108 Иште, булар Аллаhнынъ санъа хакъ оларакъ окъугъан аетлеридир. Аллаh ич бир кимсеге акъсызлыкъ этмек истемез.
109 Коклерде ве ерде не бар исе, Аллаhнынъдыр. Ишлер, дёнип-долашып, Аллаhкъа барыр.
110 Сиз, инсанларнынъ эйилиги ичюн ортагъа чыкъарылгъан энъ хайырлы умметсинъиз; эйиликни эмир этер, феналыкътан ред этер ве Аллаhкъа инанырсынъыз. Эхл-и китап да инанса эди, эльбетте бу олар ичюн чокъ яхшы олур эди. (Герчи) араларында иман эткенлер бар; (факъат) чокъу ёлдан чыкъкъанлардыр.

(Бу аетнинъ мусульманларнен багълы ильк къысмы базы алимлерге коре, иджма-ы умметнинъ, Ислям динининъ укюм менбаларындан бири олгъаныны косьтерген делиллердендир).

111 Олар (эхл-и китап) сизге, ынджытувдан башкъа, бир зарар бералмазлар. Сизнен дженклешеджек олсалар, сизге аркъаларыны чевирип къачарлар. Сонъра оларгъа ярдым да этильмез.
112 Олар (еудийлер) не ерде олсалар олсунлар, Аллаhнынъ ахтына ве инсанларнынъ (му'минлернинъ) имаесине сыгъынмагъандже, озьлерине ашшалыкъ (тамгъасы) урулгъандыр; Аллаhнынъ хышымына огърагъанлар ве мискинликке махкюм этильгендирлер. Чюнки, олар Аллаhнынъ аетлерини инкяр эте ве акъсыз ерде пейгъамберлерни ольдюре эдилер. Бу да оларнынъ исьян эткен ве адден ашкъанларындандыр.
113 Эписи бир дегиль; эхл-и китап арасында истикъамет саиби бир топлулыкъ бар ки, гедже саатлырында седждеге къапанаракъ, Аллаhнынъ аетлерини окъурлар.
114 Олар Аллаhкъа ве ахирет кунюне инанырлар; яхшылыкъны эмир этер, яманлыкъны ред этерлер; хайырлы ишлерге чапышырлар. Иште, булар эйи инсанлардандыр.
115 Оларнынъ япкъан ич бир хайырлары акъибетсиз къалдырылмайджакъ. Аллаh такъва саиплерини пек яхшы билир.

(Базы тефсирлерде бу аетнинъ назиль олув себеби бойле анълатыла: Эхл-и китаптан Абдуллах б. Селям ве янындакилер мусульман олгъанынен, еудийлер оларгъа: «Сиз бу динге кирювнен озюнъизге языкъ эттинъиз», киби сёзлер айткъан эдилер. Аллаh Тааля бу аетинен идда этильгеннинъ аксини – оларнынъ къуртулышкъа ириришкенлерини ве керексе оларнынъ, керексе дигер му'минлернинъ япкъан эйиликлерининъ къаршылыкъсыз къалмайджагъыны, къусурсыз адалетинен эр тюрлю хайырлы фаалиетлернинъ мукяфатыны эксиксиз оларакъ, лютф этеджегини ифаде этмекте).

116 Инкяр эткенлер бар я, оларнынъ маллары да, эвлятлары да, Аллаhкъа къаршы озьлерине ич бир файда теминлемейджеклер. Иште, олар джеэннемлидирлер; олар о ерде эбедий къаладжакълар.
117 Оларнынъ, бу дюнья аятында япаяткъан арджламаларынынъ вазиети, озьлерине зулум эткен къавмнынъ экинлерини уруп, ёкъ эткен къавурыджы бир рузгярнынъ вазиети кибидир. Оларгъа Аллаh зулум этмеди; факъат олар озьлерине зулум этмектелер.

(Къавурыджы рузгяр даа ешермекте олгъан экинни насыл якъып-къавурса, оларнынъ дюнья аятында сарф эткен маллары да озьлерине бир эйилик кетирмек бир тарафта турсын, аксине, дюнья ве ахирет аятларынынъ махв олувына себеп олур. Тефсирледрде бу ердеки бенъзетюв ичюн бойле бир такъдир де япылгъан: «... Арджламалар – къавурыджы рузгяр урып, ёкъ эткен экинге бенъзер». Аетте рузгярнынъ сыфаты оларакъ кечкен «сырр» келимеси «чокъ сувукъ» манасындадыр).

118 Эй, иман эткенлер! Сизден олмагъанларны сырдаш тутунманъ. Чюнки, олар сизге яманлыкъ япувдан асла четте турмазлар, эп сыкъынтыгъа тюшкенинъзни истрелер. Акъикъатен, кин ве душманлыкълары агъызларындан (чыкъкъан сёзлеринден) беллидир. Юреклеринде гизлеген (душманлыкълары) исе даа буюктир. Эгер тюшюнип анъласанъыз, аетлеримизни сизге беян этмектемиз.
119 Иште, сиз ойле кимселерсинъиз ки, олар сизни севмегенлери алда, сиз оларны северсинъиз. Сиз бутюн китапларгъа инанырсынъыз; олар исе сизнен расткелишкенде: «Инандыкъ» дерлер; озь башларына къалгъанларында да, сизге олгъан кинлеринден толайы, пармакъларыны тишлерлер. Де ки: Кининъизден (къахр олып) олюнъ! Шубесиз, Аллаh къальплернинъ ичиндекилерни хакъкъы иле бильмектедир.

(Аетнинъ ильк джумлесини базы тефсирджилер бойле ёрумлагъанлар: «Сиз оларны севесинъиз; яни оларнынъ мусульманлар олувларыны истейсинъиз. Чюнки, Ислям эр шейден хайырлыдыр. Албуки, олар сизни севмезлер; яни сизинъ кяфир олгъанынъызны истерлер, кяфир олмакъ исе, эр шейден ямандыр).

120 Сизге бир яхшылыкъ токъунса, бу оларны тасаландырыр; башынъызгъа бир мусибет кельсе, бунъа да севинирлер. Эгер сабыр этсенъиз ве къорчалансанъыз, оларнынъ ийлеси сизге ич бир зарар бермез. Шубесиз, Аллаh оларнынъ япкъанларынынъ чевресини сарып алгъандыр.
121 Хатырынъдамы, сен саба эртеден му'минлерни дженк ерлерине ерлештирмек ичюн аиленъден айрылгъан эдинъ... - Аллаh хакъкъы иле эшитиджи ве билиджидир.
122 О заман аранъыздан эки болюк бозулмагъа юзь туткъан эди. Албуки, Аллаh оларнынъ ярдымджысы эди. Му'минлер ялынъыз Аллаhкъа таянып ишансынлар.

(Ухуд дженкинде Аз. Пейгъамберниниъ сагъ ве соль къанатларгъа ерлештирген Хазредж къабилесинден Селиме огъулларынен Эвс къабилесинден Харисе огъуллары душмангъа къаршылыкъ косьтерювде къоркъакълыкъ ве зайыфлыкъ косьтерген эдилер. Бунынъ киби, булардан 300 адамгъа къоманданлыкъ эткен Ибн Убей: «Озюмизни ве балаларымызны не деп телюкеге сокъайыкъ!», диерек, арткъа чекильген эди).

123 Ант олсун, сизлер кучьсиз олгъанынъыз алда, Аллаh Бедирде сизге ярдым эткен эди. Ойле исе, Аллаhтан сакъынынъыз ки, Онъа шукюр эткен олурсынъыз.
124 О заман сен му'минлерге бойле дей эдинъ: Эндирильген учь бинъ мелекнен Раббинъизнинъ сизге ярдым этюви, сиз ичюн етерли дегильми?
125 Эбет, сиз сабыр этсенъиз ве Аллаhтан сакъынсанъыз, олар (душманларынъыз) аман шу анда узеринъизге кельселер, Раббинъиз нишанлы беш бинъ мелекнен сизге ярдым этер.
126 Аллаh буны сизге ялынъыз бир мужде олсун ве къальплеринъиз бу саеде раатлансын, дие япты. Зафер ялынъыз мутлакъ кучь ве икмет саиби Аллаh къатындадыр.
127-128 Аллаh кяфирлерден бир къысмынынъ тамырыны кессин, я да оларны перишан этсин, бойледже, бозулгъан бир алда дёнип кетсинлер -ки, бу иште сенинъ япаджакъ бир шейинъ ёкътыр- яхут (мусульман олсунлар да) тёвбелерини къабул этсин, я да (исрар этселер) оларгъа азап этсин, дие (Аллаh Бедирде сизге) ярдым этти). Чюнки, олар залымдырлар.

(127-нджи аетте «бир къысмы» дие терджмие этильген «тараф» келимесининъ маналарындан бир къачы «эшраф, лидерлер, къоманданлар»дыр. Бу ерде сёз юрютильген Бедир дженкинде мушриклернинъ бир чокъ илери кельгенлери ольдюрильген я да эсир алынгъан эди).

129 Коклерде ве ерде не бар исе Аллаhнынъдыр. Истегенине багъышлар, истегенине азап берир. Аллаh чокъ багъышлайыджы ве чокъ мерхаметлидир.
130 Эй, иман эткенлер! Къат-къат арттырылгъан оларакъ файыз ашаманъ. Аллаhтан сакъынынъ ки, къуртулушкъа ириширсинъиз.

(Дженаб-ы Хакъ «Бакъара» суресининъ 275, 276 ве 278-нджи аетлеринде алыш-веришни элял эткенини ве фыйызны ясакълагъаныны -буларнынъ айны шейлер олмагъаныны анълатаракъ- ифаде эткен. Бу ерде къат-къат арттыраракъ, файыз емекнинъ ясакъ олгъаны бильдирилюви исе, девирнинъ арап топлумында кениш яйылгъан ве вадесинде оденмеген борджлар акъкъында япылгъан файызджылыкъкъа ишарет этиле).

131 Кяфирлер ичюн азырланылгъан атештен сакъынынъ!
132 Аллаhкъа ве Ресулына итаат этинъ ки, рахметке къавуштырылырсынъыз.
133 Раббинъизнинъ бахшышына ве такъва саиплери ичюн азырланылгъан, кенишлиги коклер ве ер къадар олгъан дженнетке чапышынъ!
134 О такъва саиплери ки, боллукъта да, тарлыкъта да, Аллаh ичюн арджларлар; опькелерини ютарлар ве инсанларны багъышларлар. Аллаh да гузель давранышлы олгъанларны север.
135 Кене олар ки, бир феналыкъ япкъанларында, я да озьлерине зулум эткенлеринде, Аллаhны хатырлап, гунахлары себебинден, аман тёвбе-истигъфар этерлер. Затен, гунахларны Аллаhтан башкъа ким багъышлай билир! Бир де олар, япкъан феналыкъларында биле-биле исрар этмезлер.

(Бу учь аетте Ислям ахлякъынынъ бир хулясасы берильген. 133-нджи аетте Раббимизнинъ бахшышына коклер ве ер кенишлигинде дженнетине къавушмакънынъ, бутюн ахлякъий давранышларымыз ичюн эсас гъае олгъаны; эйиликни бир такъым дюньявий менфаатлар къайгъысынен дегиль де, ялынъыз Аллаhкъа сайгъы ве севги демек олгъан такъва себебинен ве садедже ухревий саадет огърунда япмакъ кереклиги хатырлатылгъан. 134 ве 135-нджи аетлерде исе, Ислямда нумюневий ахлякъ орьнеги олгъан «муттакъий инсан»нынъ эсас ахлякъий джеэтлери сайылгъан «эр алда джумерт олмакъ, опькени енъмек, инсанларны багъышламакъ ве хатасыны коререк къабул этмек ве вазгечмек» киби васыфлар, анджакъ ихтирасларны ве озюни бегенюв дуйгъуларгъа нисбетен урриетине къавушкъан усьтюн рухларнынъ фазилетлеридир).

136 Иште, оларнынъ мукяфаты Рабблери тарафындан багъышланув ве астларындан ирмакълар акъкъан ве ичинде эбедий къаладжакъ дженнетлердир. Бойле амель эткенлернинъ мукяфаты не гузельдир!
137 Сизден эвель нидже (миллетлер акъкъында) иляхий къанунлар келип кечкендир. Онынъ ичюн ер юзюнде кезип долашынъ да, (Аллаhнынъ аетлерини) ялан сайгъанларнынъ акъибети не олгъан, корюнъ!
138 Бу (Къур'ан) бутюн инсанлыкъкъа бир анълатувдыр; такъва саиплери ичюн де, бир хидает ве бир огюттир.
139 Ирадесизлик косьтерменъ, гъамгъа къапылманъ. Эгер инангъан олсанъыз, сиз усьтюн чыкъаджакъсынъыз.

(Бу ает мусульманларнынъ Ухуд дженкинде огърагъан кечиджи мувафакъиетсизликлеринден себеп, умютсизликке къапылмамалары кереклигини оларгъа анълатмакъта ве мусульманларгъа кучьлю бир имангъа саип олмакънынъ берген къувет ве къарарлылыкъ саесинде нидже заферлерге къавушмакънынъ мумкюн олгъаныны мужделемекте).

140 Эгер сиз (Ухудда) бир аджджыгъа огърагъан олсанъыз, (Бедирде де душманынъыз олгъан) о къавм да, бойле бир аджджыгъа огърагъандыр. О куньлерни биз инсанлар арасында текрарлап турармыз (заферни базан бир топлумгъа, базан обир топлумгъа насип этермиз). Та ки, Аллаh иман эткенлерни ортагъа чыкъарсын ве аранъыздан шаатлар эдинсин. Аллаh залымларни севмез.

(Бу ерде «ортагъа чыкъарсын» шеклинде терджиме этильген аеттеки «ли-йа'леме» келимеси ичюн «Аллаhнынъ ильм-и эзелийсинде бар олгъан бильгини вакъиа иле ачыкъ-айдын ортагъа къоювы» я да «му'минни мунафыкътан айырды этмек укмини берюви» шеклинде тефсир япылгъан. Бу себепнен, «шеитлер» манасындаки «шухедаа» келимеси бу ерде «шеитлер» дие терджиме этильген).

141 Бир де (бойледже) Аллаh иман эткенлерни гунахларындан темизлемек, кяфирлерни эляк этмек истер.
142 Ёкъса, Аллаh аранъыздан джихад эткенлерни белли этмеден, сабыр эткенлерни ортагъа чыкъармадан, дженнетке киреджексинъиз беллединъизми?
143 Ант олсун ки, сиз олюмнен козь-козьге кельмеден эвель, оны истер эдинъиз. Иште, шимди оны къаршынъызда корьдюнъиз.

(Бу аетте Бедир дженкине къатылгъан Бедир шеитлерининъ фазилетлерине сукълангъан ве Аз. Пейгъамбернинъ Мединеде къалып, душмангъа о ерде къаршы турмакънынъ уйгъун олгъаны фикрине нисбетен Ухудда дженклешмекни истеген сахабилерге хытап этильгени бильдириле).

144 Муhаммед анджакъ бир пейгъамбердир. Ондан эвель де пейгъамберлер келип-кечкен эдилер. Шимди о ольсе я да ольдюрильсе, арткъа (эски дининъизге) къайтаджакъсынъызмы? Ким (бойле) арткъа къайтса, Аллаhкъа ич бир шекильде зарар берип оламайджакъ. Аллаh шукюр эткенлерни мукяфатландыраджакъ.

(Ухуд дженкинде Абдуллах б. Къамиэ адында бир мушрик аткъан ташнен Ресулуллах (с.а.)нынъ тишы къырылгъан, юзю яралангъан эди. Бу душман аскерининъ: «Муhаммедни ольдюрдим», дегенини эшиткен бириси: «Муhаммед ольдюрильди!», дие багъырмагъа башлай, бу ялан хабер мусульманлар арасында яйыла, аскер телюкеге къапыла. Аз. Пейгъамбер исе: «Бу ердем! Бу ерге келинъ!», дие багъыра. Этрафыны саргъан якын отуз адамлыкъ бир топ оны йигитче къорчалай. Иште, юкъарыдаки ает даркъатылгъан ялан хабер узерине къызгъынлашкъан мусульманларны тенкъит этмекте; Аз. Муhаммеднинъ фаний, Ислямнынъ исе бакъий олгъаныны; бу себепле о ольсе биле, мусульманларнынъ буны сукюнетнен къаршылап, динлеринде себат этювлери кереклиги хатырлатылмакъта).

145 Ич бир кимсе ёкъ ки, олюми Аллаhнынъ изнине багълы олмасын. (Олюм), белли бир муддетке коре язылгъандыр. Эр ким дюнья ниметини истесе, озюне ондан берирмиз; ким де ахирет савабыны истесе, онъа да бундан берирмиз. Биз шукюр эткенлерни мукяфатландыраджакъмыз.
146 Нидже пейгъамберлер бар эди ки, янында бир чокъ Аллаh эрлери олгъаны алда, дженклештилер де, булар Аллаh ёлунда башларына кельгенлерден толайы, ирадесизлик ве зайыфлыкъ косьтермедилер, боюн эгмедилер. Аллаh сабыр эткенлерни север.
147 Оларнынъ сёзлери садедже бойле демектен ибарет эди: «Эй, Раббимиз! Гунахларымызны ве ишимиздеки адден ашувымызны багъышла; аякъларымызны (ёлунъда) сабит къыл; кяфирлер топлулыгъана къаршы бизни музаффер эйле!
148 Аллаh да оларгъа дюнья ниметини ве (даа да муими) ахирет савабынынъ гузеллигини берди. Аллаh эйи даврангъанларны север.
149 Эй, иман эткенлер! Эгер кяфирлерге уйсанъыз, кериге (эски дининъизге) дёндюрилир де, зараргъа огърагъанларнынъ вазиетине тюшерсинъиз.

(Ухуд дженкинде «Муhаммед ольдюрильди!» шеклиндеки ялан хабернинъ даркъалувы узерине, бу фырсатны къачырмагъан мунафыкълар, Ислям аскерлерине: «Эски дининъизге ве достларынъызгъа дёнюнъиз. Муhаммед пейгъамбер олса, ольдюрилир эдими?» шеклинде къонушмагъа башлагъан эдилер. Иште, бу ает эр заман ве эр топлум ичинде булуна бильген мунафыкъларнынъ бу киби бозгъунджы сёзлерине нисбетен мусульманларны тенбиелемекте).

150 Албкуи, сизинъ мевлянъыз Аллаhтыр ве О, ярдымджыларнынъ энъ хайырлысыдыр.
151 Аллаhнынъ, акъкъында ич бир делиль эндирмеген шейлерни, Онъа ортакъ къошкъанлары себебинен, кяфирлернинъ къальплерине якъында къоркъу къояджакъмыз. Бараджакъ ерлери де джеэннемдир. Залымларнынъ бараджакъ ери не фенадыр!

(Бу ает Аллаhкъа инанмакънынъ берген маневий кучюнден махрум олгъанларнынъ юреклерини къыскъа вакъытта къоркъу сараджагъыны ифаде этмекте. Бу аетлерде тильге алынгъан Ухуд дженкинде бир муддет мусульманларнынъ чокъу телюкеге къапылып, дагъылувларына рагъмен, мушриклер муим бир нетидже эльде этмеден, чекилип кеткен эдилер. Атта кетеяткъанларында бираз кери дёнюп, мусульманларнынъ ишини битирмекни тюшюнген эдилер, анджакъ дёнюв джесаретини косьтермедилер, бутюнлей енъильмеген вазиетни сакъламакъ истеген эдилер).

152 Сиз Аллаhнынъ изнинен, душманларынъызны ольдюргенде, Аллаh сизге берген вадесини ерине кетирди. Ниает, ойле бир ан кельди ки, Аллаh арзулагъанынъызны (гъалебени) сизге косьтергенден сонъ, зайыфлыкъкъа огърадынъыз; (Пейгъамбернинъ берген) эмири узеринде тартышмагъа башладынъыз ве асий олдунъыз. Дюньяны истегенинъиз де бар эди, ахиретни исегенинъиз де бар эди. Сонъра Аллаh, денъемек ичюн, сизни олардан (оларны магълюп этювден) четлетти. Ве ант олсун, сизни багъышлады. Затен, Аллаh му'минлерге нисбетен чокъ лютфлидир.
153 О заман Пейгъамбер артынъыздан сизни чагъыргъаны алда, сиз токътамадан, (дженк мейданындан) узакълаша, ич кимсеге дёнюп бакъмай эдинъиз. (Аллаh) сизге кедер усьтюне кедер берди ки, бундан толайы, истер элинъизден кеткенге, истер башынъызгъа кельгенлерге кедерленмейсинъиз. Аллаh япкъанларынъыздан хабердардыр.
154 Сонъра о кедернинъ артындан Аллаh сизге бир ишанч эндирди ки, (бу ишанч ёл ачкъан) юкъусырав алы бир къысмынъызны къаплай эди. Озь джанларынынъ къайгъысына тюшкен бир топу да, Аллаhкъа къаршы акъсыз ерде, джахилие девриндекине бенъзеген, тюшюнджелерге къапыла эдилер, «Бу иштен бизге не!», дей эдилер. Де ки: Иш (зафер, ярдым, эр шейнинъ къарары ве эмири) бутюнлей Аллаhкъа аиттир. Олар санъа анълатып оламагъанларыны ичлеринде гизлемектелер. «Бу иштен бизге бир шей олса эди, бу ерде ольдюрильмез эдик», дейлер. бойле де: Эвлеринъизде къалгъан олса эдинъиз биле, ольдюрилюви такъдир этильгенлер, ольдюрилип, тюшеджек ерлерине озь-озьликлеринден чыкъып кетер эдилер. Аллаh ичинъиздикелерни ёкъламакъ ве къальплеринъиздекилерни темизлемек ичюн (бойле япты). Аллаh ичинъизде не бар исе, эписини билир.

(Ухуд дженкинде душман сайысы ве силясынен мусульманлардан къат-къат зияде эди. Факъат зафер де, магълубиет де Аллаhнынъ элинде олгъаны ичюн мусульманларнынъ узерине бир эминлик дуйгъусы эндирильди. Бу себептен, базы мусульманлар юкъламагъа яткъан эдилер.
Абдуллах б. Мес'уд: «Дженктеки юкъу алынынъ Аллаhтан, намаздакининъки исе, шейтандан» олгъаныны айта.
Эбу Талха: «Ухуд куню мен де узерлерине юкъу чоккенлер арасында эдим. Ойле ки, къылычым дефаларджа элимден тюшти; алдым, кене тюшти, алдым, кене тюшти...», дей.
Тефсирджилерге коре, бу аетте баас этильген экинджи топ инсанлар мунафыкълардыр. Мунафыкъларнынъ бу ердеки ифаделери: «Бизге бундан бир файда, бир пай бармы!», «Бизим элимизден не келир!», «Тедбир меселесинде бизим фикирлеримиз алындымы!», киби маналарнен анълатылгъан).

155 (Ухудда) эки орду къаршылашкъан куню, сизни ташлап кеткенлерни ильк япкъан базы хаталар себебинден, шейтан (ерлеринден) тайдыргъан эди. Кене де Аллаh оларны афу этти. Чюнки, Аллаh чокъ багъышлайыджыдыр, халимдир.
156 Эй, иман эткенлер! Сизлер инкяр эткенлер ве ер юзюнде сеферге чыкъкъан я да дженклешкен къардашлары акъкъында: «Эгер бизим янымызда къалгъанларында ольмез, ольдюрильмез эдилер», дегенлер киби олманъ. Аллаh бу къанаатны оларнынъ юреклерине (гъайып эткен якъынлары ичюн чаресиз) бир асрет (ярасы) оларакъ къойды. Джанны берген де, аладжакъ да, Аллаhтыр. Аллаh япкъанларынъызны хакъкъы иле корер.
157 Эгер Аллаh ёлунда ольдюрильсенъиз я да ольсенъиз, шуны билинъ ки, Аллаhнынъ магъфирети ве рахмети оларнынъ топлагъан бутюн шейлеринден даа хайырлыдыр.
158 Ант олсун, ольсенъиз де, ольдюрильсенъиз де, Аллаhнныъ узурында топланаджакъсынъыз.
159 О вакъытта Аллаhтан бир рахмет иле оларгъа муляйим даврандынъ! Эгер сен къаба, къатты юрекли олса эдинъ, ич шубесиз, этрафынъдан даркъап кетер эдилер. Шу алда оларны афу эт; багъышланувлары ичюн дуа эт; иш акъкъында оларнен акъыл таныш. Къарарыны берген заманынъ да, ялынъыз Аллаhкъа таянып ишан. Чюнки, Аллаh Онъа таянып ишангъанларны север.

(Шуураа (мушавере, акъыл танышув) принципининъ Ислямиетте муим бир ери олгъаны аетте ачыкъ ифаде этильген. Анджакъ, шуураанынъ даиреси, шекли ве багълайыджылыкъ кучю мевзуларында Ислям алимлерине коре чешит фикирлер илери сюрюльген).

160 Аллаh сизге ярдым этсе, артыкъ сизге усьтюн келеджек ич кимсе ёкътыр. Эгер сизни быракъса, ондан сонъ сизге ким ярдым этер? Му'минлер ялынъыз Аллаhкъа ишанып таянмалылар.
161 Бир пейгъамберге эманетке хыянет ярашмаз. Ким эманетке (девлет малына) хыянет этсе, къыямет куню хаинлик эткен шейнинъ гунахы бойнуна асылы алда келир. Сонъра эр кеске -асла акъсызлыкъкъа огъратылмадан- къазангъаны тамамынен берилир.

(Бедир дженкинде эльге кечирильген гъаниметлернинъ такъсиматы сырасында гъайып олгъан бир эшья ичюн мунафыкъларнынъ: «Эр алда Муhаммед алгъандыр», деювлери узерине бу аетнинъ назиль олгъаны ривает этиле. Ухуд дженкинде Аз. Пейгъамбернинъ стратегик бир нокътагъа ерлештирген окъчыларынынъ Ислям ордусынынъ гъалебени къазанаджагъы ишарети узерине, Аз. Пейгъамбер тарафындан: «Эр кеснинъ алгъан гъанимети озюнинъки оладжакъ», киби бир сёз айткъаныны зан этерек, вазифелерини терк этювлери узерине, оларнынъ бу зан этювни ред этмек ичюн эндирильгени де ривает этиле).

162 Аллаhнынъ хошнутлыгъыны козеткеннен Аллаhнынъ хышымына огърагъан ич бир олурмы? Экинджисининъ ери джеэннемдир. Джеэннем исе, не фена бир барыладжакъ нокътадыр.
163 Олар Аллаh къатында дередже-дереджедирлер. Аллаh оларнынъ япкъанларыны корьмекте.
164 Ант олсун ки, араларындан озьлерине Аллаhнынъ аетилерини окъугъан, (феналыкълардан ве инкярдан) озьлерини темизлеген, озьлерине Китап ве икметни огреткен бир Пейгъамбер ёллавнен Аллаh му'минлерге буюк бир лютфте булунгъан. Албуки, даа эвель олар ап-ачыкъ бир сапыкълыкъта эдилер.
165 (Бедирде) эки къатыны (душманынъызнынъ) башына кетирген бир мусебетинъиз, (Ухудда) озь башынъызгъа кельгени ичюнми: «Бу насыл ола!», дединъиз. Де ки: О озь къусурынъыздандыр. Шубесиз, Аллаhнынъ эр шейге кучю етер.

(Бедирде мусульманлар мушриклерден етмиш аскер ольдюрген, етмиш адамны да эсир алгъан эдилер. Ухудда исе, етмиш шеит бердилер. Аетте кечкен «мусибет»нен бунъа ишарет этильмекте. Ве бу, окъчыларнынъ Аллаh Ресулынынъ эмрини тутмагъанларындан себеп, башларына кельгени ифаде этильмекте).

166-167 Эки тараф къаршылашкъан куню сизинъ башынъызгъа кельгенлер, анджакъ Аллаhнынъ истегинен олгъандыр ки, бу да му'минлерни айырды этюви ве мунафыкъларны ортагъа чыкъарыву ичюн эди. Буларгъа: «Келинъ, Аллаh ёлунда дженклешинъ; я да мудафаа япынъ», денильген вакъытта: «Дженклешмеге бильсек эди, эльбетте, сизинъ пешинъизден барыр эдик», дедилер. Олар о куню имандан зияде кяфирликке якъын эдилер. Агъызларынен юреклеринде олмагъанны сёйлей эдилер. Албуки, Аллаh оларнынъ ичлеринде гизлегенлерини даа эйи билир.
168 (Эвлеринде) отурып да, къардашлары акъкъында: «Бизге уйса эдилер, ольдюрильмез эдилер», дегенлерге: «Эгер догъру сёзлю инсанлар исенъиз, джанларынъызны олюмден къуртарынъ бакъайыкъ!», де.
169-170 Аллаh ёлунда ольдюрильгенлерни сакъын олю сайманъ, аксине, олар тиридирлер; Аллаhнынъ лютф ве кереминден озьлерине бергенлеринен севинчли бир алда, Рабблери янында рызыкларгъа наиль олмакъталар. Артларындан келеджек ве аля озьлерине къатылмагъан шеит къардашларына да, ич бир кедер ве къоркъу олмагъаны муждесининъ севинчини дуймакъталар.
171 Олар Аллаhтан кельген нимет ве керемнинъ; Аллаh му'минлернинъ эджрини зая этмейджеги муджизесининъ севинчи ичинделер.
172 Яралагъандан сонъ, кене Аллаhнынъ ве Пейгъамбернинъ чагъырувына уйгъанлар, (айрыджы) буларнынъ араларындан эйилик япкъанлар ве такъва саиби олгъанлар ичюн пек буюк бир мукяфат бар.
173 Бир къысым инсанлар му'минлерге: «Душманларынъыз олгъан инсанлар сизге къаршы аскер топладылар; олардан аман сакъынынъ!», дегенлеринде, бу оларнынъ иманларыны бир къат даа арттырды ве: «Аллаh бизге кяфи. О не гузель векильдир!», дедилер.

(Риваетке коре, Ухуд дженкинде мусульманлар бир муддет бозулгъан сонъ, текрар топланувлары узерине муим бир нетиджеге иришип оламагъан душман ордусынынъ къоманданы Эбу Суфьян дженк мейданыны терк этеркен, Аз. Пейгъамберге: «Эй, Муhаммед! Келеджек сене Бедир мейданында сеннен текрар къаршылашаджакъмыз!», техдидини савургъан; Аз. Пейгъамбер де: «Иншааллаh!», деген эди. Келеси йылы Эбу Суфьяннынъ бойле бир азырлыкъ корьгени хабери Мединеге кельгенинен, Аз. Пейгъамбер бир суварий бирлигинен душманны къаршыламагъа чыкъкъан эди. Иште, юкъарыдаки ает душман тарафындан кельген бу хабер къаршысында мусульманларнынъ азми ве къарарлылыгъыны, оларнынъ юксек маневий кучюни такъдир ве ифаде этмекте).

174 Бунынъ узерине, озьлерине ич бир яманлыкъ токъунмадан, Аллаhнынъ нимети ве кереми иле кери кельдилер. Бойледже, Аллаhнынъ ризасына уйдылар. Аллаh буюк керем саибидир.

(Аз. Пейгъамбернинъ къоманданлыгъындаки бирлик Эбу Суфьяннен бир йыл эвель сёйлешильген ерде оларны бир афта къадар бекледи; анджакъ бир мыкъдар аскернен ёлгъа чыкъкъан Эбу Суфьяннынъ дженклешювден къоркъаракъ, арткъа къайткъаны узерине, мусульманлар да, кярлы алыш-веришлер япаракъ, текрар Мединеге кельдилер).

175 Иште, о шейтан анджакъ озь достларыны къоркъузыр. Шу алда, эгер иман эткен кимселер исенъиз, олардан къоркъманы, менден къоркъунъ.

(«Иште, о шейтан сизни озь достларындан къоркъузмакъта» шеклинде мана бермек де мумкюн. Акъикъатен, базы тефсирджилер бу ерде меккелилернинъ Мединедеки мусульманларны урькютюви ичюн тешвикъ япмакъ узьре ёллагъан Нуайм исимли адамгъа ишарет этильгенини бильдирелер).

176 (Ресулым) Инкярда ярышкъанлар санъа къайгъы бермесин, чюнки, олар Аллаhкъа ич бир зарар бералмазлар. Аллаh оларгъа ахиреттен бир насип бермемек истемекте. Олар ичюн чокъ буюк бир азап бар.
177 Шу ери акъикъат ки, иманны берип, инкярны алгъанлар Аллаhкъа ич бир зарар бералмазлар. Олар ичюн элемли бир азап бар.
178 Инкяр эткенлер санмасынлар ки, озьлерине мухлет бермемемиз олар ичюн даа хайырлыдыр. Оларгъа ялынъыз гунахларыны арттырувлары ичюн фырсат бермектемиз. Олар ичюн алчалтыджы бир азап бар.
179 Аллаh му'минлерни (шу) булунгъан вазиетинъизде быракъаджакъ дегиль; сонъунда писни темизден айыраджакъ. Бунынънен берабер, Аллаh сизге гъайбны да бильдиреджек дегиль. Факъат Аллаh эльчилеринден тилегенини айырды этер. О алда, Аллаhкъа ве пейгъамберлерине иман этинъ. Эгер иман этсенъиз, такъва саиби олсанъыз, сиз ичюн де чокъ буюк бир эджир бар.

(Тефсирлерде бу аетнинъ: «Эй, Муhаммед! Бизлерге кимлернинъ иман этип, кимлернинъ этмегенини бильдир», деген кяфирлерге джевап олгъаны бильдириле).

180 Аллаhнынъ кереминден озьлерине бергенлерини (нафакъада) хасислик косьтергенлер, санмасынлар ки, о озьлери ичюн хайырлыдыр; аксине, бу олар ичюн пек фенадыр. Хасислик эткен шейлери де къыямет кунюнде боюнларына сарыладжакъ. Коклернинъ ве ернинъ мирасы Аллаhнынъдыр. Аллаh бутюн япкъанларынъыздан хабердардыр.

(Аеттеки «мирас» келимеси тефсирлерде эсасен бойле анълатылгъан: Коклерде ве ерде не бар исе, эписи Аллаhнынъ мулькюдир. Ондан файдалангъанлар эп Онынъ мулькюни бир-биринден девир алмакъталар; о алда, Аллаhнынъ мулькюнде хасислик япувлары не къадар янълыш! Бир кунь эр кес оледжек ве малик олгъан шейлери узериндеки мулькиетини гъайып этеджек; албуки, Аллаh бакъийдир, мульк кене Онынъдыр).

181 «Акъикъатен, Аллаh факъыр, биз исе зенгинмиз», дегенлернинъ сёзюни, ант олсун ки, Аллаh эшиткендир. Оларнынъ (бу) дегенлерини акъсыз ерде пейгъамберлерни ольдюрювлеринен бирликте язаджакъмыз ве дейджекмиз ки: Татынъыз о якъыджы азапны!

(Еудийлернинъ бу алчалтыджы ифаделерининъ, пейгъамберлерни ольдюрюв гунахы иле бир корюлюви, бир тарафтан, бу сёзлерни сёйлемекнинъ буюк гунах сайылгъаныны, дигер тарафтан да, оларнынъ ильк гунахынынъ бундан ибарет олмагъаныны, даа эвель де пейгъамберлернинъ джанларыны къыйгъанларыны косьтермектедир).

182 Бу – дюньяда олгъанда, озь эллеринъизнен япкъанларынъызнынъ къаршылыгъыдыр. Ёкъса, Аллаh къулларына зулум этмез.
183 «Догърусы, Аллаh бизге, (коктен энген) атешнинъ ашайджакъ (якъып къор этеджек) бир къурбан кетирмегендже, ич бир пейгъамберге инанмамамызны эмир этти», дегенлерге бойле де: Сизге менден эвель муджизелернен, (айрыджа) дедигинъиз (муджизе)нен нидже пейгъамберлер кельди. Эгер догъру инсанлар исенъиз, я оларны ничюн ольдюрдинъиз?

(Базы тефсирлерде накъл этильген бир риваетке коре, Мединедеки еудийлернинъ мусульман олмамакъ ичюн мана оларакъ илери сюрген бу алельхусус муджизе шарты Аз. Исанынъ рисалетинен ортадан къалкъкъан).

184 (Ресулым!) Эгер сени яланджылыкъта къабаатласалар, (ятсырама); керчектен сенден эвель ап-ачыкъ муджизелер, саифелер ве айдынлатыджы китап кетирген нидже пейгъамберлер де яланджылыкъта къабаатландылар.
185 Эр бир джанлы олюмни татаджакъ. Ве, анджакъ, къыямет куню япкъанларынъызнынъ къаршылыгъы сизге тамамынен бериледжек. Ким джеэннемден узакълаштырылып, дженнетке къоюлса, о акъикъатен къуртулышкъа ириришкендир. Бу дюнья аяты исе, алдатыджы менфааттан башкъа бир шей дегиль.
186 Ант олсун ки, малларынъыз ве джанларынъыз меселесинде имтиангъа чекиледжексинъиз; сизден эвель озьлерине китап берильгенлерден ве мушриклерден бир чокъ кедерли сёзлер эшитеджексинъиз. Эгер сабыр этсенъиз ве такъва косьтерсенъиз, мытлакъа бу, (япыладжакъ) ишлернинъ энъ дегерлисидир.
187 Аллаh озьлерине китап берильгенлернден: «Оны мытлакъа инсанларгъа анълатаджакъсынъыз, оны гизлемейджексинъиз», диерек сёз алгъан эди. Олар исе, буны къулакъкъа алмадылар, оны аз бир уджретке денъиштилер. Япкъан алыш-веришлери не къадар фена!
188 Санма ки, япкъанларына севинген, япмагъанларынен макътанылмакъ истегенлер, эбет, санма ки, олар азаптан къуртуладжакълар. Олар ичюн элем бериджи бир азап бар.
189 Коклернинъ ве ернинъ укюмранлыгъы Аллаhнынъдыр. Аллаhнынъ эр шейге кучю етер.
190 Коклернинъ ве ернинъ яратылувында, гедженен куньдюзнинъ бири-бири артындан келип-кетювинде, акъылы еринде олгъанлар ичюн, акъикъатен ачыкъ ибретлер бар.
191 Олар аякъта олгъанда, отургъанда, янбашлап яткъанда (эр вакъыт) Аллаhны анъарлар, коклернинъ ве ернинъ яратылувы акъкъында терен-терен тюшюнирлер (ве бойле дерлер:) Раббимиз! Сен буны бошуна яратмадынъ. Сени тесбих этермиз. Бизни джеэннем азабындан къорчала!

(Аллаh Тааля 190-нджи аетте коклернинъ ве ернинъ яратылувынен гедже ве куньдюзнинъ денъишювини, бир башкъа демекле, мекян ве заманнынъ иляхий къудретке делялетини акъылы еринде олгъанларнынъ ибрет назарына быракъкъан ве, бойледже, бизден барлыкънынъ акъикъий бильгисине къавушмагъа арекет этювимизни, айрыджа бир ифаденен истегенден сонъ; 191-нджи аетте бу арекетни косьтергенлернинъ Аллаhнынъ усьтюн къудретининъ ве акърансыз санатынынъ эсерлерини идрак этювлери нетиджесинде, Онъа терен бир сайгъынен ёнелювлерининъ къачынылмаз олгъаныны ортагъа къоймакъта).

192 Эй, Раббимиз! Догърусы, сен кимни джеэннемге къойсанъ, артыкъ оны резиль эткендирсинъ. залымларнынъ ич бир ярдымджылары ёкътыр.
193 Эй, Раббимиз! Акъикъат шу ки, биз: «Раббинъизге инанынъыз!», дие имангъа чагъыргъан бир даветчини (Пейгъамберни, Къур'анны) эшиттик, аман иман эттик. Артыкъ бизим гунахларымызны багъышла, феналыкъларымызны орьт, рухымызны эйилернен берабер ал, эй, Раббимиз!
194 Раббимиз! Бизге пейгъамберлернинъ вастасынен ваде эткенлеринъни де икрам эт ве къыямет кунюнде бизни резиль-русвай этме; шубесиз, сен ваденъден къайтмазсынъ!
195 Бунынъ узерине, Рабблери оларнынъ дуаларыны къабул этти. (Деди ки:) Мен эркек олсун, къадын олсун -ки, эп бир-биринъизденсинъиз- аранъыздан, чалышкъан ич бир кимсенинъ япкъаныны бошуна чыкъармайджам. Олар ки, иджрет эттилер, юртларындан чыкъарылдылар, меним ёлумда эзиетке огърадылар, дженклештилер ве ольдюрильдилер; ант олсун, мен де оларнынъ феналыкъларыны орьтеджем ве оларны алтларындан ирмакълар акъкъан дженнетлерге къояджам. Бу мукяфат Аллаh тарафындандыр. Аллаh; къаршылыкънынъ гузели Онынъ къатындадыр.
196 Инкярджыларнынъ (ферах ичинде) дияр-дияр долашувы сакъын сени алдатмасын!

(Базы му'минлернинъ мушриклерни кениш маддий имкянлар ичинде корювлери себебинен: «Корьгенимизге бакъылса, Аллаhнынъ душманлары узур ичинде, биз исе, сыкъынтыдамыз», деювлери, бу аетнинъ энгенине себеп оларакъ косьтерильген. Эльбетте ки, бу ве онъа бенъзеген тенбиелернен Аз. Пейгъамбернинъ шахысында бутюн му'минлерге сесленильмекте).

197 Азачыкъ бир менфааттыр о. Сонъра оларнныъ бараджакъ ерлери джеэннемдир. О не фена барыладжакъ ердир!
198 Факъат Рабблерине къаршы келювден сакъынгъанлар ичюн Аллаh тарафындан бир икрам оларакъ алтларындан ирмакълар акъкъан, эбедий оларакъ къаладжакъ дженнетлери бардыр. Эйи инсанлар ичюн Аллаh къатындаки (ниметлер) даа хайырлыдыр.
199 Эхл-и китаптан ойлелери бар ки, Аллаhкъа, эм сизге эндирильгенге, эм де озьлерине эндирильгенге там бир самимиетликнен ве Аллаhкъа боюн эгерек, иман этерлер. Аллаhнынъ аетлерини аз бир парагъа сатмазлар. Иште, олар ичюн Рабблери къатында эджирлери бар. Шубесиз, Аллаhнынъ эсабы чабиктир.
200 Эй, иман эткенлер! Сабыр этинъ; (душман къаршысында) себат косьтеринъ; (джихад ичюн) азырлыкълы ве ачыкъкозь олунъ ве Аллаhтан къоркъунъ ки, мувафакъиетке ирише билирсинъиз.