Сура 37: эс-СААФФААТ

Адыны, саф туткъан мелеклерге ишарет эткен ильки аеттен алгъан ве кяинаттаки кучьлерден сёз эткен бу суре Меккеде энген, 182 аеттир. Ильки учь аетте саф туткъан мелеклерге, булутларны ёнельткен ве идаре эткен кучьке, зикр эткен тильге яхут инсангъа емин этилерек, Аллаhнынъ бир олгъаны акъикъаты ортагъа къоюлгъан.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1-4 Саф-саф тизильгенлерге, топлап сюргенлерге, зикр окъугъанларгъа емин этерим ки, иляхынъыз бирдир.

(Бу ерде «саф-саф тизильгенлер, топлап сюргенлер ве зикр окъугъанлар»нынъ мелеклер олгъаны айтылгъан. Айрыджа, буларнынъ кок джисимлери, рухлар, мукъаддес джеверлер, Къур'ан аетлери, алимлер ве гъазийлер олгъаныны сейлегенлер де бар).

5 О, эм коклернинъ, ернинъ ве экиси арасындакилернинъ Рабби, эм де шаркъларнынъ Раббидир.

(Йыл боюнджа кунеш фаркълы ерлерден догъгъаны ичюн «шаркълар» денильген).

6 Биз якъын кокни, бир сюснен, йылдызларнен сюследик.
7 Ве (кок юзюни) итааттан чыкъкъан эр шейтандан къорчаладыкъ.
8 Олар, артыкъ меле-и а'ляагъа (юдже топлулыкъкъа) къулакъ асалмазлар. Эр тарафтан таш боранына тутулырлар.
9 Къувулып атылырлар. Ве олар ичюн девамлы бир азап бардыр.
10 Анджакъ (мелеклернинъ къонушувларындан) бир сёз алгъан олса, оны да делип кечкен бир парлакъ ышыкъ такъип этер.
11 Шимди сора олардан! Яратув нокътаи назарындан, олар даа зормы, ёкъса бизим яраткъан (инсанлар)ымызмы? Шубесиз, биз озьлерини япышкъакъ бир чамурдан яраттыкъ.
12 Ёкъ, сен шашмакътасынъ. Албуки, олар алай этмектелер.
13 Озьлерине огют берильген вакъытта огют алмазлар.
14 Бир муджизе корселер, алай этерлер.
15 Бу, анджакъ ачыкъ бир тылсымдыр, дерлер

(Бу сёзни айнынъ экиге болюнюви муджизеси олгъан вакъытта сёйлеген эдилер).

16 «Акъикъатен биз ольген, топракъ ве кемик олгъан вакътымызда тирильтиледжекмизми?».
17 Ильк аталарымыз да (тирильтиледжек)ми?».
18 Де ки: Эбет, эм де хор ве хакъир оларакъ (тирильтиледжексинъиз).
19 О (тирильтюв) къоркъунч бир сестен ибарет оладжакъ, о анда оларнынъ козьлери ачылып, этрафкъа бакъаджакълар.

(Бу ердеки къоркъунч сес Суургъа экинджи кере уфюрилиштир).

20 (Вазиетни корьген кяфирлер:) Эй-вах бизге! Бу джеза кунюдир, дерлер.
21 Иште, бу, яланлаламыш олдыгъынъыз укюм кунюдир.
22-24 (Аллаh мелеклерине эмир этер:) залымларны, оларнынъ айны ёлдаки аркъадашларыны ве Аллаhтан башкъа табынгъан путларыны топланъ. Оларгъа джеэннемнинъ ёлуны костеринъ. Оларны тутукъланъ, чюнки олар соргъугъа чекиледжеклер.
25 Сизге не олды ки, бир-биринъизге ярдым этмейсинъиз?
26 Эбет, олар о куню зиллетнен боюн эгеджеклер.
27 (Иште, бу вазиетке тюшкен вакъытларында) олардан бир къысмы дигерлерине ёнелир, бир бирилерини месулиетли тутмагъа арекет этерлер.
28 (Уйгъанлар, уйгъан адамларына:) Сиз бизге сагъдан келир эдинъиз (догърулардан корюне эдинъиз) дерлер.
29-30 (О бирлери де:) «Аксине, дерлер, сиз инангъан кимселер дегиль эдинъиз. Бизим сизге зорлайджакъ бир кучюмиз ёкъ. Факъат сиз озюнъиз ёлдан азгъан бир топлум эдинъиз».
31 «Шунынъ ичюн Раббимизнинъ укми бизге хакъ олды. Биз (хакъ эткен джезамызны) мытлакъа татаджакъмыз».
32 «Биз сизни ёлдан аздырдыкъ. Чюнки, озюмиз де ёлдан азгъан эдик».
33 Шубесиз, о куню олар азапта берабердирлер.
34 Иште, биз сучлуларгъа бойле япармыз.
35 Чюнки оларгъа: Аллаhтан башкъа танъры ёкътыр, денильген вакъытта, кибрнен тиреле эдилер.
36 «Меджнун бир шаир ичюн биз танърыларымызны быракъаджакъмызмы?», дер эдилер.

(Кяфирлернинъ «меджнун, шаир» деген затлары Аз.Муhаммед эди. Онъа уйып, путларны быракъмакъ озьлерине агъыр кельгени ичюн, бойле дей эдилер).

37 Ёкъ! О, акъикъатны кетирди ве пейгъамберлерни де догърулады.
38 Шубесиз, сиз аджджы азапны татаджакъсынъыз.
39 Чекеджек джезанъыз япаяткъанынъыздан башкъа бир шейнинъ джезасы дегиль.
40 (Бу азаптан) анджакъ Аллаhнынъ халис къуллары истисна этиледжек.
41-44 Булар ичюн билинген бир рызыкъ, чешит мейвалар бар. Наим дженнетлеринде къаршылыкълы курсилер узерине къурулгъан алда оларгъа икрам этилир.
45 Оларгъа чокъракътан (толдурылгъан) къаделер долаштырылыр.
46 Шеффафтыр, ичкенлерге лезет берир.
47 О ичкиде не серсемлетюв бардыр, не де онынънен саргъош олурлар.
48 Янларында, гузель бакъышларыны ялынъыз оларгъа багъышлагъан, ири козьлю зевджелер бардыр.
49 Олар, кунь юзю корьмеген йымырта киби бем-беяздыр.
50 Иште, о вакъытта бир-бирилерине дёнерек, (дюньядаки алларыны) сорайджакълар.
51 Араларындан бири: «Меним бир аркъадашым бар эди», дер.

(Риваетке коре, бу затнынъ аркъадашы, ольгенден сонъ тирильмекни инкяр эткен бириси эди. Базы тефсирджилерге коре, бу аркъадаш шейтандыр. Базыларына коре де, Кеhф суресининъ 32-нджи аетинде кечкен эки адамдыр.)

52-53 Дер эди ки: Сен де (тирильмеге) инангъандансынъмы? Биз олюп, кемик, сонъра да, топракъ алына кельген вакътымызда (тирильтилип) джезаланаджакъмызми?
54-55 (О зат, дюньяда кечкен адисени бу шекильде анълаткъандан сонъ, Аллаh Тааля о ерде олгъанларгъа: «Сиз ишнинъ акъикъатына вакъыфсынъызмы?» деди. Иште, о вакъытта сёйлеген бакъты, аркъадашыны джеэннемнинъ ортасында корьди.
56-57 «Емин этерим ки, сен аз даа мени де эляк этеджек эдинъ. Раббимнинъ нимети олмаса эди, шимди мен де (джеэннемге) кетирильгенлерден олур эдим», деди.
58-61 Биринджи олюмимиз истисна, бир даа биз ольмейджек ве бир даа азап корьмейджек дегильмизми? Шубесиз бу, буюк къуртулыштыр. Чалышкъанлар, бойле бир къуртулыш ичюн чалышсын.
62-63 Шимди, зияфет оларакъ, дженнет эхли ичюн анъылгъан бу ниметлер даа хайырлымы, ёкъса, закъкъум терегими! Биз оны (закъкъумны) залымлар ичюн бир фитне (имтиан) япыкъ.

(Дюньяда кяфирлер буны инкяр эттилер. Атешнинъ ичинде терек олурмы , дедилер. Джеэннемде оськен терек сёзю кечкенинен: Атеш, терекни якъар экен, джеэннемде насыл терек олур? дие алай эткен эдилер. Бу нокътаи назардан, бу сёз олар ичюн бир имтиан олды. Бу сёзден козьде тутулгъан мананы анъламагъанларындан, яхшыджа куфюрге тюштилер. Аллаh истесе, джеэннем якъалмайджакъ бир агъачны ярата биледжегини тюшюналмадылар).

64 Зира, о, джеэннемнинъ тюбинде осюп етишкен бир теректир.
65 Гъонджелери санки шейтанларнынъ башлары кибидир.
66 (Джеэннемдекилер) Ондан ашарлар ве къарынларыны ондан толдурырлар.
67 Сонъра закъкъум емегининъ узерине олар ичюн, къайнагъан сув къарыштырылгъан бир ички бардыр.
68 Сонъ кесен-кес оларнынъ дёнюши чылгъын атешке оладжакъ.
69-70 Шубесиз, олар аталарыны далялетте булдылар да, пешлеринден чапышып кеттилер.
71 Ант олсун ки, олардан эвель эски миллетлернинъ чокъу далялетке тюшти.
72 Шубесиз, биз оларгъа тенбиеджилер ёллагъан эдик.
73 Тенбиеленгенлернинъ акъибети не олгъанына бир бакъ!
74 Аллаhнынъ ихляслы къуллары истисна.

(Бундан сонъки аетлерде Аз.Нуhнен къавмынынъ къыссасы анълатыла).

75 Ант олсун, Нуh бизге ялварып-якъарды. Биз де дуаны не гузель къабул этермиз!

(Аз.Нуh: Раббим! Мен магълюп вазиеттем, манъа ярдым эт! дие дуа эткен, Аллаh да дуасыны къабул буюраракъ, къавмыны сувда богъмакъ суретинен эляк эткен эди).

76 Озюни ве аилесини буюк фелякеттен къуртардыкъ.
77 Биз ялынъыз Нуhнынъ союны бакъий къалгъанлардан эттик.

(Аз.Нуhнынъ союндан башкъаларынынъ эписи эляк этильген ве Нуh туфанындан сонъ, ер юзюндеки инсанларнынъ несли Азрети Нуhтан кельгендир).

78 Сонъундан кельгенлер арасында онъа эйи бир нам быракътыкъ.
79 Бутюн алемлерден Нуhкъа селям олсун!
80 Иште, биз эйилерни бойле мукяфатландырырмиз.
81 Зира, о бизим инангъан къулларымыздан эди.
82 Ниает, о бирлерини (инанмагъанларны) сувда богъдыкъ.

(Бундан сонъ, Аз.Ибрахимнинъ къыссасындан бир къысым анълатылгъан, семавий динлернен ёлланылгъан пейгъамберлернинъ эписининъ бир-бирини уйгъун корьгени ве тасдикъ эткени беян этильген).

83 Шубесиз, Ибрахим де онынъ (Нуhнынъ) миллетинден эди.

(Араларында узун асырлар кечкенине рагъмен, диннинъ эсасларында Азрети Ибрахим Нуhкъа багълы эди).

84 Чюнки, Раббине халис бир къальпнен кельди.
85 Хатырдамы, о, бабасына ве къавмына: Сиз кимге къуллыкъ этмектесинъиз? деген эди.
86 «Аллаhтан башкъа бир такъым уйдырма иляхлар истемектесинъизми?».
87 «О алда, алемлернинъ Рабби акъкъында фикринъиз недир?».

(Аз.Ибрахимнинъ къавмы йылдызларгъа бакъар, оларнен кяхинлик япар эдилер. Бир байрам куню Ибрахимге оларнен берабер байрам ерине кельмесини айттылар).

88 Бунынъ узерине, Ибрахим йылдызларгъа бойле бир бакъты.
89 Мен хастайым, деди.
90 Онъа артларыны чевирип кеттилер.
91-92 Яваштан путларынынъ янына барды. (О ерге къоюлгъан емеклерни корьгенинен:) Ашамайсынъызмы? Ничюн къонушмайсынъыз? деди.
93 Бунынъ узерине, янларына барып, сагъ элинен урды (къырып чыкъты).
94 (Путперестлер) чапышаракъ, Ибрахимге кельдилер.

(Ничюн путларны къыргъаныны сорадылар).

95-96 Ибрахим: Ёнгъан шейлеринъизге ибадет этерсинъизми! Албуки, сизни ве япаяткъанларынъызны Аллаh яратты, деди.
97 Онынъ ичюн бир бина япынъ ве дер’ал оны атешке атынъ! дедилер.
98 Бойледже, онъа бир тузакъ къурмакъ истедилер. Факъат биз оларны алчакълардан эттик.
99-100 (О ерден къуртылгъан Ибрахим:) Мен Раббиме кетем. О манъа догъру ёлны косьтереджек. Раббим! Манъа салихлерден оладжакъ бир эвлят бер, деди.

(Бойледже Аз.Ибрахим куфюр диярындан иджрет этерек, Шамгъа кетти).

101 Иште, о вакъытта биз оны акъыллы (тербиели) бир огъулнен мужделедик.
102 Бабасынен берабер юрюп кезеджек чагъына иришкенинен: Явруджыгъым! Руяда сени богъазлагъанымны корем; Бир тюшюн, не дерсинъ? деди. О да джевабен: Бабаджыгъым! Эмир олунгъан шейинъни яп. Иншааллааh, мени сабыр эткенлерден булурсынъ, деди.

(Бу аетлерде Аз. Исмаилнинъ къурбан этилюви анълатыла. Бу къысса бир имтиандыр. Бу имтиан пейгъамбер олгъан бабанен огълу арасында олып кечкен. Аз. Ибрахимнинъ эки огълу бар эди: Исмаил ве Исхакъ. Куър'ан-ы Керимде къурбан этиледжек баланынъ исминден сёз этильмей. Амма, тефсирджилернинъ къанаатине коре, бу – Исмаилдир. Зира, вакъиа кочювден сонъ, аман олгъан ки, о заман Исмаил бар эди. Айрыджа, вакъиа Меккеде садир олгъан. Меккеге кельген де Исмаилдир. Ибрахим (а.с.) гедже тюшюнде бирисининъ онъа: «Аллаh санъа огълунъны богъазламанъны эмир этмекте», дегенини эшиткен, саба олгъанынен, бунынъ шейтанданмы, Рахманданмы экени хусусында шекленген, учь гедже руяны текрар-текрар корьгенинен, бунынъ Аллаhтан экенини анълагъан).

103-106 Эр экиси де теслим олуп, оны яны узерине яткъызгъанынен: Эй, Ибрахим! Руянъны керчеклештирдинъ. Биз яхшыларны бойле мукяфатландырырмыз. Бу, акъикъатен, чокъ ачыкъ бир имтиан, дие сеслендик.
107-111 Биз, огълуна бедель оларакъ, онъа буюк бир къурбан бердик. Арттан келеджеклер арасында онъа (яхшы бир нам) къалдырдыкъ: Ибрахимге селям! дедик. Биз яхшыларны бойле мукяфатландырырмыз. Чюнки, о, бизим му'мин къулларымыздандыр.

(Сонъки Пейгъамбернинъ уммети онъа саляту селям окъур экен, Аз. Ибрахимни де анъар, оны хайырнен хатырларлар).

112-113 Салихлерден бир пейгъамбер оларакъ, онъа (Ибрахимге) Исхакъны мужделедик. Озюни ве Исхакъны мубарек (къутлы ве берекетли) эйледик. Лякин, эр экисининъ неслинден эйи кимселер оладжагъы киби, озюне ачыкътан-ачыкъ феналыкъ эткенлер де оладжакъ.

(Бу джумледен олмакъ узьре, Ибрахимге чокъ эвлят берильген, Исхакънынъ неслинден, Аз. Якъубдан башлап, бир чокъ пейгъамберлер кельген. Экисининъ неслинден яхшыларнен берабер, яманларнынъ да чыкъувы, сой ве ыркънынъ хидает ве далялетте ролю олмагъаныны косьтерир).

114 Ант олсун, биз Мусагъа да, Харунгъа да ниметлер бердик.
115 Оларны ве къавмларыны о буюк сыкъынтыдан къуртардыкъ.
116 Оларгъа ярдым эттик де, гъалип кельген олар олды.
117 Эр экисине де ап-ачыкъ анълашылгъан бир китапны (Тевратны) бердик.
118 Эр экисини де догъру ёлгъа къавуштырдыкъ.
119-120 Сонъундан кельгенлер арасында Муса ве Харунгъа селям олсун, дие (яхшы бир нам) къалдырдыкъ.
121 Догърусы, биз яхшыларны бойле мукяфатландырырмыз.
122 Шубесиз, экиси де му'мин къулларымыздан эди.
123 Ильяс да, шубе ёкъ ки, пейгъамберлерден эди.
124-126 (Ильяс) миллетини: (Аллаhкъа къаршы келювден) сакъынмазсынъызмы? Яраткъанларнынъ энъ эйиси, сизинъ де Раббинъиз, сизден эвель кельген аталарынъызнынъ да Рабби олгъан Аллаhны быракъып да, Ба'льге табынырсынъызмы? деген эди.

(Ба'ль – Шамда Бек адлы шеэр халкъы табынгъан алтын путнынъ ады эди. Шимди бу ерге Ба'лебек денильмекте).

127-128 Бунынъ узерине, Ильясны яланладылар. Шунынъ ичюн, Аллаhнынъ ихляслы къуллары истисна; оларнынъ эписи (джеэннемге алып барыладжакълар).
129-130 Сонъунда кельгенлер арасында, онъа бир нам къалдырдыкъ, «Ильяскъа селям!», дедик.
131 Шубесиз, биз яхшыларны, иште бойле мукяфатландырырмыз.
132 Чюнки, о, бизим му'мин къулларымыздан эди.

(Бу ерде Аз. Луутнынъ къыссасындан бир болюм анълатылыр:)

133 Лутт да, эльбетте пейгъамберлерден эди.
134-136 Арттакилер арасында къалгъан ихтияр бир къадындан гъайры, Луутны ве аилесининъ эписини къуртардыкъ. Сонъ дигерлерини ёкъ эттик.
137-138 (Эй, инсанлар!) Эльбетте, сиз де саба ве акъшам оларгъа огърамакътасынъыз. Аля акъылланмайджакъсынъызмы?
139 Догърусы, Юнус да ёлланылгъан пейгъамберлерден эди.

(Бундан сонъки аетлерде де Аз. Юнуснынъ къыссасы анълатылыр:)

140 Хатырынъдамы, о, толу бир гемиге минип къачкъан эди.
141 Гемиде оларнен къаршылыкълы къур'а чектилер де, зарар эткенлерден олды.

(Юнус къыссасы ичюн бакъ. Энбийаа, 21/87-нинъ изааты).

142 Юнус озюни тенкъит этип турар экен, оны бир балыкъ ютты.
143-144 Эгер Аллаhны тесбих эткенлерден олмаса эди, текрар тириледжек куньлерине къадар, онынъ къарнында къалыр эди.

(Юнус (а.с.)нынъ тесбихи бойле эди: Ляа иляахе илляа энте субхаанеке иннии кунту мине'з-заалимиин: Сенден башкъа илях ёкътыр, шубесиз, мен залымлардан олдым).

145 Алсыз бир вазиетте оны тышкъа чыкъардыкъ.
146 Ве усьтюне (кольге олсун ичюн) къабакъ чешитинден кениш япракълы бир небат осьтюрдик.
147 Оны, юз бинъ я да даа чокъ адамгъа пейгъамбер оларакъ ёлладыкъ.

(Аз. Юнуснынъ пейгъамбер оларакъ ёлланылгъан ернинъ Мусулда Нинова шеэри олгъаны къайд этиле).

148 Сонъунда онъа иман эттилер, бунынъ устюне, биз де оларны бир муддетке къадар яшаттыкъ.
149 Путперестлерден сора: Къызлар Рабинънинъ де, эркеклер оларнынъмы?
150 Ёкъса, биз мелеклерни оларнынъ козю огюнде къыз оларакъ яраттыкъмы?
151-152 Дикъкъат этинъ. Кесен-кес ялан уйдырып сёйлемектелер; «Аллаh догъурды», демектелер. Олар, шубесиз, яланджылардыр.
153 Аллаh къызларны огъуллардан усьтюн корьгенми!
154-156 Не олмакъта сизге? Насыл укюм этмектесинъиз? Ич тюшюнмейсинъизми? Ёкъса, сизинъ ачыкъ бир делилинъиз бармы?

(Соралгъан делиль, мушриклернинъ мелеклернен багълы тюшюнджелери ве олар Аллаhнынъ къызлары олгъанларына даир инанчлары ичюндир).

157 Догъру сёзлюлерден исенъиз, китабынъызны кетиринъ!
158 Аллаhнен джинлер арасында да, бир сой бирлиги уйдырдылар. Ант олсун, джинлер де озьлерининъ эсап ерине алып барыладжакъларыны билирлер.
159 Аллаh оларнынъ ифтира этип кельгенлеринден юджедир, узакътыр.
160 Аллаhнынъ ихляскъа ириштирильген къуллары истиснадыр. (Олар азап корьмейджеклер).
161-163 Сизлер ве табынгъан шейлеринъиз! Ич биринъиз джеэннемге киреджек кимседен башкъасыны Аллаhкъа къаршы ёлдан аздырып саптыралмазсынъыз.
164-166 (Мелеклер бойле дерлер:) Бизим эр биримиз ичюн белли бир макъам бар. Шубесиз, биз о ерде сыра-сыра турармыз ве шубесиз Аллаhны тесбих этермиз.
167-169 Путперестлер: Эгер эвелькилерге берильгенлерден бизде де бир китап олса эди, мытлакъа Аллаhнынъ ихляслы къуллары олур эдик! дей эдилер.
170 Иште, шимди оны инкяр эттилер. Амма илериде биледжеклер.
171 Ант олсун ки, Пейгъамбер къулларымызгъа сёз бергендирмиз:
172 Олар мытлакъа заферге къавушаджакълар.
173 Бизим ордумыз, шубесиз усьтюн келеджек.
174 Шунынъ ичюн, сен бир муддет къадар олардан юзь чевир.
175 Оларнынъ алыны корь, олар да кореджеклер.
176 Азабымызны аджеле истемектелерми?
177 Азап юртларына энгенде, тенбиеленгенлернинъ (факъат ёлгъа кельмегенлернинъ) сабасы не фена олур!
178 Сен бир замангъа къадар олардан юзь чевир.
179 Оларнынъ алыны корь, олар да кореджеклер.
180 Сенинъ иззет саиби Раббинъ, олар ифтира этмекте олгъан васыфларындан юджедир, узакътыр.
181 Ёлланылгъан бутюн пейгъамберлерге селям олсун!
182 Алемлернинъ Рабби олгъан Аллаhкъа да хамд олсун!