Сура 39: эз-ЗУМЕР

Меккеде назиль олгъан. 75 аеттир. Ялынъыз 53-55-нджи аетлер Мединеде энген. Адыны 71 ве 73-нджи аетлерде анъылгъан му'мин ве кяфирлернинъ тешкиль эткен топлулыкълары манасындаки «Зумер» келимесинден алгъан.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Бу Китап иззет ве икмет саиби Аллаh къатындан эндирильгендир.
2 (Ресулым!) Шубесиз ки, Китапны санъа хакъ оларакъ эндирдик. О алда, сен де динни Аллаhкъа хас къыларакъ (ихляснен) къуллыкъ эт.
3 Дикъкъат эт, халис дин ялынъыз Аллаhнынъдыр. Оны быракъып, озьлерине бир такъым достлар эдингенлер: Оларгъа бизни, садедже Аллаhкъа якълаштырсынлар, дие къуллыкъ этмектемиз, дерлер. Догърусы, Аллаh давалашкъан шейлеринде араларында укюм береджек. Шубесиз, Аллаh, яланджы ве инкярджы кимсени догъру ёлгъа къавуштырмаз.

(Араплар, путлары вастасынен, Аллаhкъа якъынлашаджакъларына инана эдилер. Ислям дини Аллаhтан башкъа ич бир шейге къуллыкъ этильмейджегини, оларнынъ бу арекетлери Аллаhкъа ортакъ къошув олгъаныны бильдирди ве буны кесен-кес ясакълады).

4 Эгер Аллаh бир эвлят эдинмек истесе эди, эльбетте яраткъанларындан истегенини сечер эди. О, юджедир. О, тек ве къаххар олгъан Аллаhтыр.
5 Аллаh, коклерни ве ерни хакъ иле яратты. Геджени куньдюзнинъ усьтюне орьтмекте, куньдюзни де гедженинъ усьтюне сармакъта. Кунешни ве айны эмири алтына алгъан. Эр бири белли бир девирге къадар акъып кетер. Дикъкъат эт! О, азиздир ве чокъ багъышлайыджыдыр.

(Гедже ве куньдюзнинъ бир-бирине орьтюлип сарылувынен, вакъытларынынъ узалып-къыскъаргъанына, ернинъ юварлакълыгъына, эм озюнинъ, эм де кунеш этрафында айлангъанына ишарет этильген. Зикр этильген аетлер, тевхид инанчыны ве бу инанчны къуветлендирген делиллерни изаатламакъта).

6 Аллаh сизни тек бир кишиден (Адемден) яратты, сонъ ондан да, зевджесини яратты. Сиз ичюн айванлардан секиз эш мейдангъа кетирди. Сизни де, аналарынъызнынъ къарынларында учь къатлы къаранлыкъ ичинде чешит девирлерден кечиререк, яратмакъта. Иште, бу, яратыджы Раббинъиз Аллаhтыр. Мульк Онынъдыр. Ондан башкъа танъры ёкътыр. Ойле экен, насыл ола да, (Онъа къуллыкътан) чевирильмектесинъиз?

(Яратылгъан «секиз эш» – эркеги ве ыргъачысынен берабер, деве, сыгъыр, къоюн ве эчкидир. «Учь къаранлыкъ» къарын – толь ятагъы ве бала кисесидир. «Чешит девирлер»нен баланынъ ана рахимине тюшювинден догъувына къадар кечирген девирлер ве осюви назарда тутула).

7 Эгер инкяр этер исенъиз, шубесиз, Аллаh, сизге мухтадж дегильдир. Бунынънен берабер, О, къулларынынъ куфюрине разы олмаз. Эгер шукюр этер исенъиз, сизден буны къабул этер. Ич бир гунахкяр башкъасынынъ гунахыны чекмез. Ниает, эпинъизнинъ къайтып бараджагъынъыз Раббинъизгедир. Япкъанларынъызны О сизге хабер берир. Чюнки, О, къальплерде олгъан эр шейни хакъкъы иле билиджидир.
8 Инсаннынъ башына бир сыкъынты кельгенде, Раббине ёнелерек, Онъа ялварыр. Сонъ Аллаh озюнден онъа бир нимет бергенинен, эвельден ялваргъаныны унутыр. Аллаhнынъ ёлундан саптырмакъ ичюн Онъа ортакълар къошар. (Эй, Муhаммед!) де ки: Куфринъ иле бираз эгленип тур; чюнки, сен муакъакъ джеэннем эхлинденсинъ.
9 Ёкъса, геджелейин седжде этерек ве къыямда тураракъ, ибадет эткен, ахиреттен чекинген ве Раббининъ рахметини тилеген кимсе (о инкярджы киби)дирми? (Ресулым!) де ки: Ич бильгенлернен бильмегенлер бир олурмы? Догърусы, анджакъ акъыл саиплери буларны хакъкъы иле тюшюнир.
10 (Ресулым!) Сёйле: Эй, инангъан къулларым! Раббинъизге къаршы келювден сакъынынъ. Бу дюньяда эйилик япкъанларгъа эйилик бар. Аллаh (яраткъан) ер юзю кеништир. Ялынъыз сабыр эткенлерге мукяфатлары эсапсыз оденеджек.

(Эйи даврангъанларгъа хабер берильген яхшылыкъ – дженнет, сагълыкъ ве афиеттир. «Аллаhнынъ ери кеништир» джумлесинден, кяфирлер арасында Аллаhкъа ибадет ве итаатыны япалмагъан кимселернинъ, инанчыны яшайджакъ ерлерине иджрет эте биледжеклери манасы анълашыла).
(Ашагъыдаки аетлерде ибадет ве ихляснен бирликте, Аллаhтан башкъаларына ве Таагъуткъа табынувдан къачынмакъ лязимлиги изаатлана).

11 Де ки: Манъа, динни Аллаhкъа халис къыларакъ, Онъа къуллыкъ этювим эмир олунды.
12 Манъа мусульманларнынъ илькиси олувым эмир олунды.
13 Де ки: Раббиме къаршы келир исем, догърусы, буюк куннинъ азабындан къоркъарым.
14 Де ки: Мен динимде ихляс иле ялынъыз Аллаhкъа ибадет этерим.
15 Эй, Аллаhкъа ортакъ къошкъанлар!): Сиз де Ондан башкъа тилегенинъизге табынынъ! Де ки: Акъикъатен зиянгъа огърагъанлар, къыямет куню эм озьлерини, эм де аилелерини зиянгъа сокъкъанлардыр. Билесинъиз ки, бу, ап-ачыкъ зияндыр.
16 Оларнынъ усьтлеринде къат-къат атеш, алтларында да (ойле) атеш къат-къаттыр. Иште, Аллаh къулларыны бунынънен къоркъузыр. Эй, къулларым! Ялынъыз менден къоркъунъ.
17-18 Таагъуткъа къуллыкъ этмектен къачынып, Аллаhкъа ёнельгенлерге мужде бардыр. (Эй, Муhаммед!) Динълеп де, сёзнинъ энъ гузелине уйгъан къулларымны мужделе. Иште, Аллаh догъру ёлгъа къавуштыргъан кимселер олардыр. Акъикъий акъыл саиплери де олардыр.

(Таагъут акъкъында Нисаа 4/60- аетнинъ изаатына бакъ. Васыфлары анълатылгъан кимселернинъ динъледиклери сёз, Аллаh келямы, Аз. Пейгъамбернинъ сёзлери я да асхаб-ы кирамнынъ фикрлери оларакъ ёрумлангъан. Сёзнинъ энъ гузели, шубесиз Къур'андыр).

19 (Ресулым!) Акъкъында азап укюми керчеклешкен кимсени ве атеште олгъанларны сен къуртараджакъсынъмы!
20 Факъат Рабблеринден сакъынгъанларгъа усьт-усьтюне япылгъан, алтларындан ирмакълар акъкъан кошклер бардыр. Бу Аллаhнынъ берген сёзюдир. Аллаh, берген сёзюнден къайтмаз.
21 Корьмединъми? Аллаh коктен бир сув эндирди, оны ердеки чокъракъларгъа ерлештирди, сонъ онынънен тюрлю-тюрлю ренклерде экинлер етиштире. Сонъ олар къурыр да, сап-сары олгъанларыны корерсинъ. Сонъ оны къуру бир къырынты япар. Шубесиз, буларда акъыл саиплери ичюн бир огют бар.
22 Аллаh кимнинъ гонълюни Ислямгъа ачкъан исе о, Раббинъден бир нур узеринде дегильдирми? Аллаhны анъмакъ хусусында къальплери къаттылашкъанларгъа языкълар олсун! Иште, булар ап-ачыкъ бир сапыкълыкъ ичиндедирлер.
23 Аллаh сёзнинъ энъ гузелини, бир-биринен уйгъун ве быкылмадан текрар-текрар окъулгъан бир китап оларакъ эндирди. Рабблеринден къоркъкъанларнынъ, бу Китапнынъ тесиринден тюклери тикленир, дер экен, эм беденлери, эм де гонъюллери Аллаhhнынъ зикрине ысынып йымшар. Иште, бу Китап, Аллаhнынъ, тилегенини онынънен догъру ёлгъа къавуштыргъан хидает реберидир. Аллаh кимни де саптырса, артыкъ онъа ёл косьтериджи олмаз.

(Аетте зикр этильген «Китабен, мутешаабихен» ифаделеринден, аетлернинъ бир-бирини пекиштиргени манасы чыкъарылгъан. Къур'ан, 23 йылда чешит вакъыт ве шартларда энгенине рагъмен, аетлернинъ ич бири дигеринен чатышмаз. Аксине, бир-бирини тасдикъ ве тефсир этер.
«Окъулып тоюлмагъан» шеклинде терджиме этильген «месаанийе» келимеси «чешит услюплерде текрарлангъан» шеклинде анълашылгъандыр).

24 Къыямет кунюнде юзюни азапнынъ шиддетинден къорчаламагъа чалышкъан кимсе (озюни ондан эмин эткен киби)дирми? Залымларгъа: «Къазангъанынъызны татынъ!», денилир.
25 Олардан эвелькилер (пейгъамберлерни) яланладылар да, фаркъына бармагъан бир ерлеринден, оларгъа азап чатты.
26 Бу суретнен Аллаh дюнья аятында оларгъа резилликни таттырды. Ахирет азабы даа буюк. Кешке буны бильселер эди!
27 Ант олсун ки, биз, огют алсынлар дие, бу Къур'анда инсанларгъа эр тюрлю мисальни бердик.
28 Къорчалансынлар дие, эксиксиз (саде ве дос-догъру) арапча бир Къур'ан эндирдик.
29 Аллаh, чекишип тургъан бир чокъ ортакъларнынъ саип олгъан бир адам (хызметкяр)нен, ялынъыз бир кишиге багълы олгъан бир адамны мисаль оларакъ берир. Бу экиси бирми? Хамд Аллаhкъа махсустыр. Факъат оларнынъ чокъу бильмезлер.
30 Муакъкъакъ, сен де оледжексинъ, олар да оледжеклер.

(Ает, кяфирлернинъ Ресулуллахнынъ олюмини истегенлери ве буны беклевлери узерине назиль олгъан).

31 Сонъ, шубесиз, сиз де къыямет куню Раббинъизнинъ узурында давалашаджакъсынъыз.
32 Аллаhкъа нисбетен ялан уйдыргъан, озюне кельген акъикъатны (Къур'анны) ялан сайгъандан даа залым кимдир? Кяфирлернинъ ери джеэннемде дегильми?
33 Догъруны кетирген ве оны тасдикъ эткенлер бар я, иште феналыкътан сакъынгъанлар олардыр.

(«Догъру» келимесининъ манасы – тевхид инанчы ве Къур'андыр. Догъруны кетирген Аз. Муhаммед ве дигер пейгъамберлердир. Оны тасдикъ эткенлер де, пейгъамберлернинъ умметлеридир).

34 Олар ичюн Рабблери янында истеген эр шейлери бардыр. Иште, бу, эйилик эткенлернинъ мукяфатыдыр.
35 Бойледже, Аллаh оларнынъ кечмиште япкъан энъ фена арекетлерини биле орьтеджек ве япкъанларынынъ энъ гузелине мусавий оларакъ, мукяфатларыны береджек.
36 Аллаh къулуна кяфи дегильми? Сени Ондан башкъаларнен къоркъузмакъталар. Аллаh кимни саптырыр исе, артыкъ онынъ ёлуны догърултаджакъ бири ёкътыр.

(Мушриклер, Аз. Пейгъамберге «Танърыларымызны яманлама, сонъра олар сени чарпар!» деген эдилер. Аз. Пейгъамбер, Хаалид б. Велиидни Уззаа адлы путны парламакъ ичюн ёллагъанда, путнынъ бекчилери Хаалидге: «Бакъ, о опькелидир, сакъын башынъа бир шей кельмесин!» деген эдилер. Хаалид келип, путнынъ бурныны парлагъан, къоркъузувларнынъ да бир нетидже бермегени бойледже ортагъа чыкъкъан).

37 Аллаh кимге де хидает этсе, артыкъ оны саптыраджакъ ёкътыр. Аллаh мутлакъ кучь саиби ве интикъам алыджы дегильми?
38 Ант олсун ки, оларгъа: Коклерни ве ерни ким яратты? дие сорасанъ, эльбетте: «Аллаh», дерлер. Де ки: Ойле исе, манъа сёйлерсинъизми? Аллаh манъа бир зарар бермек истесе, Аллаhны быракъып да, табынгъларынъыз, Онынъ берген зарарыны кеткизе билирми? Яхут Аллаh, манъа бир рахмет тилер исе, олар Онынъ бу рахметининъ огюни кесе билирлерми? Де ки: Манъа Аллаh етер. Тевеккюль япкъанлар, анджакъ Онъа ышанып таянырлар.
39-40 Де ки: Эй, къавмым! Элинъизден кельгенини япынъ; догърусы, мен де япаджагъым! Озюни резиль этеджек азап кимге келеджек, кимге девамлы азап энеджек, якъында биледжексинъиз!

(Мушриклерни резиль этеджек азап, Бедир магълубиетинен кельген экен, Джеэннем азабы да девамлы оларакъ узерлерине чёкеджек).

41 (Ресулым!) Шубесиз, биз бу Китапни санъа инсанлар ичюн хакъ оларакъ эндирдик. Артыкъ ким догъру ёлны сечер исе, озь лехинедир; ким де сапса, анджакъ озь алейхине сапкъан олур. Сен оларнынъ узеринде векиль дегильсинъ.

(Аетке коре, Аз. Пейгъамбер далялетке сапкъанларны зорлап хидаетке етеклеген я да оларгъа бекчилик япкъан кимсе дегильдир).

42 Аллаh ольгеннинъ олюм вакъыты кельгенинен, ольмегеннинъ де, юкъуда экенде, джанларыны алыр да, олюмине укюм эттиги джанны алыр, о бирини белли бир вакъыткъа къадар быракъыр. Шубе ёкъ ки, бунда яхшы тюшюнеджек бир къавм ичюн ибретлер бар.
43 Ёкъса, олар Аллаhтан башкъасыны шефаатчылар эттилерми? Де ки: Олар ич бир шейге кучь етиштиралмазлар ве акъыл ириштиралмаз иселер де, (шефаатчы этеджексинъиз)ми?
44 Де ки: Бутюн шефаат Аллаhнынъдыр. Коклернинъ ве ернинъ укюмранлыгъы Онынъдыр. Сонъунда Онъа дёндюриледжексинъиз.
45 Аллаh, тек оларакъ анъылгъан вакъытта, ахиретке инанмагъанларнынъ ичлерини сыкъынты басар. Амма, Аллаhтан башкъасы анъылгъан вакъытта аман юзьлери кулер.
46 Де ки: Эй, коклерни ве ерни яраткъан, гизлини де, ашкярны да бильген Аллаh! Къулларынънынъ арасында, давалашкъан шейлерининъ укюмини анджакъ сен береджексинъ.
47 Эгер ерде не бар исе, эписи ве онынънен бирликте, бир къаты даа о зулум эткенлернинъки олса эди, къыямет кунюнде азапнынъ феналыгъындан (къуртулмакъ ичюн) эльбетте буларны феда этер эдилер. Албуки, (о куню) олар ичюн, Аллаh тарафындан, ич эсапкъа къошмагъан шейлери ортагъа чыкъкъандыр.

(Зулум эткенлернинъ къаршыларына чыкъаджакъ шейлер – иляхий гъадап ве азаптыр. Чюнки, булар ич итимал этмей ве хатырларына кетирмей эдилер).

48 Оларнынъ къазангъан феналыкълары (о куню) ашкяр олгъан, алайгъа алгъан шейлери озьлерини саргъандыр.
49 Инсангъа бир зарар токъунгъан вакъытта бизге ялварыр. Сонъ, онъа тарафымыздан бир нимет берген вакътымызда: «Бу манъа анджакъ бильгимден толайы берильгендир», дер. Ёкъ, о, бир имтиандыр, факъат чокълары бильмезлер.
50 Буны олардан эвелькилер де сёйлеген эди; амма къазангъан шейлери оларгъа файда бермеди.
51 Бунынъ ичюн япкъан феналыкъларынынъ вебалы оларны якъалады. Булардан да зулум эткенлернинъ япкъан феналыкълары башларына келеджек. Бу хусуста Аллаhны аджиз быракъалмазлар.
52 Бильмейлерми ки, Аллаh рызкъны тилегенине бол-бол берир, тилегенинден де къысар. Шубесиз, бунда инангъан бир къавм ичюн ибретлер бар.
53 Де ки: Эй, озь нефислери алейхине адден ашкъан къулларым! Аллаhнынъ рахметинден умют кесменъ! Чюнки, Аллаh бутюн гунахларны багъышлар. Шубесиз ки, о чокъ багъышлайыджы, чокъ мерхаметлидир.

(Бу ает-и керимеде Аллаhнынъ рахмети ве севгисининъ сонъсызлыгъы ифаде этильмекте. Онынъ рахмети эр шейни къушаткъандыр, эр инсан бу иляхий рахметтен файдалана билир. Анджакъ, шунъа дикъкъат этмек керек ки, «Аллаhнынъ рахметинден умют кесменъ», демек, гунах ишлемеге девам этинъ, демек дегиль. Бунынъ манасы, энъ гунахкяр инсанларнынъ биле тёвбелери къабул этиледжегини бильдирмек, толайысынен бир ан эвель феналыкътан вазгечип, Аллаhкъа дёнювлерини тешвикъ этмектир).

54 Сизге азап келип чатмадан эвель, Раббинъизге дёнюнъ, Онъа теслим олунъ, сонъунда сизге ярдым этильмез.
55 Сиз фаркъына бармадан, апансыздан башынъызгъа азап кельмеден эвель, Раббинъизден сизге эндирильгеннинъ энъ гузелине (Къур'ангъа) табий олунъ.
56 Кишининъ: Аллаhкъа къаршы адден ашувымдан толайы, манъа языкълар олсун! Акъикъатен, мен алай эткенлерден эдим (дейджек кунюнден сакъынынъ)!
57-58 Я да: Аллаh манъа хидает берсе эди, эльбетте сакъынгъанлардан олур эдим, дейджеги, яхут азапны корьгенде: Кешке, мен ичюн бир кере (дёнмеге) имкян тапылса да, эйилерден олсам! дейджеги куньден сакъынынъ.
59 Ёкъ (дёналмайджакъсынъ)! Аетлерим санъа кельген эди де, сен оларны яланлагъан, буюклик таслагъан ве инкярджылардан олгъан эдинъ.
60 Къыямет кунюнде Аллаh акъкъында ялан сёйлегенлернинъ юзьлери къап-къара олгъаныны корерсинъ. Кибрленгенлернинъ къаладжакъ ери джеэннемде дегильми?

(Мушриклер Аллаh акъкъында уйдыргъан яланларынынъ башында Онъа ортакъ къошувлары, эвлят нисбет этювлери ве сыфатларыны инкяр этювлеридир).

61 Аллаh, такъва саиплерини къуртулышкъа ириштирир. Оларгъа ич бир феналыкъ токъунмаз. Олар кедерленмезлер де.
62 Аллаh эр шейнинъ яратыджысыдыр. О, эр шейге векильдир.
63 Коклернинъ ве ернинъ анахтарлары (мутлакъ укюмранлыгъы) Онынъдыр. Аллаhнынъ аетлерини инкяр эткенлер бар я, иште олар зиянгъа огърагъанлардыр.
64 Де ки: Эй, джаиллер! Манъа Аллаhтан башкъасына къуллыкъ этювимни эмир этмектесинъизми?
65 (Ресулым!) Шубесиз, санъа да, сенден эвелькилерине де, бойле вахий олунгъандыр ки: Ант олсун, Аллаhкъа ортакъ къошар исенъ, ишлеринъ мыталкъа бошуна кетер ве зиянда къалгъанлардан олурсынъ!
66 Ёкъ! Ялынъыз Аллаhкъа къуллыкъ эт ве шукюр эткенлерден ол.
67 Олар Аллаhны хакъкъы иле танып билалмадылар. Къыямет куню бутюн ер юзю Онынъ тасарруфындадыр. Коклер Онынъ къудрет элинен тюрюльген оладжакъ. О, мушриклернинъ ортакъ къошувларындан юдже ве узакътыр.
68 Суургъа уфленгенинен, Аллаhнынъ тилегенлери истисна олмакъ узьре, коклерде ве ерде не бар исе, эписи оледжек. Сонъ онъа бир даа уфленгенинен, бир де не корерсинъ, олар аякъкъа къалкъкъан, бакъмакъталар!

(Биринджи Суурда Аллаhнынъ истегинен олмейип къалгъанларнынъ, Джебраил, Микаил, Исрафил, Азраил я да хамеле-и арш я да ридван мелеклери, урийлер, дженнетнинъ хазинедары Маликнен джеэннем бекчилери зебанийлер олгъаны бильдирильмекте. Бу аетке коре, нефха яни суургъа уфюрмек эки кередир. Биринджиси – олюм сууры, экинджиси де – ба'с яни тирилюв суурыдыр).

69 Ер юзю, Раббинънинъ нурынен айдынланыр, китап къоюлыр, пейгъамберлер ве шаатлар кетирилир ве араларында акъкъаниетнен укюм берилир. Оларгъа асла зулум этильмез.

(«Ер юзю» махшер оларакъ ёрумланыр экен, «китап» да, амель дефтерлери я да левх-и махфузнен тефсир этильгендир. Кетирильген шаатларнынъ да пейгъамберлернинъ умметинен, мелеклер ве салих инсанлар олгъаны изаатлангъандыр).

70 Эр кес не япкъан олса, къаршылыгъы тамамынен берилир. Аллаh оларнынъ япкъанларыны энъ яхшы билиджидир.
71 О куфюр эткенлер, болюк алында джеэннемге сюрюлир. Ниает, о ерге кельген вакъытларында, къапулары ачылыр, бекчилери оларгъа: Сизге, аранъыздан Раббинъизнинъ аетлерини окъугъан ве бугуньге къавушаджагъынъызны ихтар эткен пейгъамберлер кельмедими? дерлер. «Эбет, кельди», дерлер, амма, азап сёзю кяфирлернинъ узерине хакъ олгъандыр.

(Аеттен, шериат кельмеден эвель, теклифнинъ олмагъаны анълашылмакъта, чюнки мелеклер, джеэннем эхлининъ тенкъит этилювини, пейгъамберлернинъ келюви ве китапларнынъ теблигъ этилювине рагъмен, инанмаювлары себебине эсасландыргъанлар).

72 Оларгъа: Ичинде эбедий къаладжагъынъыз джеэннемнинъ къапуларындан киринъ; кибрленгенлернинъ ери не фена! денилир.
73 Рабблерине къаршы келювден сакъынгъанлар исе, топ-топ дженнетке етекленилир, о ерге барып да, къапулары ачылгъанда, бекчилери оларгъа: Селям, сизге! Тер-темиз кельдинъиз. Артыкъ эбедий къалмакъ узьре киринъ бу ерге, дерлер.
74 Олар: Бизге берген сёзде садыкъ олгъан ве бизни, тилеген еримизде отураджакъ бу дженнет юртуна варис япкъан Аллаhкъа хамд олсун. Яхшы амельде олгъанларнынъ мукяфаты не гузель экен! дерлер.
75 Мелеклерни корерсинъ ки, Рабблерине хамд иле тесбих этерек, Аршнынъ этрафыны саргъандырлар. Артыкъ араларында адалетнен укюм олунгъан ве «Алемлернинъ Рабби олгъан Аллаhкъа хамд олсун», денильгендир.