Сура 4: эн-НИСАА

Иджерттен сонъ, Мединеде назиль олгъан, 176 аеттир.
«Нисаа» – къыдынлар демек. Бу суреде чокъча къдындан, джемиет ичинде къадынларнынъ укъукъий ве ичтимаий ери ве дегерлеринден сёз юрсетильгени ичюн, онъа «Нисаа» ады берильген.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Эй, инсанлар! Сизни тек бир нефистен яраткъан ве ондан да чифтини яраткъан ве экисинден бир чокъ эркеклер ве къадынлар тёретип яйгъан Раббинъизден сакъынынъ. Адыны анъаракъ, бир-биринъизден истекте булунгъан Аллаhтан ве акъарабалыкъ акъларына риаетсизлик этювден де сакъынынъ. Шубесиз, Аллаh сизинъ узеринъизден козетиджидир.
2 Етимлерге малларыны беринъ. темизни пис олгъаннен денъишменъ, оларнынъ малларыны кенди малларынъызгъа къатаракъ, (кенди малынъыз экен киби) еменъ; чюнки бу, буюк бир гунахтыр.
3 Эгер (оларнен эвленген такъдиринъизде) етимлернинъ акъларына риает эталмамакътан къоркъсанъыз, бегенгенинъиз (я да сизге элял олгъан) къадынларынъыздан экишер, учер, дёртер алынъыз. Акъсызлыкъ япувдан къоркъсанъыз, бир дане алынъыз; я да саип олгъан (джариелеринъиз)нен къанаатленинъиз. Бу, адалеттен айырылмаманъыз ичюн энъ уйгъуныдыр.

(Яратылыштан кельген куньджюлик дуйгъусына рагъмен, аетнинъ эркеклерге бирден зияде къадыннен эвленювге изин берюви эзельден берли -даа зияде гъайры муслимлердже- тенкъит ве итиразгъа мевзу олгъан. Анджакъ, Ислямнынъ бу изнини дигер талиматы ве аятнынъ денъишиджи шартларына коре эльге алмакъ зарур. Ислямгъа коре, зина кесен-кес арамдыр; шу алда зинагъа алып баргъан ёлларны кесмек керек. Эркекнинъ кучьлю ве къабилиетли, къадыннынъ исе, зайыф ве исткесиз олувы я да, догъурмагъаны алында, дженк ве башкъа себеплернен, эркеклернинъ азалувы ве къадынларнынъ чокълашувы киби вазиетлерде, эркекнинъ бирден зияде къадыннен эвленюви зарурий ола билир. Бойле вазиетлерде эркекнинъ бирден зияде къадыннен эвленюви бир эмир дегиль, бир изиндир; экинджи ве учюнджи... къадын оладжакъ ханым да бунъа меджбур дегиль. Айрыджа, бу изин къайдсыз, шартсыз олмайып, адалет шартына багълы, бунъа риает эталмайджагъындан къоркъкъанларгъа бир къадыннен къанаатленмелери эмир этильген. Бутюн бу къайдлар ве шартлар, гузель тюшюнильген вакъытта, Ислямнынъ бу изнининъ вакъты иле денъишик шартларгъа уюв нокътаи назарындан, энъ макъбул ёл олгъаны ачыкъча анълашыладжакъ).

4 Къадынларгъа мехирлерини гонъюль ризасы иле (джумертче) беринъ; эгер гонъюль хошлугъы иле о мехирнинъ бир къысмыны сизге багъышласалар, оны да афиетнен ашанъ.
5 Аллаhнынъ кечинишинъизге дестек япкъан малларынъызны акъылы ирмегенлерге (акъыл-балигъ олмагъанларгъа) берменъ; о малларнен оларны бесленъ, кийдиринъ ве оларгъа гузель сёз сёйленъ.
6 Эвлилик чагъына кельгенге къадар етимлерни (козетип) денъенъ, эгер оларда акъылда бир пишкинлешюв корьсенъиз, аман малларыны озьлерине беринъ. Буюйджеклер (де, къайтарып аладжакълар,) дие о малларны исрафнен ве ашыкъып еменъ. Зенгин олгъан (вели) иффетли олмагъа арекет этсин, ёкъсул олгъанда (итияджы ве эмегине) уйгъун оларакъ ашасын. Малларыны озьлерине берген вакътынъызда янларында шаат булундырынъ. Эсап сорайджакъ оларакъ да, Аллаh кяфидир.
7 Ана-бабанынъ ве акърабаларнынъ къалдыргъанларындан эркеклерге бир пай бар; ана-бабанынъ ве акърабаларнынъ къалдыргъанларындан къадынларга да бир пай бар. Истер азындан, истер чокъундан, белли бир иссе айырылгъандыр.
8 (Мирастан пайы олмагъан) акърабалар, етимлер ве ёксуллар мирас такъсиматында азыр булунса, бундан оларны да рызыкъландырынъ ве оларгъа гузель сёз сёйленъ.

(Бу эки аеттен биринджиси джахилиет девири адетлерини йыкъаракъ, мирастан къадыннынъ да пайы олгъаныны, Аллаhнынъ олар ичюн айыргъан бу пайнынъ мытлакъа озьлерине берилюви кереклигини ифаде этмекте. Экинджи ает висе, Ислям кетирген энъ кениш къардашлыкъ ве энъ инсаний таянышма анъламы ве ичтимаий адалет принципи ичинде мираста пайы олмагъан -нисбетен- узакъ акъараба, о дживарда булунгъан факъыр-фукъареге де мирастан бир шейлер берилювини, гонъюллерининъ алынувыны, эмексиз эльде этильген серветке нисбетен пейда оладжакъ менфий дуйгъуларнынъ огю алынувыны эмир эмтекте).

9 Аджиз, кучю етмез балалар къалдыргъан такъдирлеринде (аллары не олур) дие, къоркъаджакълар (етимлерге акъсызлыкъ этювден) къоркъып титресинлер; Аллаhтан сакъынсынлар ве догъру сёз сёйлесинлер.

(Етимлернинъ вели ве василери, оларгъа озь балаларына давранылувыны истегенлери киби давранмалыдырлар; чюнки, озь балалары да бир кунь етим ве чаресиз къала билирлер).

10 Акъсызлыкънен етимлернинъ малларыны ашагъанлар, шубесиз, къарынларына анджакъ атеш тыкъкъан олурлар; затен олар алевленген атешке киреджеклер.
11 Аллаh сизге, балаларынъыз акъкъында, огъулгъа къыз пайынынъ эки къатыны (мирас берювинъизни) эмир эте. (Балалар) экиден зияде къыз олса, олюнинъ къалдыргъанынынъ учьте экиси оларнынъдыр. Эгер ялынъыз бир къыз исе, ярысы онынъдыр. Ольгеннинъ баласы бар исе, ана-бабасындан эр бирининъ мирастан алтыда бир иссеси бар. Эгер баласы ёкъ да, ана-бабасы онъа варис олгъан исе, анасына учьте бир (тюшер). Эгер ольгеннинъ къардашлары бар исе, анасына алтыда бир (тюшер. Бутюн бу пайлар ольгеннинъ) япаджакъ васиетинден ве бордж одельген сонъдыр. Бабаларынъыз ве огъулларынъыздан ангисининъ сизге файда нокътаи назардан даа якъын олгъаныны билалмазсынъыз. Булар Аллаh тарафындан къоюлгъан фарзлардыр (пайлардыр). Шубесиз, Аллаh илим ве икмет саибидир.

(Ислямнынъ мирас укъукъында пайлар иле мукеллефиетлер арасында мусавийлик ёлу тутулгъан, даа чокъ арджлама япмакъ меджбуриетинде олгъанларгъа чокъ, даа аз арджалама вазиетинде олгъанларгъа аз иссе берильген. Ислям аиле укъукъуна коре, эвленгенде мехир береджек, дюгюн масрафы япаджакъ – эркектир. Эвленгенден сонъ, истер мухтадж олгъан якъын акърабасына ве истер чифти ве балаларына бакъаджакъ, оларгъа ашайджакъ, киеджек, мескен киби энъ аз итияджларыны теминлейджек – кене эркектир. Иште, бу себеплерден ки, эсас оларакъ мираста эркеклернинъ пайы, къадынларнынъкинден эки къат зияде олгъан).

12 Япаджакъ васиеттен ве борджтан сонъ, чифтлеринъизнинъ, эгер балалары олмаса, къалдыргъанларынынъ ярысы сизинъдир. Балалары олса, къалдыргъанларынынъ дёртте бири сизинъдир. Баланъыз олмаса, сизинъ де япаджакъ васиетинъизден ве борджтан сонъ, къалдыргъанынъызнынъ дёртте бири оларнынъдыр (зевджелеринъизнинъдир). Баланъыз олса, къалдыргъанынъызнынъ секизде бири оларнынъдыр. Эгер бир эркек ве къадыннынъ, ана-бабасы ве балалары олмагъаны алда, (келяле шеклинде) малы мирасчлыаргъа къалса ве бир огълан я да къыз къардашы олса, эр бирине алтыда бири тюшер. Бундан зияде олсалар, учьте бирге ортакътырлар. (Бу такъсимат) япыладжакъ васиеттен ве борджтан сонъ, кимсе зараргъа огъратылмадан (япыладжакъ). Булар Аллаhтан сизге васиеттир. Аллаh эр шейни хакъкъы иле билиджидир, халимдир.

(Келяли шеклинде, малны ян хысымларына къалгъан кимселернинъ пайларыны анълаткъан къысымда кечкен огълан къардаш ве къыз къардаш – ана бир къардашлардыр. Тувгъан къардашларнынъ вазиети суренинъ сонъунда анълатыладжакъ).

13 Булар Аллаhнынъ (къойгъан) сынъырларыдыр. Ким Аллаhкъа ве Пейгъамберине итаат этсе, Аллаh оны земининден ирмакълар акъкъан дженнетлерге къояджакъ; о ерде даимий къалыджылардыр; иште, буюк къуртулыш будыр.
14 Ким Аллаhкъа ве Пейгъамберине къаршы исьян этсе ве сынъырларыны ашса, Аллаh оны даимий къаладжакъ бир атешке сокъар ве онынъ ичюн алчалтыджы бир азап бардыр.

(Укъукъ сиcтемалары – варислернинъ аладжакъ пайларында олгъаны киби, якъынлыкъ ве узакълыкъ дереджелерине коре, акърабанынъ варис олып-олмагъаныны тайин этюв меселесинде де, фаркълы къабул ве тадбикъларны менимсегенлер. Меселя, Ислямдан башкъа базы системаларда ольгеннинъ балалары олса, ана-бабасы варис оламайлар. Ислям мирас укъукъы пайларны дагъыткъанда, адиль мусавийлик эсасына риает эткени киби, варислерни тайин эткенде де, якъынлыкъ дереджесинен берабер, файданы козь огюне алгъан, дюнья ве ахирет аятында олюге файдасы токъунгъан ве токъунаджакъ акърабаны мирастан махрум этмеген).

15 Къадынларынъыздан фаишелик япкъанларгъа нисбетен аранъыздан дёрт шаат кетиринъ. Эгер шаатлыкъ этселер, о къадынларны олюм алып кеткендже я да Аллаh оларгъа бир ёл ачкъангъадже, эвлерде апс этинъ.
16 Аранъыздан фухуш япкъан эр эки тарафкъа джеза беринъ; эгер тёвбе этсе, услансалар, артыкъ оларгъа джеза берип, эзиет этювден вазгечинъ; чюнки, Аллаh тёвбелерни чокъ къабул этиджи ве чокъ мерхаметлидир.

(Бу эки ает фухуш денильген чиркин фииль иле багълыдыр. Тефсирджилернинъ чокъу эр экиси де зина шеклиндеки фухушкъа аит олуп, биринджиси эвленгенлернинъ зинасы, экинджиси исе, бекярларнынъ зинасы акъкъында ильк девирлерде тедбикъ этильген джезаны анълатмакъта. Даа сонъра кельген ает (Нуур, 24/2) ве хадислернен Аз. Пейгъамбернинъ тедбикълерине коре, бу аетлер несх этильген, бекярларнынъ зинасы ичюн белли сайыда сопа, эвлилернинъ зинасы ичюн «реджм» джезасы тайин этильген. Базы тефсирджелерге коре исе, аетлер несх этильмеген; яни укюмлери арекеттен токътатылмагъан; бу аетлерден биринджиси къадынлар арасындаки севиджилик фаишелигине, экинджи ает исе, эркеклер арасындаки ливата фаишелигине аит. Буларнынъ джезасы аетлерде олгъаны кибидир. Къадыннен эркек арасындаки зина фухушынынъ джезасы исе, Нуур суресиндеки аетте беян этильген).

17 Аллаhнынъ къабул этеджеги тёвбе, анджакъ бильмейип феналыкъ япып да, сонъра тез тёвбе эткенлернинъ тёвбесидир; иште, Аллаh буларнынъ тёвбесини къабул этер; Аллаh эр шейни билиджидир, икмет саибидир.
18 Ёкъса, феналыкъларны япып да, араларындан бирисине олюм келип чаткъанынен: «Мен шимди тёвбе эттим», дегенлернен кяфир оларакъ ольгенлер ичюн (къабул этиледжек) тёвбе ёкътыр. Олар ичюн аджджы бир азап азырлагъандырмыз.
19 Эй, иман эткенлер! Къадынларгъа зорнен варис олувынъыз, сизге элял дегиль. Ачыкътан-ачыкъ бир эдепсизлик япмагъандже, оларгъа бергенинъизнинъ бир къысмыны эльге кечирювинъиз ичюн де къадынларны сыкъыштырманъ. Оларнен эйи кечининъ. Эгер олардан хошланмасанъыз, (билинъ ки,) Аллаhнынъ акъкъынъызда чокъ хайырлы япаджакъ бир шейинден де хошланмагъан ола билирсинъиз.

(Ислямдан эвель араплар къадынгъа чокъ фена муамеле этер, бу джумледен, къаджасы ольген къадынны, онынъ мирас къалдыргъан малы киби къабул эте, къадын истемсе биле, онынънен эвленмек я да оны башкъасына эвлендирмек акъкъына саип олгъанларыны тюшюне, къадынны къулланаракъ, маддий менфаат корьмек ёлуна кире эдилер. Ает бутюн бу акъсызлыкъларгъа сонъ берди, къадынгъа ляйыкъ олгъан акъларны кетирди).

20 Эгер бир къадынны ташлап да, ерине башкъа бир къадын алмакъ истесенъиз, олардан бирине юклернен мехир берген олсанъыз дахи, ондан ич бир шейни кери алманъ. Сиз ифтира этерек ве ачыкътан-ачыкъ гунах ишлеерек, оны кери алырсынъызмы?

(Ислямда эркек эвленеджек къадынгъа мехир адынен бир мал берир. Бунынъ микъдары урф, адет ве тенъешине коре тайин этилир. Мехир къадыннынъ акъкъы, онынъ хусусий малыдыр, пешин берильмеген олса, къоджасы айыргъанда я да ольген вакътында къадынгъа дер’ал оденюви керек. Эркеклернинъ чешит ёллар ве ийлелернен бу акъны къысмен я да тамамынен еювлери, бергенлерини зорлап къайтарып алувлары диний тарафтан догъру дегиль).

21 Вакъты иле сиз бир-биринъизнен ашыр-нешир олгъан ве олар сизден догъру бир теминат алгъаны алда, оны насыл кери алырсынъыз.

(Бир къадыннен эвленип бирлешкен я да бирлешеджек бир къарарда берабер къалгъан (хальвет олгъан) къоджа оны айыргъан такъдирде, мехирнинъ эписини одер. Аетте «Бир-биринъизнен ашыр-нешир олгъан» денилерек, буларгъа ишарет этильмекте. Бирлешюв ве хальвет олмадан айырылгъан алда исе, къадын мехирнинъ ярысына акълы олур).

22 Кечмиште олгъанлар бир янда, бабаларынъызнынъ эвленген къадынларынен эвленменъ; чюнки бу бир аясызлыкътыр, игренч бир шейдир ве фена бир ёлдыр.

(Ислямдан эвель арапларнынъ огей аналарынен эвленюв шеклиндеки чиркин бир адетини ортадан къалдыргъан бу аеттен сонъ, мусульманларнынъ башкъа кимселернен эвеленювлерининъ джаиз олмагъаныны анълатмакъ узьре, бойле буюрыла:)

23 Аналарынъыз, къызларынъыз, къыз къардашларынъыз, алаларынъыз, тейзелеринъиз, къардаш къызлары, къыз къардашнынъ къызлары, сизни эмизген аналарынъыз, сют таталарынъыз, къадынларынъызнынъ аналары, озьлеринъизнен бирлешкен чифтлеринъизден олуп, эвлеринъизде булунгъан огей къызларынъыз сизге арам къылынды. Эгер оларнен (никяхланып да) даа бирлешмеген олсанъыз, къызларыны алувынъызда сизге бир зарар ёкъ. Озюнъизден олгъан огъулларынъызнынъ къадынлары ве эки къыз къардашны бирден алмакъ да сизге арам къылынды; анджакъ кечкен кечмиштир. Аллаh чокъ багъышлайыджы ве мерхаметлидир.

(Аетнинъ «никяхланып да, бирлешмеген къадынларнынъ къызларынен эвленювинъизде зарар ёкъ» манасындаки къысмындан макъсат, анасы никяхлы олгъанда, онынъ къызыны да алмакъ дегиль. Джаиз олгъаны – бир эркекнинъ никяхлап да, озюнен бирлешмеден, айырылгъан къадыннынъ башкъасындан олгъан къызынен эвленмектир. Аетте эвленильмеси кесен-кес оларакъ ясакълангъанлардан башкъа, акъарабанен эвленмек базы шарт ве заруриетлер себебинен, джаиз къылынмакънен берабер, хадислер акъараба олмагъанларнен эвленювни тевсие этелер).

24 (Дженкте эсир оларакъ) саип олгъан джариелеринъиз истисна, эвли къадынлар да сизге арам къылынды. Аллаhнынъ сизге эмири будыр. Булардан башкъасыны намуслы олмакъ ве зина этмемек узьре, малларынъызнен (мехирлерини беререк) истеювинъиз сизге элял этильди. Олардан файдаланувынъызгъа къаршылыкъ къарарлаштырылгъан мехирлерни беринъ. Мехир кесильгенден сонъ, (бир микъдар эксильтюв ичюн) къаршылыкълы анълашувынъызда сизге гунах ёкътыр. Шубесиз, Аллаh илим ве икмет саибидир.

(Базы динлерде ве оларгъа таянгъан укъукъларда къадын озюнен эвленеджек эркекке бермек узьре, мал (драхома – придание) эдинир; яни бу саеде эркеклернинъ озюне рагъбет этювлерини теминлемеге арекет этер. Ислямда исе, къадын озь-озьлюгинден дегерлидир. Онынъ малына дегиль, озюне рагъбет этилир. Буны символика этмек узьре де, къадын дегиль онынънен эвленмек истеген эркек онъа бир шейлер берир ки, бунъа мехир денильген).

25 Аранъыздан иманлы урь къадынларнен эвленмеге кучю етмеген кимсе, эллеринъиз алтында олгъан иманлы яш къызларынъыз (сайылгъан) джариелеринъизден алсын. Аллаh сизинъ иманъызны даа яхшы бильмекте. Эп айны тамырдансынъыз (инсанлыкъ нокътаи назарындан аранъызда фаркъ ёкътыр). Ойле исе, иффетли яшавлары, зина этмемелери ве гизли дост да тутмамалары шарты ве саиплерининъ изнинен, оларны (джариелерни) никяхлап алынъ, мехирлерини де керек мыкъдарда беринъ. Эвленгенден сонъ, бир фаишелик япсалар, оларгъа урь къадынларнынъ джезасынынъ ярысы (тадбикъ этилир). Бу, (джариенен эвленмек ичюн), аранъыздан гунахкъа тюшмектен къоркъкъанлар ичюндир. Сабыр этивюнъиз исе, сиз ичюн даа хайырлыдыр. Аллаh чокъ багъышлайыджы ве мерхаметлидир.

(Зина кесен-кес оларакъ арамдыр. Бир уджрет къаршылыгъында анълашаракъ, кечиджи бир заман ичюн эвленмек динге коре догъру дегиль. Никяхсыз яшамакъ ве дост тутмакъ да, зинанынъ башкъа чешитлеридир. Бир мусульманнынъ эвленмек итияджына нисбетен япаджакъ шейи, имкяны олса, эвеля бир му'мин ве урь къадыннен эвленмектир; мусульман олмагъан эхл-и китап къадынларынен эвленюви де джаиздир. Сонъра, сырасынен му'мин джарие ве му'мин олмагъан джариенен эвленмек келир. Джарие бир башкъасына аит олгъаны ичюн, онынънен эвленмекнинъ базы сынъырлавлары бар; бу себепнен, джариенен эвленювде сабыр этип, имкяннынъ догъувыны беклемек инсан ичюн даа хайырлыдыр. Аетнинъ джариелерге «къызларынъыз» деген ве «бутюн инсанларнынъ бир тамырдан кельгенлерини, инсан эвляды олгъанларыны» тюшюнерек, оларнынъ хор корюльмемесини, оларнен эвленмектен чекинильмемесини истеген къысмы, Ислямнынъ инсангъа берген дегери нокътаи назарындан, муим весикъалар маиетиндедир. Дженк эсирлери ичюн ялынъыз альтернатив – къуллыкъ ве джариелик дегиль. Эсир, къул ве джарие статусына кечирильген олса, бу такъдирде оларгъа япылгъан муамеле урь инсанларнынъкине олдукъча якъын ве макъсаттаки хидаетке иришювлерини теминлер).

26 Аллаh сизге (бильмегенлеринъизни) анълатмакъ ве сизни, сизден эвельки (эйи)лернинъ ёлларына къавуштырмакъ ве сизинъ гунахларынъызны багъышламакъ истей. Аллаh хакъкъы иле билиджидир, екяне икмет саибидир.
27 Аллаh сизинъ тёвбенъизни къабул этмек истер; шехветлерине уйгъанлар (фена арзуларынынъ эсири олгъанлар) исе, бус-бутюн ёлдан чыкъкъанынъызны истерлер.
28 Аллаh сизден (юкюнъизни) азалтмакъ истер; чюнки, инсан зайыф яратылгъандыр.

(Бу алда диний теклифлер ве вазифелер бирер юк дегильдир; там аксине, инсанны дюнья ве ахирет аятында чыкъымсызлыкъкъа тюшмектен, алтындан чыкъып оламайджакъ я да озюне файда ерине зарар кетиреджек иш ве давранышларгъа кирювден къорчалагъан, бойледже, юкюни енгиллеткен алыштырувлар, тертипер ве догъру ёлны косьтерювлердир).

29 Эй, иман эткенлер! Къаршылыкълы ризагъа таянгъан тиджарет олувы алы истисна, малларынъызны батыл (акъсыз ве арам ёллар)нен аранъызда (алып-беререк) ашаманъ. Ве озюнъизни ольдюрменъ. Шубесиз, Аллаh сизни къорчалайджакътыр.
30 Ким душманлыкъ ве акъсызлыкънен буны (арам ашамакъны я да ольдюрмекни) япса, (бильсин ки) оны атешке атаджакъмыз. Бу исе, Аллаhкъа чокъ къолайдыр.

(Къаршылыкълы ризагъа таянгъан мал-пара, эмек-уджрет ве бунъа бенъзеген денъишювлер эм шахыслар, эм де олар тешкиль эткен топлум ичюн файдалыдыр; бу себептен де, догърудыр. Разылыкъсыз ве акъсыз къазанчлар исе, кечиджи ферах ве менфаатлар кетирмекнен берабер, артындан исьянлар, девирювлер ве фелякетлер кетирир. Ает «башкъасынынъ малыны» демек ерине, «малларынъызны» демекнен «миллий сервет» манасына якъындыр. Малий акъсызлыкъларнынъ кетирген фелякетлеринден бири ве, бельки, энъ муими – къатльдир; акъсызлыкънен ве арам ёлларнен сервет япмакъ – шахыс ве джемиет оларакъ, яваш-яваш олюмге бармакъ демектир. Чюнки, шахсий интикъам дуйгъусы, шахсий ольдирювлерге ёл ачар экен, ичтимаий сыныфлар арасында интикъам дуйгъусы да ичтимаий патлавларгъа ве девирювлерге себеп олмакъта).

31 Эгер ясакъландыгъынъыз буюк гунахлардан къачынсанъыз, сизинъ кучюк гунахларынъызны орьтермиз ве сизни шерефли бир ерге къоярмыз.

(Инсанлар, яратылышларына коре, гунахтан къорчалангъан дегиллер, гунах ве къабаат ишлемек къабилетлери де бар, фазилетлери де. Фазилетлери нефсаний арзуларына нисбетен курешлеринден кельмекте. Къул элинден кельгенни япъканынен, Мевля уфакъ-тюфек къусурларыны орьтеджек, юзьлемейджек).

32 Аллаhнынъ сизни бир-биринъизден усьтюн къылгъан шейлерни (башкъасында олуп да, сизде олмагъаны) асретликнен арзу этменъ. Эркеклернинъ де къазангъанларындан насиплери бар, къадынларнынъ да къазангъанларындан насиплери бар. Аллаhтан лютфини истенъ; шубесиз Аллаh эр шейни бильмектедир.

(Аллаh эр къулуна къабилиет ве чалышувына коре ниметлер, насиплер берген; башкъасында олгъангъа козь тикмек, онынъ асретини чекерек, омюр кечирмек ерине, эр кеснинъ озюндекисини корюви, онынъ къыйметини билюви ве истейджегини Аллаhнынъ лютфинден истемеси керек).

33 (Эркек ве къадындан) эр бири ичюн, ана, баба ве акърабанынъ къалдыргъанындан (исселерини аладжакъ олгъан) варислер яптыкъ. Еминлеринъиз багълагъан кимселерге де, пайларыны беринъ. Чюнки, Аллаh эр шейни корьмекте.

(«Еминлернинъ багълагъан кимселери» джахилие девринде адет олгъан бир чешит мукъавелели мирасчылар олуп, башкъа бир аетнен (Энфааль, 8/75) укми ортадан къалдырылгъан. Бир башкъа анълайышкъа коре, булар – чифтлердир ве ает несх этильмеген).

34 Аллаhнынъ инсанлардан бир къысмыны дигерлерине нисбетен уьстюн къылыву себебинен ве малларындан арджлама япкъанлары ичюн, эркеклер къадынларнынъ ребери ве къорчалайыджыдыр. Онынъ ичюн салиха къадынлар итааткярдыр. Аллаhнынъ озьлерини къорчалавына нисбетен гизлини (кимсе корьмесе де, намусларыны) къорчалайыджылардыр. Баш къалдырувындан шубеленген къадынларынъызгъа огют беринъ, оларны тёшеклерде янгъыз быракъынъыз ве (буларнен ёлгъа кельмеселер) дёгюнъ. Эгер сизге итаат этселер, артыкъ оларнынъ алейхине башкъа бир ёл къыдырманъ; чюнки, Аллаh юджедир, буюктир.

(Эркеклернинъ маддий ве маневий хусусиетлеринен икътисадий роллери оларнынъ аиле башы олувларыны табиий япкъан. Аиле кучюк бир джемиеттир. Джемиет тертипнен яшар. Тертип исе, бир реберни, бир идареджини зарурий таныр. Ислямда девлет реберинден аиле реисине къадар эр идареджи иляхий талиматкъа коре арекет этмек, ёнетмек меджбуриетиндедир; о алда, оларгъа итаат – бу талиматкъа итаат демектир. Идаре этиджи я да этилиджи бу талиматтан тышкъа чыкъса, итаатсызлыкъ этсе, джеза тедбикъ этилир. Бу ерде баас мевзусы олгъан зевдженинъ итаатсызлыгъдыр. Чаре оларакъ эвеля огют бермек, сонъ тёшек айырмакъ ве даа сонъра да, дёгмек тевсие этильген. Къур'анны бизге теблигъ эткен Аз. Пейгъамбер (с.а.) ич бир вакъыт къадын дёгмегени киби, «Къадынны эшек дёгген киби дёгюп де, куннинъ сонъунда оны къойнунъызгъа алып ятувынъыз оладжакъ шейми?», буюраракъ, умметини тенбиелеген. Дёгмек джезасы къулланылгъан такъдирде, къадыннынъ джаныны якъмайджакъ ве вуджудында из къалдырмайджакъ шекильде япылувы да ифаде этильген. Шу алда таякъны Ислям кетирмеген, аксине оны енгиллетерек, ортадан къалдырмагъа ёнельгендир. Айрыджа, къадынгъа да, къоджасындан шикяетчи олувы алында, хакем ве акимге баш урмакъ, акъкъыны къыдырмакъ имкяныны берген).

35 Эгер къадын-къоджанынъ аралары бозулувындан къоркъсанъыз, эркекнинъ аилесинден бир хакем ве къадыннынъ аилесинден бир хакем ёлланъ. Булар барыштырмакъ истеселер, Аллаh араларыны булыр; шубесиз, Аллаh эр шейни билиджи, эр шейден хабердар олуджыдыр.
36 Аллаhкъа ибадет этинъ ве Онъа ич бир шейни ортакъ къошманъ. Ана-бабагъа, акърабагъа, етимлерге, ёкъсулларгъа, якъын комшугъа, узакъ къомшугъа, якъын аркъадашкъа, ёлджугъа, эллеринъиз алтында олгъанларгъа (къул, джарие, хызметчи ве оларгъа бенъзегенлерге) эйи давранынъ; Аллаh озюни бегенген ве даима макътанып тургъан кимсени севмез.

(Аллаhкъа къул олмакънынъ шарты бойле бир ахлякъкъа саип олмакътыр; къаба-саба, акъсыз, залым, хасис, эр кеске феналыкъ эткен ... кимселер ялынъыз базы ибадетлерни япмакънен Аллаh къатында макъбул бир къул оламазлар).

37 Булар – хасислик япкъан ве инсанларгъа да хасисликни тевсие эткен, Аллаhнынъ оларгъа лютфинден бергенини гизлеген кимселердир. Биз кяфирлер ичюн алчалтыджы бир азап азырладыкъ.
38 Аллаhкъа ве ахирет кунюне инанмагъанлары алда, малларыны инсанларгъа косьтериш ичюн сарф эткенлер де (ахиретте азапкъа огърарлар). Шейтан бир кимсеге аркъадаш олса, не фена бир аркъадаштыр о!
39 Аллаhкъа ве ахирет кунюне иман этип де, Аллаhнынъ оларгъа бергенлеринден (Онынъ ёлунда) арджласалар эди, не олур эди санки! Аллаh оларнынъ вазиетини хакъкъы иле бильмекте.
40 Шубе ёкъ ки, Аллаh зерре къадар акъсызлыкъ этмез. (Къулнынъ япкъан иши, эгер бир феналыкъ олса, онынъ джезасыны адалетле берир). Эйилик олса, оны къатлар (къат-къат арттырыр), озюнден де буюк мукяфат берир.
41 Эр бир умметтен бир шаат кетирген ве сени де оларгъа шаат оларакъ косьтерген вакътымызда аллары нидже оладжакъ!

(Бутюн пейгъамберлер умметлерине айны иман эсасларыны кетирген ве теблигъ эткенлер. Низам ве ахлякъ саасында исе -принциплер денъишювнен берабер- медений ве ичтимаий шартларгъа коре, шекиллер ве тедбикъатлар денъишмекте. Сонъки пейгъамбер Муhаммед Мустафа (с.а.) инсанларнынъ илим ве медениетте энъ илери девирлеринде оларгъа ребер оладжакъ энъ кямиль динни кетирген ве теблигъ эткен. Пейгъамберлери кетирген иманны ве низамны денъиштирген я да инкяр эткенлер ахиретте махкеме оладжакъ ве пейгъамберлери де, олар алейхине шаатлыкъ этеджеклер. Хатему'ль-энбия (с.а.) исе, бутюн пейгъамберлернинъ лехинде шаатлыкъ этерек, оларны тасдикъ эйлейджек.
Бухарийнинъ риваетине коре, Ресулуллах (с.а.) сахаби Ибн Месуддан онъа Къур'ан окъугъаныны истеген, онынъ: «О санъа эндирильгени алда, мен санъа окъуйджагъыммы?», дегени узерине: «Эбет, оны башкъасындан динълемек ошума кете», буюргъан. Ибн Месуд бундан сонърасыны бойле анълата: «Нисаа суресини окъудым. 41-нджи аетке (бу аетке) кельгенде, Ресулуллах (с.а.): «Шимдилик етер», деди, бир де бакътым ки, козьлеринден яшлар акъа).

42 Куфюр ёлуна сапып, пейгъамберни динълемегенлер о куню ернинъ тюбюне батырылмакъны истерлер ве Аллаhтан ич бир хаберни гизлеп оламазлар.
43 Эй, иман эткенлер! Сиз саргъош олгъанда -не сёйлегенинъзни бильгенге къадар- джюнюп олгъанда- ёлджу олгъан истисна- гъусул эткенге къадар, намазгъа якълашманъ. Эгер хаста олып я да бир ёлджулыкъ узеринде олсанъыз, я да сизден биринъиз аякъ ёлдан кельсе, я да къадынларгъа токъунып да (бу вазиетлерде) сув тапамасанъыз, о заман темиз бир топракънен тейеммум этинъ: юзьлеринъизге ве эллеринъизге сюринъ. Шубесиз, Аллаh чокъ афу этиджи ве багъышлайыджыдыр.

(Абдест алмакъ ве гъусул япмакъ керек олгъан бир мусульман сув тапалмагъан такъдирде, топракъ ве ер юзи джынсындан бир шейнен тейеммум этер. Тейеммум эм абдест, эм де гъусул ерине кечер. Айрыджа, сувны къулланмагъа мани олгъан хасталыкъ, къоркъу, сувнынъ узакъта олувы киби базы узюрли вазиетлерде де тейеммумни джаиз япар).

44 Озьлерине Китаптан насип берильгенлерге бакъсана! Сапыкълыкъны сатын алалар ве сизинъ де ёлдан чыкъманъызны истейлер.
45 Аллаh душманларынъызны сизден даа яхшы билир. Акъикъий бир дост оларакъ Аллаh етерли. Бир ярдымджы оларакъ да, Аллаh кяфидир.
46 Еудийлерден бир къысмы келимелерни ерлеринден денъиштирирлер, тиллерини майыштырыр, букерек ве динге уджюм этерек (Пейгъамберге къаршы): «Эшиттик ве къаршы кельдик», «Динъле, динълемез оладжакъ!", "Рааинаа" дерлер. Эгер олар «Эшиттик, итаат эттик, динъле ве бизни козет», деселер эди, шубесиз, олар ичюн даа хайырлы ве даа догъру оладжакъ эди; факъат куфюрлери (акъикъатны къабул этмеювлери) себебинен, Аллаh оларны лянетлегендир. Артыкъ пек аз инанырлар.

(Еудийлер Аллаhнынъ оларгъа ёллагъан китапнынъ келиме ве джумлелерининъ ерлерини денъиштирген, маналарыны бозгъан, акъикъатларны ве бу арада Аз. Пейгъамбернинъ келеджегини мужделеген къысымларны гизлеген, бозгъан ве инкяр эткен эдилер. Ресулуллахнынъ заманында да ильк анда фена макъсатларыны белли этмейджек сёзлер къулланаракъ, оны тахкъир ве кинлерини татмин этмек ёлуна кирьген эдилер. Меселя, «Рааинаа» келимеси «Бизни козет» манасына келе, «айн»нынъ кесиреси бираз узатылып сёйленсе, «Рааиинаа: бизим чобанымыз» манасыны бере. Иште, бунъа бенъзеген сёз оюнларынен, акъылларына коре, Пейгъамберни акъаретлей эдилер. Ает оларнынъ оюнларыны бозмакъта ве акъларында хайырлы оладжакъ ёлны косьтермекте).

47 Эй, эхл-и китап! Биз бир такъым юзьлерни силип, тюм-тюз этерек, артларына чевирмеден, яхут оларны джума эртеси адамлары киби лянетелемеден эвель (давранаракъ), сизге кельгенлерни догъруламакъ узьре, эндиргенимизге (Китапкъа) иман этинъ; Аллаhнынъ эмри мытлакъа ерине келеджек.

(Аеттеки «себт» – еудийлерге коре, мукъаддес олгъан джумаэртеси кунюдир. Джумаэртеси адамлары – керекли олгъаны алда, джумаэртеси кунюне сайгъы косьтермеген, бу ве бунъа ошагъан гунахларындан толайы, лянетленген базы еудийлердир).

48 Аллаh озюне ортакъ къошулувыны асла багъышламаз; бундан башкъасыны, (гунахларны) истеген кимсеси ичюн багъышлар. Аллаhкъа ортакъ къошкъан кимсе буюк бир гунах (иле) ифтира эткен олур.
49 Озьлерини темизге чыкъаргъанларгъа не дерсинъ! Ёкъ, Аллаh тилегенини темизге чыкъарыр ве ич кимсе къыл къадар акъсызлыкъ корьмез.
50 Бакъ, насыл да Аллаh узерине ялан уйдуралар; ачыкътан-ачыкъ бир гунах оларакъ бу (оларгъа) етерли!
51 Озьлерине Китаптан насип берильгенлерни корьмединъми? Путларгъа ве батылгъа (танърыларгъа) иман этелер, сонъра да кяфирлер ичюн: «Булар Аллаhкъа иман эткенлерден даа догъру ёлдадыр», демектелер!

(Эхл-и китаптан Каа'б б. эль-Эшреф Мединеден Меккеге келе, мушриклерни Аз. Пейгъамбер ве мусульманлар алейхине провакция япаракъ, берабер корюшмеге чагъыра. Бу арада мушриклер: «Бизим динимиз хакъмы, ёкъса, Муhаммеднинъ диними, ангимиз догъру ёлдамыз?», деп сорайлар ве: «Сиз догъру ёлдасынъыз», джевабыны алалар. Юкъарыдаки ает бу адисе узерине назиль олгъан).

52 Булар – Аллаhнынъ лянетлеген кимселеридир; Аллаh рахметинден узакълаштыргъан (лянетли) кимеселерине акъикъий бир ярдымджы тапалмазсынъ.
53 Ёкъса, оларнынъ мульктен (укюмранлыкътан) бир насиплери бармы? Ойле олса эди, инсанларгъа чегирдек филиси (къадар бир шей биле) бермез эдилер.
54 Ёкъса, олар Аллаhнынъ лютфинден берген шейлер ичюн инсанларга асед этелерми? Ойле исе, Ибрахим союна Китапны ве икметни бердик ве оларгъа буюк бир укюмранлыкъ бахш эттик.
55 Олардан бир къысмы Ибрахимге инанды, кимиси де ондан юзь чевирди; (оларгъа) къавурыджы бир атеш оларакъ джеэннем етерли.
56 Шубесиз, аетлеримизни инкяр эткенлерни, кунь келеджек, бир атешке сокъаджакъмыз; оларнынъ терилери пишип, аджджы дуймаз алгъа кельгенинен, терилерини башкъа терилернен денъиштирирмиз ки, аджджыны дуйсынлар! Аллаh даима усьтюн ве хакимдир.
57 Инанып, яхшы ишлер япкъанларны да, ичинде эбедиен къалмакъ узьре киреджек, земининден ирмакълар акъкъан дженнетлерге сокъаджакъмыз. О ерде олар ичюн тер-темиз чифтлер бар ве оларны къою (татлы) бир кольгеге къоярмыз.

(Бу ерге къадар маналарыны бердигимиз 13 ает мушрик, путперест, эхл-и китап... кяфирлернинъ психологияларыны талиль этерек, давранышларынынъ себеблерини ве акъибетлерини ачыкъ бир шекильде ортагъа къоя ве му'минлернинъ ибрет алувларыны истей).

58 Аллаh сизге, мытлакъа эманетлерни ляйыкъ олгъанларгъа берювинъизни ве инсанлар арасында укюм эткен вакътынъызда, адалетнен укюм этювинъизни эмир эте. Аллаh сизге не къадар гузель огютлер бермекте! Шубесиз, Аллаh эр шейни эшитиджи, эр шейни корюджидир.

(Аетнинъ эманет ве адалетке риает эмири эбедий ве муим бир дестюр олмакънен, гузель бир назиль себеби бар: Аз. Пейгъамбер (с.а.) Меккени фетх эткенинен, Кябеге бакъкъан Осман б. Талха къапыны килитлеген, Кябенинъ узерине чыкъкъан ве анахтарны бермекни ред этерек: «Сенинъ пейгъамбер олгъанынъны бильсе эдим, оны берир эдим», деген. Аз. Али анахтарны зорлап ондан ала, къапуны ача, Аз. Пейгъамбер ичери кирип, эки рекят намаз къыла, чыкъкъанынен, эмджеси Аббас анахтарны ве шерефли бир вазифе олгъан незаретчиликни озюне берилювини истей. Иште, бу мунасебетнен юкъарыдаки ает назиль ола. Эфендимиз Аз. Алиге «анахтарны эски вазифелиге бермесини ве ондан афу истемесини» эмир эте. Бу вакъиа Осман б. Талханынъ да мусульман олувына себеп ола).

59 Эй, иман эткенлер! Аллаhкъа итаат этинъ. Пейгъамберге ве сизден олгъан улульэмирге (идареджилерге) де итаат этинъ. Эгер бир хусуста анълашмазлыкъкъа тюшсенъиз -Аллаhкъа ве ахиретке акъикъатен инансанъыз- оны Аллаhкъа ве Ресулгъа алып барынъ (оларнынъ талиматына коре аль этинъ); бу, эм хайырлы, эм де нетидже нокътаи назарындан даа гузель.
60 Санъа эндирильгенге ве сенден эвель эндирильгенлерге инангъанларыны илери сюрьгенлерни корьмединъми? Тагъуткъа инанмамалары оларгъа эмир олунгъаны алда, Тагъутнынъ огюнде муакемелешмек истейлер. Албуки, шейтан оларны темелли саптырмакъ истей.

(Бундан эвельки ает мусульманларнынъ бильги ве укюм менбаларыны сыралагъан, сонърадан «Китап, Суннет, Иджма ве Къыяс» шеклинде менбаларнынъ темелини берген, анълашмазлыкъ чыкъса, аль этилювининъ, бу менбаларгъа баш уруларакъ, аранылувыны эмир эткен эди. Бунъа бакъамадан, бир мунафыкънынъ душманына: «Ресулуллах ерине Каа'б б. эль-Эшрефке баш урайыкъ», деюви бу аетнинъ назиль олмасына себеп олды, ает эр ерде ве эр заман орьнеги булунгъан мунафыкъларнынъ юзь перделерини йырткъандыр.
Тагъут - Хакъны танымайып, акъылдан азгъан ве сапыкъ эр бир адамгъа ве кучьке берильген аддыр. Шейтангъа да бу себептен таагъут денильген. Бу ве бундан сонъки беш аетнинъ юкъарыда зикр этильген назиль олув себеби бу келименинъ манасыны анълатувда ярдымджы олур).

61 Оларгъа: Аллаhнынъ эндиргенине (Китапкъа) ве Ресулгъа келинъ (оларгъа баш урайыкъ), денильген вакъытта мунафыкъларнынъ сенден яхшыджа узакълашкъанларыны корерсинъ.
62 Эллеринен япкъанлары себебинден, башларына бир фелякет кельгенинен, аман биз ялынъыз эйилик этмек ве узлаштырмакъ истедик, дие емин этерек. санъа насыл келирлер!
63 Олар, Аллаh къальплериндекини бильген кимселеридир; оларгъа итибар этме, озьлерине огют бер ве оларгъа озьлери акъкъында тесирли сёз сёйле.
64 Биз эр бир пейгъамберни -Аллаhнынъ изнинен- анджакъ озюне итаат этилюви ичюн ёлладыкъ. Эгер олар озьлерине зулум эткен вакъытларында санъа кельселер де, Аллаhтан багъышланмакъны тилеселер, Ресул да олар ичюн истигъфар этсе эди, Аллаhны зиядесинен афу этиджи, имаеджи булур эдилер.
65 Ёкъ, Раббинъе ант олсун ки, араларында чыкъкъан анълашмазлыкъ хусусында сени хаким эттик, сонъра да берген укминъден ичлеринде ич бир сыкъынты дуймайып, (оны) там манасынен къабул этмегендже, иман этмезлер.

(Иман къуру бир сёзден ибарет дегиль; гонъюлден багъланмакъ, инанмакъ ве къабул этмектир. Эм «Аллаh ве Ресулуна инандым» деп, эм де укюмлерине разы олмамакъ – типик мунафыкълыкъ аляметидир. «Шериат кескен пармакъ агъырмаз» денильген; агъырмаз, чюнки, му'миннинъ юрегинде о агърыны унуттыраджакъ къадар бир буюк иман бардыр).

66 Эгер оларгъа озюнъизни ольдюринъиз я да юртларынъыздан чыкъынъыз, дие эмир эткен олса эдик, араларындан пек азы истисна, буны япмаз эдилер. Эгер озьлерине берильген огютни ерине кетирселер эди, олар ичюн эм даа хайырлы, эм де (иманларыны) даа пекиштириджи олур эди.
67 О вакъыт, эльбетте озьлерине нездимизден буюк мукяфат берир эдик.
68 Ве оларны дос-догъру бир ёлгъа къавуштырыр эдик.

(Аз. Айшенинъ анълаткъанына коре, бириси Ресулуллахкъа келип, бойле деген эди: «Эй, Алллаhнынъ Ресулы! Сени озюмден, бала-чагъамдан даа зияде севем. Эвимде олгъанда хатырлагъанымнен, сабыр эталмайым, аман келип сени корем. Меним ве сенинъ оледжегимизни тюшюнгенимнен, анъладым ки, сен дженнетке кирьген вакътынъда, пейгъамберлернен берабер, юдже макъамларгъа чыкъарыладжакъсынъ, мен исе, дженнетке кирьсем биле, заныма коре, сени коралмайджам!». Аз. Пейгъамбер бу самимий кедерленювге джевап бермеген, беклеген. Шу ает назиль олды:)

69 Ким Аллаhкъа ве Ресулына итаат этсе, иште, олар Аллаhнынъ озьлерине лютфлерде булунгъан пейгъамберлер, сыддыкълар, шеитлер ве салих кишилернен берабердир. Булар не гузель аркъадаштыр!
70 Бу лютф Аллаhтандыр. Билиджи оларакъ Аллаh етерли.
71 Эй, иман эткенлер! Тедбиринъизни алынъ; болюк-болюк дженкке чыкъынъ, яхут (керек олгъанда) топтан дженклешинъ.

(Барышыкъ ичинде яшамакъ арзу этилир бир шей олмакънен берабер, тарих боюнджа девамлы керчеклешкени корюльмеген. Узун теджрибелерден сонъ, сулх, аят ве тертип истегенлернинъ анджакъ дженкке азыр олмакънен буны эльде эте биледжеклери анълашылгъан. «Азыр ол дженкке» эгер истер исенъ сульх-и салях", денильген. Ислям динге уйгъун мудафаа ичюн ер юзюнден зулумны, баскъынджылыкъны ортадан къалдырмакъ, акъикъий дин ве виджан урриетини темин этмек ичюн дженкке изин берген, мусульманларны джихадгъа чагъыргъан. Мусульманларнынъ вазифеси – эр вакъыт дженкке азыр олмакъ, факъат акълы себеп олмагъандже, оны япмамакъ, азырлыкънен сулхны теминлемектир).

72 Аранъызда базылары бар ки (джихад меселесинде) пек агъырдан къыбырдарлар. Эгер сизге бир фелякет кельсе: «Аллаh манъа лютф этти де, оларнен берабер дегиль эдим», дер.

(Бу ерде «агъырдан къыбырдарлар" денильген кимселер чешит баанелернен дженкке къатылмакъ истемеген, къатылгъанлары да мани олмагъа арекет эткен мунафыкълардыр).

73 Эгер Аллаhтан сизге бир лютф кельсе -санки сизнен онынъ арасында (захирий) бир достлукъ ёкъ киби- «Кешке оларнен берабер олса эдим де, мен де буюк бир мувафакъиет къазансам эди!», дер.
74 О алда, дюнья аятыны ахирет къаршылыгъында саткъанлар, Аллаh ёлунда дженклешсинлер. Ким Аллаh ёлунда дженклешир де, ольдюрилир я да гъалип келир исе, биз онъа якъында буюк бир мукяфат береджекмиз.
75 Сизге не олды да, Аллаh ёлунда ве: «Раббимиз! Бизни, халкъы залым бу шеэрден чыкъар, бизге тарафынъдан бир саип ёлла, бизге къатынъдан бир ярдымджы ёлла!", деген заваллы эркеклер, къадынлар ве балалар огърунда дженклешмейсинъиз!

(Меккенинъ фетхинден эвель о ерде къалып, Мединеге кочалмагъан мусульманлар залым, мушрик меккелилерден буюк эскенджелер корьген, джефалар чеккен ве Аллаhкъа ялвараракъ, Ондан ярдымджы ёлланылмасыны тилеген эдилер. Ает бунъа ишарет этмекнен берабер, дюньянынъ не еринде олса олсун, зулум ве акъсызлыкъкъа огърагъан чаресизлерге мусульманларнынъ ярдым этювлерини ве керек олса, олар огърунда дженклешювлерини истемекте).

76 Иман эткенлер Аллаh ёлунда дженклеширлер, инанмагъанлар исе, тагъут (янълыш давалар ве шейтан) ёлунда дженклеширлер. О алда шейтаннынъ достларына къаршы дженклешинъ; шубе ёкъ ки, шейтаннынъ къургъан тертиби зайыфтыр.
77 Оларгъа эллеринъизни дженктен чекинъ, намазны къылынъ ве зекятны беринъ, денильген кимселерни корьмединъми? Сонъра оларгъа дженк фарз къылынгъанынен, араларындан бир топу аман Аллаhтан къоркъкъан киби, атта даа зияде бир къоркъунен, инсанлардан къоркъмагъа башладылар да: «Раббимиз! Дженкни бизге ничюн яздынъ! Бизни якъын бир вакъыткъа къадар кечиктирсенъ (даа бир муддет дженкни фарз къылмасанъ) олмаз эдими?», дедилер. Оларгъа де ки: «Дюнья менфааты муим дегиль, Аллаhтан коркъкъанлар ичюн ахирет даа хайырлыдыр ве сизге къыл къадар акъсызлыкъ этильмез».
78 Не ерде олсанъыз олунъ, олюм сизге етишир; сарп ве сагълам къалелерде олсанъыз биле! Озьлерине бир яхшылыкъ токъунса «Бу Аллаhтан» дерлер; башларына бир яманлыкъ кельгенде де, «Бу сенден», дерлер. «Эписи Аллаhтандыр», де. Бу адамларгъа не ола ки, бир тюрлю лаф анъламайлар!
79 Санъа кельген яхшылыкъ Аллаhтандыр. Башынъа кельген феналыкъ исе, нефсинъдендир. Сени инсанларгъа эльчи ёлладыкъ; шаат оларакъ да Аллаh етерли.

(Бу эки ает бирликте дегерлендирильгенде, Ислямнынъ хайыр, шерр, къаза ве такъдир (къадер) мевзуларындаки инанч ве тюшюнджесине ышыкъ туткъаны корюлир. Инсанлар умумиетле эльде эткен мувафакъителерни ве эйи нетиджелерни озьлерине (я да инангъанлар Аллаhкъа) мал этерлер. Фелякет, яманлыкъ ве мувафакъиетсизликлерни юклемеге бирисини къыдырырлар; озьлерини къыйнамакъ ве къабаатламакътан къачынырлар. Алубки, эр шейни яраткъан Аллаhтыр; эр шей Онынъ такъдири ве къудрети иле бар олур. Анджакъ, Аллаh ич бир кимсе ичюн догърудан-догъругъа фелякет ве яманлыкъкъа разылыкъ косьтермез; къул ишлеген эр гунах, къабаат ве яманлыкъта шахсен озь ирадеси девреге кирер ве Аллаh къулны ойле истегени ичюн, ирадесини о ёлда сарф эткени ичюн, ойле яратыр. Бу алда къул кясиптир; хакъ этер, мурат этер, Аллаh халикътир; къулны ирадесине коре яратыр).

80 Ким Ресулгъа итаат этсе, Аллаhкъа итаат эткен олур. юзь чевиргенге кельгенде, сени оларнынъ башына бекчи ёлламадыкъ!
81 «Баш усьтюне» дерлер, амма янынъдан айырылгъаннен, олардан бир къысмы сенинъ дигенинъден башкъасыны гизлиден къурар. Аллаh да оларнынъ гизли къургъанларыны язар. Сен оларгъа итибар этме ве Аллаhкъа таян; санъа векиль оларакъ Аллаh кяфидир.

(Инангъанлары алда, ойле корюнген мунафыкълар Ресулуллахнынъ узурында олгъанда, о не айтса, къабул эте ве итааткяр корюне; узурындан чыкъып, озь башларына къалгъанда, алельхусус, геджелери гизли планлар ве тузакълар азырлай эдилер).

82 Аля Къур'ан узеринде кереги киби тюшюнмейджеклерми? Эгер о Аллаhтан башкъасы тарафындан кельген олса эди, онда бир чокъ уйгъунсызлыкъ тапар эдилер.

(Къур'ан-ы Керим эм ифаде нокътаи назарындан, эм мана ве укюм нокътаи назарындан, бир бутюнлик арз этмекте. Инсанларнынъ сёйлеген сёзлери, гузеллик ве тертип нокътаи назарындан, даима бир чешит олмаз. Язгъаннынъ ве сёйлегеннинъ ичинде олгъан вазиет ве шартларгъа коре денъишир. Къур'аннынъ ифаде ве услюби исе, баштан сонъунадже мисальсиз бир гузеллик ве тертип ичиндедир. Бу сёзлер къаврагъан мана, укюм ве хаберлер де, яратылышындан эбедиетке къадар аля эр шейге мунасебетте олгъаны алда, там бир уйгъунлыкъ, бутюнлик, сихатлик ве уймакъ истемекте. Ялынъыз буларны тюшюнмек ве тасдикъ этмек биле, Къур'ан-ы Керимнинъ инсан эсери олмагъаныны, Аллаhтан кельгенини анъламакъ ичюн етерлидир).

83 Оларгъа ишанч я да къоркъугъа даир бир хабер кельгенинен, аман оны яярлар; албуки, оны Ресулгъа я да араларында ребер кимселерге алып барсалар эди, оларнынъ арасындан ишнинъ ич юзюни анълагъанлар онынъ не олгъаныны билир эдилер. Аллаhнынъ сизге лютфи ве рахмети олмаса эди, пек азынъыз истисна, шейтангъа уйып кетер эдинъиз.
84 Артыкъ Аллаh ёлунда дженклешюв. Сен озюнъден башкъасы (себеби иле) месуль тутулмазсынъ. Му'минлерни де тешвикъ эт. Бельки, Аллаh кяфирлернинъ кучюни эксильтир (кучьлеринен сизге зарар берювлерининъ огюни алыр). Аллаhнынъ кучю даа четин ве джезасы даа шиддетлидир.
85 Ким яхшы бир ишке вастаджылыкъ япса, онынъ да о иштен бир насиби олур. Ким яман бир ишке вастаджылыкъ япса, онынъ да ондан бир пайы олур. Аллаh эр шейнинъ къаршылыгъыны бериджидир.

(Джемиет аяты бир чокъ алда вастаджылыкъны талап этер. Озюнден вастаджы олувы истенильген кимсе неге вастаджы олгъанына дикъкъат этмеге меджбурдыр; чюнки, нетиджеден онынъ да, гунах-савап, файда-зарар нокътаи назарындан, пайы оладжакъ).

86 Бир селям иле селямлангъан вакътынъызда, сиз де ондан даа гузели иле селялашынъ; яхут айнысынен къаршылыкъ беринъ. Шубесиз, Аллаh эр шейнинъ эсабыны арайыджыдыр.

(Селям мусульманлар арасында севги ве барышны темин эткен, мевджут севги ве самимиетни арттыргъан гузель бир вастадыр.
Селямны берген, севги ве яхшы ниетини ифаде этювде биринджи олгъанындан, селямны алгъан да, бир-эки келиме зиядесинен джевап беререк, бу гузель давранышкъа къаршылыкъ бермелидир).

87 Аллаh -ки ондан башкъа ич бир танъры ёкътыр- эльбетте, сизни къыямет куню топлайджакъ, бунда асла шубе ёкътыр. Сёз нокътаи назарындан Аллаhтан даа догъру ким бар!
88 Сизге не олда да, мунафыкълар акъкъында эки топкъа айырылдынъыз? Албуки, Аллаh оларны, кенди япкъанлары себебинден, баш ашагъы этти (куфюрлерине дёндюрди). Аллаhнынъ саптыргъаныны догъру ёлгъа кетирмек истейсинъизми? Аллаhнынъ саптыргъан кимсеси ичюн асла (догъругъа) ёл тапалмазсынъ.

(Аллаh пейгъамберлер ве китаплар ёллаяракъ, инсанларнынъ акъыл ве ираделерине ярдымджы олгъан, оларгъа хидаетни, ёлларнынъ энъ догърусыны косьтерген, онъа давет эткен. Бутюн буларгъа рагъмен, акълыны терс чалыштыргъан ве сапыкъ ёлларгъа ирадесинен ёнельген кимселернинъ сапувларына да изин берген, ираделерине уйгъун нетиджени яраткъан. Аллаhнынъ саптырувы бу манададыр ве бу къадар инаетке рагъмен, сапкъанларны кимсе ёлгъа кетиралмаз).

89 Сизинъ де, озьлери киби, инкяр этювинъизни истедилер ки, оларнен бир оласынъыз. О алда Аллаh ёлунда кочь эткенге къадар, олардан ич бирини дост тутманъ. Эгер юзь чевирселер, оларны якъаланъ, туткъан еринъизде ольдюринъ ве ич бирини дост ве ярдымджы эдинменъ.
90 Анджакъ оларнен аранъызда анълашув олгъан бир топлумгъа сыгъынгъанлар яхут не сизнен, не де озь топлумларынен дженклешмек (истмегенлернинъ)тен юреклери сыкъыларакъ, сизге кельгенлер истисна. Аллаh истесе эди, оларны башынъызгъа беля этер эди де, сизнен дженклешир эдилер. Артыкъ олар сизни быракъып, бир тарафкъа чекилир де, сизнен дженклешмезлер ве сизге барыш теклиф этселер, бу вазиетте Аллаh сизге оларнынъ алейхинде бир ёлгъа кирьмек акъкъы бермегендир.
91 Эм сизден, эм де озь топлумларындан эмин олмакъ истеген башкъаларыны да, тападжакъсынъыз. Булар эр не заман фитнеге алып барылсалар, онъа баш ашагъы даларлар (далдырылырлар). Эгер сизден узакъ турмасалар, сулх теклиф этмеселер ве эллерини чекмеселер, оларны якъаланъ, туткъан еринъизде ольдюринъ. Иште, олар узерине сиз ичюн ачыкътан-ачыкъ изин бердик.

(Бу аетлерде баас мевзусы олгъан кяфирлер Мединеден тыштаки мунафыкълардыр. Буларнынъ бир къысмы Меккеде къалгъан, иджрет этмеген ве мушриклернен ишбирлиги япкъан эдилер; булар мусульманларнынъ душманы олгъанлары ве оларгъа къаршы дженклешкенлери ичюн, олгъан ерлеринде ёкъ этиледжек эдилер. Бир къысмы мусульманларнен араларында уджюм этмемезлик анълашувы олгъан топлумларгъа сыгъынгъанлар, дигер бир къысмы да, эм мусульманларнен, эм де озь топлумларынен дженклешмек истемейип, тарафсызлыкъны макъбул корьгенлер ве мусульманларнен сулх япмагъа, яхшы кечинювге мейиллик косьтерген эдилер. Бу сонъки эки къысым озь алларына быракъыладжакъ, оларнен дженклешильмейджек).

92 Янълышлыкънен олувы истисна, бир му'миннинъ бир му'минни ольдюрмеге акъкъы оламаз. Янълышлыкънен бир му'минни ольдюрген кимсенинъ, му'мин бир къул азат этюви ве ольгеннинъ аилесине теслим этиледжек бир акъ берюви керек. Мегер ки, олюнинъ аилеси о акъны багъышласа. (Бу такъдирде диет бермез). Эгер ольдюрильген му'мин олгъаны алда, сизге душман олгъан бир топлумдан исе, му'мин бир къул азат этюви лязим. Эгер озьлеринен аранъызда анълашув олгъан бир топлумдан исе, аилесине теслим этиледжек бир диет ве бир му'мин къулны азат этмек керек. Буларны тапалмагъан кимсенинъ Аллаh тарафындан тёвбесининъ къабулы ичюн эки ай бир-бири артындан ораза тутувы лязим. Аллаh эр шейни билиджидир, икмет саибидир.
93 Ким бир му'минни къасттан ольдюрсе, джезасы – ичинде эбедиен къаладжакъ джеэннемдир. Аллаh онъа гъадап эткен, оны лянетлеген ве онынъ ичюн буюк бир азап азырлагъандыр.

(Ислям джеза укъукъуна коре, бир мусульманны акъсыз ерде ве билерек ольдюрген кимсенинъ джезасы къасастыр, яни олюм джезасыдыр. Буны афу этмек акъкъы ялынъыз ольдюрильгеннинъ аилесине аиттир; олар истесе, къасас ерине диет (акъ) талап этерлер, ве истеселер, эр экисини де багъышларлар. Бу такъдирде, девлетнинъ тазир ёлунен -даа енгиль бир шекильде- джезаландырувгъа акъкъы бар. Къасаснен багълы ает 2-нджи суреде (178-179) кечти . Бу ердеки ает исе, маневий ве ухревий джезаны анълатмакъта. Бир му'минни янълышлыкънен, меселя, ав айваны зан этерек я да дженкчи душман санаракъ... ольдюрген кимсенинъ де маддий ве маневий джезалары бар; бу джезалар олю менсюп олгъан топлумгъа коре денъишир. Олюнинъ аилеси мусульман исе, ольдюргенге эки джеза берилир: 1). Олюнинъ аилесине береджек диет; бу да юз деве я да бунынъ башкъа маллардан къаршылыгъы къадар бир вергидир. Диетни ольдюргеннинъ аилеси одер, оларнынъ кучю етмесе, девлетке мураджаат этер, малиенинъ одемесини талап этерлер. 2. Янълышлыкънен олса да, бир инсанны гъайып эткени ичюн, бир му'мин къулны урриетке къавуштырмакъ суретинен, топлумгъа иляве этеджек урь бир аяттыр. Къул азат этмеге кучю етмегенлер исе, эки ай бир-бири артындан ораза тутарлар. Олюнинъ аилеси мусульманларгъа душман бир топлум исе, оларгъа мал беререк, къуветлендирмек мусульманларнынъ алейхине оладжагъы ичюн, акъ оденмез).

94 Эй, иман эткенлер! Аллаh ёлунда дженкке чыкъкъан вакътынъызда яхшы анълап динъленъ. Сизге селям бергенге, дюнья аятынынъ кечиджи менфаатына козь тикерек: «Сен му'мин дегильсинъ», деменъ. Чюнки, Аллаhнынъ къатында эсапсыз гъаниметлер бар. Эвельден сиз де бойле экенде, Аллаh сизге лютф этти; о алда яхшы анълап динъленъ. Шубесиз, Аллаh бутюн япкъанларынъыздан хабердардыр.

(Бир уджюм сырасында душман больгесинде булунгъан бир адам: «Ляа иляаhе иллаллааh Муhаммедун Ресуулуллаh», деп мусульманларгъа селям бергени алда, Усааме б. Зейд тарафындан -къоркъудан бойле япты беллеп- къатль этильген ве сюрюси запт этильген эди. Уджюм дёнюви, вакъиа Ресулуллахкъа хабер берильгенинен, о чокъ кедерленген, иддетленген ве: «Юрегини ярып бакътынъыз да, къоркъудан ольгенини анъладынъызмы!», дие серт джевап берген эди. Усааменинъ пешман олувы ве ялварувы узерине Аз. Пейгъамбер онынъ ичюн истигъфар эткен, Усаамеге бир къул азат этювини эмир эткен).

95 Му'минлерден -узюрлилерден гъайры- отургъанларнен маллары ве джанларынен Аллаh ёлунда джихад эткенлер бир олмаз. Аллаh маллары ве джанларынен джихад эткенлерни, дереджеси ноъктаи назарындан, отургъанлардан усьтюн этти. Герчи Аллаh эписине де гузеллик (дженнет) ваде эткендир; амма муджахидлерни отургъанлардан чокъ буюк бир эджирнен усьтюн эткен.
96 Озюнден дереджелер, багъышлама ве рахмет бергендир. Аллаh чокъ багъышлыйыджы ве мерхаметлидир.
97 Озьлерине языкъ эткен кимселерге мелеклер джанларыны алгъанда: «Не иште эдинъиз!», дедилер. Олар: «Биз ер юзюнде чаресиз эдик», дие джевап бердилер. Мелеклер де: «Аллаhнынъ ери кениш дегиль эдими? Иджрет этсенъиз эди, я!», дедилер. Иште, оларнынъ бараджакъ ери джеэннемдир; о ер не фена бир барыладжакъ ер.
98 Эркеклер, къадынлар ве балалардан (акъикъатен) аджиз олуп, ич бир чареге кучю етмегенлер, ич бир ёл тапалмагъанлар истиснадыр.
99 Иште, оларны, бельки, Аллаh афу этер; Аллаh чокъ афу этиджидир, багъышлайыджыдыр.
100 Аллаh ёлунда иджрет эткен кимсе ер юзюнде бараджакъ бир чокъ гузель ер ве боллукъ (имкян) тапар. Ким Аллаh ве Ресулы огърунда иджрет этерек, эвинден чыкъса, сонъ озюне олюм етишсе, артыкъ онынъ мукяфаты Аллаhтандыр. Аллаh да чокъ багъышлайыджы ве мерхаметлидир.

(Мединеде иджреттен эвель мусульманлар буюк азаплар, эскенджелер ве сыкъынтылар чеккен, бу себепнен бир къысмы Хабешистангъа кочькен эдилер. Милядий 622 сенеси Аз. Пейгъамбер ве асхабы Мединеге кочьтилер. Аллаh ве Ресулы огъруна эр шейлерини кериде къалдырдылар, Мединеде яп-янъы бир топлум ве девлет тешкиль эттилер. О андан итибарен куфюр ве ширк укюм сюрген ерлерден Мединеге иджерт фарз олды; акъикъатен чаресиз, кучьсюз ве бильгисиз олгъанлардан гъайры, къалгъан эр бир мусульман иджрет иле мукеллеф этильди. Кочюв имкянлары олгъаны алда, иманларыны къуртармагъа ве Ислям девлетини къуветлендирмеге чапмайып, эвини-баркъыны, юртуны, къадыныны, достуны, мал ве мулькюни къыймагъанларнынъ ве чаресизлик манасынен вазиетни идаре эткенлернинъ фаджиалы акъибетини ает тасвир этмекте. Булардан сонъ сырасынен керчектен аджиз олгъанлар, иджретке тешеббюс этип де, Мединеге баралмайып, ёлда ольгенлер ве иджрет юртуна къавушкъанлар келир. Бухарий ривает эткен бир хадиске коре, Мекке фетхинден сонъ иджрет этюв меджбуриети ортадан къалдырылгъан. Анджакъ ает, шартлар авдет этсе, иджрет этюв меджбуриетининъ де авдет этеджегине ишареттир).

101 Ер юзюнде сеферге чыкъкъан вакътынъызда кяфирлернинъ сизге феналыкъ этювлеринден сакъынсанъыз, намазны къысалтувынъызда сизге бир гунах ёкътыр. Шубесиз, кяфирлер сизинъ ачыкътан-ачыкъ душманынъыздыр.
102 Сен де араларында булунып, оларгъа намаз къылдыргъан вакътынъда, олардан бир къысмы сеннен берабер намазгъа турсынлар, силяларыны (янларына) алсынлар, бойледже, (намазны къылып) седжде эткенлеринде, (дигерлери) артынъызда олсунлар. Сонъра аля намазыны къылмагъан (о) дигер группа келип, сеннен берабер намазларыны къылсын. Ве олар да мукъайтлыкъ тедбирлерини ве силяларыны алсынлар. О кяфирлер истерлер ки, сиз силяларынъыздан ве эшьянъыздан гъафиль олсанъыз да, уьстюнъизге бирден бастырсалар. Эгер сизге ягъмурдан бир эзиет олур яхут хаста олсанъыз, силяларынъызны быракъувынъызда сизге гунах ёкътыр. Кене де тедбиринъизни алынъ. Шубесиз, Аллаh кяфирлер ичюн алчалтыджы бир азап азырлагъандыр.
103 Намазны битирген сонъ да, аякъ усьтюнде, отургъан алда ве янбаш узеринде ятаракъ (даима) Аллаhны анъынъ. Узургъа къавушкъанынъызнен де, намазны дос-догъру къылынъ; чюнки, намаз му'минлер узерине вакъытлары белли бир фарздыр.

(Бу учь ает ёлджулыкъта ве телюкели вазиетлерде намазнынъ насыл къылынувыны анълата. Суннет ве тедбикъаттан анълашылгъанына коре, ёлджулыкъ алында дёрт рекятлы намазларны къыскъартып, эки рекят къылынувы ичюн душман телюкеси шарт дегиль. Сексен иле докъсан километрлик бир месафени кечмек узьре, ёлгъа чыкъкъан эр бир мусульман бу изинден файдаланыр. Душман я да бекленильген телюке къаршысында къылынгъан фарз намазнынъ аетте эки рекят оларакъ тариф этилюви ордунынъ айны вакъытта сеферий олувындандыр. Бу вазиетте джемаатнен намазнынъ насыл къылынувы мевзусында эки чешит тадбикъат бар. Ханефийлерге коре, бирликлернинъ бир къысмы душман къаршысында тургъанда, дигер къысмы келип, имамнынъ артында намазгъа турар, биринджи рекят тамам олгъанынен, ерлерине барырлар экинджи къысым келир ве имамнен бир рекят да олар къылар, бирниджилернен ер денъиширлер. Бу сырада имамнынъ намазы тамамланыр. Булар имамнынъ артында тургъан киби (окъумадан) намазларыны тамамлар ве ерлерине барырлар. Дигер къысым исе, келерек я да ерлеринде -къалгъан рекятны къылгъаны киби- окъуяракъ, намазларыны тамамларлар. Шафий ве Маликийлерге коре, биринджи группа имамнен ильк рекятны къылгъанынен, имам экинджи рекятнынъ къыямында беклер, булар намазларыны тамамлап, ерлерине кетерлер ве экинджи группа келир, имамнен бир рекят къылар, имам сонъ отурышта оларны беклер, къалкъып бир рекят даа къыларлар ве имамнен берабер селям берирлер.
Намаз энъ буюк зикрдир. Аллаhны анъув шекиллеринден энъ мукеммелидир. Акълы еткен кимсе ичюн оны терк этмекнинъ аман ич бир узюри ёкъ. Тарлыкъ вакъытларында рухсетлер ве къолайлыкълар бар. Кенишлик ве узур заманларында исе, вакъыт ве эркянына риает этювнен там оларакъ къылыныр. Аллаhны анъмакъ ялынъыз намазгъа аит олмамалы, мусульман эр анги алында Аллаhны анъмакътан гъафиль олмамалы).

104 О (душман) топлулукъны такъип этювде тенбеллик косьтерменъ. Эгер сиз азап чекмекте исенъиз, олар да сизинъ чеккенинъиз киби азап чекмектелер. Бунынъ усьтюне сиз Аллаhтан оларнынъ умют этмеген шейлерни умют этесинъиз. Аллаh илим ве икмет саибидир.
105 Аллаh санъа косьтерген шекильде инсанлар арасында укюм этерсинъ деп, санъа Китапны хакъ иле эндирдик; хаинлер тарафындан олма!
106 Ве Аллаhтан магъфирет исте, чюнки, Аллаh чокъ багъышлайыджы, зиядесинен мерхаметлидир.
107 Озьлерине хиянет эткенлерни къорчалама; чюнки, Аллаh хаинликни меслек эткен гунахкярларны севмез.
108 Инсанлардан гизлер де, Аллаhтан гизлемезлер. Албуки, геджелейин Онынъ разы олмагъан сёзюни тизгенде, О, оларнен берабер эди. Аллаh япкъанларыны къушатыджыдыр (Онынъ ильминден ич бир шейни гизлеп олалмазлар).
109 Айды, сиз дюнья аятында оларгъа тарафдар олып къорчаладынъыз, я къыямет куню Аллаhкъа нисбетен оларны ким къорчалайджакъ. Яхут оларгъа ким векиль оладжакъ?
110 Ким бир феналыкъ япар яхут нефсине зулум этер де, сонъ Аллаhтан магъфирет истер исе, Аллаhны чокъ багъышлайыджы ве мерхаметли буладжакъ.
111 Ким бир гунах къазанса, оны анджкъ озь зарарына къазангъан олур. Аллаh эр шейни билиджидир, буюк икмет саибидир.
112 Ким къасттан я да къастсыз бир гунах къазаныр да, сонъ оны бир къабаатсызнынъ усьтюне атса, мытлакъа, буюк бир ифтира ве ачыкътан-ачыкъ бир гунах къазаныр.
113 Аллаhнынъ санъа лютфи ве мерхамети олмаса эди, олардан бир топу сени саптырмагъа азырлангъан эди. Олар ялынъыз озьлерини саптырырлар, санъа ич бир зарар бералмазлар. Аллаh санъа Китапны ве икметни эндирген ве санъа бильмегенинъни огреткендир. Аллаhнынъ лютфи санъа керчектен буюк олгъандыр.

(Бу аетлернинъ ибрет бериджи бир келиш себеби бар. Мединелилерден Зафер огъулларындан Ту'ме бир къомшусынынъ зырхыны чалгъан, бир мешин ун торбасына къоюп кетирген, бир еудийнинъ эвинде гизлеген. Албуки, торба тешик экен ве бу тешиктен акъкъан ун зырхнынъ эвель Ту'менинъ эвине къадар кельгенини, сонъ еудийнинъ эвине кеткенини бильдире. Ту'мени сыкъыштыралар, мусульман олгъанына рагъмен, чалмагъанына емин эте. Еудийни соргъугъа чекелер. О да: «Буны манъа Ту'ме берди», дей ве базы еудийлер бунъа шаатлыкъ этелер; Зафер огъуллары, аиле намусы ичюн, келип Ресулуллахкъа «Ту'мени азат эттирмеге» исрар этелер. Аз. Пейгъамбер де бу вазиет ве Ту'менинъ емини узеринде тюшюне, аркъасындан юкъарыда маналары окъулгъан аетлер эне).

114 Оларнынъ фысылдашувларынынъ бир чокъунда хайыр ёкътыр. Анджакъ бир садакъа яхут бир эйилик, яхут да инсанларнынъ арасыны тюзельтмек истеген(нинъ фысылдашувы) истисна. Ким Аллаhнынъ ризасыны эльде этмек ичюн буны япса, биз онъа якъында буюк бир мукяфат береджекмиз.
115 Озю ичюн догъру ёл белли олгъандан сонъ, ким Пейгъамберге къаршы чыкъар ве му'минлернинъ ёлундан башкъа бир ёлгъа кетер исе, оны о тарафта быракъырмыз ве джеэннемге сокъармыз; о не фена бир ердир.

(Юкъарыда икяеси анълатылгъан Ту'менинъ тарафдарлары топлашувлар япып, араларында гизли-гизли къонушкъанлар, оны берат эттирювнинъ ёлларыны арагъанлар. Тешеббюслерине бакъмадан, Ресулуллах онынъ файдасына укюм этмегендже де, Ту'ме Меккеге къачкъан ве динини денъиштирген. Даа сонъра хырсызлыкъкъа девам этерек, йыкъылгъан бир диварнынъ алтында къалып ольген).

116 Аллаh озюне ортакъ къошулгъаныны асла багъышламаз; ондан башкъа гунахларны истеген кимсеси ичюн багъышлар. Ким Аллаhкъа ортакъ къошса, текмиль сапыкътыр.

(Аит хадислернен бу ве бунъа бенъзеген аетлернинъ бирликте дегерлендирилюви сонъунда анълашылгъаны шу ки, Аллаh Тааля зерре къадар иман иле ахиретке къавушкъан му'минлерни биле, я бир муддет джезаландыргъандан сонъ, яхут тёвбе, кеффарет, эйи амеллер, мусибетлерге сабыр киби себеплернен, яхут да бойле бир себепке таянмадан, афу этмекте, багъышламакътадыр. Имансыз оларакъ, инкяр ве ширк ичинде аятыны тамалагъанларны исе, багъышламайджагъы бу аетте кесен-кес ортагъа чыкъмакъта).

117 Олар (мушриклер) Оны быракъып, ялынъыз бир такъым ыргъачылардан (ыргъачы исимли танърылардан) истейлер, анджакъ инат шейтандан истекте булунмакъталар.

(Дуа этмек, тилекте ве истекте булунмакъ – ибадеттир, анджакъ Аллаhнынъ береджеги ве ялынъыз Ондан истениледжек шейлерни башкъасындан тилемек, ширк аляметидир).

118 Аллаh оны (шейтанны) лянетлеген; о да: «Емин этерим ки, къулларынъдан белли бир пай эдинеджегим», деген.
119 «Оларны мытлакъа саптыраджам, мытлакъа оларны бош къурунтуларгъа богъаджам, кесен-кес оларгъа эмир этеджем де, айванларнынъ къулакъларыны яраджакълар (путлар ичюн нишанлайджакълар), шубесиз, оларгъа эмир этеджем де, Аллаhнынъ яраткъаныны денъиштереджеклер» (деди). Ким Аллаhны быракъып да, шейтаннен дост тутунса, эльбетте ачыкътан-ачыкъ бир зиянгъа огърагъандыр.

(Аллаhнынъ яраткъанларыны денъиштирмек – джанлыларнынъ табиий шекиль ве алельхусуслыкъарыны денъиштирмек демектир. Айванларнынъ керексиз ерде къулакъ ве къуйрукъларыны кесмек; къашларны, тишлерни..., сюсленюв макъсадынен, денъиштирмек бу къабильдендир ве ясакълангъандыр. Табиатнынъ тюзгюнлигини бозуджы арекетте булунув ве технологиясы да айны сынъыр ичиндедир).

120 (Шейтан) оларгъа сёз берир ве оларны умютлендирир; албуки, шейтаннынъ оларгъа сёз берюви – алдатувдан башкъа бир шей дегиль.
121 Иште, оларнынъ ери джеэннемдедир; ондан къачып къуртуладжакъ бир ер де тапалмайджакълар.
122 Иман эткен ве эйи ишлер япкъанларны ичинде эбедий къалмакъ узьре, земининден ирмакълар акъкъан дженнетлерге къояджакъмыз. Аллаh, (бу айтылгъанларны) хакъ бир сёз оларакъ, ваде этти. Сёз бермек ве оны тутмакъ нокътаи назарындан, ким Аллаhтан даа догъру ола билир?
123 Не сизинъ къурунтуларынъыз, не де эхл-и китапнынъ къурунтылары (керчектир); ким бир феналыкъ япса, онынъ джезасыны корер ве озю ичюн Аллаhтан башкъа дост да, ярдымджы да тапамаз.
124 Эркек олсун, къадын олсун, эр ким де му'мин оларакъ, эйи ишлер япса, иште олар дженнетке кирерлер ве зерре къадар акъсызлыкъкъа огъратылмазлар.

(Инсанларнынъ истер ичтимаий ве ахлякъий дегерлери, истер давранышларына коре, эльде этеджек нетиджелери, Аллаh ве Ресулы тарафындан анълтылгъан. Бунъа коре, кимнинъ кимден усьтюн олгъаны, кимнинъ догъру ёлда, кимнинъ янълыш ёлда булунгъаны... къурунты ве теменналарнен дегиль, иляхий беяннен анълашыладжакъ; иляхий дегерлер системасына коре ольчюлер бельгиленеджек).

125 Ишлеринде догъру оларакъ, озюни Аллаhкъа теслим эткен ве Ибрахимнинъ, Аллаhны бир таныгъан динине табий олгъан кимседен диндже даа гузель ким бар? Аллаh Ибраhимни дост эдинген.

(Пейгъамберлер Аллаhнынъ эльчилери олувлары нокътаи назарындан, фаркъсыз олмакънен берабер, базы хусусиетлер ве имтиязларнен бир-биринден фаркълыдырлар. Бу джумледен, Аз. Мусагъа «келимуллах», Аз. Исагъа «рухуллах», Аз. Муhаммед Мустафагъа «хабибуллах» денильгени киби, Аз. Ибрахимге де «халилуллах» денильген ве юкъарыдаки ает бу васыфларгъа менба олгъан).

126 Коклерде ве ерде не бар исе, Аллаhнынъдыр ве Аллаh эр шейни къушаткъандыр. (Ич бир шей Онынъ илим ве къудретининъ тышында къаламаз).
127 Сенден къадынлар акъкъында фетва истейлер. Де ки: Оларгъа аит укюмни сизге Аллаh анълатмакъта: Китапта озьлери ичюн язылгъанны (мирасны) бермейип, никяхламакъ истеген етим къадынларынъыз, чаресиз балалар ве етимлерге нисбетен адиль давранувынъыз акъкъында сизге окъулгъан аетлер (Аллаhнынъ укмини ачыкътан-ачыкъ ортагъа къоймакъта). Хайырдан не япсанъыз, шубесиз Аллаh оны бильмекте.
128 Эгер бир къадын къоджасынынъ аиле яшайышында уюмсызлыгъындан яхут озюнден юзь чевиргенинден шубеленсе, араларында бир сулх япувларында оларгъа гунах ёкъ. Сулх (даима) хайырлыдыр. Затен нефислер куньджюликке азырдыр. Эгер эйи кечинсенъиз ве Аллаhтан къоркъсанъыз, шубесиз, Аллаh япкъанларынъыздан хабердардыр.

(Эвлиликте уймакъ ве кечинюв къаршылыкълы федакярлыкънен олур. Анджакъ инсанларда куньджюлик ве менджилик мейли табиий олгъанындан, эр кес федакярлыкъны къаршы тарафтан беклер. Сулх ве анълашув эки тарафнынъ базы истек ве акъларындан вазгечюви ве федакярлыкъ этюви иле керчеклешир; бу исе, аиледе уюшмазлыкънынъ девам этювинден я да айырылувдан даа хайырлыдыр).

129 Узерине тюшип огърашсанъыз да, къадынлар арасында адиль давранувгъа кучь етиштиралмазсынъыз; баре бирисине тамамен къапылып да, дигерини аскъыгъа алынгъан киби быракъманъ. Эгер араны тюзельтир, гунахтан сакъыныр исенъиз, Аллаh шубесиз, чокъ багъышлайыджы ве мерхаметлидир.

(Бирден зияде къадыннен эвли олгъан эркек, къадынлары арасында мусавий ве адиль давранмагъа меджбурдыр. Анджакъ базы хусуслар бар ки, буларда мусавийликни къорчаламакъ инсаннынъ табиатына терстир; меселя, эки къадыныны айны дереджеде бегенмек ве севмек мумкюн дегиль; бу себепле де, эркеклер бунынънен мукеллеф къылынмагъанлар, истеселер де буны япалмайджакълары оларгъа бильдирильген. Бунъа мукъабиль эльде олгъан маддий сайыла биледжек акъларда, нимет ве имкянларда адалет шарттыр; берабер къалмакъ муддети мескен, киеджек, ашайджакъ ве дигер имкянларны бу ерде мисаль оларакъ зикр этмек мумкюн).

130 Эгер (къадын-къоджа) бир-биринден айырылса, Аллаh бол ниметлеринден эр бирини зенгинлештирир (дигерине мухтадж олмакътан къуртарыр); Аллаhнынъ лютфи кениш, икмети буюктир.

(Бутюн тедбирлерге рагъмен, эвлилик уймаса, эв джеэннемге чевирильген исе, ёкъсуллыкъ ве чаресизликке тюшмек къоркъусынен бу джеэннемге къатланмакъ керекмей; Аллаh нидже къапулар ачар).

131 Коклерде ве ерде не бар исе, эписи Аллаhнынъдыр. Сизден эвель озьлерине Китап берильгенлерге ве сизге: «Аллаhтан коркъунъ», деп эмир эттик. Эгер инкяр этер исенъиз, билинъ ки, коклерде ве ерде не бар исе, эписи Аллаhнынъдыр. Аллаh синъырсыз зенгиндир, зиядесинен макътавгъа ляйыкътыр.
132 Коклерде ве ерде олгъанлар Аллаhнынъдыр. Векиль оларакъ Аллаh кяфидир.
133 Эй, инсанлар! Аллаh истесе, сизни ёкъ этип, башкъаларыны кетирир; Аллаh бунъа къадирдир.

(Бекъа ве эбедийлик Аллаhкъа махсустыр. Керчек манада варлыкъ да Онъа аиттир. Къулларнынъ вуджут ве барлыгъы Онынъ лютфи, Онынъ эманетидир. Эманетке хиянет ве Аллаhкъа исьянда исрарлыкъ косьтерильсе, бутюн эманетлернинъ бу арада вуджут ве барлыкънынъ къайтарып алынувы къачынылмаз алгъа келир).

134 Ким дюнья мукяфатыны истесе (бильсин ки), дюньянынъ да, ахиретнинъ де мукяфаты Аллаh къатындадыр. Аллаh эр шейни эшитиджи ве эр шейни корюджидир.
135 Эй, иман эткенлер! Адалетни дикъкъатнен муафаза этиджи, озюнъиз, ана-бабанъыз ве акърабанъыз алейхинде олса да, Аллаh ичюн шаатлыкъ этиджи кимселер олунъ. (Акъларында шаатлыкъ эткенлеринъиз) зенгин олсунлар, факъыр олсунлар, Аллаh оларгъа (сизден) даа якъындыр. Ислеринъизге уйып, адалеттен сапманъ, (шаатлыкъны) эгер-букер (догъру шаатлыкъ этмез), яхут шаатлыкъ этювден къачынсанъыз (билинъ ки), Аллаh япкъанларынъыздан хабердардыр.

(Аетте инсанларны адлеттен айыргъан икътисадий, ичтимаий, психологик себеплернинъ эписи сайыларакъ, инсанлар тенбиеленген, укюм этиджи ве шаатлыкъ этиджи кимсенинъ ялынъыз Аллаh къоркъусынынъ тесири алтында арекет этюви телкъин этильген).

136 Эй, иман эткенлер! Аллаhкъа, Пейгъамберине, Пейгъамберине эндирильген Китапкъа ве даа эвель эндирген Китапкъа иман(да себат) этинъ. Ким Аллаhны, мелеклерини, китапларыны, пейгъамберлерини ве къыямет кунюни инкяр этсе, там манасынен сапыткъандыр).
137 Иман этип, сонъ инкяр эткенлерни, сонъра кене иман этип, текрар инкяр эткенлерни, сонъра да инкярларыны арттыргъанларны Аллаh не багъышлайджакъ, не де оларны догъру ёлгъа къавуштыраджакъ.

(Булар гонъюллеринде бир тюрлю иман ер алмагъан, къарарсызлыкъта, инкярнен иман арасында салланаракъ омюр кечирген, сонъунда да инкярджылыкъта къалгъан кяфирлер ве мунафыкълардыр).

138 Мунафыкъларгъа озьлери ичюн аджджы бир азап олгъаныны мужделе!
139 Му'минлерни быракъып да, кяфирлерни дост туткъанлар, оларнынъ янында иззет (кучь ве шереф) къыдыралармы? Бильсинлер ки, бутюн иззет ялынъыз Аллаhкъа аиттир.
140 О (Аллаh) Китапта сизге бойле эндиргендир ки: Аллаhнынъ аетлери инкяр этильгенини яхут оларнынъ усьтлеринден кульгенлерини эшиткен вакътынъызда, олар бундан башкъа бир сёзге далгъангъа (мевзугъа кечкенге) къадар, кяфирлернен берабер отурманъ; ёкъса, сиз олар киби олурсынъыз. Эльбетте, Аллаh мунафыкъларны ве кяфирлерни джеэннемде бир ерге топлайджакъ.

(Истер миллетлерара мунасебетлерде ве истер шахыслар ве топлулыкъларара мусебетлерде му'минлер даима му'минлернинъ янындан ер аладжакъ, кучь, къувет ве шерефни бу бераберликте арайджакълар. Озьлерини къорчаламакъ я да къуветленмек ичюн кяфирлерге баш ургъан миллетлер ашшалангъанлары киби, шахыслар да маневий дегерлеринде зарар этеджеклер. Эгер бераберлик зарурий алгъа кельсе, бу такъдирде, му'минлер энъ аздан динлери алейхинде къонушылыр экен, меджлисни терк этюв суретинен, вазиетке къаршы чыкъаджакъ, динлерини къорчаламакъ ичюн керекли тедбирлерни аладжакълар).

141 Сизни козетип тургъанлар, эгер сизге Аллаhтан бир зафер (насиб) олса: «Сизнен берабер дегиль эдикми?», дерлер. Кяфирлернинъ (заферден) бир насиплери олса (бу сефер де оларгъа), «Сизни енъип (ольдюре биледжегимиз алда, ольдюрмейип) му'минлерден къорчаламадыкъмы?», дерлер. Артыкъ Аллаh къыямет кунюнде аранъызда укюм этеджек ве кяфирлер ичюн му'минлер алейхине асла бир ёл бермейджек.
142 Шубесиз, мунафыкълар Аллаhкъа оюн этмеге къалкъышалар; албуки, Аллаh оларнынъ оюнларыны башларына чевирмекте. Олар намазгъа къалкъкъан вакъытларында ушенерек къалкъарлар, инсанларгъа косьтериш япарлар, Аллаhны да пек аз хатыргъа кетирирлер.
143 Буларнынъ арасында боджалап турмакталар; не оларгъа (багъланалар), не буларгъа. Аллаh ёлдан шашырткъан кимсесине асла бир (чыкъаджакъ) ёл буламазсынъ.
144 Эй, иман эткенлер! Му'минлерни быракъып да, кяфирлдерни дост тутманъ; (буны япаракъ) Аллаhкъа алейхинъизде ачыктан-ачыкъ бир делиль бермек истейсинъизми?

(Кяфирлернен ве мушриклернен дост тутунмамакъ мевзусы Къур'ан-ы Керимде сыкъ-сыкъ зикр этильген ве узеринде турулгъан бир мевзудыр. Еудийлер ве христианларнынъ му'минлерге дост оламайджагъы, мусульманларнынъ да оларнен дост тутунмамалары кереклиги исрарнен бильдирильген. Зарурет себебинен, ишбирлиги ве ярдымлашма япыла билир; анджакъ бу, достлукътан фаркълы бир мунасебеттир).

145 Шубе ёкъ ки, мунафыкълар джеэннемнинъ энъ алттаки къатындадырлар. Артыкъ оларгъа асла бир ярдымджы буламазсынъ.
146 Анджакъ тёвбе этип, алларыны тюзельткенлер Аллаhкъа сым-сыкъы сарылып, динлерини (ибадетлерини) ялынъыз Онынъ ичюн япкъанлар башкъа. Иште, олар (акъикъатен) му'минлернен берабердирлер ве Аллаh му'минлерге якъында буюк мукяфат береджек.
147 Эгер сиз иман этер ве шукюр этер исенъиз, Аллаh сизге неден азап этсин! Аллаh шукюрге къаршылыкъ бериджи ве эр шейни билиджидир.

(Диннинъ самимий багълылары янында аман эр заман менфаатлары ичюн инангъан корюнген, вазиетни къуртармакъ ичюн му'минлернинъ янында булунгъан кимселер бардыр; буларгъа «мунафыкълар» денилир. Аллаh, дюньяда олмаса биле, ахиретте мунафыкъларнынъ сахте ортюсини алып быракъаджакъ, намерт кяфирлер олгъанлары ичюн, оларны джеэннемнинъ тюбине къояджакъ, акъларында ич бир шефаатны къабул этмейджек. 146-нджи ает мунафыкълыкътан тёвбе этип, вазгечкенлернинъ учь васфындан баас эте ки, булар айны заманда, имандаки самимиетнинъ шарты ве аляметлеридир: 1. Ялынъыз сёзнен къанмайып, алыны тюзельтмек, 2. Аллаhкъа ве Онынъ Китап ве Суннетте ортагъа чыкъкъан ирадесине сым-сыкъы багъланмакъ, 3. Диний аятыны инсанларнынъ ризасы ве дюнья менфаатлары ичюн дегиль, ялынъыз Аллаh ризасы ичюн яшамакъ. Иште, булар самимий ве сагълам бир иманнынъ табиий нетиджелеридир).

148 Аллаh фена сёзнинъ ачыкъ сёйленювини севмез; анджакъ акъсызлыкъкъа огърагъан башкъа. Аллаh эр шейни эшитиджи ве билиджидир.

(Чиркин сёз, артындан сёйлемек, лаф ташув, ялан, ифтира... фена сёзлер джумлесиндендир. Булар инсаннынъ ичинден кече бильсе де, башкъасына анълатмакъ ве сёйлемек джаиз дегиль. Бир кимсе дигерине бир феналыкъ, бир акъсызлыкъ япкъанда, буны башкъасына сёйлемек де фена сёзге кире; анджакъ феналыкъ ве акъсызлыкъ корьген кимсе я ислях этмек, я да сучлынынъ джеза корювини темин этмек макъсадынен, буны анълатмагъа меджбурдыр, бунъа изин берильген).

149 Бир эйиликни анълатыр яхут гизлер исенъиз, я да бир феналыкъны (анълатмайып) афу этер исенъиз, шубесиз, Аллаh да зиядесинен афу этиджи ве къадирдир.
150 Аллаhны ве пейгъамберлерини инкяр эткенлер ве (инанмакъ хусусында) Аллаh иле пейгъамберлерини бир-биринден айырмакъ истеп: «Бир къысмына иман этермиз, амма бир къысмына инанмамыз», дегенлер ве булар (иман иле куфюр) арасында бир ёл тутмакъ истегенлер ёкъмы?
151 Иште, акъикъий кяфирлер булардыр. Ве биз кяфирлерге алчалтыджы бир азап азырлагъандырмыз.
152 Аллаhкъа ве пейгъамберлерине иман эткен ве олардан ич бирини дигерлеринден айырмагъанларгъа (кельгенде) иште, Аллаh оларгъа бир кунь мукяфатларыны береджек. Аллаh чокъ багъышлайыджы ве мерхаметлидир.
153 Эхл-и китап сенден озьлерине бир китап эндирювинъни истей. Олар Мусадан бунынъ даа буюгини истегенлер де: «Бизге Аллаhны ачыкътан-ачыкъ косьтер», деген эдилер. Зулумлары себебинен, аман оларны йылдырым урды. Сонъунда озьлерине ачыкъ делиллер кельгенде, бузавны (танъры) къабул эттилер. Биз буны да афу эттик. Ве Мусагъа ачыкътан-ачыкъ делиль (ве акимиет) бердик.
154 Сёз берювлери(ни) къуветлендирмек ичюн, Туурны башларына тиктик де, оларгъа: «Баш эгерек къапудан киринъ», дедик. «Джума эртеси куню сынъырны ашманъ», дедик. Олардан къатъий сёз алдыкъ.

(Еудий ве христианларнынъ Аз. Пейгъамберден олмайджакъ шейлер истемелери ве бир тюрлю хакъны къабул этмемелери къаршысында, Аллаh Тааля эхл-и китапнынъ кечмишини анълатаракъ, буларнынъ башкъа пейгъамберлерге де бойле япкъанларыны, даа агъыр ве олмайджакъ теклифлерде булунгъанларыны, Аз. Муса вастасынен озьлерине кетирильген нидже делиллерге рагъмен, кене сапкъанларыны анълатаракъ, Аз. Пейгъамбер (с.а.)ны эм теселли этмекте, эм де азмини дестеклемекте).

155 Сёзлеринден къайтувлары, Аллаhнынъ аетлерини инкяр этювлери, акъсыз ерде пейгъамберлерни ольдирювлери ве «Къальплеримиз къылыфлангъандыр» деювлери себебинен (оларны лянетледик, тюрлю белялар бердик. Оларнынъ къальплери къылыфлы дегиль;) там аксине, куфюрлерининъ себебинен, Аллаh о къальплер узерине муурь ургъандыр; пек азы истисна, артыкъ иман этмезлер.
156 Бир де инкяр этювлеринден ве Мерьемнинъ узерине буюк бир ифтира атувларындан;
157 Ве «Аллаh эльчиси Мерьем огълу Исаны ольдюрдик», деяювлери себебинден (оларны лянетледик). Албуки, оны не ольдюрдилер, не де астылар; факъат (ольдюргенлери) оларгъа Иса киби косьтерильди. Онынъ акъкъында ихтиляфкъа тюшкенлер бундан толайы, там бир къарарсызлыкъ ичиндедирлер; бу хусуста зангъа уймакътан гъайры, ич бир (сагълам) бильгилери ёкътыр ве кесен-кес оларакъ оны ольдюрмедилер.

(Аллаh Тааля Нуhны туфандан, Ибрахимни атештен, Мусаны Фыравундан, Муhаммед Мустафаны мушриклернинъ тузагъындан къорчалап къуртаргъаны киби, Исаны да оны ольдюрмек истеген еудийлернинъ элинден къуртаргъан, Аз. Исагъа хиянетлик япаракъ, ерини аскерлерге косьтерген адамны Исагъа бенъзетерек ольдюрткендир).

158 Аксине, Аллаh оны (Исаны) озь янына чыкъаргъандыр. Аллаh иззет ве икмет саибидир.
159 Эхл-и китаптан эр бири олюминден эвель онъа мытлакъа иман этеджек. Къыямет кунюнде де, о оларгъа шаат оладжакъ.

(Аллаh, пейгъамбери Исаны еудийлерден къорчалагъан. Ольдюрювлерине мани олгъан; бу кесен-кестир. Оны озь янына алгъаны да шубесиздир. Анджакъ, бунынъ шекли ве вакъыты узеринде чешит беянлар ве анълайышлар бар. Чокълукъкъа коре, Аллаh оны къудретинен маневий семалардаки хусусий мевкъиине котерьген, къыяметтен эвель текрар дюньягъа ёллайджакъ. О вакъыт бутюн эхл-и китап онынъ пейгъамбер олгъанына инанаджакъ, янълыш инанчларындан къуртуладжакълар. Аз. Иса дюньяда къалгъан муддетче Къур'ан иле укюм этеджек, хадж, домуз ве башкъалар иле багълы янълыш тедбикъатларны токътатаджакъ. Бир башкъа анълайышкъа коре, Аллаh оны еудийлерден къорчалагъан, эджели кельгенинен, оны вефат эттирген. Ве рухуны семадаки ерине котерьген. Къыяметтен эвель келеджек де онынъ рухудыр. Эхл-и китаптан олгъанлар олюмлеринден эвель акъикъатны огренип инанаджакълар, факъат бунынъ файдасы олмайджакъ. Бу анълайыш учюнджи суренниъ 54-56-нджи аетлерине эсасландырылгъан).

160-161 Еудийлернинъ зулумы себебинен, бир де чокъ кимсени Аллаh ёлундан чевирювлери, ред этильгенлери алда, файыз алувлары ве акъсыз (ёллар) иле инсанларнынъ малларыны ашагъанлары ичюн озьлерине (даа эвель) элял этильген темиз ве яхшы шейлерни оларгъа арам яптыкъ; ве араларындан инкяргъа сапкъанларгъа аджджы бир азап азырладыкъ.
162 Факъат араларындан илимде теренлешкенлер ве му'минлер, санъа эндирильгенге ве сенден эвель эндирилгенге иман эткенлер, намазны къылгъанлар, зекятны бергенлер, Аллаhкъа ве ахирет кунюне инангъанлар бар я; иште, оларгъа пек якъында буюк мукяфат береджекмиз.
163 Биз Нуhкъа ве ондан сонъки пегъамберлерге вахий эткенимиз киби, санъа да вахий эттик. Ве Ибрахимге, Исмаилге, Исхакъкъа, Якъубгъа, эсбаткъа (торунларгъа), Исагъа, Эййубке, Юнускъа, Харунгъа ве Сулеймангъа вахий эттик. Давудкъа да Зебурны бердик.

(Пейгъамбер – озюне вахий кельген буюк инсандыр. Бу вахий инсанларгъа теблигъ иле мукеллеф олгъанларгъа эльчи манасында «Ресул» денилир. Вахий Аллаhнынъ къулларына, тилегенини сёйлеви ве бильдирюви ичюн сечкен айрыджа бир хаберлешюв ёлудыр. Мелек вастасынен олгъаны киби, вастасыз да ола былир. Вахийге наиль олгъан пейгъамбер озюнде Аллаhтан олгъанына асла шубе этмеген бир бильги ве айдынланув булыр. Аеттеки «торунлар» – Якъуб пейгъамбернинъ балалары ве торунларыдыр).

164 Бир къысым пейгъамберлерни санъа даа эвель анълаттыкъ, бир къысмыны исе, санъа анълатмадыкъ. Ве Аллаh Муса иле акъикъатен къонушты.

(Хадислерде юз бинълернен пейгъамбер келип-кечкени билдирильген. Бу ает де, сайы бермеден, айны акъикъатны тильге кетирмекте. Бунъа коре, ер юзюнде инсанлар олгъан ерлерге эр заман иляхий талимат еткизмек ичюн, чокъ сайыда пейгъамберлернинъ ёлланылгъаны анълашылмакъта).

165 (Ерине коре) мужделейиджи ве сакъындырыджы оларакъ пейгъамберлер ёлладыкъ ки, инсанларнынъ пейгъамберлерден сонъ, Аллаhкъа къаршы бир баанелери олмасын! Аллаh иззет ве икмет саибидир.
166 Факъат Аллаh санъа эндиргенине шаатлыкъ этер; оны озь ильминен эндирди. Мелеклер де (бунъа) шаатлыкъ этерлер. Ве шаат оларакъ Аллаh кяфидир.
167 Инкяр эткен ве (башкъаларыны да) Аллаh ёлундан чыкъаргъанлар, шубесиз, догъру ёлдан чокъ узакълашкъандырлар.
168 Инкяр этип, зулум эткенлерни Аллаh асла багъышлайджакъ дегиль. Оларны (башкъа) бир ёлгъа къояджакъ да дегильдир.
169 Анджакъ, о ерде эбедий къалмакъ узьре, оларны джеэннем ёлуна (къавуштыраджакъ). Бу да Аллаhкъа чокъ къолай.
170 Эй, инсанлар! Ресул сизге Раббинъизден акъикъатны кетирди (бунда шубе ёкъ), о алда, озь эйилигинъизге оларакъ, (онъа) иман этинъ. Эгер инкяр этер исенъиз, коклерде ве ерде не бар исе, шубесиз эписи Аллаhнынъдыр. (Онынъ сизинъ инанывунъызгъа итияджы ёкъ). Аллаh кениш илим ве икмет саибидир.
171 Эй, эхл-и китап! Дининъизде адден ашманъ. Ве Аллаh акъкъында, керчектен башкъасыны сёйлеменъ. Мерьем огълу Иса Месих, анджакъ Аллаhнынъ Ресулыдыр, (о) Аллаhнынъ Мерьемге етиштирген «кун» – «ол» келимеси(нинъ эсери)дир. Ондан бир рухтыр. (Онынъ тарафындан ёлланылгъан, яхут къуветлендирильген, яхут да Джебраил тарафындан уфленген бир рухтыр). О алда, Аллаhкъа ве пейгъамберлерине иман этинъ. «(Танъры) учьтир» деменъ, сиз ичюн хайырлы олмакъ узьре, бундан вазгечинъ. Аллаh – анджакъ тек бир Аллаhтыр. О, баласы олмакътан мунеззехтир. Коклерде ве ерде не бар исе, эписи Онынъдыр. Векиль оларакъ Аллаh етерлидир.

(Христианлар бир турлю Аллаhнынъ бирлиги (тевхид) инанчына келалмагъан, Аллаhнен пейгъамберини бир-биринден айыралмагъанлар. Аз. Муса ве Аз. Иса эхл-и китапкъа тевхид инанчыны кетиргени алда, сонърадан сапкъан бу топлумлар Хатему'ль энбиянынъ сагълам ве айдынлатыджы беянларына рагъмен, чокъу керчекни къабул этмегенлер. Христианлар: «Аллаhт – баба, огъул ве руху'ль къудустан ибарет олмакъ узьре, учьтир», яхут «Аллаh учь унсурдан мейдангъа кельгендир, буларнынъ учю де бир-бирининъ айныдыр, эр бири там иляхтыр ве учю бирден тек бир танърыдыр», диерек къапа-къаршылыкъкъа тюшерлер. Юкъарыдаки аетлер оларны акъкъикъий Аллаh инанчы узеринде айдынлатмакъ ичюн кельген. Аетте Аз. Иса ичюн «Аллаhтан бир рух» ве «Аллаhнынъ келимеси» денильген. Аал-и Имраан суресининъ 45-47-нджи аетлеринде экинджи васыф анълатылгъан, бундан макъсат – Аллаhнынъ «Ол!», деювинден ибарет олгъаны бильдирильген, Аз. Исанынъ муджизевий бир шекильде яратылгъаны беян этильген. Мерьем суресининъ 17-нджи аетинден итибарен де биринджи васыф беян этильген, «Рух»нынъ Джебраил олгъанына ишарет этильген).

172 Не Месих ве не де Аллаhкъа якъын мелеклер, Аллаhнынъ къулы олмакътан кери турарлар. Онъа къуллукътан кери турып, буюклик таслагъан кимселернинъ эписини (Аллаh) якъында узурына топлайджакъ.
173 Иман этип, эйи ишлер япкъанларгъа (Аллаh) эджирелерини там оларакъ береджек ве оларгъа лютфинден даа зиядесини де ихсан этеджек. Къуллыгъындан юзь чевирген ве кибирленгенлерге кельгенде, оларгъа аджджы бир шекильде азап этеджек. Олар озьлери ичюн Аллаhтан башкъа не бир дост ве не бир ярдымджы тапарлар. (Озьлерини Аллаhнынъ азабындан къуртараджакъ бир кимсе тапалмазлар).
174 Эй, инсанлар! Шубесиз, сизге Рабббинъизден кесен-кес бир делиль кельди ве сизге ачыкътан-ачыкъ бир нур эндирдик.

(Кесен-кес делиль - Ресулуллах, нур исе - Къур'ан-ы Керимдир).

175 Аллаhкъа иман этип, Онъа сым-сыкъы сарылгъагларгъа кельгенде, Аллаh оларны озюнден бир рахмет ве люфт (дерьясы) ичине далдыраджкъ ве оларны озюне догъру (баргъан) бир ёлгъа къояджакъ.
176 Сенден фетва истерлер. Де ки: «Аллаh бабасы ве баласы олмагъан кимсенинъ мирасы акъкъындаки укюмни бойле анълата: Эгер баласы олмагъан бир кимсе олюр де, онынъ бир къыз къардашы олса, быракъкъанынынъ ярысы онынъдыр. Къыз къардаш олюп, баласы олмаса, эркек къардаш да онъа варис олур. Къыз къардашлар эки дане олсалар, (эркек къардашлары быракъкъанынынъ учьте экиси оларнынъдыр. Эгер эркек-къадын даа зияде къардаш мевджут исе, эркекнинъ акъкъы эки къадын пайы къадардыр. Шашырмаманъыз ичюн Аллаh сизге анълатмакъта. Аллаh эр шейни бильмектедир.

(Суренинъ башларында 12-нджи аеттеки къардашлар – ана бир къардашлар эди. Бу ердеки къардашлар исе, ана-баба бир ве баба бир къардашлардыр).