Сура 8: эль-ЭНФААЛ

Энфаал суреси 75 аеттир. 30 иле 36-нджы аетлер Меккеде, дигерлери Мединеде энген. Энфаал – зияде манасындаки «нафль» келимесининъ чокълугъыдыр. Ислям динини къорчаламакъ ичюн япылгъан дженклерде эльде этильген савапкъа къошма оларакъ алынгъан гъанимет малгъа да «нафль» денильген. Суренинъ биринджи аетинде дженктен эльде этильген гъаниметлернинъ Аллаhкъа ве Русулына аит олгъаны ифаде этильгени ичюн, суреге бу ад берильген.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Сенден дженк гъаниметлерини сорамкъталар. Де ки: Гъаниметлер Аллаh ве Пейгъамберге аиттир. О алда сиз (акъыкъий) му'минлер исенъиз, Аллаhтан къоркъунъ, аранъызны тюзельтинъ, Аллаh ве Ресулына итаат этинъ.

(Гъаниметлернинъ Аллаhкъа аит олувы демек, дженкте алынгъан мал ве мулькнинъ Ислям девлетине аит олувы демектир).

2 Му'минлер анджакъ, Аллаh анъылгъан вакъытта юреклери титреген, озьлерине Аллаhнынъ аетлери окъулгъанда, иманларыны арттыргъан ве ялынъыз Рабблерине таянып ишангъан кимселердир.
3 Олар намазларыны дос-догъру къылгъан ве озьлерине рызыкъ оларакъ бергенимизден (Аллаh ёлунда) арджлагъан кимселердир.
4 Иште, олар акъикъий му'минлердир. Олар ичюн Рабблери къатында нидже дереджелер, багъышланма ве тюкенмез бир рызыкъ бардыр.

(Бедир дженкине чыкъкъанда, мусульманларнынъ бир къысмы раатсыз эдилер. Базылары да гъаниметлернинъ пайлаштырылувында хошнутсызлыкъ косьтердилер. Аллаh Тааля оларнынъ бу вазиетини эвелькелернинъ хошнутсызлыкъ вазиетлерине бенъзетерек, бойле буюрды:)

5 (Оларнынъ бу алы), му'минлерден бир топу кесен-кес истемегени алда, Раббинъ сени эвинъден хакъ огъруна чыкъаргъан (вакъыттаки) аллары кибидир.
6 Хакъ ортагъа чыкъкъандан сонъ, санки козьлери коре-коре олюмге сюйрекленелер киби, (джихад хусусында) сеннен тартыша эдилер.

(Иджиретнинъ экинджи йылында Мекке мушриклери Эбу Суфьяннынъ башчылыгъында бир тиджарет керваныны Шамгъа ёллады. Ресулуллах (с.а.) керваннынъ къайтувыны хабер алгъанынен, даа эвель озьлерини юртларындан чыкъаргъан Къурейшнинъ бу керваныны урмакъ истеди ве учь юзден зияде аркъадашынен ёлгъа чыкъты. Факъат вазиеттен хабердар олгъан Эбу Суфьян, бир тарафтан керванны къуртарувлары ичюн Къурейшке хабер ёллагъан, дигер тарафтан да, ёлуны денъиштиререк, керванны къуртаргъан. Мушриклер бинъ адамлыкъ бир ордунен ёлгъа чыкътлар. Мусульманлар артыкъ керваннен дегиль, Къурейш дженкяверлеринен къаршылашаджакъ эдилер. Асхаптан бир къысмы: «Биз керванны якъаламакъ ичюн чыкътыкъ, бойле бир дженкке азырлыкълы дегильмиз», диерик, чекинюв косьтере эдилер. Нетиджеде дженклешюв хусусында бир сёзге кельдилер ве акъикъатен де мусульманлар зафер къазандылар).

7 Хатырланъ ки, Аллаh сизге, эки таифеден (керван я да Къурейш ордусындан) бирининъ сизинъки олгъаныны ваде эте эди; сиз де къуветсиз олгъан (керваннынъ) сизинъки олувыны истей эдинъиз. Албуки, Аллаh сёзлеринен хакъны керчеклештирмек ве (Къурейш ордусыны ёкъ этерек) кяфирлернинъ ардыны кесмек истей эди.
8 (Булар), гунахкярлар истемесе де, хакъны керчеклештирмек ве батылны ортадан къалдырмакъ ичюн эди.
9 Хатырланъыз ки, сиз Раббинъизден ярдым истей эдинъиз. О да, мен пеши-пешине кельген бинъ мелекнен сизге ярдым этеджегим, диерек дуанъызны къабул буюрды.

(Ресулуллах (с.а.) озь аркъадашларынынъ азлыгъыны, мушриклернинъ де чокълугъыны корьгенинен, къыблагъа ёнелерек, эки элини узатты ве бойле дуа этти: «Аллаhым! Манъа берген сёзюнъни ерине кетир. Аллаhым! Бу джемаатны эляк этсенъ, артыкъ ер юзюнде санъа ибадет этеджек кимсе къалмайджакъ!» Ресулуллах (с.а.) бу дуаны девамлы окъуды. Аллаh Тааля да, онынъ дуасыны къабул этерек, бинъ мелекнен ярдым этти. Иште, юкъарыдаки аетте бунъа ишарет этиле).

10 Аллаh буны (мелеклернен ярдымны) садедже мужде олсун ве онынъен къальбинъиз ятышсын, дие япкъан эди. Затен, ярдым ялынъыз Аллаh тарафындандыр. Чюнки, Аллаh мутлакъ гъалиптир, екяне укюм ве икмет саибидир.
11 О заман къатында бир ишанч олмакъ узьре, сизни хафиф бир юкъугъа далдыра эди; сизни темизлемек, шейтаннынъ пислигини (берген весвесесини) сизден кеткизмек, къальплеринъизни бир-бирине багъламакъ ве дженкте себат эттирмек ичюн, усьтюнъизге коктен бир сув (ягъмур) эндире эди.

(Къурейш ордусы даа эвель келип, Бедир къуюсы этрафында ерлешкен эди. Ислям муджахидлери исе, сувсыз эди. Айны вакъытта туткъан мевкъилери де чокъ къумлыкъ олгъанындан, сербест арекетке имкян бермей эди. Ягъгъан ягъмур эм оларнынъ къальбиндеки базы весвеселерни арындырды, рухларыны котерди, эм де сув итияджларыны къандырды. Алельхусус, къумлыкъ бир ер олгъан дженк мейданыны пекиштиререк, арекетке эльверишли бир алгъа кетирди).

12 О вакъытта Раббинъ мелеклерге: «Муакъкъакъ мен сизнен бераберим; айды, иман эткенлерге дестек олунъ; Мен кяфирлернинъ юрегине къоркъу къояджам; урынъ боюнларына! Урынъ оларнынъ бутюн пармакъларына! дие вахий эте эди.
13 Бу айтылгъанлар, оларнынъ Аллаhкъа ве Ресулына къаршы келювлеринден отьрюдир. Ким Аллаh ве Русулына къаршы кельсе, бильсин ки, Аллаhнынъ азабы шиддетлидир.
14 Иште, бу магълубиет сизге Аллаhнынъ азабы! Шимдилик оны татынъ! Кяфирлерге бир де джеэннем атешининъ азабы бардыр.
15 Эй, му'минлер! Топлу алда кяфирлернен къаршылашкъан вакътынъызда, оларгъа аркъанъызны чевирменъ. (Къоркъуп къачманъ).
16 Текрар дженклешмек ичюн бир тарафкъа чекилюв я да дигер болюкке къошулып, мекян тутмакъ вазиетинден гъайры, ким ойле бир куньде оларгъа аркъа чевирсе, муакъакъ ки, о Аллаhнынъ гъадабыны акъ эткен оларакъ дёнер. Онынъ ери де джеэннемдир. О ер барыладжакъ не фена ердир.
17 (Дженкте) оларны сиз ольдюрмединъиз, факъат Аллаh ольдюрди оларны; аткъан вакътынъда да сен атмадынъ, факъат Аллаh атты (оны). Ве буны, му'минлерни гузель бир имтиан иле сынамакъ ичюн (япты). Шубесиз, Аллаh эшитиджидир, билиджидир.

(Къурейш ордусы мусульманларнен дженклешмек ичюн илерилегенинен, Ресулуллах (с.а.) эллерини котерип: «Аллаhым! Къурейш сенинъ Ресулынъны яланлагъан кибирли ёлбашчыларынен кельди. Аллаhым! Манъа берген сёзюнъни ерине кетирювинъни тилейим!» дие дуа этти. Ве эки топлулыкъ къаршылашкъанынен, ерден бир авуч топракъ алып, душманнынъ юзьлерине догъру септи. Къурейш ордусынынъ козьлери корьмез олды ве сонъунда дарма-дагъын олдулар. Иште, бу аетте бу атувгъа ишарет этильмекте, оны аткъаннынъ акъикъатен Аллаh олгъаны бильдирильмекте. Чюнки, бу бир муджизе эди ве Пейгъамбер оны аткъанда озь адындан дегиль, Аллаh адындан аткъан эди).

18 Бу – бойледир. Шубесиз, Аллаh кяфирлернинъ тузагъыны бозар.
19 (Эй, кяфирлер!) Эгер сиз фетх истесенъиз, иште, сизге фетх кельди! (Енъейик дегенде, енъильдинъиз). Ве эгер (инкярдан) вазгечсенъиз, бу сиз ичюн даа яхшыдыр. Кене (пейгъамберге душманлыкъкъа) къайтсанъыз, биз де (онъа) ярдымгъа къайтырмыз. Топлулыгъынъыз чокъ биле олса, бу сизге асла файда бералмаз. Чюнки, Аллаh му'минлернен берабердир.
20 Эй, иман эткенлер! Аллаhкъа ве Ресулына итаат этинъ, эшиткенинъиз алда, Ондан юзь чевирменъ.
21 Эшитмегенлери алда, эшиттик дегенлер киби олманъ.
22 Шубесиз, Аллаh къатында айванларнынъ энъ фенасы – тюшюнмеген сагъырлар ве тильсизлердир.
23 Аллаh оларда бир хайыр корьсе эди, эльбетте оларгъа эшиттирир эди. Факъат эшиттирсе биле, кене олар юзь чевиререк дёнер эдилер.

(Бу аетлер Аллаh Ресулынынъ сёзлерини эшитип де, эмиет бермеген кимселерге хатырлатмадыр. Булар корюниште эшиткенлерини акъикъий манада эшитмегенлери ичюн сёзь анъламагъан сагъыр ве тильсиз айванларгъа бенъзетильген. Буларда хайыр истидады ёкътыр. Эгер хайыргъа къабилиетлери олса эди, Аллаh оларгъа сёзлерининъ акъикъий манасыны эшиттирир эди).

24 Эй, инангъанлар! Аят береджек шейлерге сизни чагъыргъан вакъытта, Аллаh ве Ресулына уйынъ. Ве билинъ ки, Аллаh киши иле онынъ къальби арасына кирер ве сиз мытлакъа онынъ узурында топланаджакъсынъыз.

(Инсанларгъа аят береджек шей Аллаh ве Ресулынынъ эмир ве ясакъларыдыр. Шубесиз ки, онынъ эр эмринде бир икмет ве аят бар. Онынъ ичюн Ондан кельген эр бир эмирни къабул этмек ве ерине кетирмек керек. Аетте «Аллаh киши иле къальби арасына кирер» буюрылмакъта. Бу алны тасвир этювден аджизмиз. Анджакъ, башкъа бир аетте «Биз инсангъа шах дамарындан даа якъынмыз», буюрылгъан. Аллаh инсаннынъ къабилиетине коре, къальбини истеген тарафкъа чевирир. Пейгъамберимиз бойле дуа этер эди: «Эй, къальплерни чевирген Аллаh! Меним къальбимни сенинъ дининъ узерине сабит эт!").

25 Бир де ойле бир фитнеден сакъынынъ ки, о, аранъыздан садедже зулум эткенлерге иришювнен къалмаз (умумгъа тиер ве эписини перишан этер). Билинъ ки, Аллаhнынъ азабы шиддетлидир.
26 Хатырланъ ки, бир заман сиз ер юзюнде аджиз танылгъан аз (бир топлум) эдинъиз; инсанларнынъ сизни къапып алып кетювинден къоркъа эдинъиз де, шукюр этерсинъиз дие, Аллаh сизге ер-юрт берди; ярдымынен сизни дестекледи ве сизге темизинден рызыкълар берди.
27 Эй, иман эткенлер! Аллаhкъа ве Пейгъамберге хаинлик этменъ; (Сонъра) биле-биле озь эманетлеринъизге хаинлик эткен олурсынъыз.

(Медениде бир еудий къабилеси олгъан Къурайза огъуллары бир дженкте Пейгъамбернен даа эвель япкъан антлашувыны бозаракъ, иттифакълы мушрик ордуларына ярдым эттилер. Мушрик арап ордулары чекилип кеткенден сонъ, Ресулуллах оларнынъ къалелерини сарып алды. Барыш истеклерини де ред этти. Ялынъыз сечеджек бир хакемлерининъ береджек укмине разы оладжагъыны бильдирди. Еудийлер де хакем оларакъ Са'дны сечтилер. Сонъ Са'днынъ береджек укми акъкъында бир фикрлешмек ичюн, Эбу Любаабенен къонушмакъ истедилер. Эбу Любаабе барды. Са'днынъ укми не оладжагъыны ондан сорадылар. О да еудийлернинъ союладжакъларына ишарет оларакъ, богъазыны косьтерди. Иште, юкъардаки ает Эбу Любаабенинъ бу арекетлерине ишарет этерек, оны тенкъит этмекте. Бунынъ узерине, Эбу Любаабе озюни месджитнинъ дирегине багълап, ольгенге я да Аллаh тарафындан афу этельгенге къадар ашап-ичмейджегине емин этти. Еди куньден сонъ, байылып къалды. Бунынъ узерине афу этильгенине даир бир ает энди).

28 Билинъ ки, малларынъыз ве балаларынъыз бирер имтиан себебидир ве буюк мукяфат Аллаhнынъ къатындадыр.
29 Эй, иман эткенлер! Эгер Аллаhтан къоркъа исенъиз, О, сизге яхшынен яманны айырды этеджек бир анълайыш берир, сучларынъызны къапатыр ве сизни багъышлар. Чюнки, Аллаh буюк лютф саибидир.
30 Хатырла ки, кяфирлер сени тутып багълавлары я да ольдирювлери, яхут сени (юртунъдан) чыкъарувлары ичюн санъа тузакъ къура эдилер. Олар (санъа) тузакъ къургъанларында, Аллаh да (оларгъа) тузакъ къура эди. Чюнки, Аллаh тузакъ къургъанларнынъ энъ эйисидир.
31 Оларгъа аетлеримиз окъулгъан вакъытта дедилер ки: «(Эбет) эшиттик, истесек биз де бунъа бенъзегенини, эльбетте сёйлей билирмиз. Бу эвелькилернинъ масаларындан башкъа бир шей дегиль».
32 (О кяфирлер) бир вакъытта да: Эй, Аллаhым! Эгер бу Китап сенинъ къатынъдан кельген бир акъикъат исе, усьтюмизге коктен таш ягъдыр, яхут бизге элем бериджи бир азап кетир! деген эдилер.
33 Албуки, сен оларнынъ арасында олгъанда, Аллаh оларгъа азап этмез. Ве олар магъфирет тилегенде де, Аллаh оларгъа азап этиджи дегиль.
34 Олар Месджид-и Харамнынъ мутевеллилери олмагъанлары алда, (му'минлерни) о ерден арткъа чевирир экенлер, Аллаh оларгъа не ичюн азап бермейджек? О ернинъ мутевеллилери такъва саиплеринден башкъалары дегиль. Факъат оларнынъ чокъу буны бильмез.
35 Оларнынъ Бейтуллах янындаки дуалары да сызгъырмакъ ве эль чырпмакътан башкъа шей дегиль. (Эй, кяфирлер!) Инкяр этеяткъан шейлеринъизден отьрю, шимди азапны татынъ!

(Риваетке коре, мушриклернинъ базы эркек ве къадынлары Бейтуллахны чыплакъ оларакъ таваф эте эдилер. Таваф эснасында пармакъларыны бир-бирине кечирип агъызларына алып барып, сызгъыралар, бир тарафтан да, эллерини чырпа эдилер. Бу да, иддаларына коре, оларнынъ дуасы эди. Иште, юкъарадаки ает мушриклернинъ бу вазиетлерине ишарет этмекте).

36 Шубесиз ки, инкяр эткенлер малларыны (инсанларны) Аллаh ёлундан чыкъармакъ ичюн арджламакъталар. Даа да арджлайджакълар. Амма, сонъунда бу, оларгъа юрек аджджысы оладжакъ ве энъ сонъунда магълюп оладжакълар. Кяфирликте исрар эткенлер исе, джеэннемге топланаджакълар.

(Бедир ве даа сонъки дженклерде мушриклер бутюн серветлерини ортагъа къояракъ, Ислямны магълюп этмеге ынтылгъанлар, факъат сонъунда эписи перишан олгъанлар).

37 (Бу топлав) Аллаhнынъ писни темизден айырувы (му'минни кяфирден айырувы) ве бутюн пислернинъ бир къысмыны дигер бир къысмынынъ усьтюне къойып, эписини топлараякъ, джеэннемге атувы ичюндир. Иште, олар зиянгъа огърагъанларнынъ озьлеридир.
38 Инкяр эткенлерге (санъа душманлыкътан) вазгечселер, кечмиш гунахларынынъ багъышланаджагъыны сёйле. Ёкъ, кери дёнер иселер, озьлеринден эвелькилернинъ алы козьлерининъ огюндедир!
39 Фитне ортадан къалкъкъангъа ве дин тамамен Аллаhнынъки олгъангъа къадар, оларнен дженклешинъ! (Инкярны) токътатсалар, шубесиз ки, Аллаh оларнынъ япкъанларыны чокъ яхшы корер.
40 Эгер (имандан юзь чевирселер, билинъ ки, Аллаh сизинъ саибинъиздир. О не гузель саип ве не гузель ярдымджыдыр!
41 Эгер Аллаhкъа ве хакъ иле батылнынъ айырылгъан куню, эки ордунынъ бир-биринен къаршылашкъан куню (Бедир дженкинде) къулымызгъа эндиргенимизге инангъан исенъиз, билинъ ки, гъанимет оларакъ алгъан эр анги бир шейинъизнинъ, беште бири Аллаhкъа, Ресулына, онынъ акърабаларына, етимлерге, ёкъсулларгъа ве ёлджугъа аиттир. Аллаh эр шейге хакъкъы иле къадирдир.

(Аетте зикр этильген Пейгъамбернинъ акърабалары акъкъында алимлер ихтиляф эткенлер. Шафийге коре, Хашим ве Мутталиб огъулларыдыр; бир нокътаи назаргъа коре де, садедже Хашим огъулларыдыр; дигер бир фикрге бинаэн, зекят алувлары элял олмагъан акърабалардыр, бир башкъа нокътаи назаргъа коре исе, бутюн Къурейш къабилесидир. Дженкте алынгъан гъаниметлер бешке болюнир. Беште бири аетте сайылгъанларгъа айырылыр. Къалгъаны да дженкке къатылгъан гъазийлерге такъсим этилир).

42 Хатырланъ ки, (Бедир дженкинде) сиз вадийнинъ якъын кенарында (Медине тарафында) эдинъиз, олар да узакъ кенарында (Мекке тарафында) эдилер. Керван да сизден даа ашагъыда (денъиз саилинде) эди. Эгер (дженк ичюн) сёйлешкен олса эдинъиз, сёйлешкен вакътынъыз хусусында ихтиляфкъа тюшер эдинъиз. Факъат Аллаh керекли олгъан эмирни ерине кетрюви, эляк олгъаннынъ ачыкъ бир делильнен (козюнен корьгенден сонъ) эляк олувы, яшагъаннынъ да, ачыкъ бир делильнен яшавы ичюн (бойле япты). Чюнки, Аллаh хакъкъы иле эштиджидир, билиджидир.
43 Хатырла ки, Аллаh юкълагъанынъда санъа оларны аз косьтерди. Эгер оларны санъа чокъ косьтерсе эди, эльбетте чекинеджек ве бу иш акъкъында мунакъшагъа киришеджек эдинъиз. Факъат Аллаh (сизни бундан) къуртарды. Шубесиз, О, кальплернинъ озюни билир.
44 Аллаh, оладжакъ бир ишни ерине кетирмек ичюн, (дженк мейданында) къаршылашкъан вакътынъызда оларны сизинъ козьлеринъизде аз косьтермекте, сизни де оларнынъ козьлеринде азалтмакъта. Бутюн ишлер Аллаhкъа дёнер.
45 Эй, иман эткенлер! Эр анги бир топлулыкънен къаршылашкъан вакътынъызда себат этинъ ве Аллаhны чокъ анъынъ ки, мувафакъиетке ириширсинъиз.

(Бу ает-и керименинъ ишаретине коре, дженк анларында даима Аллаhкъа дуа этмек керек. Къулларны Аллаhны анъувдан узакълаштыражакъ ич бир шей ёкътыр. Айрыджа, сыкъынтылы анларда догърудан-догъру Онъа сыгъынмакъ керек).

46 Аллаh ве Ресулына итаат этинъ, бир-биринъизнен чекишменъ; сонъра къоркъугъа къапылырсынъыз да, къуветинъиз кетер. Бир де сабыр этинъ. Чюнки, Аллаh сабыр эткенлернен берабердир.

(Аетте кечкен «риих-рюзгяр» келимесит – къувет, ярдым ве девлет манасында миджаз оларакъ къуланылмакъта).

47 Къопайчораланмакъ, инсанларгъа косьтериш япмакъ ве (инсанларны) Аллаh ёлундан чыкъармакъ ичюн, юртларындан чыкъкъанлар (кяфирлер) киби олманъ. Аллаh оларнынъ япкъанларынынъ чевресини саргъандыр.

(Бедир дженкинден эвель Шамдан къайткъан тиджарет керванынынъ башы Эбу Суфьян мусульманлардан бекленген телюкени кечиргенинен, Къурейш ордусына кери къайтувлары ичюн хабер ёллады, факъат Эбу Джехиль: «Ант олсун ки, Бедирге барып да, о ерде шарапларымызны ичмегендже, джариелер къаршымызда чалгъылар чалып, тюркю йырламагъандже ве янымызда олгъан арапларны тоюрмагъандже, кери къайтмайджакъмыз», деди. Герчи Бедирге келювнен бир йигитлик косьтердилер, амма зафер шарабы ерине, олюм къаделерини ютумладылар; джариелер тюрки йырламакъ ерине, агълаштылар; арапларнынъ ач къарныны тоюрмакъ ерине, олар ичюн ачыкъкъан джеэннем чукъурларыны толдурдылар. Иште, бу аетте Аллаh Тааля му'минлерге олар киби олмамакъны, такъва саиби олмакъны ве Аллаhкъа таянып ишанмакъны эмир этмекте).

48 О вакъытта шейтан оларгъа япкъанларыны гузель косьтерди де: Бугунь инсанлардан сизге гъалип келеджек кимсе ёкътыр, шубесиз, мен де сизинъ ярдымджынъызым, деди. факъат эки орду бир-бирини корьгенинен, артына къайтты ве: Мен сизден узакъым, мен сизинъ коралмагъанларынъызны (мелеклерни) корьмектем, мен Аллаhтан къоркъмакътам; Аллаhнынъ азабы шиддетлидир, деди.
49 О заман мунафыкъларнен къальплеринде хасталыкъ олгъанлар, (сиз ичюн): «Буларны динлери алдаткъан», дей эдилер. Албуки, ким Аллаhкъа таянса, бильсин ки, Аллаh мутлакъ гъалиптир, икмет саибидир. (Онъа ишангъанны усьтюн ве гъалип япаджакъ Одыр. Ёкъса, ордуларнынъ сайы ве силяланув усьтюнлиги дегиль).
50 Мелеклер юзлери ве аркъаларына ураракъ ве «Татынъ якъыджи джеэннем азабыны» (диерек), о кяфирлернинъ джанларыны алгъанда, оларны бир корьсе эдинъ!
51 Иште бу, эллеринъизнен япкъанларынъыз себебиндендир, ёкъса, Аллаh къулларгъа зулум этиджи дегиль.
52 (Буларнынъ кетишаты) тыпкъы Фыравун аилеси ве олардан эвелькилернинъ кетишаты кибидир. (Олар да) Аллаhнынъ аетлерини инкяр эткен эдилер де, Аллаh оларны гунахлары себебинен, якъалагъан эди. Аллаh кучлюдир. Онынъ джезасы шиддетлидир.
53 Бу да, бир миллет озьлеринде олгъанларны (гузель ахлякъ ве меаретлерни) денъиштиргенге къадар Аллаhнынъ оларгъа берген ниметни денъиштирмейджегинден толайыдыр. Акъикъатен Аллаh эшитиджидир, билиджидир.
54 (Эбет буларнынъ вазиети), Фыравун аилеси ве олардан эвелькилернинъ вазиетине бенъзер. Олар Рабблерининъ аетлерини ялангъа чыкъаргъан эдилер; биз де оларны гунахларындан отьрю, эляк эткен эдик ве Фыравун аилесини (денъизде) багъгъан эдик. Эписи де залымлар эдилер.
55 Аллаh къатында, юрген джанлыларнынъ энъ фенасы кяфирлердир. Чюнки, олар иман этмезлер.
56 Олар озьлеринен, антлашув япып, сонъра эр дефасында ич чекинмеден, ахтларыны бозгъан кимселердир.

(Булар Къурайза огъуллары оларакъ танылгъан еудий къабилесидир. Пейгъамбер (с.а.) оларнен алейхинде арекет этмемек узьре, антлашув япкъаны алда, мушриклерге силя ярдымында булундылар. Сонъра, унуттыкъ, деп узюр тиледилер. Текрар антлашув япылды, кене бозуп, Хендек дженкинде мушриклернен бирлештилер. Ниает, Ка'б б. Эшреф Меккеге барып, мусульманлар алейхинде меккелилернен иттифакъ япты).

57 Эгер дженкте оларны якъаласанъ, ибрет алувлары ичюн, оларнен (оларгъа береджек джезанънен ) аркъаларында булунгъан кимселерни де дагъыт.
58 (Антлашув япкъан) бир къавмнынъ хаинлик япувындан къоркъсанъ, сен де (оларнен япкъан ахтынъны) айны шекильде бозгъанынъны оларгъа бильдир. Чюнки, Аллаh хаинлерни севмез.
59 Инкяр эткенлер якъаларыны къуртаргъан санмасынлар. Чюнки, олар (бизни) аджиз быракъалмазлар.
60 Оларгъа (душманларгъа) къаршы кучюнъиз еткени къадар къувет ве джихат ичюн багъланып бесленген атлар озырланъ, онынънен Аллаhнынъ душманыны, сизинъ душманынъызны ве олардан башкъа сиз бильмеген, Аллаh бильген (душман) кимселерни къоркъузырсынъыз. Аллаh ёлунда не арджласанъыз, сизге эксиксиз оденир, сиз асла акъсызлыкъъа огъратылмазсынъыз.

(Бу аетте Аллаh Тааля душмангъа къаршы къувет азырлавумызны эмир этмекте. Бу къувет – дженкте душмангъа нисбетен усьтюнлик темин этеджек эр чешит вастадыр. Къара, ава ве денъиз къуветлерине аит бутюн васта ве силялар, къара ве демир ёллар, икътисадий кучь ве дженк техникасы киби шейлер бу къуветке дахильдир).

61 Эгер олар барышкъа янашсалар, сен де онъа янаш ве Аллаhкъа тевеккюль эт, чюнки, О, эшитиджидир, билиджидир.
62 Эгер санъа ийле япмакъ истеселер, шуны биль ки, Аллаh санъа кяфидир. О, сени ярдымынен ве му'минлернен дестеклейиджидир.
63 Ве (Аллаh), оларнынъ къальплерини бирлештиргендир. Сен ер юзюнде олгъан эр шейни берсе эдинъ, кене оларнынъ гонюллерини бирлештиралмаз эдинъ, факъат Аллаh оларны узлаштырып, бирлештирди. Чюнки, О, мутлакъ гъалиптир, икмет саибидир.

(Мединели Эвс ве Хазредж къабилелери арасында сонъу олмагъан мутхиш бир душманлыкъ бар эди. Араларында къанлы дженклер олгъан ве эр эки тарафнынъ илери кельгенлеринден бир чокъу ольген эди. Узун вакъыт бир-бирлеринден интикъам алмакъ ичюн огъраштылар. Аллаh оларны Ислямнен шерефлендиргенинен, интикъам алув дуйгъусыны да олардан алып быракъты , бирлештилер, къуджакълаштылар. Иште, юкъарыдаки аетте бу ве онъа бенъзегенге ишарет этильмекте).

64 Эй, Пейгъамбер! Санъа ве санъа уйгъан му'минлерге Аллаh кяфидир.
65 Эй, Пейгъамбер! Му'минлерни дженкке тешвикъ эт. Эгер сизден сабырлы йигирми адам олса, эки юзге (кяфирге) гъалип келирлер. Эгер сизден юз адам олса, кяфирлерден бинъ адамгъа гъалип келирлер. Чюнки, олар анъламагъан бир топлулыкътыр.
66 Шимди Аллаh юкюнъизни енгиллети; сизде зайыфлыкъ олганыны бильди. О алда, сизден сабырлы юз адам олса, (олардан) эки юз адамгъа гъалип келир. Ве, эгер сизден бинъ адам олса, Аллаhнынъ изнинен, (олардан) эки бинъ адамгъа гъалип келирлер. Аллаh сабыр эткенлернен берабердир.

(Ильк заманларда мусульманларнынъ сайысы аз эди, бир адам он адамгъа къаршы дженклешмеге меджбур эди. Сайылары арткъанынен, Аллаh Тааля юклерини енгиллетти, бир мусульманнынъ эки кяфирге къаршы дженклешюви эмир олунды ве сабыр косьтерген такъдирде, гъалебенинъ олар тарфында оладжагъы ифаде этильди.
Бедир дженкинде мусульманлар 70 кяфирни эсир алгъан эдилер. Ресулуллах (с.а.) бу эсирлер акъкъында не киби шейлер япыладжагъына даир аркъадашларынен корюшти. Нетиджеде фидье алынаракъ, сербест быракъылувларына къарар берильди. Бунынъ узерине ашагъадаки ает назиль олды).

67 Ер юзюнде агъыр баскъангъадже (куфюрнинъ белини къыргъангъадже), ич бир Пейгъамберге эсирлери булунувы ярашмаз. Сиз кечиджи дюнья малыны истейсинъиз, албуки, Аллаh (сиз ичюн) ахиретни истей. Аллаh кучлюдир, икмет саибидир.

(Дженкнинъ гъаеси зафердир. Фидье къаршылыгъына къайтарып бермек макъсадынен, душман аскерлерини эсир алмагъа арекет этмек, заферге менфий тесир этеджек исе, бунынънен огърашмамакъ керек).

68 Аллаh тарафындан эвельден берильген бир укюм олмаса эди, алгъан фидьенъизден отьрю, сизге мытлакъа буюк бир азап токъуныр эди.

(Тефсирджилерге коре, аетте кечкен ве укюм манасында олгъан «китап» – иджтихатта хата япкъан муджтехидге азап этильмейджеги укмидир).

69 Артыкъ эльде эткен гъаниметлеринъизден элял ве темиз оларакъ ашанъ. Ве Аллаhтан къоркъунъ. Шубесиз ки, Аллаh багъышлайыджы, мерхамет этиджидир.
70 Эй, Пейгъамбер! Элинъиздеки эсирлерге де ки : Эгер Аллаh къальплеринъизде хайыр олгъаныны бильсе, сизден алынгъандан (фидьеден) даа хайырлысыны сизге берир ве сизни багъышлар. Чюнки, Аллаh багъышлайыджыдыр, мерхамет этиджидир.

(Риваетке коре, бу ает Аз. Пейгъамбернинъ эмджеси олуп, Бедир дженкинден сонъ мушрик эсирлер арасында булунгъан Аббас акъкъында энген.
Аз. Пейгъамбер Аббаскъа эм озю, эм де эки къардашынынъ балалары Акъиль ве Невфель ичюн фидье теклиф эткен; Аббас исе, факъыр олгъаныны айткъан ве «омюрим бою Къурейшке эль ачып тиленейимми?», деген эди.
Азрети Пейгъамбер: «Бедир дженкине къатылыр экен, Умму Фазылгъа эманет эткен алтынларгъа не демели?», дегенинен, Аббас Аз. Пейгъамбернинъ буны бильгенине айрет эткен ве Ресулуллахнынъ Пейгъамберлигини тасдикъ эткен эди).

71 Эгер санъа хаинлик этмек истеселер, (кедерленме, чюнки) даа эвель Аллаhкъа да хаинлик эткен эдилер де, Аллаh оларгъа нисбетен санъа имкян ве къудрет берген эди. Аллаh билиджидир, икмет саибидир.
72 Иман этип де , иджрет эткенлер, Аллаh ёлунда малларынен, джанларынен джихад эткенлер ве (мухаджирлерни) барындырып, ярдым эткенлер бар я, иште, оларнынъ бир къысмы дигер бир къысмынынъ достларыдыр. Иман этип де, иджрет этмегенлерге кельгенде, олар иджрет эткенге къадар, сизге оларнынъ мирасындан ич бир пай ёкътыр. Эгер олар дин хусусында сизден ярдым истеселер, сизнен араларында сёзлешув булунгъан бир къавм алейхине олмадан, (о мусульманларгъа) ярдым этмек узеринъизге борджтыр. Аллаh япаджакъларынъызны хакъкъы иле корьмекте.

(Бу аетке коре, мухаджирлер ве энсар, акъраба олмагъанлары алда, бир-бирилерине варис ола эдилер. Даа сонъра садедже акъраба олгъанларнынъ бир-бирилерине варис ола биледжегини бильдирген 75-нджи ает энгенинен, базы тефсирджилерге коре, бу аетнинъ укми ортадан калдырылгъан).

73 Кяфир олгъанлар да бир-бирилерининъ ярдымджыларыдыр. Эгер сиз оны (Аллаhнынъ эмирлерини) ерине кетирмесенъиз, ер юзюнде бир фитне ве буюк бир фесат олур.
74 Иман этип де, Аллаh ёлунда иджрет ве джихат эткен, (мухаджирлерни) барындыргъан ве ярдым эткенлер бар я, иште, акъикъий му'минлер олардыр. Олар ичюн магъфирет ве бол рызыкъ бардыр.
75 Сонъундан иман эткен ве иджрет этип де, сизнен берабер джихад эткенлер де сиздендир. Аллаhнынъ китабына коре, якъын акърабалар бир-бирилерине (варис олмагъа) даа уйгъундыр. Шубесиз ки, Аллаh эр шейни билиджидир.

(Толайысынен кимнинъ кимге варис оладжагъыны О даа эйи билир. Бу ает энгенинен, несеп ёлунен акъраба олмагъанлар бир-бирилерине варис оламадылар).