Сура 7: эль-А'РААФ

А'рааф суреси Меккеде энген, 206 аеттир. 46 ве 48-нджи аетлерде А'раафта яни дженнет ве джеэннем эхли арасындаки юксек бир ердеки инсанлардан сёз этильгени ичюн, суреге бу ад берильген.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Элиф. Ляам. Миим. Саад.

(Бу арифлернинъ изааты ичюн бакъ. Бакъара суреси, 2/1).

2 (Бу), кендисинен инсанларны тенбиелевинъ, инангъанларгъа огют берювинъ ичюн санъа эндирильген бир китаптыр. Артыкъ бу хусуста къальбинъде бир шубе олмасын.
3 Раббинъизден сизге эндирильгенине (Къур'ангъа) уйынъ. Оны быракъып да, башкъа достларнынъ пешлеринден кетменъ. Не къадар да аз огют алмакътасынъыз!
4 Нидже мемлекетлер бар ки, биз оларны эляк эттик. Азабымыз оларгъа геджелейин яхут куньдюз истираат эткенлеринде кельди.

(Аллаh Тааля Луут Пейгъамбернинъ къавмыны гедже, Шуайб Пейгъамбернинъ къавмыны да куньдюз эляк эткен).

5 Азабымыз оларгъа кельгенде багъырувлары: «Биз акъикъатен залым кишилер эенмиз», деювлеринден башкъа бир шей олмады.
6 Эльбетте, озьлерине пейгъамбер ёлланылгъан кимселерни де, ёлланылган пейгъамберлерни де, мытлакъа соргъугъа чекеджекмиз!

(Умметлерден пейгъамберлерине инанаракъ, ёлундан юрьмегенлери, пейгъамберлерден де теблигъ вазифелерини япып-япмагъанлары сораладжакъ).

7 Ве оларгъа (олуп кечкенлерни) там бир бильги иле мытлакъа анълатаджакъмыз. Биз олардан узакъ дегильмиз.
8 О куню чеки акътыр. Кимнинъ (савап) чекиси агъыр кельсе, иште олар къуртулышкъа иришкенлердир.
9 Кимнинъ де ольчюлери енгиль кельсе, иште олар, аетлеримизге нисбетен акъсызлыкъ эткенлеринден толайы, озьлерини зиянгъа сокъкъанлардыр.
10 Догърусы, биз сизни ер юзюне ерлештирдик ве о ерде сизге кечинюв васталары бердик. Не къадар да аз шукюр этмектесинъиз.
11 Ант олсун, сизни яраттыкъ, сонъра сизге шекиль ердик, сонъ да мелеклерге, Адемге седжде этинъ! дие эмир эттик. Иблистен башкъалары седжде эттилер. О, седжде эткенлерден олмады.

(Ает-и кериме: «Сизни яраттыкъ, сонъра сизге шекиль бердик, сонъра мелеклерге, Адемге седжде этинъ, дедик», ифадесинен Адемнинъ бир кереден дегиль, бир муддет ичинде яратылгъаныны хатырлатмакъта. Чюнки, башта инсаннынъ эсас маддеси яратылгъан, сонъ онъа инсан шекли берильген, сонъра дуйгъуларыны къазанып, Адем алына кельгендже, мелеклерге онъа боюн эгювлери эмир этильген. Аз. Адемнинъ, Аллаhнынъ «Кунь!» («Ол!») эмринен бир анда яратылувы да Аллаhнынъ къудретиндендир).

12 Аллаh буюрды: Мен санъа эмир эткен экеним, сени седжде этювден четлеткен недир? (Иблис): Мен ондан даа усьтюним. Чюнки, мени атештен яраттынъ, оны чамурдан яраттынъ, деди.
13 Аллаh: Ойле исе, «Тюш о ерден!» О ерде буюклик тасламакъ сенинъ аддинъ дегиль. Чыкъ! Чюнки, сен ашшагъылыкълардансынъ! буюрды.
14 Иблис: Манъа, (инсанларнынъ) текрар тириледжек куньлерине къадар мухлет бер, деди.
15 Аллаh: Айды, сен мухлет берильгенлерденсинъ, буюрды.
16 Иблис деди ки: Ойле исе, мени ёлдан аздырувынъа къаршылыкъ, ант этерим ки, мен де оларны саптырмакъ ичюн сенинъ догъру ёлунънынъ усьтюне отураджагъым.
17 «Сонъра, эльбетте оларгъа оглеринден, артларындан, сагъларындан, солларындан сокъуладжам ве сен, оларнынъ чокъларыны шукюр эткенлеринден булмайджакъсынъ!", деди.
18 Аллаh буюрды: Айды, айыплангъан ве къувулгъан оларакъ о ерден чыкъ. Ант олсун ки, олардан ким санъа уйса, сизинъ эпинъизни джеэннемге толдураджам!

(Иблис Аллаhнынъ эмрине къаршы келип, Адемге седжде этмегенинен, Аллаh Тааля оны дженнеттен я да мелеклер арасындаки юксек макъамындан къувды. Бунынъ узерине Аллаh Таалянен Иблис арасында юкъарыдаки къонушма мейдангъа кельди. Нетиджеде Аллаh онъа къыяметке къадар яшамакъ ве инсанларны догъру ёлдан саптырмакъ фырсатыны берди. Факъат ким Иблиске уйса, оны да Иблиснен берабер джеэннемге атаджагъыны хабер берди).

19 (Аллаh буюрды ки): Эй, Адем! Сен ве къадынынъ дженнетте ерлешип, истеген еринъизден ашанъ. Анджакъ, шу терекке якълашманъ! Сонъра залымларден олурсынъыз!
20 Деркен, шейтан, бир-бирлерине къапалы айып ерлерини озьлерине косьтермек ичюн, оларгъа весвесе берди ве: Раббинъиз сизге бу терекни мелек олурсынъыз я да эбедий къалгъанлардан олурсынъыз дие ясакълады, деди.
21 Ве оларгъа: Мен акъикъатен сизге огют бериджилерденим, дие емин этти.
22 Бойледже, оларны ийленен алдатты. Терекнинъ мейвасыны таткъанларында, айып ерлери озьлерине корюнди. Ве дженнет япракъларындан узерлерини орьтмеге башладылар. Рабблери оларгъа: Мен сизге терекни ясакъламадыммы ве шейтан сизге ап-ачыкъ бир душмандыр, демедимми? дие нида этти.
23 (Адемнен къадыны) дедилер ки: Эй, Раббимиз! Биз озюмизге зулум эттик. Эгер бизни багъышламаз ве бизни аджымаз экенсинъ, мытлакъа зиян эткенлерден олурмыз.
24 Аллаh: Бир-биринъизге душман оларакъ энинъ! Сиз ичюн ер юзюнде бир муддетке къадар ерлешюв ве файдаланув бардыр, буюрды.
25 «О ерде яшайджакъсынъыз, о ерде оледжексинъиз ве о ерде (тирильтилип) чыкъарыладжакъсынъыз", деди.
26 Эй, Адем огъуллары! Сизге айып ерлеринъизни орьтеджек кийим, сюсленеджек урба яраттыкъ. Такъва урбасы... Иште, о даа хайырлыдыр. Булар Аллаhнынъ аетлериндендир. Бельки, тюшюнип огют алырлар (дие оларны эндирди).

(Такъва урбасы, базы алимлер тарафындан ая, салих амель, юзьдеки хош чере, тевазу ишарети олгъан серт ве юнь урба, дженкте кийильген зырх ве демир башлыкъ, Аллаh къоркъусы, эмир эткен ве ясакълагъан мевзуларында Аллаhтан сакъынмакъны шиар этюв шекиллеринде ёрумлангъан. Бунъа, такъваны хатырлаткъан ве такъванынъ кереги олгъан урбалар, ёрумыны да къоша билемиз).

27 Эй, Адем огъуллары! Шейтан ана-бабалырынъызны айып ерлерини озьлерине косьтермек ичюн урбаларыны чыкъараракъ, дженнеттен чыкъаргъаны киби, сизни де алдатмасын. Чюнки, о ве янындакилер, сиз оларны корьмейджек еринъизден сизни корерлер. Шубесиз, биз шейтанларны инанмагъанларнынъ достлары яптыкъ.

(Шейтан да, джинлерден олгъаны ичюн, инсанлар коралмайджакъ бир шекильде инсангъа якълашыр ве онъа весвесе берир. Шейтаннынъ инсанларгъа корюнгенини ифаде этиджи базы риваетлер бар).

28 Олар бир феналыкъ япкъан вакъытларында: «Бабаларымызны бу ёлда булдыкъ. Аллаh да бизге буны эмир этти», дерлер. Де ки: Аллаh яманлыкъны эмир этмез. Аллаhкъа къаршы бильмеген шейлеринъизни сёйлейсинъизми?
29 Де ки: Раббим аделетни эмир этти. Эр седжде эткенинъизде юзлеринъизни Онъа чевиринъ ве динни ялынъыз Аллаhкъа хас къыларакъ, Онъа ялварынъ. Илькиде сизни яраткъаны киби, (кене Онъа) дёнеджексинъиз.
30 О, бир топуны догъру ёлгъа ириштирди, бир топу да сапыкълыкъкъа ляйыкъ олды. Чюнки, олар Аллаhны быракъып, шейтанларны озьлерине дост эттилер. Бойле экен, озьлерини догъру ёлда санмакъталар.

(Аллаh Тааля бир топ инсанны хидаетке ириштирген; булар Аллаhнынъ косьтерген догъру ёлундан айрылмазлар. Факъат бир топ инсан да бар ки, догъру ёлны истемегенлери ичюн, Аллаh да оларны озь алларына быракъкъан. Булар сапыкъ ёлда юрьгенлери алда, озьлерини догъру ёлда санарлар. Асыл янълышлыкълары да бу ерден кельмекте).

31 Эй, Адем огъуллары! Эр седжде эткенинъизде гузель урбаларынъызны кийинъ; ашанъ, ичинъ, факъат исраф этменъ; чюнки, Аллаh исраф эткенлерни севмез.

(Ислям дининде темизлик ве гузелликке эмиет берильген. Инсанларнынъ аврет ерлерини ортеджек дереджеде бир урба киювлери шарттыр. Факъат исраф япмамакъ шартынен, эр бир мусульманнынъ ибадет эснасында энъ гузель ве темиз урбасыны киюви исе суннеттир).

32 Де ки: Аллаhнынъ къуллары ичюн яраткъан сюсни ве темиз рызыкъларны ким арам къылды? Де ки: Олар дюнья аятында, айрыджа къыямет кунюнде му'минлернинъдир. Иште, бильген бир топлулыкъ ичюн аетлерны бойле изаатламакътамыз.

(Аетте шукрни эда этмек ёлунен, дюнья ниметлерине эсасен му'минлернинъ ляйыкъ олгъаны, ахиретте исе, бутюн ниметлернинъ ялынъыз му'минлерге аит оладжагъы бильдирильген ки, бу вазиет Аллаhнынъ рахман ве рахим сыфатларынынъ бир нетиджесидир. Бакъ. «Фаатиhа», 1/2-3).

33 Де ки: Раббим анджакъ ашкяр ве гизли феналыкъларны, гунахны ве акъсыз ерде сынъырны ашувны, акъкъында ич бир делиль эндирмеген бир шейни, Аллаhкъа ортакъ къошувынъызны ве Аллаh акъкъында бильмеген шейлеринъизни сёйлевинъизни арам эткен.
34 Эр умметнинъ бир эджели бар. Эджеллери кельгенинен, не бир ан кери къалырлар, не де бир ан илери кете билирлер.

(Эр уммет, эр миллет ве эр девлетнинъ Аллаh тарафындан тайин этильген бир омюри бар. О вакъыт кельгенде, оны не бир саат илери, не де бир саат кери ала билирлер. Миллетлер ве девлетлер, шахыслар кибидир, къурулыр, инкишаф этер, дургъунлукъкъа огърар, арткъа кетер, ниает йыкъылыр ве ёкъ олурлар. Буларнынъ узун я да къыскъа омюрли олувы, топлумнынъ маддий ве маневий къурулышынынъ сагъламлыгъына багълыдыр. Бу вазиет тайин этильген эджельге терс дегиль. Зира, Юдже Аллаh джемиетнинъ вазиетине коре эджелини тайин этер).

35 Эй, Адем огъулллары! Сизге озь аранъыздан аетлеримни анълатаджакъ пейгъамберлер келир де, ким (оларгъа къаршы кельмектен) сакъыныр ве озюни ислях этер исе, оларгъа къоркъу ёкътыр ве олар гъам чекмейджеклер.
36 Аетлеримизни ялангъа чыкъаргъанлар ве кибирленип, олардан юзь чевиргенлер бар я, иште олар атеш эхлидир. Олар о ерде эбедий къаладжакълар.
37 Аллаhкъа ифтира эткен я да Онынъ аетлерини ялангъа чыкъаргъанлардан даа залым ким! Оларнынъ китаптаки насиплери озьлерине иришеджек. Сонунъда эльчилеримиз (мелеклер) келип, джанларыны алгъанда: «Аллаhны быракъып да, табынмакъта олгъан танърыларымыз не ерде?», дерлер. (Олар да): «Бизден чекилип кеттилер», дерлер. Ве кяфир олгъанларына даир озь алейхлерине шаатлыкъ этерлер.
38 Аллаh буюраджакъ ки: «Сизден эвель кечкен джин ве инсан топлулыкълары арасында сиз де атешке киринъ!» Эр уммет киргенинен, аркъадашларына лянет этеджеклер. Эписи бир-бири артындан о ерде (джеэннемде) топлангъанынен, сонъкилер эвелькилер ичюн: «Эй, Раббимиз! Бизни, иште булар саптырдылар! Онынъ ичюн оларгъа атештен бир къат даа зияде азап бер!», дейджеклер. Аллаh да: Затен эр кес ичюн бир къат даа зияде азап бар, факъат сиз бильмейсинъиз, дейджек.

(Топлумны янълыш ёлда юрюткен ёлбашчыларгъа, эм озь кяфирликлеринден, эм де башкъаларыны догъру ёлдан саптыргъанлары себебинден; буларнынъ пешинден кеткенлерге де, эм кяфир олгъанларындан, эм де сапыкъ ёлбашчыларгъа такълит этювлеринден толайы, эки къат азап этиледжек).

39 Эвелькилер де, сонъкилерге дерлер ки: Сизинъ бизден бир усьтюнлигинъиз ёкъ. О алда сиз де япкъанларынъызгъа къаршылыкъ азапны татынъ!
40 Бизим аетлеримизни ялангъа чыкъарып да, оларгъа къаршы кибирленмек истегенлер бар я, иште, оларгъа кок къапулары ачылмайджакъ ве олар деве ине тешигине киргенгедже дженнетке киралмайджакълар! Къабаатлыларны, иште бойле джезанландырырмыз!

(Бу аеттеки «джемель» келимесини мешур олмагъан къыраат шекиллерине эсасланаракъ, Къур'андаки эдебий тасвирге уйгъун тюшмегенини, девенен ине делиги арасында бир алякъа олмагъаныны илери сюргенлер бар. Бунынъ ичюн келименинъ дигер къырааттаки «къалын йип» яни аркъан манасыны бергенлер. Анджакъ, умумнинъ къырааты козь огюне алынаракъ, «деве» манасы берильген. Девенинъ ине тешигинден кечюви-имкянсызлыкъны бильдире. Бунъа коре, аетнинъ манасы: «Олар асла дженнетке киралмазлар» я да «Пек къыйын кирерлер», демектир).

41 Олар ичюн джеэннем атешинден тошеклер, усьтлерине де ёргъанлар бар. Иште, залымларни бойле джезаландырырмыз!
42 Инанып да, яхшы ишлер япкъанларгъа кельгенде -ки ич кимсеге кучю етмеген бир вазифе юклемеймиз- иште, олар, дженнет эхлидир. О ерде олар эбедий къаладжакълар.

(Ает-и керимеде Юдже Аллаhнынъ эмир ве ясакъларынынъ инсан кучю етмеген дереджеде ве япып оламайджакъ бир шей олмагъаны ачыкъ ифаде этильмекте ве салих амель ишлегенлерге дженнет ваде этильмекте).

43 (Дженетте) оларнынъ астларындан ирмакълар акъкъанда, къальплеринде кинден не олса, эписини чыкъарып атармыз. Ве олар дерлер ки: «Хидаетинен бизни (бу ниметке) къавуштыргъан Аллаhкъа хамд олсун! Аллаh бизни догъру ёлгъа къоймаса эди, озьлюгимизден догъру ёлны тапалмаз эдик. Акъикъатен, Раббимизнинъ эльчилери акъикъатны кетиргенлер». Оларгъа: Иште, сизге дженет; япкъан яхшы амеллерге къаршылыкъ онъа варис къылындынъыз, дие сесленилир.
44 Дженнет эхли джеэннем эхлине: Биз Раббимизнинъ бизге берген вадесини акъикъат булдыкъ, сиз де Раббинъизнинъ сизге берген вадесини акъикъат булдынъызмы? дие сесленир. «Эбет!», дерлер ве араларындан бир нидаджы, Аллаhнынъ лянети залымларнинъ узерине олсун! дие багъырыр.
45 Олар, Аллаh ёлундан узакълаштыргъан ве оны эгип-букмек истеген залымлардыр. Олар ахиретни де инкяр этиджилердир.
46 Эки тараф (дженетлилер ве джеэннемлилер) арасында бир перде ве А'рааф узеринде де эр кесни сымаларындан таныгъан адамлар бар ки, олар аля дженетке кирмегенлери алда, (кирмекни) умют этерек, дженнет эхлине: «Селям сизге!», дие сесленирлер.

(А'рааф – Дженнетнен джеэннем арасында юксек бир мейдандыр ки, савапларынен гунахлары бир олгъанлар Аллаhнынъ тилеген бир вакътынадже бу ерде къаладжакълар; даа сонъра Аллаhнынъ багъышлавына наиль оларакъ, олар да дженнетке киреджеклер).

47 Козьлери джеэннем эхли тарафкъа дёндюрильгенинен де: Эй, Раббимиз! Бизни залымлар топлулыгъынен берабер булундырма! дерлер.
48 (Кене) А'рааф эхли сымаларындан таныгъан бир такъым адамларына сесленерек, дерлер ки: «Не чокълугъынъыз, не де тасламакъта олгъан буюклигинъиз сизге ич бир файда бермеди.
49 Аллаhнынъ, оларны ич бир рахметке ириштирмейджегине даир емин эткен кимселеринъиз булармы?» (Ве дженнет эхлине чевирилип): «Киринъ дженнетке; артыкъ сизге къоркъу ёкътыр ве сиз кедерленеджек де дегильсинъиз», (дерлер).
50 Джеэннем эхли, дженнет эхлине: Сувынъыздан я да Аллаhнынъ сизге берген рызыкътан бираз да бизге беринъ! дие сесленирлер. Олар да: Аллаh буларны кяфирлерге арам эткен, дерлер.
51 О кяфирлер ки, динлерини бир эглендже ве оюн яптылар да, дюнья аяты оларны алдатты. Олар бу куньлеринен къаршылашаджакъларыны унуткъанлары ве аетлеримизни биле-биле инкяр эткенлери киби, биз де бугунь оларны унутырмыз.
52 Акъикъатен, оларгъа, инангъан бир топлум ичюн ёл косьтериджи ве рахмет оларакъ, илим узере анълаткъан бир китап кетирдик.
53 (Факъат олар), Онынъ ёрумлавундан башкъа бир шей беклемейлер. Ёрумлавы кельген (хабер берген шейлер ортагъа чыкъкан) куню, эвельден оны унуткъанлар дерлер ки: Догърусы, Раббимизнинъ эльчилери акъикъатны кетиргенлер. Шимди бизим шефаатчыларымыз бармы ки, бизге шефаат этсинлер я да (дюньягъа) кери ёлланылувымыз мумкюнми ки, япкъан амеллеримизден башкъасыны япайыкъ? Олар акъикъатен, озьлерине языкъ эттилер ве уйдургъан шейлери (путлары) да озьлюгинден гъайып олуп кетти.

(Тевиль – бир шейни бараджакъ ерине бардырмакъ демектир. Аетнинъ ифадесине коре, дюнья аятына алдангъан кяфирлер, бу Китапкъа иман этмейип: «Бакъайыкъ, сонъу не ерге бараджакъ», диерек, сонъуны беклерлер, ишни кериге атарлар, ахиретке инанмакъ ичюн къыяметнинъ къопувыны, ахиретнинъ мытлакъа келювини беклерлер. Амма, о кунь кельгенде олардан ич бир амельнинъ къабул олмайджагъыны унутырлар).

54 Шубесиз ки, Раббинъиз коклерни ве ерни алты куньде яраткъан, сонъ Аршкъа истева эткен, геджени токътамадан озюни къувалагъан куньдюзге бурюп орьткен; кунешни, айны ве йылдызларны эмрине бойсунгъан вазиетте яраткъан Аллаhтыр. Билесинъиз ки, яратмакъ да, эмир этмек де, Онъа аиттир. Алемлернинъ Рабби Аллаh не юджедир!

(Истева – лугъатта юксельмек ве къарар къылмакъ демектир. Аллаhнынъ бир сыфаты оларакъ, кейфиети билинмеден Аллаhнынъ Аршны истиля этуви (укми алтына алувы) демектир.
Коклер ве ер яратылмадан эвель, кунь мевхумы олмагъаны ичюн, базы тефсирджилер аетте кечкен алты кунни алты вакъыт я да алты кунь къадар бир вакъыт оларакъ тефсир этелер. Аллаhкъа коре, кунь – ан манасына кельгени киби, узун девирлер манасына да келе. Хадж суресининъ 47-нджи аетинде, Аллаh къатында бизим эсабымызджа бинъ йыл сюрген бир куннинъ бар олгъаны; Меааридж суресининъ 47-нджи аетинде де бизим эсабымызджа элли бинъ йыл сюрген бир куннинъ бар олгъаны ифаде этиле. Яни Аллаh къатында кунь белли бир ольчюге багълы дегиль. Фаркълы вакъыт бирлигини ифаде этмекте. Иште, бу ерде бильдирильген кунь, семават ве ернинъ пейда олувы деври манасындадыр. Демек ки, Аллаh кяинатны алты куньде яни алты девирде яратып, бугуньки алына кетирген. Фуссылет суресининъ 9-12-нджи аетлеринде бу ал даа кениш анълатылгъан).

55 Раббинъизге ялвара-якъара ве гизли дуа этинъ. Билесинъиз ки, О, адден ашкъанларны севмез.
56 Ислях этильгенден сонъ, ер юзюнде бозгъунджылыкъ япманъ. Аллаhкъа, къоркъаракъ ве (рахметини) умют этерек, дуа этинъ. Муакъкъакъ ки, яхшылыкъ эткенлерге Аллаhнынъ рахмети чокъ якъындыр.
57 Рузгярларны рахметининъ огюнде мужде оларакъ ёллагъан Одыр. Сонъунда олар (о рузгярлар), агъыр булутларны юкленгенинен, оны олю бир мемлекетке ёллармыз. О ерде сувны эндирир ве онынънен тюрлю-тюрлю мейвалар чыкъарырмыз. Иште, олюлерни де бойле чыкъараджакъмыз. Эр алда бундан ибрет алырсынъыз.
58 Раббинънинъ изнинен, гузель мемлекетнинъ экинлери (гузель) чыкъар; фенасындан исе, файдасыз экинден башкъа бир шей чыкъмаз. Иште, биз, шукюр эткен бир къавм ичюн аетлерни бойле изаатламакътамыз.

(Аллаh Тааля бу аетте бир тешбих япмакъта: Му'мин, топрагъы берекетли гузель мемлекетке бенъзетильген ки, о хакъ сёзни эшиткенинен, оны къабул этерек, файдаланыр ве гузель амеллер ортагъа чыкъар. Мунафыкъ да, фена топракълы ерге бенъзетильген ки, о, хакъ сёзни эшиткени алда, оны къабул этмез ве ондан файдаланмаз).

59 Ант олсун ки, Нуhны эльчи оларакъ къавмына ёлладыкъ. Деди ки: Эй, къавмым! Аллаhкъа къуллыкъ этинъ, сизинъ ондан башкъа танърынъыз ёкътыр. Догърусы, мен усьтюнъизге келеджек буюк бир куннинъ азабындан къоркъмакътам.
60 Къавмындан илери кельгенлер дедилер ки: Биз сени акъикъатен ап-ачыкъ бир сапыкълыкъ ичинде корьмектемиз!
61 Деди ки: «Эй, къавмым! Менде эр анги бир сапыкълыкъ ёкъ; факъат мен алемлернинъ Рабби тарафындан ёлланылгъан бир эльчийим.
62 Сизге Раббимнинъ вахий эткенлерини теблигъ этмектем, сизге огют бермектем ве мен сизинъ бильмегенлеринъизни Аллаhтан (кельген вахийнен) бильмектем.
63 (Аллаhнынъ азабындан) сакъынып да, рахметке наиль олувынъыз умюдинен, аранъыздан сизни тенбиелейджек бир адам вастасынен сизге бир зикр (китап) кельгенине шаштынъызмы?»
64 Оны ялангъа чыкъардылар, биз де оны ве онынънен берабер гемиде булунгъанларны къуртардыкъ, аетлермизни ялангъа чыкъаргъанларны да сувда богъдыкъ! Чюнки, олар корь бир къавм эди.
65 Аад къавмына да къардашлары hуудны (ёлладыкъ). О деди ки: «Эй, къавмым! Аллаhкъа къуллыкъ этинъ; сизинъ Ондан башкъа танърынъыз ёкъ. Аля сакъынмайджакъсынъызмы?"
66 Къавмындан илери кельген кяфирлер дедилер ки: Биз сени кесен-кес бир акъылсызлыкъ ичинде корьмектемиз ве акъикъатен сени яланджылардан санмакътамыз.
67 «Эй, къавмым! деди, мен акъылсыз дегилим; факъат мен алемлернинъ Рабби ёллагъан бир эльчийим.
68 Сизге Раббимнинъ вахий эткенлерини дуюрмакътам ве мен сиз ичюн ишанчлы бир огютчийим.
69 Сизни тенбиелемек ичюн аранъыздан бир адам вастасынен Раббинъизден сизге бир зикр (китап) кельгенине шаштынъызмы? Тюшюнинъ ки, О сизни, Нуh къавмындан сонъ, оларнынъ ерине кетирди ве яратылышта сизни олардан усьтюн этти. О алда, Аллаhнынъ ниметлерини хатырланъ ки, къуртулышкъа ириширсинъиз».
70 Дедилер ки: Сен бизге тек Аллаhкъа къуллыкъ этювимиз ве аталарымызнынъ табынмакъта олгъанларыны быракъувымыз ичюн кельдинъми? Эгер догърулардан олсанъ, бизни техдит эткен (азапны) бизге кетир.
71 (hууд) деди ки: «Узеринъизге Раббинъизден бир азап ве бир хышым энген. Акъларында Аллаhнынъ ич бир делиль эндирмегени, садедже сизинъ ве аталарынъызнынъ такъкан къуры исимлери хусусында меннен тартышмакътасынъызмы? Ойле исе, бекленъиз, шубесиз мен де сизнен берабер беклегенлерденим!»
72 Оны ве онынънен берабер олгъанларны рахметимизнен къуртардыкъ ве аетлеримизни ялангъа чыкъарып да, иман этмегенлернинъ тамырыны кестик.
73 Семууд къавмына да къардашлары Салихни (ёлладыкъ). Деди ки: Эй, къавмым! Аллаhкъа къуллыкъ этинъ; сизинъ Ондан башкъа танърынъыз ёкъ. Сизге Раббинъизден ачыкъ бир делиль кельген. О да сизге бир муджизе оларакъ, Аллаhнынъ шу девесидир. Оны быракъынъ, Аллаhнынъ топрагъында ашасын, (ичсин); онъа феналыкъ япманъ; сонъра сизни элем бериджи бир азап якъалар.

(Семууд къавмына къардашлары Салих (а.с.) пейгъамбер оларакъ ёлланылгъанынен, дедилер ки: «Эгер сен акъикъатен бир пейгъамбер исенъ, дуа эт де, шу ташнынъ ичинден бир ыргъачы деве чыкъсын. О вакъытта сенинъ пейгъамбер олгъанынъа инанырмыз». Аз.Салих да дуа этти, о таштан истегенлери киби бир деве чыкъып кельди. Бу муджизени корьгенлерден бир къысмы онъа иман этти, дигерлери исе, кяфирликлеринде девам эттилер. Аз.Салих къавмындан девеге токъунмамаларыны, девенинъ сербест ашап-ичип долашувыны истегени алда, олар девени, аякъларыны кесерек, ольдюрдилер. Бунынъ узерине Салих пейгъамбер булунгъан больгесинден иджрет этти, къавмы исе, шиддетли бир тепренювнен эляк олды).

74 Тюшюнинъ ки, (Аллаh) Аад къавмындан сонъ, ерлерине сизни кетирди. Ве ер юзюнде сизни ерлештирди: Онынъ тюзлюклеринде сарайлар япасынъыз, дагъларында эвлер ёнмакътасынъыз. Артыкъ Аллаhнынъ ниметлерини хатырланъ да, ер юзюнде фесатчылар оларакъ, къарышыкълыкъ чыкъарманъ.

(Семууд къавмы Шамнен Хиджаз арасында «Хиджир» денильген больгеде яшагъан кучьлю бир къавм эди. Дагъларда, вадилерде къаяларны, мермерлерни кесе, ёна ве быча эдилер. Ёнма ташлардан эвлер, сарайлар, хавузлар ве истеген биналарыны япа эдилер. Ает-и керимеде: «Онынъ тюзлюклеринде сарайлар япмакътасыныз; дагъларында эвлер ёнмакътасынъыз» манасындаки къысым бунъа ишарет этмекте. Къая ве мермерлерни ильк дефа ёнгъан Семууд къавмы олгъаны ве бу шекильде бинъ еди юз къадар шеэр къуръанлары ривает этильмекте).

75 Къавмынынъ илери кельгенлеринден буюклик таслагъанлар, араларындан зайыф корюльген инангъанларгъа дедилер ки: Сиз Салихнинъ Рабби тарафындан ёллангъаныны билесинъизми? Олар да: Шубесиз, биз онынънен не ёлланылгъан исе, онъа инангъанларданмыз, дедилер.
76 Буюклик таслагъанлар дедилер ки: «Биз де сизинъ инангъанынъызны инкяр этиджилермиз».
77 Деркен, о ыргъачи девени, аякъларыны кесерек, ольдюрдилер ве Рабблерининъ эмринден чыкътылар да: Эй, Салих! Эгер сен акъикъатен пейгъамберлерден олсанъ, бизни техдит эткен азапны бизге кетир, дедилер.
78 Бунынъ усьтюне, оларны о (гурюльтили) сарсынты якъалады да, юртларында тиз чёкюп тонып къалдылар.
79 Салих о вакъыт олардан юзь чевирди ве бойле деди: Эй, къавмым! Ант олсун ки, мен сизге Раббимнинъ вахий эткенлерини теблигъ эттим ве сизге огют бердим; факъат сиз огют бергенлерни севмейсинъиз.
80 Луутны да (пейгъамбер ёлладыкъ). Къавмына деди ки: «Сизден эвельки миллетлерден ич бирининъ япмагъан фухушыны япасынъызмы?
81 Чюнки, сиз шехветни къандырмакъ ичюн къадынларны быракъып да, шехветнен эркеклерге янашмакътасынъыз. Догърусы, сиз адден ашкъан бир миллетсинъиз».
82 Къавмынынъ джевабы: Оларны (Луутны ве тарафдарларыны) мемлекетинъизден чыкъарынъ; чюнки, олар зияде темизленген инсанлар экен! деювлеринден башкъа бир шей олмады.
83 Биз де оны ве, къадынындан башкъа, аиле азаларыны къуртардыкъ; чюнки, къадыны артта къалгъанлардан (кяфирлерден) эди.
84 Ве узерлерине (таш) ягъмуры ягъдырдыкъ. Бакъ ки, гунахкярларнынъ сонъу насыл олды!

(Аз.Ибрахимнинъ къардашынынъ торуны олгъан Аз.Луут, Хумусда олгъан «Содом» шеэри халкъына пейгъамбер оларакъ ёлланылгъан эди. Бу шеэр халкъы башкъа ич бир миллет япмагъан бир фухуш (гомосексуаллик) япа эди. Луут (а.с.)нынъ насиатларыны динълемедилер, феналыкъларына девам эттилер. Ниает, Луут пейгъамбер озюне инангъанларнен берабер, геджелейин шеэрни терк этти. Къавмы исе, зельзеле, башларына ягъган мутхиш таш ве ягъмурнен эляк олуп кетти. Иште, куфюр ве фухушнынъ сонъу бойле нетиджленди).

85 Медьенге де къардашлары Шуайбны (ёлладыкъ). Деди ки: Эй, къавмым! Аллаhкъа къуллыкъ этинъ. Сизинъ ондан башкъа танърынъыз ёкъ. Сизге Раббинъизден ачыкъ бир делиль кельген; артыкъ ольчюни, чекини догъру япынъ, инсанларнынъ эшьяларыны эксик берменъ. Тюзельтильгенден сонъ, ер юзюнде бозгъунджылыкъ япманъ. Эгер инангъанлар исенъиз, булар сиз ичюн даа хайырлыдыр.

(Медьен Ибрахим (а.с.)нинъ огълунынъ адыдыр. Бунынъ торунларына Медьен къабилеси, бу къабиле яшагъан шеэрге де, Медьен шеэри денильген. Бу шеэр Фелестиннен Хиджаз арасында ве Къызыл денъиз саилинде булуна эди).

86 Техдит этерек, инангъанларны Аллаh ёлундан чыкъараракъ ве о ёлны эгип-букмек истеерек, ойле эр ёлнынъ башында отурманъ. Тюшюнинъ ки, сиз аз эдинъиз де, О, сизни чокъалтты. Бакъынъ ки, бозгъунджыларнынъ сонъу насыл олгъан!
87 Эгер аранъыздан бир топ меннен ёлланылгъангъа инанса, бир топ да инанмаса, Аллаh аранъызда укюм эткенге къадар бекленъ. О. хакимлернинъ энъ эйисидир.
88 Къавмындан илери кельген кибирлилер дедилер ки: «Эй, Шуайб! Сени ве сеннен берабер инангъанларны мемлекетимизден кесен-кес чыкъараджакъмыз я да динимизге дёнеджексинъиз». (Шуйаб): Истемесекдеми? деди.
89 Догърусы, Аллаh бизни ондан къуртаргъан сонъ, текрар сизинъ дининъизге дёнсек, Аллаhкъа нисбетен ялан уйдургъан олурмыз. Раббимиз Аллаh истегени башкъа, ёкъса, онъа кери дёнювимиз биз ичюн оладжакъ шей дегиль. Раббимизнинъ ильми эр шейни сарып алгъандыр. Биз садедже, Аллаhкъа таянырмыз. Раббимиз! Бизнен къавмымыз арасында адалетнен укюм эт! Сен укюм этиджилернинъ энъ хайырлысысынъ.

(Бу аетте Шуйаб (а.с.) къавмынынъ динлерине кери дёнюв теклифини ред этмекте, факъат бу иште Аллаhнынъ истевини истисна этмекте. Онынъ бу арекети Аллаhнынъ ирадесине теслим олувынынъ бир ифадесидир. Чюнки, пейгъамбер ве велилер, девамлы оларакъ, Аллаhнынъ азабындан ве вазиетлерининъ денъишювинден къоркъарлар. Бу себепнен, Шуайб (а.с.) дей ки: Аллаhнынъ динини быракъып да, сизинъ дининъизге дёнювимиз къабул этиледжек шей дегиль. Анджакъ, Аллаh бизим эляк олувымызны истеген исе, бир шей дейджегимиз ёкъ. Чюнки, бутюн ишлеримиз онынъ элинде. О истегенини, итаат себебинен, бахтлы этер, истегенини де, гунахындан себеп, джезаландырыр).

90 Къавмындан илери кельген кяфирлер дедилер ки: Эгер Шуайбгъа уйсанъыз, о такъдирде, сиз мытлакъа зиянгъа огърарсынъыз.
91 Дер экен, о шиддетли тепренюв оларны якъалады къойды да, юртларында тиз усьтюнде тонып къалдылар.
92 Шуайбны яланлагъанлар санки, юртларында ич отурмагъан киби эдилер. Асыл зиянгъа огърагъанлар Шуайбны яланлагъанларнынъ озьлеридир.
93 (Шуайб), олардан юзь чевирди ве (ичинден) деди ки: «Эй, къавмым! Мен сизге Раббимнинъ ёллагъан керчеклерини теблигъ эттим ве сизге огют бердим. Артыкъ кяфир бир къавмны насыл аджырым!»
94 Биз анги улькеге бир пейгъамбер ёллагъан исек, о ер халкъыны, (пейгъамберге баш къалдыргъанларындан отьрю, бизге) ялварып-якъарсынлар дие мытлакъа, ёкъсузлыкъ ве тарлыкънен сыкъкъандырмыз.
95 Сонъра феналыкъны (тарлыкъны) денъиштирип, ерине эйилик (боллукъ) кетирдик. Ниает, чокълаштылар ве: «Аталармыз да бойле сыкъынты ве севинч яшагъан эдилер», дедилер. Биз де оларны, озьлери фаркъына бармадан, апансыздан якъаладыкъ.
96 О (пейгъамберлер ёлланылгъан) улькелернинъ халкъы инансалар ве (гунахтан) сакъынсалар эди, эльбетте оларнынъ усьтюне коктен ве ерден нидже берекет къапулары ачар эдик, факъат яланладылар, биз де япкъанларындан себеп, оларны якъалай къойдыкъ.

(Юдже Аллаh инсанлыкъны догъру ёлгъа къавуштырмакъ ичюн вакъты-вакътынен оларнынъ арасындан сечкен юксек шахсиетлерни пейгъамбер оларакъ ёллагъан. Факъат базы мемлекетлернинъ халкъы шейтангъа ве нефислерине уювда сонъ дередже илери кеткенлери ичюн, пейгъамберлернинъ тенбиелерини къабул этмеген ве оларны ред эткенлер. Дженаб-ы Аллаh бойле даврангъанларнынъ кимини аман джезаландыргъан, кимини де бир муддет мухлет берип, ферахлы бир аяттан сонъ, апансыздан якъалагъан ве эляк эткен. Иште, 94-96-нджы аетлер бу вазиетни тасвир этмекте).

97 Ёкъса, о улькелернинъ халкъы геджелейин юкълагъанларында, озьлерине азабымызнынъ кельмейджегинден эмин олдулармы?
98 Я да о улькелернинъ халкъы къушлукъ вакъты эгленгенлеринде, озьлерине азабымызнынъ кельмейджегинден эмин олдулармы?
99 Аллаhнынъ азабындан эмин олдулармы? Факъат зиянгъа огърагъан топлулыкътан башкъасы, Аллаhнынъ (бойле) мухлет берювинден эмин оламаз.
100 Эвельки саиплеринден сонъ, ер юзюне варис олгъанларгъа аля шу акъикъат белли олмадымы ки: Эгер биз тилесек эди, оларны да гунахларындан толайы, мусибетлерге огъратыр эдик! Биз оларнынъ кальплерини муурьлермиз де, олар (керчеклерни) эшитмезлер.
101 Иште, о улькелер... Оларнынъ хаберлеринден бир къысмыны санъа анълатмакътамыз. Ант олсун ки, пейгъамберлери оларгъа ап-ачыкъ делиллер кетирген эдилер. Факъат эвельден ялангъа чыкъаргъан керчеклерге иман этеджек дегиль эдилер. Иште, кяфирлернинъ кальплерини Аллаh бойле муурьлер.
102 Оларнынъ чокъусында сёзюнде турмакъ дие бир шей тапалмадыкъ. Акъикъат шу ки, оларнынъ чокъусыны ёлдан чыкъмыш булдыкъ.

(Бундан сонъки аетлерде Муса (а.с.)нынъ Мысырда Фыравун ве къавмыны тевхид динине давети ве Исраил огъуллларыны Мысыр эсаретинден къуртарув куреши анлатыла:)

103 Сонъра оларнынъ артындан Мусаны муджизелеримизнен Фыравун ве къавмына ёладыкъ да, о муджизелерни инкяр эттилер; амма, бакъ ки, фесатчыларнынъ сонъу не олды!
104 Муса деди ки: «Эй, Фыравун! Мен алемлернинъ Рабби тарафындан ёлланылгъан бир пейгъамберим.
105 Аллаh акъкъында керчектен башкъасыны сёйлемемек меним узериме борджтыр. Сизге Раббинъизден ачыкъ бир делиль кетирдим; артыкъ Исраил огъулларыны меннен быракъ!»

(Исраил огъуллары даа эвель Юсуф (а.с.) Мысырда хазинедар экенде, бабалары Якъуб пейгъамбернен берабер Фелестинден кочюп, Мысыргъа ерлешкен эдилер. Сонъунда, Мысыр фыравунлары Исраил огъулларыны хызметкяр сыныфы тарзында, ашагъы ве агъыр ишлерде чалыштырдылар, оларгъа бир чокъ зулум ве эскенджени рева корьдилер, Шимди айны миллеттен пейгъамбер оларакъ кельген Муса (а.с.), озь къавмыны Фыравун зулумындан къуртармакъ ичюн Мысырдан чыкъарып, текрар Фелестинге алып кетмекни онъа теклиф этти).

106 (Фыравун) деди ки: Эгер бир муджизе кетирген исенъ ве керчектен догъру сёйлей исенъ, оны косьтер бакъайыкъ.
107 Бунынъ узерине Муса асасыны ерге атты. О аман ап-ачыкъ бир аждерха ола къойды!
108 Ве элини (джебинден) чыкъарды. Бирден о да сейир эткенлерге бем-беяз корюне къойды.

(Аса ве эль беязлыгъы Аз.Мусагъа берильген эки муджизедир).

109-110 Фыравуннынъ къавмындан илери кельгенлер дедилер ки: Бу чокъ бильгили бир тылсымджыдыр. Сизни юртунъыздан чыкъармакъ истей. Не буюрырсынъыз?
111-112 Дедилер ки: Оны да, къардашыны да беклет; шеэрлерге топлайыджылар (мемурлар) ёлла. Бутюн бильгили тылсымджиларны санъа кетирсинлер.

(Аз.Мусанынъ къардашы Харун (а.с.)дыр. О да агъасына ярдымджы оларакъ ёлланылгъан бир пейгъамбердир).

113 Сихирбазлар Фыравунгъа кельди ве: Эгер биз усьтюн кельсек, бизге белли бир мукяфат бармы? дедилер.
114 (Фыравун): Эбет, эм де сиз мытлакъа якъынларымдан оладжакъсынъыз, деди.
115 (Сихирбазлар): Эй, Муса, сен (эвель) атаджакъсынъмы, ёкъса, аткъанлар биз олайыкъмы? дедилер.
116 «Сиз атынъ», деди. Олар аткъандже, инсанларнынъ козьлерини тылсымладылар, оларны къоркъуттылар ве буюк бир сихир косьтердилер.

(Сихирбазлар йип ве одун парчаларыны ортагъа аттылар. Факъат халкънынъ козьлерини тылсымлагъанлары ичюн, бу аткъан шейлери оларгъа йылан олуп корюнди).

117 Биз де Мусагъа: «Асанъны ат!» дие вахий эттик. Бир де бакътылар ки, бу, оларнынъ уйдургъанларыны якъалап ютмакъта.
118 Бойледже, акъикъат ортагъа чыкъты ве оларнынъ япаяткъанлары ёкъ олуп кетти.
119 Иште, Фыравун ве къавмы о ерде енъильди ве алчаларакъ, кери дёндюлер.
120 Сихирбазлар исе, седждеге къапандылар.
121-122 Муса ве Харуннынъ Рабби олгъан алемлернинъ Раббине инандыкъ, дедилер.
123 Фыравун деди ки: «Мен сизге изин бермеден, онъа иман эттинъизми? Бу, ич шубесиз, шеэрде, халкъыны о ерден чыкъармакъ ичюн къургъан бир тузагъынъыздыр. Амма, якъында (башынъызгъа келеджеклерни) кореджексинъиз!
124 Мытлакъа эллеринъизни ве аякъларынъызны чапразлама кеседжегим, сонъ да эпинъизни асаджагъым!"

(Фыравуннынъ сихирбазлары топтан Аз.Мусагъа иман эткенинен, Фыравун бу ишни бир тузакъ санды ве халкънынъ да топтан иман этеджигенден къоркъты. Бунынъ огюни алмакъ макъсадынен, сихирбазларгъа техдит этерек, эм оларны, эм де халкъны къоркъузды. Айрыджа, Аз.Муса ве онъа инангъанларгъа нисбетен халкъны котермек ве озюнинъ вазиетини къорчаламакъ макъсадынен де, халкънынъ юртларындан чыкъарылмакъ истенильгенини илери сюрьди).

125-126 Олар: Биз затен Раббимизге дёнеджекмиз. Сен садедже Раббимизнинъ аетлери бизге кельгенде, оларгъа инангъанымыз ичюн бизден интикъам алмакътасынъ. Эй, Раббимиз! Бизге бол-бол сабыр бер, мусульман оларакъ джанымызны ал, дедилер.
127 Фыравуннынъ къавмындан илери кельгенлер дедилер ки: Мусаны ве къавмыны, сени ве танърыларыны быракъып, ер юзюнде бозгъунджылыкъ чыкъарсынлар, дие быракъаджакъсынъызмы? (Фыравун): «Биз оларнынъ огъулларыны ольдюрип, къадынларыны сагъ къалдыраджакъмыз. Эльбетте, биз оларны эзеджек усьтюнликтемиз», деди.
128 Муса къавмына деди ки: «Аллаhтан ярдым истенъ ве сабыр этинъ. Шубесиз ки, ер юзю Аллаhнынъдыр. Къулларындан тилегенини онъа варис япар. Нетидже (Аллаhтан къоркъуп, гунахтан) сакъынгъанларнындыр».
129 Олар да: Сен бизге (пейгъамбер оларакъ) кельмеден эвель де, кельгенден сонъ да, бизге эскендже этильди, дедилер. (Муса): «Умют этилир ки, Раббинъиз душманынъызны эляк этер ве оларнынъ ерине сизни ер юзюне хаким япар да, насыл арекет этеджегинъизге бакъар», деди.

(Бойледже, Аз.Муса истикбальнинъ, инангъанларнынъки оладжагъына ишарет этти. Юдже Аллаh, Фыравуннен къавмыны сувда богъаракъ, бу вадесини ерине кетирди. Исраил огъулларыны, оларнынъ юртларына ве малларына Давуд ве Сулейман (а.с.) заманларында саип этти. Йууша' б. Нуун девринде де Къудусны фетх эттилер).

130 Ант олсун ки, биз де Фыравунгъа уйгъанларны, дерс алсынлар деп, йылларнен къургъакълыкъ ве махсул къытлыгъынен джезаландырдыкъ.
131 Оларгъа бир эйилик (боллукъ) кельгенинен: «Бу, бизим акъкъымыздыр», дерлер; эгер оларгъа бир феналыкъ кельсе, Муса ве онынънен берабер олгъанларны огъурсыз сая эдилер. Билесинъиз ки, оларгъа кельген огъурсызлыкъ Аллаh къатындандыр, факъат оларнынъ чокъу буны бильмезлер.
132 Ве дедилер ки: «Бизни сихирлемек ичюн не муджизе кетирсенъ кетир, биз санъа инанаджакъ дегильмиз».
133 Биз де айры-айры муджизелер оларакъ, оларнынъ усьтюне туфан, чегертки, ашарет, бакъалар ве къан ёлладыкъ; кене де буюклик тасладылар ве гунахкяр бир къавм олдулар.

(Мысырлылар Аз.Мусагъа инанмагъанлары ичюн, Аллаh Тааля оларгъа ягъмур ве сель туфаны ёллады, сонъунда сырасынен чегертки, ашарет, бакъа ёллады ки, бу айванлар оларнынъ агъызларына ве козьлерине киреджек дереджеде чокъ эдилер. Даа сонъра коктен къан ягъдырды, бутюн сувлар къан олды ве къан ичтилер. Бу беляларнынъ ортадан къалкъувы ичюн Аз.Мусагъа огърадылар, о да Аллаhкъа дуа этти ве беляларнынъ арды кесильды; факъат олар: «Эй, Муса, сен акъикъатен буюк бир сихирбаз экенсинъ!» диерек, инкярджылыкъта исрар эттилер).

134 Усьтлерине азап чёккенинен: «Эй, Муса! Санъа берген сёзю урьметине биз ичюн Раббинъе дуа эт; эгер бизни азаптан къуртарсанъ, мытлакъа санъа инанаджакъмыз ве муакъкъакъ Исраил огъулларыны сеннен ёллайджакъмыз», дедилер.
135 Биз, иришеджеклери бир муддетке къадар, оларны азаптан къуртаргъанымызнен, аман сёзлеринден къайттылар.
136 Биз де аетлеримизни ялангъа чыкъаргъанлары ве олардан гъафиль къалувлары себебинен, олардан интикъам алдыкъ ве оларны денъизде богъдыкъ.
137 Хор корюлип, эзилеяткъан о къавмны (еудийлерни) де ичини берекетнен толдургъан еримизнинъ шаркъ тарафларына ве гъарб тарафларына мирасчы яптыкъ. Сабырларына къаршылыкъ Раббининъ Исраил огъулларына берген гузель сёзи ерине кельди. Фыравун ве къавмынынъ япаяткъанларыны ве етиштирген багъчаларыны эляк эттик.

(Исраил огъуллары Аз.Муса башчылыгъында Мысырдан Сина ярым адасына кечкенден сонъ, узун муддет бу ерде къалдылар. Сонъра Къудус ве Шам больгелерини акимиетлери алтына алдылар. Бир чокъ тефсирджи аетте кечкен «ер юзюнинъ шаркълары ве гъарплары»ны Шам ве Мысыр оларакъ тефсир этселер де, Сина ярым адасынынъ, Фелестин ве Шам больгелери олгъаны акъикъаткъа даа якъындыр. Зира, тарихта Исраил огъуллары Мысыргъа дегиль, ады анъылгъан больгелерге аким олгъан эдилер.

138 Исраил огъулларыны денъизден кечирдик, о ерде озьлерине аит бир такъым путларгъа табынгъан бир къавмгъа расткельдилер. Бунынъ усьтюне: Эй, Муса! Оларнынъ танърылары олгъаны киби, сен де биз ичюн бир танъры яп! дедилер. Муса: Керчектен, сиз джаиль бир топлумсынъыз, деди.

(Исраил огъуллары денъизни кечкен сонъ, бузавгъа табынгъан Амалика къавмына расткельдилер, озь пейгъамберлеринден, оларнынъ танърылары киби бир танъры япувыны истедилер. Аз.Муса оларнынъ теклифини ред этти ве оларны джаилликте къабаатлады).

139 Шубесиз, оларнынъ ичинде булунгъан (дин) йыкъылгъан, япаяткъанлары да янълыштыр.
140 Муса деди ки: Аллаh сизни алемлерге усьтюн япкъан экен, мен сизге Аллаhтан башкъа бир танъры къыдрайыммы?

(Юдже Аллаh Исраил огъулларына Фыравуннынъ зулумындан къуртарып, оларны денъизден кечирди ве Сина чёлюнде оларгъа базы ниметлер берди. Бунъа рагъмен, Исраил огъуллары Аллаhны быракъып, Амалика къавмында корьген бузав киби бир танъры истегенлеринен, Аллаh Тааля оларгъа берген ниметлерини хатырлатаракъ, бойле буюрды:)

141 Хатырланъ ки, сизге эскендженинъ энъ фенасыны япкъан Фыравуннынъ адамларындан сизни къуртардыкъ. Олар огъулларынъызны ольдюре, къадынларынъызны сагъ къалдыра эдилер. Иште, бунда сизге Раббинъиз тарафындан буюк бир имтиан бар.
142 (Манъа ибадет этюви ичюн) Мусагъа отуз гедже ваде бердик ве онъа он гедже даа къоштыкъ; бойледже, Раббининъ тайин эткен вакъты къыркъ гедже олды. Муса къардашы Харунгъа деди ки: Къавмымнынъ ичинде меним ериме кеч, оларны ислях эт, бозгъунджыларнынъ ёлуна уйма.
143 Муса тайин эткен вакътымызда (Туургъа) келип де, Рабби онынъен къонушкъанынен: «Раббим! Манъа (озюнъни) косьтер; сени корейим!» деди. (Рабби): «Сен мени асла коралмазсынъ. Факъат шу дагъгъа бакъ, эгер о еринде тура бильсе, сен де мени кореджексинъ!» буюрды. Рабби о дагъгъа корюнгенинен, оны парча-парча этти, Муса да байылды. Айынгъанынен, деди ки: Сени нокъсан сыфатлардан узакъ тутарым, санъа тёвбе эттим. Мен инангъанларнынъ илькисийим.

(Аз.Муса Юдже Аллаhнынъ дюньяда корюльмейджигини бильгени алда, озюндеки буюк арзу себебинен, Аллаhкъа бойле бир истекте булунды. Чюнки, о Аллаhнынъ сёзьлерини эшиткенинен, озюнинъ дюньяда олгъаныны унуткъан, ахирет ве дженнет аятына къавушкъан зан эткен эди.

144 (Аллаh): Эй, Муса! деди, мен рисалетлеримнен (санъа берген вазифелеримнен) ве сёзлеримнен сени инсанларнынъ башына сечтим. Санъа бергенимни ал ве шукюр эткенлерден ол.
145 Насиат ве эр шейнинъ анълатылувына даир не бар исе, эписини Муса ичюн левхаларда яздыкъ. (Ве дедик ки): Буларны къави тут, къавмынъа да онынъ энъ гузелини алувларыны эмир эт. Якъында сизге ёлдан чыкъкъанларнынъ юртуны косьтереджегим.

(Бу аетте Тевратнынъ левхаларда язылы оларакъ, Аллаh тарафындан Аз.Мусагъа берильгени ифаде этильмекте. Анджакъ, бу левхаларнынъ маиети акъкъында кесен-кес бильгиге саип дегильмиз. Мундериджесине кельгенде, шубесиз ки, бу левхаларда о кунь Исраил огъулларынынъ диннен багълы меселелерни ве топлумнынъ исляхы ичюн керекли усул ве айры тедбирлер мевжют эди. Аетте анълатылгъан «Энь гузелини алмакъ» – Тевраткъа уяракъ амель этмектир. Аетте кечкен фасыкъларнынъ юрту – путперест Амалика къабелисининъ элинде олгъан мукъаддес топракълар (Къудус ве этрафы)нен Шам больгесидир. Аз.Мусанынъ вефатындан сонъ, Исраил огъуллары бу ерлерни эллерине кечирген ве бир муддет укюм сюргенлер).

146 Ер юзюнде акъсыз ерде кибирленгенлерни аетлеримден узакълаштыраджагъым. Олар бутюн муджизелерни корьселер де, иман этмезлер. Догъру ёлны корьселер, оны ёл къабул этмезлер. Факъат сапыкълыкъ ёлуны корьселер, аман онъа уярлар. Бу вазиет олар аетлеримизни яланлавларындан ве олардан гъафиль олувларындан келип чыкъмакъта.
147 Албуки, аетлеримизни ве ахиретке къавушмакъны ялан дегенлернинъ амеллери бошуна чыкъкъандыр. Олар япаяткъан амеллеринден башкъа бир шей ичюн джезаландырылырлармы!
148 (Туургъа кеткен) Мусанынъ артындан къавмы зийнет такъымларындан, бокюре бильген бир бузавнынъ эйкелини (танъры) эттилер. Корьмедилерми ки, о, оларнен не сёйлеше, не де оларгъа ёл косьтере? Оны (танъры оларакъ) менимседилер ве залым олдулар.

(Аз.Мусанынъ Туурда къалув мудетти он кунь узатылгъанынен, Исраил огъулларындан Саамирий адлы бир санатчы, зийнет такъымларыны топлап, бир бузавнынъ эйкелини япты ве: «Сизинъ де, Мусанынъ да танъры будыр, факъат Муса танърысыны унутты», деди. Бузавны ойле бир усталыкънен япкъан эди ки, ичине рузгяр киргенде, джанлы киби бокюре эди).

149 Пешман олуп да, озьлерининъ акъикъатен сапкъанларыны корьгендже, дедилер ки: Эгер Раббимиз бизни аджымаса ве бизни багъышламаса, мытлакъа зиянгъа огърагъанлардан оладжакъмыз!
150 Муса къызгъын ве кедерли бир алда къавмына къайткъанынен: «Менден сонъ артымдан не фена ишлер япкъансынъыз! Раббинъизнинъ эмрини (беклемейип) аджеле эттинъизми?», деди. Теврат левхаларыны ерге атты ве къардашынынъ (Харуннынъ) башыны тутып, озюне догъру чекмеге башлады. (Къардашы): «Анамнынъ огълу! Бу къавм мени акъикъатен зайыф корьди ве не ерде исе, мени ольдюреджек эдилер. Сен де душманларны манъа кульдюрме ве мени бу залым къавмнен бир корьме!», деди.

(Аз.Мусанен Аз.Харун ана-баба бир къардашлар эдилер. Вазиет бойле олгъаны алда, Аз.Харуннынъ агъасына: «Анамнынъ огълу» демесининъ себеби, онынъ мерхаметини джельп этмектир. Зира, ананынъ шефкъаты ве мерхамети баба ве къардаштан даа зиядедир. Айрыджа, аналарнынъ Аллаhкъа инангъан бириси олгъаны ве онъа нисбетен севгилерининъ даа зияде олувы да бу хусуста бир себеп ола билир).

151 (Муса да): Эй, Раббим, мени ве къардашымны багъышла, бизни рахметинъе къабул эт. Зира, сен мерхаметлилернинъ энь мерхаметлисисинъ! деди.
152 Бузавны (танъры) эткенлер бар я, иште, оларгъа мытлакъа Рабблеринден бир гъадап ве дюнья аятында бир алчакълыкъ етишеджек. Биз ифтираджыларны бойле джезаландырырмыз.
153 Феналыкълар япкъандан сонъ, артындан тёвбе этип де, иман эткенлерге кельгенде, шубесиз ки, о тёвбе ве имандан сонъ Раббинъ, эльбетте багъышлайыджы ве мерхамет этиджидир.
154 Мусанынъ опькеси кечкенинен, левхаларны алды. Олардаки языда Рабблеринден къоркъкъанлар ичюн хидает ве рахмет (хабери) бар эди.

(Исраил огъуллары бузавгъа табынгъанларына пешман олгъанлары ичюн, Аллаh Тааля Аз.Мусагъа къавмынавекиль оларакъ етмиш адамны сечерек, узургъа кетирювини ве эп берабер тёвбе этювлерини эмир эткен эди. Ашагъадаки ает бу хусусны анълатмакъта: )

155 Муса тайин эткен вакътымызда къавмындан етмиш адам сечти. Оларны мутхиш тепренюв якъалагъанынен, Муса деди ки: «Эй, Раббим! Тилесе эдинъ, оларны да, мени де даа эвель эляк этер эдинъ. Арамыздан бир такъым акъылсызларнынъ ишлеген (гунахлары) себебинден, эпимизни эляк этеджексинъми? Бу иш сенинъ имтианынъдан башкъа бир шей дегиль. Онынънен истегенинъни саптырырсынъ, истегенинъни де, догъру ёлгъа къавуштырырсынъ. Сен бизим саибимизсинъ, бизни багъышла ве бизни аджы! Сен багъышлайыджыларнынъ энъ эйисисинъ!

(Аз.Мусанынъ къавмындан векиллер сечип, Аллаhнынъ узуруна кетирген кимселери, Аллаhнен озю арасындаки къонушувны эшиткенинен, онынънен къанаатленмедилер ве: «Эй, Муса, Аллаhны ачыкъча корьмегендже санъа асла инанмайджакъмыз», дедилер. Бунынъ усьтюне, о ерде шиддетли бир зельзеле олды ве байылып къалдылар. Аз.Муса Аллаhкъа ялварды да, бу афат ортадан къалдырылды).

156 Бизге бу дюньяда да эйилик яз, ахиретте де. Шубесиз, биз санъа дёньдик». Аллаh буюрды ки: Кимни истесем, оны азабыма огъратырым; рахметим исе, эр шейни къушатыр. Оны сакъынгъанларгъа, зекятны бергенлерге ве аетлеримизге инангъанларгъа язаджагъым.
157 Янларындаки Теврат ве Инджильде язылы булгъанлары о эльчиге, о уммий Пейгъамберге уйгъанлар (бар я), иште, о Пейгъамбер оларгъа эйиликни эмир этер, оларны феналыкътан мен этер, оларгъа темиз шейлерни элял, пис шейлерни арам къылар. Агъырлыкъларны ве усьтлериндеки зынджырларны алыр. О Пейгъаберге инанып, онъа сайгъы косьтерген, онъа ярдым эткен ве онынънен бирликте ёлланылгъан Нургъа (Къур'ангъа) уйгъанлар бар я, иште, къуртулышкъа иришкенлер олардыр.

(Аеттеки «Уммий» келимеси окъумагъа-язмагъа бильмеген манасында къулланылгъан олуп, Ресулуллахнынъ бир васфыдыр. Аллаh Тааля Оны бу васыфнен анълатувы уммий олгъаны алда, илимнинъ бутюн кемалатына саип олувындандыр ки, бу да онынъ акъкъында бир муджизедир. Ресул денилюви Аллаhкъа нисбетен, Небий денилюви исе, къулларгъа нисбетендир. Яни о Аллаhнынъ эльчиси олувы нокътаи назарындан Ресул, инсанларгъа Аллаhнынъ эмирлерини еткизип бильдирюви нокътаи назарындан да Небийдир.
Аетте кечкен агъырлыкълар ве зынджырлар – Тевратта булунгъан ве гунах ишлеген азаларнынъ кесилюви, урбаларнынъ пислик къысмынынъ кесилип атылувы киби тедбикъатында кучьлик чекильген укюмлердир. Ислям дини бу агъыр укюмлерни ортадан къалдыраракъ, инсанларны бир чешит мешакъкъат зынджырларындан къуртаргъан; къолай ве тедбикъ этиле билинеджек укюмлер къойгъан).

158 Де ки: Эй, инсанлар! Акъикъатен мен сизинъ эпинъизге, коклернинъ ве ернинъ саиби олгъан Аллаhнынъ эльчисийим. Ондан башкъа танъры ёкътыр, О, тирильтир ве ольдюрир. Ойле исе, Аллаhкъа ве уммий пейгъамбер олгъан Ресулына -ки о, Аллаhкъа ве онынъ сёзлерине инаныр- иман этинъ ве онъа уйынъ ки, догъру ёлны тапарсынъыз.
159 Мусанынъ къавмындан хакъ иле догъру ёлны тапкъан ве онынъ саесенде адиль даврангъан бир топлулыкъ бардыр.

(Аетте анъылгъан топлулыкъ я Аз.Муhаммед (с.а.)ге иман эткен базы еудийлердир, я да Аз.Муса заманында халкъкъа насиат этерек, оларны догъру ёлгъа кетирмеге арекет эткенлердир).

160 Биз Исраил огъулларыны къабилелер алында он экиге айырдыкъ. Къавмы ондан сув истегенинен, Мусагъа: «Асанъны ташкъа ур!», дие вахий эттик. Дер’ал ондан он эки чокъракъ фышкъырды. Эр къабиле ичеджек ерини бельгиледи. Сонъра, усьтлерине булутнен кольге яптыкъ. Оларгъа къудрет эльвасы ве бодене эти эндирдик. (Оларгъа дедик ки): «Сизге берген рызыкъларымызнынъ темизлеринден ашанъ». Амма, олар (эмирлеримизни динълемемекнен) бизге дегиль, озьлерине зулум эте эдилер.

(Аетте кечкен «Эсбаат» келимеси торун манасындаки «сыбт» келимесининъ чокълугъыдыр. Исраил огъуллары Якъуб (а.с.)нынъ он эки огълундан даркъаяракъ, он эки къабиле алында чокълашкъанлар. Эписи де Якъуб (а.с.)нынъ торунларыдыр).

161 Оларгъа денильди ки: Шу шеэрде (Къудуста) ерлешинъ, ондан (ниметлеринден) истегенинъиз киби ашанъ, «багъышланмакъ истеймиз», денъ ве къапудан эгилерек киринъ ки, хаталарынъызны багъышлайыкъ. Яхшылыкъ япкъанларгъа илериде ихсанымызны даа да арттыраджакъмыз.
162 Факъат олардан залым олгъанлар, сёзни, озлерине сёйленгенден башкъасынен денъиштирдилер. Биз де зулум эткенлеринден отьрю, усьтлерине коктен бир азап ёлладыкъ.

(Ривает этильгенине коре, бу азап тааун (холера) хасталыгъы эди ки, къыскъа вакъытта топ-топ алда олюмлерге себеп олды).

163 Олардан денъиз ялысында булунгъан шеэр халкъынынъ вазиетини сора. Хатыранъдамы, олар джума эртеси кунюне сайгъысызлыкъ косьтерип, адден аша эдилер. Чюнки, джума эртеси татили япкъан куньлери балыкълар мейдангъа чыкъаракъ, сюрю-сюрю оларгъа келе эди, джума эртеси татили япмагъан куньлеринде де, кельмей эдилер. Иште, бойледже биз, ёлдан чыкъкъанлары себепли, оларны имтиан эте эдик.

(Аллаh Тааля Исраил огъулларына джума эртеси куню авланмакъны ясакълагъан, бу куньге теменна этювлерини эмир эткен эди. Толайысынен, балыкълар о куню сув юзюне чыкъа, сербест ялдай эдилер. Дигер куньлерде исе, балыкълар вазиетни сезгенлери ичюн, сув юзюне чыкъмай эдилер. Бу ал Аллаhнынъ бир имтианы эди. Факъат Исраил огъуллары бу имтианны къазаналмадылар ве джума эртеси ясагъына сайгъызызлыкъ косьтерип, балыкъларны о куню авламагъа башладылар. Иште, аетте бильдирильген адден ашув будыр).

164 Араларындан бир топлулыкъ: «Аллаhнынъ эляк этеджек я да шиддетли бир шекильде азап береджек бир къавмгъа не деп огют бермектесинъиз?», деди. (Огют бергенлер) дедилер ки: Раббинъизге узюр беян этейик, деп, бир де сакъынырлар умютинен (огют бермектемиз).
165 Олар озьлерине япылгъан тенбиени унуткъанларынен, биз де феналыкътан узакълаштыргъанларны къуртардыкъ, зулум эткенлерни де, япаяткъан феналылакъларындан отьрю, шиддетли бир азапнен якъаладыкъ.
166 Кибирленип де, озьлерине ясакъ этильген шейлерден вазгечмегендже, оларгъа: Ашшалангъан маймунлар олунъ! дедик.

(Еудий къабилелеринден бир топу джума эртеси кунюне сайгъы косьтермегени ичюн, бозулып, домуз ве маймун шеклине чевирильген эдилер. Бир инсаннынъ шекли денъиштирилип, айван шеклине кирювине «месх» денилир. Эски миллетлерде бу денъишюв ола эди. Бу инсанларнынъ бозулувы нетиджеси Аллаh тарафындан берильген бир джеза эди. Анджакъ, бунынъ акъикъий оларакъ, инсаннынъ маймун бичимине сокъулувымы, ёкъса, ахлякъен бозулып, маймун киби такълитчилик ве ачкозьлик вазиетине тюшюрилюви акъкъында чешит нокътаи назарлар бар. Эгер ает ахлякъий бир бозулувгъа ишарет исе, бу эр заман эр миллетте ола билир. Инсанлар нефислерининъ къулы олгъан заманларында шекильдже дегиль, факъат табиат итибарынен, эр анги бир айваннынъ къылыгъына кирген олурлар).

167 Раббинъ, эльбетте къыямет кунюне къадар оларгъа энъ фена эзиетни япаджакъ кимселер ёллайджагъыны илян этти. Шубесиз, Раббинъ джезаны чабук бериджидир. Ве О, чокъ багъышлайыджыдыр, пек мерхаметлидир.
168 Оларны (еудийлерни) топ-топ ер юзюне дагъыттыкъ. Олардан яхшы кимселер бардыр, кене олардан бундан ашагъыда олгъанлары да бардыр. (Феналыкъларындан) бельки дёнерлер, дие оларны эйилик ве феналыкъларнен имтиан эттик.
169 Оларнынъ артындан да (аетлерни бозув къаршылыгъына) шу дегерсиз дюнья малыны алып, насыл олса багъышланаджакъмыз, диерек Китапкъа варис олгъан бир такъым фена кимселер кельди. Оларгъа, онъа бенъзеген бир менфаат да кельсе, оны да алырлар. Яхшы, Китапта Аллаh акъкъында акъикъатен башкъа бир шей сёйлемейджеклерине даир олардан сёз алынмагъан эдими ве олар Китаптакини окъумагъан эдилерми? Ахирет юрту сакъынгъанлар ичюн даа хайырлыдыр. Аля акъылынъыз етмейми?
170 Китапкъа сым-сыкъы сарылып, намазны дос-догъру къылгъанлар бар я, иште, биз бойле эйиликке чалышкъанларнынъ эджрини зая этмемиз.
171 Бир заманлар дагъны Исраил огъулларынынъ усьтюне кольге киби котердик де, усьтлерине тюшеджек белледилер. «Сизге бергенимны (Китапны) къави тутынъ ве ичинде олгъанны хатырланъ ки, къорчаланырсынъыз», дедик.
172 Къыямет кунюнде, биз бундан хаберсиз эдик, демезсинъиз, дие Раббинъ Адем огъулларындан, оларнынъ беллеринден зурриетлерини чыкъарды, оларны озьлерине шаат тутты ве деди ки: Мен сизинъ Раббинъиз дегилимми? (Олар да): Эбет (бунъа) шаат олдыкъ, дедилер.

(Бу аетте кечкен «Къаалуу белаа» ифадеси акъкъында, бунынъ эзельдеми, ана рахминдеми, ёкъса, акъыл-балигъ чагъындамы олгъаны хусусында чешит фикирлер бар.

173 Яхут: «Даа эвель бабаларымыз Аллаhкъа ортакъ къошты, биз де олардан сонъ кельген бир несиль эдик. (Оларнынъ изинден кеттик). Янълыш япкъанларнынъ себебинден, бизни эляк этеджексинъми?», демеменъиз ичюн (бойле яптыкъ).
174 Бельки, инкярдан дёнерлер дие, аетлерни бойле тефсиятлы бир шекильде беян этмектемиз.
175 Оларгъа (еудийлерге), озюне аетлеримизден бергенимиз ве факъат олардан сыйырылып чыкъкъан, о себептен де, шейтаннынъ такъибине огърагъан ве сонъунда ёлундан азгъанлардан олгъан кимсенинъ хаберини окъу.

(Тефсирджилернинъ чокъуна коре, аетте ады зикр этильмеген бу кимсе Исраил огъулларындан Бель'ам б. Баауураадыр. Эвеллери Аз.Мусанынъ динини къабул эткен, эйи ве дуасы макъбул бир му'мин эди. Анджакъ, Аз.Мусанынъ озьлерини енъилювге огъратувындан къоркъкъан къавмынынъ исрарына даяналмайып, Мусанынъ алейхине беддуа эткен; къавмына, оны енъебилювлери ичюн ийлелер огреткен; факъат Аллаh онынъ беддуасыны къавмына чевирген, озюни де джезаландыргъан, саип олгъан маневий мертебе ве къабиетлерден махрум эткен...
Базы тефсирлерде аетте баас этильген бу кимсенинъ Умеййе б. Эби'с Салт я да Ну'ман б. Сейфий эр-Рахиб олгъанына даир риваетлер де бар).

176 Тилесе эдик, эльбетте оны бу аетлер саесинде юксельтир эдик. Факъат о, дюньягъа сапланды ве авесининъ пешине тюшти. Онынъ вазиети тыпкъы копекнинъ вазиетине бенъзер: Усьтюне барсанъ да, тилини чыкъарып солур, быракъсанъ да, тилини саркъытып солур. Иште, аетлеримизни яланлагъан къавмнынъ вазиети бойледир. Къыссаны анълат; бельки тюшюнирлер.
177 Аетлеримизни яланлангъан ве озьлерине зулум эткен къавмнынъ вазиети не фена!
178 Аллаh кимни хидаетке ириштирсе, догъру ёлны тапкъан одыр. Кимни де шашмалатса, иште, асыл зиянгъа огърагъанлар олардыр.
179 Ант олсун, биз джинлер ве инсанлардан бир чокъуны джеэннем ичюн яраткъандырмыз. Оларнынъ кальплери бардыр, оларнен ис эталмазлар; козьлери бардыр, оларнен корьмезлер; къулакълары бар, оларнен эшитмезлер. Иште, олар айванлар кибидир; атта даа да шашкъындырлар. Иште, асыл гъафиллер олардыр.

(Аетнинъ сонъ джумлеси ичюн бакъ. Фуркъан, 25/44).

180 Энъ гузель исимлер (эль-эсмаау'ль-хуснаа) Аллаhнынъдыр. О алда, Онъа о гузель исимлернен дуа этинъ. Онынъ исимлери акъкъында къыйыш ёлгъа кеткенлерни быракъынъ. Олар япаяткъанларынынъ джезасына огъратыладжакълар.

(Бу аетте энъ гузель исимлернинъ Аллаhкъа аит олгъаны ифаде этильмекте ве Аллаhкъа о исимлернен дуа этювимиз эмир олунмакъта. Хадис-и шерифте: «Аллаhнынъ докъсан докъуз ады бар. Оларны эзберлеген муакъкъакъ дженнетке кирер», буюрылгъан. Анджакъ, хадисте сынъырлав ёкътыр. Аллаhнынъ исимлери садедже докъсан докъуздан ибарет дегиль, башкъа исимлери де бар. Ает-и керимеде анълатылгъан «Аллаhнынъ исимлери акъкъында къыйыш ёлгъа кеткенлер» – Онынъ исимлерини бозуджылардыр. Мушриклер Аллаhнынъ исимлерини денъиштиререк, озь танърыларына бере эдилер. «Аллаh» исмини денъиштирип, Лаат ве Азиз исмини «Узза» деген эдилер. Албуки, Юдже Аллаh энъ гузель исимлернинъ озюне хас олгъаныны бильдирген).

181 Яраткъанлармыздан, даима хакъкъа къавуштыргъан ве адалетни хакъкъы иле ерине кетирген бир миллет тапылыр.
182 Аетлеримизни яланлагъанларны ич бильмейджек ерлеринден яваш-яваш элякетке алып бараджакъмыз.

(Аллаhнынъ аетлерини инкяр эткенлернинъ къысметлери аман кесилип, эляк олмазлар. Атта Аллаh оларнынъ бир къысмына ниметлерини болджа берир де, къопайырлар. Нетиджеде Аллаhнынъ азабы бильмеген бир тарафларындан, апансыздан келир ве эляк олурлар. Иште, бу алгъа «истидрадж» денилир).

183 Оларгъа мухлет беририм; (амма) меним джезам четиндир.
184 Тюшюнмедилерми ки, аркъадашларында (Муhаммедде) делилик ёкътыр? О анджакъ ап-ачыкъ бир тенбиеджидир.
185 Коклернинъ ве ернинъ укюмранлыгъына; Аллаhнынъ яраткъан эр шейине ве эджеллерининъ якъынлашкъан ола биледжегине бакъмадылармы? О алда, Къур'андан сонъ анги сёзьге инанаджакълар?
186 Аллаh кимни шашмалатса, артыкъ онынъ ичюн ёл косьтериджи ёкътыр. Ве оларны ёлдан азгъанлары алда, шашкъын оларакъ быракъыр.
187 Сенден къыяметнинъ не заман келип чатаджагъыны сорамакъталар. Де ки: Онынъ ильми анджакъ Раббимнинъ къатындадыр. Онынъ вакътыны ондан башкъасы анълатамаз. О коклерге де, ерге де агъыр кельгендир. О сизге апансыздан келеджек. Санки сен оны бильмектесинъ киби, сенден сорайлар. Де ки: Онынъ бильгиси анджакъ Аллаhнынъ къатындадыр; амма инсанларнынъ чокъу бильмезлер.
188 Де ки: «Мен, Аллаhнынъ тилегенинден башкъа, озюме эр анги бир файда я да зарар береджек кучьке саип дегилим. Эгер мен гъайбны бильсе эдим, эльбетте даа чокъ хайыр япмакъ истер эдим ве манъа ич бир феналыкъ токъунмаз эди. Мен, садедже инангъан бир къавм ичюн бир тенбиеджи ве мужделейиджийим».
189 Сизни тек бир джандан (Адемден) яраткъан, ондан да янында узур тапсын, дие чифтини (Аваны) яраткъан Одыр. Чифтинен (бирлешкенинен) къадыны енгиль бир юк юкленди (юкке къалды). Оны бир муддет ташыды. Хамилелиги агъырлашкъанынен, Рабблери Аллаhкъа: Ант олсун, бизге къусурсыз бир бала берсенъ, муакъкъакъ шукюр эткенлерден оладжакъмыз, дие дуа эттилер.
190 Факъат (Аллаh) оларгъа къусурсыз бир бала бергенинен, озьлерине берген бу бала акъкъында (сонърадан инсанлар) Аллаhкъа ортакъ къоштылар. Аллаh исе, оларнынъ ортакъ къошкъан шейинден юджедир.

(Аетте кечкен ширк адисеси Адем иле Авадан дегиль, оларнынъ балалары олгъан инсанлыкътан мейдангъа кельген. Меселя, Къурейш мушриклери путларгъа нисбет этерек, балаларына «Менатнынъ къулы, Уззаанынъ къулы» шеклинде исим бере эдилер. Иште, бу вазиет хатырлатылмакъта ве огъулларнынъ ишлеген къабаатлары себебинден, бабаларынынъ утандырылувы шеклинде ортагъа чыкъмакъта. Албуки, чокълукъ оларакъ кельген «юшрикуун» келимеси де, бунъа ишарет эте).

191 Озьлери яратылгъанлары алда, ич бир шейни яраталмагъан варлыкъларны (Аллаhкъа) ортакъ къошалармы?
192 Албуки, (путлар) не оларгъа бир ярдым эте билирлер, не де озьлерине бир ярдымлары олур.
193 Оларны догъру ёлгъа чагъырсанъыз, сизге уймазлар; оларны чагъырсанъыз да, сукют этсенъиз де, сиз ичюн эп бирдир.
194 (Эй, кяфирлер!) Аллаhны быракъып да, табынгъанларынъыз, сизлер киби къуллардыр. (Оларнынъ танърылыгъы акъкъында идданъызда) догъру исенъиз, оларны чагъырынъ да, сизге джевап берсинлер!
195 Оларнынъ юреджек аякълары бармы, ёкъса, тутаджакъ эллери бармы, я да кореджек козьлери бармы, яхут эшитеджек къулакълары бармы (нелери бар)? Де ки: «Ортакъларынъызны чагъырынъ, сонъ манъа (истеген) тузагъынъызны къурынъ ве манъа козь биле ачтырманъ!»
196 Шубесиз ки, меним къорчалагъан Китабымны эндирген Аллаhтыр. Ве О, бутюн салих къулларны корип, козетир.
197 Аллаhтан башкъагъа табынгъанларынъызнынъ не сизге ярдымгъа кучьлери етер, не де озьлерине ярдым эте билирлер.
198 Оларны догъру ёлгъа чагъыргъан олсанъыз, эшитмезлер. Ве оларны санъа бакъкъан киби корерсинъ, албуки, олар корьмезлер.
199 (Ресулым!) Сен афу ёлуны тут, эйиликни эмир эт ве джаиллерден юзь чевир.

(Бу аетте эйилик дие терджиме этильген "урф"- шериатнынъ ве акъылнынъ бегенген шейидир. Ёкъса, джахилие арапларынынъ расткельген урфи дегиль. Ислям оларнынъ яман урфлерини ортадан къалдыргъан, яхшыларыны да къысмен я да тамамен токъунмагъан).

200 Эгер шейтаннынъ весвесеси сени къозгъаса, аман Аллаhкъа сыгъын. Чюнки, О, эшитиджидир, билиджидир.

(Яни шейтан эмир олунгъан шейлеринъе терс тюшкен гъадап ве онъа бенъзеген алларгъа сени етеклесе, аман Аллаhкъа сыгъын. Бу хитап корюниште Ресулуллахкъа олмакънен берабер, бутюн мусульманларгъа аиттир. Бу шекильде шейтандан эр анги бир весвесе кельгенде, онынъ шерринден Аллаhкъа сыгъынмакъ лязим).

201 Такъвагъа иришкенлер бар я, оларгъа шейтан тарафындан бир весвесе токъунгъанда, (Аллаhнынъ эмир ве ясакъларыны) хатырлап, аман акъикъатны корерлер.
202 (Шейтанларнынъ) достларына кельгенде, шейтанлар оларны ёлдан аздырмагъа сюйреклерлер. Сонъ да якъаларыны быракъмазлар.
203 Оларгъа бир муджизе кетирмеген вакътынъда,(обирлери киби) оны да топарлап кетирсе эдинъ я! дерлер. Де ки: Мен анджакъ Раббимден манъа вахий олунгъангъа уярым. Бу (Къур'ан) Раббинъизден кельген басыретлердир (къальп козьлерини ачкъан беянлардыр); инангъан бир къавм ичюн хидает ве рахметтир.
204 Къур'ан окъулгъан вакъытта оны динъленъ ве сусынъ ки, сизге мерхамет этильсин.

(Истер намаз ичинде, истер намаз тышында Къур'ан окъулгъанда, онынъ маналарыны яхшыджа анъламакъ, огютлеринден файдаланмакъ ве давранышларны онъа коре уйдырмакъ ичюн бутюн дикъкъатны онъа бермек ве сукют этмек керек).

205 Озь башынъа ялвараракъ ве къоркъаракъ, юксек олмагъан бир сеснен, саба-акъшам Раббинъни анъ. Гъафиллерден олма.
206 Шубесиз, Раббинъ янындакилер Онъа къуллыкъ этювден кибирленмезлер, Оны тесбих этер ве ялынъыз Онъа сежде этерлер.