Сура 17: эль-ИСРАА

Меккеде назиль олгъан. Анджакъ 26, 32, 33 ве 57-нджи аетлернен 73 иле 80-нджи аетлернинъ Медениде энгени ривает этиле. 111 аеттир, «Исраа» келимеси геджелейин юрмек манасындадыр. Аз.Пейгъамбернинъ Мирадж муджизесининъ Меккеден Къудускъа къадар олгъан къысмы бу суреде анълатылгъанындан, суре «Исраа» адыны алгъан.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Бир гедже онъа аетлеримизден бир къысмыны косьтерейик дие, (Муhаммед) къулыны Месджид-и Харамдан этрафыны мубарек къылдыгъымыз Месджид-и Акъсагъа алып баргъан Аллаh нокъсан сыфатлардан узакътыр; О, акъикъатен эшитиджидир, корюджидир.
2 Биз Мусагъа Китапны бердик ве Исраил огъулларына: «Менден башкъасына таянылып, ишанылгъан бир рабб эдинменъ», диерек, бу Китапны бир хидает ребери яптыкъ.
3 (Эй,) Нуh иле бирлекте (гемиде) ташыгъан кимселеримизнинъ несли! Шуны билинъ ки, Нуh чокъ шукюр этиджи бир къул эди.

(Базы тефсирлерде экинджи ве учюнджи аетлер арасында бойле бир мана багъы къурулгъан: Эй, Нуh иле бирликте гемиде ташыгъан кимселеримизнинъ несли! Менден башкъасыны, таянылып, ишанылгъан бир рабб эдинменъ. Акъикъатен, Нуh чокъ шукюр этиджи бир къул эди).

4 Биз Китапта Исраил огъулларына: Сизлер ер юзюнде эки дефа фесат чыкъараджакъсынъыз ве адден ашув дереджесинде бир кибрге къапыладжакъсынъыз, дие бильдирдик.
5 Булардан биринджисининъ вакъты кельгенинен, усьтюнъизге кучлю-къуветли къулларымызны ёлладыкъ. Булар эвлернинъ арасында долашаракъ, (сизни) къыдырдылар. Бу – ерине кетирильген бир ваде эди.

(Тефсирлерде бу кучлю-къуветли къулларнынъ ниневалы Сенджарип, бабилли Бухтуннаср я да Джаалутнынъ ордулары олгъаны, оларнынъ Тевратны ве Месджид-и Акъсаны якъкъанлары, Исраил огъулларынынъ алимлерини ольдюргенлери ве 70.000 къадар эсир алгъанлары ривает этиле, бутюн бу мусибетлерге себеп олгъан Исраил огъулларынынъ ильк фесатынынъ исе, Зекериййаны ольдирювлери ве Эрмияны апс этювлери олгъаны беян этиле).

6 Сонъра оларгъа нисбетен сизге текрар (гъалебе ве зафер) бердик; сервет ве огъулларнен кучюнъизни арттырдыкъ; сайынъызны даа да чокълаштырдыкъ.
7 Эгер яхшылыкъ япсанъыз, озюнъизге япкъан, яманлыкъ япсанъыз, кене озюнъизге япкъан олурсынъыз. Артыкъ дигер джезаландырув вакъты кельгенинен, юзюнъизни къара этсинлер, даа эвель киргенлери киби, кене Месджидке (Сулейман Мабедине) кирсинлер ве эллерине кечирген эр шейни бусь-бутюн ёкъ этсинлер (дие башынъызгъа кене душманларынъызны мусаллат яптыкъ).

(Тефсирлерде Исраил огъуларынынъ экинджи мусибетке огъравларынынъ себеби олгъан дигер фесат арекетлерининъ Аз.Яхяны ольдирювлери ве Аз.Исаны ольдюрмеге арекетлери олгъаны бильдириле).

8 Бельки, Раббинъиз сизге мерхамет этер; факъат сиз, эгер кене (фесатчылыкъкъа) дёнсенъиз, биз де сизни кене джезаландырырмыз. Биз джеэннемни кяфирлер ичюн бир апсхане яптыкъ.
9 Шубесиз ки, бу Къур'ан энъ догъру ёлгъа ириштирир, яхшы давранышларда булунгъан му'минлерге, озьлери ичюн буюк бир мукяфат олгъаныны мужделер.
10 Ахиретке инанмагъанларгъа кельгенде, олар ичюн де элемли бир азап азырлагъандырмыз.
11 Инсан, хайырны истегени къадар, шеррни де истер. Инсан пек ашыкъчандыр!

(Бу ает инсаннынъ муим бир психилогик тарафына ишарет этмекте: Акъикъатен, биз, инсанлар опькеленген, сыкъылгъан я да бир кучьлюликке огърагъанымызда, опькеленгенлеримиз ичюн беддуа этер; кучьлюликлерден сабыр ве метанетнен къуртульмакъ ичюн арекет этеджек еримизде, ашыкъчанлыкъ косьтерип, тезден къуртулмакъ истермиз. Бу олмагъандже умютсиз ве рухсыз ал ичинде: «Аллаhым, джанымны ал да, мени бу къыйынлыкътан къуртар!» киби сёзлернен озюмиз ичюн беддуа этермиз ки, булар догъру дегильдир).

12 Биз геджени ве куньдюзни бирер ает (делиль) оларакъ яраттыкъ. Албуки, Раббинъизнинъ ниметлерини къыдырманъ, айрыджа, йылларнынъ сайы ве эсабыны билювинъиз ичюн, гедженинъ къаранлыгъыны силип (ерине, эшьяны) айдынлаткъан куньдюзнинъ айдынлыгъыны кетирдик. Иште, биз эр шейни ап-ачыкъ анълаттыкъ.
13 Эр инсаннынъ амелини (я да такъдирини) бойнуна багъладыкъ. Инсан ичюн къыямет кунюнде ачылгъан алда огюне къоюладжакъ бир китап чыкъарырмыз.
14 Китабынъны окъу! Бугунъ сенден эсап сорайджакъ оларакъ озюнънинъ нефсинъ етерли.

(Бу дюньяда, истер этрафнынъ менфий шартлары, истер инсаннынъ бир чокъ фена истек ве ихтираслары, онынъ къальп ве басиретини багълай бильмекте, яхшылыкъ ве яманлыкъны корювининъ огюни багъламакъта. Бунъа къаршылыкъ, юкъарыдаки аетке коре, ахиретте инсан сёз мевзусы оламайджакъ амиллерден къуртуладжагъы ичюн, озь эсабыны шахсен озю япаджакъ, дюньядаки амеллерининъ къыймети акъкъында укюм береджек ве озюни анълайджакъ я да махкюм этеджек бир рух кемалатына къавушаджакъ).

15 Ким хидает ёлуны сечсе, бунъа ялынъыз озь эйилиги ичюн сечкен олур; ким де догърулыкътан сапса, озь зарарына сапкъан олур. Ич бир гунахкяр башкъасынынъ гунахыны аркъаламаз. Биз бир пейгъамбер ёлламагъандже (кимсеге) азап этеджек дегильмиз.
16 Бир улькени эляк этмек истегинимизде, о улькенинъ зенгинлик себебинен, къопайчора ёлбашчыларына (эйиликлерни) эмир этермиз; бунъа рагъмен, олар о ерде яманлыкъ япарлар. Бойледже, о ульке элякетке ляйыкъ олур; биз де о ерни дарма-дагъын этермиз.

(Аетнинъ баш къысмы тефсирджилер тарафындан бойле де анълашылгъан: Бир улькени эляк этмек истегенимизде, о улькенинъ варлыкълы ве къопайчора адамларыны чокълаштырырмыз. Бунынъен олар феналыкъ япар; бойледже о ульке элякетке ляйыкъ олур).

17 Нуhтан сонъки несилерден ниджелерини эляк эттик. Къулларынынъ гунахларыны билиджи ве корюджи оларакъ Раббинъ кяфидир.
18 Эр ким бу чар-чабук кечкен дюньяны тилесе, онъа, яни истеген кимсемизге, истегенимиз къадарыны дюньяда аман берир, сонъра да оны, азарлангъан ве къувулгъан оларакъ киреджеги джеэннемге сокъармыз.
19 Ким де ахиретни тилер ве му'мин оларакъ онъа ярашкъан бир гъайретнен чалышса, иште, буларнынъ чалышувлары макъбулдыр.
20 Эписине – оларгъа да, буларгъа да, (дюньяны истегенлерге де, ахиретни истегенлерге де) Раббинънинъ ихсанындан (истегенлерини) берирмиз. Раббинънинъ ихсаны къысылгъан дегильдир.
21 Бакъсана, биз инсанларнынъ кимисини кимисинден насыл усьтюн япкъандырмыз! Эльбетте ки, ахирет, дередже ве усьтюнлик фаркълары нокътаи назарындан, даа буюктир.

(20-нджи ает, истер дюнья, истер ахирет ниметлери нокътаи назарындан, Аллаhнынъ лютфи сынъырсызлыгъыны ифаде этмекте; сервет, мевкъи, сагълыкъ ве яшайыш гузеллиги нокътаи назарындан, инсанлар арасындаки фаркъларнынъ, иляий такъдирнинъ бир кереги олгъаныны, бунъа коре, бу дюньяда мутлакъ мусавийликнинъ имкянсызлыгъыны ортагъа чыкъармакъта. Бунынънен берабер, 21-нджи аеттен анълашыла ки, ахиретте де инсанлар бир вазиетте олмайджакълар, аксине, инсанларнынъ дюньяда япкъан ишлерине коре, ахиретте дередже фаркълары даа да буюк оладжакъ. Анджакъ, 18-нджи аеттен де анълашылгъанына коре, пара ве мевкъи киби дюньявий имкянлар, Аллаh нездинде мутлакъ бир дегер ифаде этмегени ичюн, дюнья аятыны тек буларнынъ пешинден чапаракъ кечиргенлер, ахиретте усьтюн дереджелерге къавушмакъ акъкъыны гъайып этеджеклер).

22 Аллаhнен берабер бир илях даа таныма! Сонъра азарлангъан ве озь башына терк этильген оларакъ къалырсынъ.
23 Раббинъ, садедже озюне къуллыкъ этювинъизни, ана-бабанъызгъа да эйи давранувынъызны кесен-кес бир шекильде эмир этти. Олардан бири я да эр экиси сенинъ янынъда къартайсалар, оларгъа «Уф!» биле деме; оларны азарлама; экисине де гузель сёз сёйле.
24 Оларгъа мерхамет этерек, алчакъгонъюллиликнен узерлерине къанат кер ве «Раббим! Кучюклигимде олар мени насыл етиштирген олсалар, шимди сен оларгъа (ойле) рахмет эйле!» диерек дуа эт.
25 Раббинъиз сизинъ къальплеринъиздекини чокъ яхшы билир. Эгер сиз яхшы олсанъыз, шуны билинъ ки, Аллаh яманлыкътан юзь чевиререк, тёвбеге ёнельгенлерни зиядесинен багъышлайыджыдыр.
26 Бир де акърабагъа, ёкъсулгъа, ёлджугъа акъкъыны бер. Керексиз ерге де сачып-савурма.
27 Зира, бойле сачып-савургъанлар шейтанларнынъ достларыдыр. Шейтан исе, Раббинъе къаршы чокъ нанкорьдир.
28 Эгер Раббинъден умют эткен (беклемек вазиетинде олгъан) бир рахмет ичюн, оларнынъ юзьлерине бакъалмаяткъан олсанъ, ич олмагъанда, оларгъа гонъюль алыджы бир сёз сёйле.

(Риваетке коре, Билял, Сухейб, Салим, Мехджа' ве Хаббаб киби ёкъсул сахабилер, Аз.Пейгъамбернинъ ярдымынен кечине эдилер. Ресулуллах (с.а.) оларгъа бериледжек бир шейлери олмагъан вакъытта, утангъаны себебинден, сёйлейджек бир сёз тапалмаз, юзюни башкъа тарафкъа чевирир, факъат оларнынъ итияджларыны къандырмакъ ичюн Дженаб-ы Хакънынъ онъа имкян берювини тилер эди. Иште, бу аетте Ресулуллах бу киби инсанларгъа бир шейлер берип оламайджакъ олса биле, ич олмагъанда «Аллаh бизге де, сизге де бол рызыкъ берсин», «Аллаh сизлерни месут ве ферахлы этсин», киби сёзлернен оларнынъ гонъюллерини алувы кереклиги хатырлатыла).

29 Авучы сыкъыкъ олма; бусь-бутюн эли ачыкъ да олма. Сонъра азарланыр, (гъайып эткенлеринънинъ) асретини чекер отурырсынъ).
30 Раббинъ рызыкъны истегенине бол берир, истегенине тарлаштырыр. Шубесиз ки, О, къулларындан хабердардыр, (оларны) чокъ яхшы корер.
31 Кечинюв сыкъынтысынен балаларынъызнынъ джаныны къыйманъ. Биз оларнынъ да, сизинъ де рызкъынъызны берирмиз. Оларны ольдирюв, акъикъатен, буюк бир къабааттыр.
32 Зинагъа якълашманъ. Зира, о бир аясызлыкътыр ве чокъ фена бир ёлдыр.

(Юкъарадаки аетте «Зина этменъ» денильмейип де, «Зинагъа якълашманъ» буюрылувы дакъатны чеке. Бунъа коре, ялынъыз зина дегиль, кишини зина этювге алып барыджы ёллар да ясакълангъан. Эсасен, бир кере бу ёлларгъа кирильгенден, яни инсанны зина этмеге зорлагъан ве джинсий истеклерни къабарткъан бир вазиетке кирген сонъ, артыкъ бу истеклернинъ агъыр тазыйыкъы къаршысында ираденинъ кучю олдукъча зайыфлар ве зинадан къорчаланмакъ сонъ дередже агъырлашыр. Инсаннынъ бу психологик зайыфлыгъыны дикъкъаткъа алгъан Къур'ан-ы Керим, принцип оларакъ, инсанны яманлыкъларгъа сюйреклейиджи себеплерни ортадан къалдырувны огге сюре).

33 Акълы бир себеп олмагъандже, Аллаh мухтерем япкъан бир джанны къыйманъ. Бир кимсе зулумен ольдюрильсе, онынъ велисине (акъкъыны алувы ичюн) укъукъ бердик. Анджакъ, бу вели де, къасаста адден ашмасын. Затен, (озюне бу укъукъ берилювнен) о аладжагъыны алгъандыр.
34 Етимнинъ малына, пишкинлик чагъына иришкенге къадар, анджакъ энъ гузель бир ниетнен якълашынъ. Берген сёзюнъизни де ерине кетиринъ. Чюнки, берильген сёз, месулиетликни талап этер.
35 Ольчеген вакътынъызда тас-тамам ольченъ ве догъру теразенен тартынъ. Бу, эм даа яхшыдыр, эм де нетиджеси нокътаи назарындан, даа гузельдир.
36 Акъкъында бильгинъ олмагъан бир шейнинъ пешине тюшме. Чюнки, къулакъ, козь ве гонъюль – буларнынъ эписи ондан месульдир.
37 Ер юзюнде кибрленерек юрме. Чюнки, сен (агъырлыкъ ве азаметинънен) не ерни яра билир не де дагъларнен буюклик ярышына кире билирсинъ.
38 Бутюн бу сайылгъанларнынъ фена олгъанлары, Раббинънинъ нездинде севимсиздир.
39 Иште, булар Раббинънинъ санъа вахий эткен икметлеридир. Аллаhнен бирликте башкъа илях эдинме; сонъра азарлангъан ве (Аллаhнынъ рахметинден) узакълаштырылгъан оларакъ, джеэннемге атылырсынъ.
40 (Эй, мушриклер!) Раббинъиз огълан балаларны сизге айырды да, озюне мелеклерни къыз балалары эттими! Акъикъатен, сиз (вебалы) чокъ буюк бир сёз сёйлемектесинъиз.

(Мушриклер, мелеклер Аллаhнынъ къызлары олгъанына инана, огълан балаларнынъ исе, озьлерине берильгенине идда эте, бундан толайы, гъурурлана эдилер. Иште, ает-и кериме оларнынъ бу тюшюнджесини ред этмекте, балалар арасында джинсиетлерине коре, айырма япылувыны къабул этмемекте).

41 Биз оларнынъ акъылларыны башларына топлавлары ичюн, бу Къур'анда (чешит тенбие ве ихтарларны) тюрлю шекиллерде текрар эттик. Факъат бу оларгъа даа да къачып, узакълашувдан башкъа бир шей теминлемемекте.
42 Де ки: Эгер сёйлегенлери киби, Аллаhнен берабер башкъа иляхлар да олса эди, о такъдирде, бу иляхлар Аршнынъ саиби олгъан Аллаhкъа къавушмакъ ичюн чарелер къыдыраджакъ эдилер.

(Аетнинъ сонъки къысмы тефсирджилер тарафындан эки шекильде маналандырылъан:
а) «... о такъдирде, олар Аршнынъ саиби олгъан Аллаhтан усьтюн кельмек ичюн, чарелер къыдыраджакъ эдилер».
б) «… о такъдирде, олар буюклигини ве къудретины бильген Арш саиби Аллаhкъа якъынлашмакъ ве Онъа итаат этмек ичюн чарелер къыдыраджакъ эдилер»).

43 Аллаh оларнынъ сёйлеген шейлеринден узакътыр; сонъ дередже юджедир ве буюктир.
44 Еди кок, ер ве буларда олгъан эр кес оны тесбих этер. Оны макътав иле тесбих этмеген ич бир шей ёкътыр. Амма, сиз оларнынъ тесбихини анъламазсынъыз. О, халимдир, багъышлайыджыдыр.

(Табиат илимлериндеки инкишаф бу аетнинъ изаатына ярдымджыдыр. Эвельки джансыз ве арекетсиз олгъаны зан этильген варлыкълар да дахиль олмакъ узьре, бутюн эшья атомлардан мейдангъа кельгендир. Иште, атомларнынъ этрафындаки эллектронлар девамлы ве мунтазам бир шекильде ядронынъ этрафында айланмакътадыр ки, бельки де, оларнынъ бу дёнюшлери ве бойледже иляхий къанунгъа энъ уфакъ бир сапыкълыкъ косьтермеден, боюн эгювлери, Къур'ан-ы Керим тарафындан Аллаhны тесбих этюви оларакъ ифаде этильгендир).

45 Биз, Къур'ан окъугъан вакътынъда, сеннен ахиретке инанмагъанлар арасына гизлейиджи бир орьтю чекермиз.
46 Айрыджа, оны анъламамалары ичюн къальплерине бир къапалылыкъ ве къулакъларына бир агъырлыкъ берирмиз. Сен Къур'анда Раббинънинъ бирлигини анъгъанынъда, олар джанлары сыкъылгъан бир вазиетте чевирилип кетерлер.
47 Биз оларнынъ сени динълегенде не макъсатнен диньлегенлерини, озь араларында фысылдашкъанларында да о залымларнынъ: «Сиз ырымлангъан бир адамдан башкъасына уймайсынъыз!» дегенлерини чокъ яхшы билирмиз.
48 Бакъсана, сен ичюн не тюрлю бенъзетювлер яптылар! Бу себептен, (ойле бир) саптылар ки, артыкъ (догъру) ёлны тапамайджакълар.
49 Бир де олар дедилер ки: Акъикъатен, биз бир кемик обасы ве къокъугъан бир топракъ олгъан да, яп-янъы бир хилькъатта тирильтиледжекмиз, ойлеми!
50-51 Де ки: Истер таш олунъ, истер демир, истесе акъылынъызгъа (янъыдан тирилюви) имкянсыз киби корюнген эр анги бир яратылгъан! (Булар Аллаhнынъ сизни янъыдан тирильтювини агъырлаштырмаз). Дейджеклер ки: «Бизни текрар (аяткъа) ким къайтараджакъ?» Де ки: Сизни биринджи кере яраткъан. Бунынъ узерине олар санъа алайлы бир тарзда башларыны саллайджакъ ве: «Не заман экен о?» дейджеклер. Де ки: Якъын олса керек!
52 Аллаh сизни чагъыраджакъ куню, Онъа хамд этерек, даветине уярсынъыз ве (тирилювден эвельки алынъызда) пек аз къалгъанынъызны зан этерсинъиз.
53 Къулларыма сёйле, сёзнинъ энъ гузелини сёйлесинлер. Сонъра шейтан араларыны бозар. Чюнки, шейтан инсаннынъ ачыкътан-ачыкъ душманыдыр.
54 Раббинъиз сизни энъ яхшы билиджидир. Истесе, сизге мерхамет этер; истесе сизни джезанландырыр. Биз сени оларнынъ усьтюне бир векиль оларакъ ёлламадыкъ.

(Тефсирджи Бейзавий бу аетнинъ сонъки джумлесини бойле изаатлагъан: «Биз кяфирлерни имангъа зорламакъ ишини санъа авале этмедик. Сени, садедже Аллаhнынъ рахметини мужделейиджи ве азабындан сакъындырыджы оларакъ ёлладыкъ. Бу себепнен, инанмагъанларгъа муляйимлик косьтер».
Тефсирджилернинъ беянына коре, Аз.Муhаммеднинъ пейгъамбрлигини итираз эткенлерге къаршы, Аллаh Тааля эр кеснинъ алыны, кимлернинъ имангъа ве эйи давранышларгъа даа ляйыкъ, кимлернинъ инкярджылыкъкъа ве фена яшайышкъа ляйыкъ олгъаныны, айрыджа, кимнинъ пейгъамберликке мунасип олгъаныны энъ яхшы билиджи тек озю олгъаныны бильдирмек ичюн, бойле буюргъан:)

55 Раббинъ коклерде ве ерде олгъан эр кесни энъ яхшы билиджидир. Акъикъатен, биз пейгъамберлернинъ кимсини кимисинден усьтюн яптыкъ; Даудгъа да Зебурны бердик.

(Пейгъамберлернинъ озь араларындаки бу дередже фаркъы маддий ве бедений тарафтан олмайып, рухий ве маневий фазилет ве къабилиетлер тарафындандыр. Бунынъ киби, Аз.Даудгъа Зебурнынъ ёлланылгъанына ишарет буюрылмакънен, бу хусус къайд этильген).

56 (Ресулым!) Де ки: Аллаhны быракъып да, (илях олгъаныны) илери сюргенлеринъизге ялварынъ. Амма, олар сизинъ сыкъынтынъызны не узакълаштыра, не де денъиштире билирлер.
57 Оларнынъ ялваргъан бу варлыкълары рабблерине -ангиси даа якъын оладжакъ дие- весиле къыдырырлар; Онынъ рахметини умют этерлер ве азабындан къоркъарлар. Чюнки, Раббинънинъ азабы, сакъыныладжакъ бир азаптыр.
58 Не къадар ульке бар исе, эписини къыямет кунюнден эвель я эляк этеджек, я да энъ четин бир шекильде азапландыраджакъмыз. Бу, Китапта (левх-и махфузда) язылыдыр.

(Тефсирджилерге коре, догъру тынылгъан изааткъа бинаэн, аеттеки «эляк» – аддий олюм, «азап» исе – къатль этилюв я да чешит мусибетлерге огъраяракъ олювдир).

59 Бизни аетлер (муджизелер) ёлламакътан токътаткъан тек шей – эвелькилернинъ бу аетлерни ялангъа чыкъарувыдыр. Бунъа коре, Семууд къавмына ачыкъ бир муджизе олмакъ узьре, бир ыргъачы деве берген эдик. Олар исе, (бу девени сойдылар ве) бу себептен, залым олдылар. Албуки, биз аетлерни, анджакъ къоркъузмакъ ичюн ёллармыз.

(Бу ердеки «ает» – кяфирлернинъ кейфлерине коре косьтерилювини истеген муджизелердир. Бунъа коре, Абдуллах б. Аббаснынъ риваетине бинаэн, Мекке мушриклери Ресулуллах (с.а.)тан Сафа тепесини алтын ве кумюш япмасыны истеген эдилер. Ает-и керимеден анълашылгъанына коре, даа эвельки къавмлар да бойле муджизилер истеген эдилер ки, оларнынъ асыл макъсады, инанмакъ дегиль эди. Аллаh Тааля оларнынъ пейгъамберлеринден истеген бу муджизелерни мейдангъа кетирген, факъат иман этмегенлери ичюн де, оларны эляк эткен эди. Бу, Аллаhнынъ бир къануныдыр. Эгер Аз.Пейгъамбер де мушриклернинъ истеген бу киби муджизелерини косьтерген олса эди, -ки, олар кене де инанмайджакъ эдилер- о такъдирде, кечмиш къавмлар киби, олар да, эляк оладжакъ эдилер. Бунъа коре, юкъарыдаки аетте Салих Пейгъамбернинъ къавмы Семууднынъ исьянкяр арекетине токъунылмакта ве муджизеден макъсат къоркъузмакъ олгъаны айрыджа ифаде этильмекте ки, анджакъ бу такъдирде муджизе имангъа весиле ола билир ве бекленильген файданы теминлей билир).

60 О вакъытта санъа: Раббинъ инсанларнынъ этрафыны къушаткъандыр, деген эдик. Санъа косьтергенимиз о корюнишлерни ве Къур'анда лянетленген терекни ялынъыз инсанларны сынамакъ ичюн мейдангъа кетирдик. Биз оларны къоркъузырмыз да, бу оларгъа буюк бир адден ашувдан башкъа бир шей бермез.

(Тефсирджилернинъ эксериетине коре, аетнинъ «корюнишлер» дие терджиме этильген «руя» келимеси Аз.Пейгъамбернинъ Мирадж геджесиндеки мушааделеридир. «Къур'анда лянетленген терек исе, джеэннемдеки «закъкъум тереги»дир).

61 Мелеклерге: Адемге седжде этинъ! деген эдик. Иблистен гъайры, эписи седжде эттилер. Иблис: «Мен, деди, чамурдан яраткъан бир кимсенъе седжде этеримми!»
62 Деди ки: «Шу менден усьтюн къылгъанынъа да бир бакъ! Емин этерим ки, эгер мени къыяметке къадар яшатсанъ, пек азындан гъайры, онынъ неслини озюме багълайджам!»
63 Аллаh буюрды: Кет! Олардан ким санъа уйса, эйи билинъ ки, эпинъизнинъ джезанъыз – джеэннемдир. Там бир джеза!
64 Олардан кучюнъ еткен кимселерни даветинънен шашмалат, суварийлеринънен, пияделеринънен оларны яйгъарагъа богъ; малларына, эвлятларына ортакъ ол, оларгъа ваделер бер. Шейтан инсанларгъа алдатувындан башкъа бир шей ваде этмез.
65 Шу ери маукъкъакъ ки, меним (ихляслы) къулларым узеринде сенинъ ич бир агъырлыгъынъ олмайджакъ. (Оларны) къорчалайыджы оларакъ Раббинъ етерли.
66 (Къулларым!) Раббинъиз, лютфине наиль олувунъыз ичюн, денъизде гемилерни сиз ичюн ялдатыджыдыр. Догърусы, О, сиз ичюн чокъ мерхаметлидир.
67 Денъизде башынызгъа бир мусибет кельгенде, Ондан башкъа бутюн ялваргъанларынъыз гъайып олуп кетер. О сизни къуртарып, къарагъа чыкъаргъанда, (кене эски алынъызгъа) дёнерсинъиз. Инсан огълу чокъ нанкорьдир.
68 Онынъ, сизни къара тарафындан ернинъ тюбюне батырмайджагъындан, яхут башынъызгъа таш ягъдырмайджагъындан эминсинъизми? Сонъра озюнъизге бир къорчалайыджы да тапалмазсынъыз.
69 Яхут Онынъ сизни бир кере даа о ерге (денъизге) ёллап), узеринъизге бир къасыргъа ёллараякъ, инкяр эткенинъиз себебинен, сизни богъмайджагъындан эминсинъизми? Сонъра, бундан толайы, озюнъизге (интикъамынъызны алмакъ ичюн) бизни къыдырып сорайджакъ бир дестекчи де тапалмазсынъыз.
70 Биз, акъикъатен, инсан огълуны шан ве шереф саиби эттик. Оларны (чешит накълият васталарынен) къарада ве денъизде ташыдык; оларгъа гузель-гузель рызыкълар бердик; кене оларны яраткъанларымызнынъ бир чокъундан акъикъатен усьтюн эттик.

(Корюльгени киби, бу аетте Аллаh Тааля инсан огълуна лютф ве икрамынынъ бир мухтасар манасыны бермекте ве онынъ алемдеки махсус ерине ишарет этмекте. Тефсирджилерге коре, инсаннынъ шан ве шерефи ве дигер варлыкътан усьтюнлиги Аллаhнынъ онъа берген беден гузеллиги, эль, козь, къулакъ киби азаларыны даа беджерикли шекильде къулланувы, къонуша билюви, кулюп-агълая билюви, окъуп-язувы, башкъа бир такъым варлыкъларны озь хызметинде къуланувы, алетлер иджат этюви, вакъиалар арасындаки себеп-нетидже алякъасыны корюви ве бу саеде, келеджекке догърултылгъан программалар ве азырлыкълар япувы, яхшы-яман, догъру-янълыш, гузель-чиркин къаврамларына саип олувы; къыскъасы, маддий ве бедений, ахлякъий ве рухий фазилетлерини ташымасыдыр).

71 Эр бир инсан топлулыгъыны ребелеринен бирликте чагъыраджагъымыз о куньде кимлернинъ амель дефтери сагъындан берильсе, олар энъ кучюк бир акъсызлыкъкъа огърамагъан оларакъ, амель дефтерилерини окъуйджакълар.

(Бу аетте амель дефтерлери сагъындан берильгенлернинъ вазиетлиринден баас этильгени алда, солундан берильгенлерге токъунылмагъан. Бу мевзуда Бейзавий бойле дей: «Юкъарадаки ает косьтермекте ки, амель дефтерлери солундан берилгенлер онынъ мундериджесинен таныш олгъан вакъытларында, оларны утанув ве айрет сарар; о къадар ки, тиллеринде дефтерлерини окъуйджакъ межал къалмаз. Бу себептен, Дженаб-ы Хакъ олар акъкъында бойле буюрмакънен кифаеленген:»)

72 Бу дюньяда корь олгъан кимсе ахиретте де корьдир; бунынъ усьтюне, ёлуны эйидже шашыргъандыр.
73 Мушриклер санъа вахий эткенимизден башкъа бир шейни ялан ерде бизге ифтира этювинъ ичюн, сени аман-аман, санъа вахий эткенимизден саптыраджакъ ве анджакъ о такъдирде, сени джан достлары къабул этеджек эдилер.
74 Эгер сени себатлы этмесек эди, акъикъатен аман-аман оларгъа бираз мейль этеджек эдинъ.
75 О вакъытта, ич шубесиз, санъа аятнынъ ве олюмнинъ сыкъынтыларыны къат-къат таттырыр эдик; сонъра бизге нисбетен озюнъ ичюн бир ярдымджы да тапалмаз эдинъ.
76 Кене олар сени юртунъдан чыкъармакъ ичюн якъында дюньяны башынъа тар кетиреджеклер. О такъдирде, сенинъ артынъдан озьлери де чокъ къалалмазлар.

(Аз.Муhаммед (с.а.)ни Меккеден чыкъмагъа меджбур эткен мушриклер, даа сонъра мусульманларнен япкъан дженклери нетиджесинде, эппейдже ипрангъанлар; ниает, Меккенинъ мусульманлар тарафындан фетх этилюви узерине, Меккеге акимликлери сонъуна ете ве бойледже, Къур'ан берген бу муджизевий хабери акъикъаткъа чевириле).

77 Сенден эвель ёллагъан пейгъамберлеримиз акъкъындаки къанун (да будыр). Бизим къанунымызда ич бир денъишиклик тапамазсынъ.
78 Куньдюзи кунеш дёнип, гедженинъ къаранлыгъы бастыргъанъа къадар (белли вакъытларда) намаз къыл; бир де саба намазыны. Чюнки, саба намазы шаатлыдыр.

(Тефсирджилерге коре, бу ает беш вакъыт намазны ифаде этмектедир. Бойле ки: Кунешнинъ дёнюви, яни зевал вакътындан сонъ, уйле ве экинди намазы, кунешнинъ батувындан сонъ, акъшам ве ятсы намазлары бардыр. Саба намазы исе, айрыджа зикр этильген ве бу намазнынъ шаатлы олгъаны бильдирильген. Чюнки, тефсирджилернинъ изаатына коре, гедже мелеклеринен куньдюз мелеклери саба намазында корюше, эп бирликте бу намазнынъ къылынгъанына шаат олгъандан сонъ, куньдюз мелеклери къала, гедже мелеклери исе, семагъа юкселе экенлер).

79 Гедженинъ бир къысмында уянып, санъа махсус бир нафль олмакъ узьре, намаз къыл. (Бойледже) Раббинънинъ сени макътавгъа дегер бир макъамгъа ёллайджагъыны умют эте билирсинъ.
80 Ве бойле ялвар: Раббим! Киреджек ериме дюрюстликнен кирмемни теминле; чыкъаджакъ еримден де дюрюстликнен чыкъмамны теминле. Манъа тарафынъдан хакъкъы иле ярдым этиджи бир къувет бер.
81 Кене де ки: Хакъ кельди; батыл йыкъылды. Затен, батыл йыкъылмагъа махкюмдир.
82 Биз Къур'андан ойле бир шей эндирмектемиз ки, О му'минлер ичюн шифа ве рахметтир; залымларнынъ исе, ялынъыз зияныны арттырыр.

(Му'мин Къур'андан фейз алувны бильгени, бу макъсатнен окъугъаны, динълегени ичюн, Къур'ан аетлери онъа шифа ве рахмет весилесидир. Бунъа къаршылыкъ хастанынъ илядждан файдаланмакъ истемегени, онынъ хасталыгъыны арттыргъаны киби, залымнынъ Къур'андан узакъ турувы да онынъ фелякетини арттырыр).

83 Инсангъа нимет берген вакътымызда (бизден) юзь чевирип, ер сызар; онъа бир де зарар-зиян токъунаджакъ олса, олдукъча умютсизликке тюшер.
84 Де ки: Эр кес озь яратылышы ве ниетине коре иш япар. Бу вазиетте кимнинъ догъру бир ёл туткъаныны Раббинъиз энъ яхшы билиджидир.
85 Сенден рух акъкъында суаль сорарлар. Де ки: Рух Раббимнинъ эмриндендир. Сизге, анджакъ аз бир бильги берильгендир.

(Бу ает инсан ичюн рухнынъ маиетини къаврамакънынъ имкянсыз олгъаныны ифаде этмекте. Бунъа коре, «Рухнынъ маиети» проблемасы асырлардан берли инсанлыкъны энъ зияде тюшюндирген мевзулардан бири олмакънен, аля меселе чезильмеди ве ойле корюльмекте ки, бундан сонъра да чезильмейджек).

86 Акъикъатен, биз истесек санъа вахий эткенимизни ортадан къалдырырмыз; сонъра бу вазиетте сен де бизге къаршы ич бир къорчалайыджы тапалмазсынъ.
87 Анджакъ, Раббинънинъ рахмети (саесинде Къур'ан бакъий къалгъандыр). Чюнки, Онынъ санъа лютфкярлыгъы чокъ буюктир.
88 Де ки: Ант олсун, бу Къур'ангъа бир бенъзегенни ортагъа къоймакъ узьре, инсу джинс бир ерге кельселер, бир-бирилерине дестек олсалар да, онъа бенъзегенни ортагъа кетиралмазлар.
89 Муакъкъакъ ки, биз бу Къур'анда инсанларгъа эр тюрлю мисальни чешит шекиллерде анълаттыкъ. Кене де инсанларнынъ чокъу инкярджылыкътан башкъасыны къабул этмедилер.

(Тефсирджилер бу аетте инсанларгъа чешит шекиллерде изаат этильгени бильдирильген «мисаль»нинъ «мана» анъламына кельгенини бильдиргенлер; айрыджа, «укюмлер», «ваде», «сакъындырув» ве «кечмиш къавмларнынъ икяелери» киби маналарына келе биледжегине де ишарет эткенлер).

90 Олар: «Сен, дедилер, биз ичюн ерден бир чокъракъ фышкъыртмагъандже, санъа асла инанмайджакъмыз».
91 «Я да сенинъ бир хурма багъчанъ ве юзюм багъынъ олмалы; ойле ки, ичлеринде гурюль-гурюль ирмакълар акъызмалысынъ».
92 Яхут, идда эткенинъ киби, узеримизге коктен парчалар ягъдырмалысынъ, я да Аллаhны ве мелеклерни козюмизнинъ огюне кетирмелисинъ».

(Аетнинъ сонъки къысмы «Аллаhны ве мелеклерни (сёйлегенлерининъ догърулыгъына) шаат кетирмелисинъ» шеклинде де анълашылгъандыр).

93 «Яхут да алтындан бир эвинъ олмалы, я да кокке чыкъмалысынъ. Бизге окъуйджагъымыз бир китап эндирмеген бир вакътынъадже (кокке) чыкъкъанынъа да асла инанмамыз». Де ки: Раббимни тензих этерим. Мен, садедже бешер бир эльчийим.
94 Затен, озьлерине хидает ребери кельгенде, инсанларнынъ (бунъа инанувларыны садедже: «Аллаh, пейгъамбер оларакъ бир бешерни ёлладымы?» деювлери огюни алгъандыр.

(Шу алда инкярджыларнынъ пейгъамберлерге иман этмемелерининъ бир себеби де, оларнынъ бир бешер олувы, яни озьлери киби бир инсан олувы эди. Албуки, олар пейгъамберлер инсандан усьтюн бир варлыкъ олувы керек, дие санмакъталар; Аллаh Таалянынъ пейгъамберни инсанларнынъ озь джынсларындан ёллавундаки икметни къаврап оламай эдилер. Денаб-ы Хакъ оларнынъ бу иддаларына бойле къаршылыкъ бере):

95 Шуны сёйле: Эгер ер юзюнде ерлешкен кезип юриджи мелеклер олса эди, эльбетте оларгъа коктен, пейгъамбер оларакъ, бир мелек ёллар эдик.

(Аллаh Ресулы: «Мен садедже бир бешер пейгъамберим) дегендже, кяфирлер: «Ойле исе, сенинъ пейгъамберлигинъе ким шаатлыкъ этеджек?» дедилер, бунынъ узерине ашагъыдаки ает энди).

96 Де ки: Меннен сизинъ аранъызда керчек шаат оларакъ Аллаh кяфидир. Зира, О, къулларыны, акъикъатен билип, корьмектедир.

(Бу аетте Аллаhнынъ Ресулына бир теселли, кяфирлерге де бир техдит бардыр).

97 Аллаh кимге хидает берсе, иште догъру ёлны тапкъан одыр; кимни де хидаеттен узакъ тутса, артыкъ оларгъа Аллаhтан башкъа достлар тапалмазсынъ. Къыямет кунюнде оларны корь, тильсиз ве сагъыр бир алда юзюкъоюн ашыр этермиз. Оларнынъ бараджакъ ве къаладжакъ ери джеэннемдир ки, атеши явашлагъанынен, онынъ алевини арттырырмыз.

(Бир сахаби Аллаhнынъ Ресулына: «Эй, Аллаhнынъ Ресулы! Кяфирлер юзьлери усьтюне ашыр этиледжеклерми?» дие сорагъанда, Ресулулллах: «Оны эки аягъы усьтюнде юрьсеткен къыямет куню юзь усьтюне юрсетмеге де къадир олалмазмы?» буюрды. Бу хабер Къатаадеге барып еткенде, о да: «Эбет, иззетине емин олсун ки, Раббим бунъа къадирдир», деген).

98 Джезалары, иште, будыр! Чюнки, олар аетлеримизни инкяр эткенлер ве: «Санки бизлер бир кемик обасы ве къокъугъан топракъ олгъандан сонъ, янъы бир яратылувнен тирильтиледжекмизми?» деген эдилер.
99 Тюшюнмедилерми ки, коклерни ве ерни яраткъан Аллаh оларгъа бенъзегенни яратмагъа да къадирдир! Аллаh олар ичюн бир ваде такъдир этти. Бунда шубе ёкътыр. Амма, залымлар, инкярджылыкътан башкъасыны къабул этмедилер.
100 Де ки: Раббимнинъ рахмет хазинесине, эгер сиз саип олса эдинъиз, арджланыр къоркъусынен къыскъандан-къысар эдинъиз. Инсан огълу да пек эли сыкъыкътыр!
101 Ант олсун, биз Мусагъа ачыкътан-ачыкъ докъуз ает бердик. Айды, Исраил огъулларындан сора. Муса оларгъа кельгенинде, Фыравун онъа: «Эй, Муса! деди, сени тылсымлангъан санмакътам!»

(Тефсирджилер бу ерде кечкен «ает» келимесининъ я «муджизе», я да «Теврат аети» демек олгъаныны бильдиргенлер ки, биринджи манагъа коре, Аз.Мусагъа берильген бу докъуз муджизени асхабдан Ибн Аббас бойле сыралагъан: Йылангъа чевирильген аса (таякъ), ышыкъ берген эль, чегертки, экин боджеги, бакъа, къан, таштан сув фышкъырувы, денъизнинъ ярылувы ве Туур дагъынынъ Исраил огъулларыны къоркъызувы. Экинджи манагъа коре, тефсирлерде бу докъуз ает бойле сыралангъан: Аллаhкъа ортакъ къошманъ. Акъсыз ерде адам ольдюрменъ. Зина этменъ. Файыз ашаманъ. Ырым япманъ. Къабаатсыз инсанны ольдирюви ичюн, султангъа теслим этменъ. Исраф этменъ. Намуслы къадынларгъа ифтира этменъ. Дженктен къачманъ).

102 (Муса Фыравунгъа:) «Пек яхшы билесинъ ки, деди, буларны бирер ибрет олмакъ узьре, анджакъ коклернинъ ве ернинъ Рабби эндирди. Эй, Фыравун! Мен де сени, акъикъатен махв олгъанынъны зан этмектем!»
103 Дер экен, Фыравун оларны улькеден чыкъармакъ истеди. Бу себептен, биз оны ве янындакилернинъ эписини (денъизде) богъдыкъ.
104 Артындан да Исраил огъулларына: «О топракъларда отурынъ! Ахирет вадеси ортагъа чыкъкъанынен, эпинъизни топлап, бир ерге кетиреджекмиз», дедик.
105 Биз Къур'анны хакъ оларакъ эндирдик; о да хакъны кетирди. Сени де, анджакъ мужделейиджи ве тенбиеджи оларакъ ёлладыкъ.
106 Биз оны, Къур'ан оларакъ, инсанларгъа токътап-токътап окъурсынъ, дие (ает-ает, суре-суре) айырдыкъ; ве оны арды-сыра эндирдик.
107 Де ки: Сиз онъа истер инанынъ, истер инанманъ, шу бир акъикъат ки, бундан эвель озьлерине илим берильген кимселерге о (Къур'ан) окъугъанынен, дер’ал юзь усьтю седждеге къапанырлар.

(Къур'аннынъ эндирилювинден эвель «озьлерине илим берилгенлер» – даа эвель эндирильген китапларны окъуп, вахий не олгъаныны бильгенлер, пейгъамберлик аляметлерини огренген ве хакъ иле батылны айырды этеджек бир кучьке саип олгъанлар я да Аз.Муhаммеднинъ пейгъамберлигини эвельки китапларда анълатылгъан сыфатларындан анълагъанлардыр).

108 Ве дер эдилер ки: Раббимизни тесбих этермиз. Раббимизнинъ вадесы мытлакъа ерине кетирилир.
109 Агълаяракъ, юзь усьтю ерге къапанырлар. (Къур'ан окъумакъ) оларнынъ сайгъысыны арттырыр.
110 Де ки: «Истер Аллаh денъ, истер Рахман денъ. Ангисини десенъиз олур. Чюнки, энъ гузель исимлер онъа хастыр». Намазынъда юксек сеснен окъума; онда сесинъни зияде де къысма; экисининъ арасында бир ёл тут.
111 «Бала эдинмеген, акимиетте ортагъы олмагъан, аджизликтен отьрю, бир досткъа да итияджы олмагъан Аллаhкъа хамд этерим», де ве текбир кетиререк, Онынъ шаныны юксельт!