Сура 21: эль-ЭНБИЙАА

Энбийаа суреси 112 ает, Меккеде назиль олгъан. Башкъа мевзуларнен берабер, хусусен базы пейгъамберлер ве оларнынъ къавмларынен мунасебетлеринден баас эткени ичюн, Энбийаа (пейгъамберлер) адыны алгъан.

Бисмиляаhирраhмаанирраhиим (Рахман ве рахим олгъан Аллаhнынъ адынен).
1 Инсанлар эсапкъа чекиледжек (кунь) якълашты. Ал бойле экен, олар гъафлет ичинде юзь чевирдилер.
2-3 Рабблеринден озьлерине не заман янъы бир ихтар кельсе, олар буны эп алайгъа аларакъ, къальплери оюнгъа, эгленджеге даларакъ динълегендирлер. О залымлар бойле фысылдаштылар: Бу (Муhаммед), сиз киби бир бешер олмакътан башкъа недир я! Сиз шимди козюнъиз коре-коре тылсымгъа къапылмакътасызмы?
4 (Пейгъамбер) деди ки: Раббим, ерде ве кокте (сёйленген) эр сёзни билир. О, хакъкъы иле эшитиджи ве билиджидир.
5 «Ёкъ, дедилер, (булар) сачма-сапыкъ руялардыр; мытлакъа оны озю уйдургъандыр; бельки де, о, шаирдир. (Эгер ойле олмаса (бизге) аман эвелькилерине ёлланлыгъанына бенъзеген бир ает кетирсин».
6 Булардан эвель эляк эткен ич бир больгемиз иман этмеген эди; шимди булар иман этеджеклерми?
7 Биз, сенден эвель де, озьлерине вахий берген адамларымыздан башкъасыны пейгъамбер оларакъ ёлламадыкъ. Эгер бильмесенъиз, бильгенлерден соранъ.

(Бу аетте кечкен «эхлу'з-зикр» яни (бильгенлер) демек, тефсирджилерге коре, Теврат ве Инджиль акъкъында догъру ве етерли бильгиси олгъан эхл-и китап алимлеридир).

8 Биз оларны (пейгъамберлерни), аш ашамаз бирер (джансыз) джесет оларакъ яратмадыкъ. Олар (бу дюньяда) эбедий де дегиллер.
9 Сонъ оларгъа (берген) сёзюмизни ерине кетирдик; бойледже, эм оларны, эм де истедигимиз (башкъа) кимселерни къуртулышкъа ириштирдик; мусрифлерни де эляк эттик.

(Бу ердеки мусрифлернинъ манасы, иман ве хидаетке иришмек ичюн озьлерине берильген фырсатларгъа къыймет кесмеген, пейгъамберлерни яланламакъта исрар эткен кяфирлердир).

10 Ант олсун, сизге ичинде сиз ичюн огют булунгъан бир китап эндирдик. Аля акъылланмазсынъызмы?
11 Залым олгъан нидже больгени къырып кечирдик; артындан да, нидже башкъа топлулыкълар вуджютке кетирдик.
12 Азабымызны ис эткенлеринде, бир де бакъарсынъ ки, о ерлерден (азап больгесинден) къачмакъталар!
13 «Къачманъ! Ичинде булундыгъынъыз ферахкъа ве юртларынъызгъа дёнинъ! Чюнки, сизден суаллер сораладжакъ!»
14 «Вай, башымызгъа кельгенлерге! дедилер; акъикъатен биз залым инсанлар экенмиз».
15 Биз оларны, къурып чалынгъан экинге, сёнген атешке чевиргенге къадар, бу ферядлары девам этер.
16 Биз, кокни, ерни ве булар арасындакилерни, оюнджылар (иши, эгленджеси) оларакъ яратмадыкъ.

(Яни Аллаh бутюн буларны озю ичюн бир оюн олсун дие, бош ве манасыз шейлер оларакъ дегиль, буюк икметлер ве муим файдалар ичюн яраткъан).

17 Эгер бир эглендже япмагъа истесе эдик, оны озь тарафымыздан япар эдик. (Бу ирадемизнинъ эсери олур эди. Амма) биз (буны) япкъанлардан дегильмиз.
18 Догърусы, биз хакъны батылнынъ тепесине миндирирмиз де, о, батылнынъ ишини битирир. Бир де бакъарсынъыз ки, батыл ёкъ олуп кеткен. (Аллаhкъа) якъыштыргъан сыфатларынъыздан толайы, языкълар олсун сизге!
19 Коклерде ве ерде кимлер бар исе, Онъа аиттир. Онынъ узурунда олгъанлар, Онъа ибадет хусусында кибирленмезлер ве ёрулмазлар.
20 Олар быкъмадан-усанмадан, гедже-куньдюз (Аллаhны) тесбих этерлер.
21 Ёкъса (о мушриклер), ерден бир такъым танърылар эдиндилер де, (олюлерни) олар тирильтеджеклерми?
22 Эгер ерде ве кокте Аллаhтан башкъа танърылар олса эди, ер ве кок, (буларнынъ низамы) кесен-кес бозулып кетер эди. Демек ки, Аршнынъ Рабби олгъан Аллаh оларнынъ якъыштыргъан сыфатларындан узакътыр.

(Бу ает Аллаhнынъ бирлигини косьтерген энъ кучлю делиллерден бирини ортагъа къоя. Бу делиль – алемнинъ низамыдыр. Акъикъатен, эгер бирден зияде илях олса эди, булар бир-биринен я анълашыр, я да анълашамаз эдилер. Бир-биринен анълашкъанлары, берабер айны шейни япкъанлары, яраткъанлары, алемге берабер низам бергенлери такъдирде, я бири дигерине мухтадж олур эди ки, мухтадж олгъан илях олалмаз; я да ярдымгъа мухтадж олмаз эди; бу вазиетте де, дигерлерининъ барлыгъы керекмез эди. Бу алда, Аллаh бирдир. Дигер тарафтан, эгер бу иляхлар бир-бирилеринен анълашамасалар, бирининъ япкъанына, яраткъанына дигери къаршы чыкъса, о вакъытта алемде низамдан эсер къалмаз; аетте де буюрылгъаны киби, «ер ве кок бозулып кетер эди». Албуки, алемде акърансыз бир низам мевджуттыр. Бу алда, Аллаh бардыр ве бирдир).

23 Аллаh, япкъанындан месуль тутуламаз; олар исе, соргъугъа чекиледжеклер.
24 Ёкъса, Ондан башкъа бир такъым танърылар эдиндилерми? Де ки: Айды, делиллернъизни кетиринъ! Иште, меннен берабер олгъанларнынъ Китабы ве менден эвелькелернинъ Китабы. Ёкъ, оларнынъ чокъу хакъны бильмезлер; бу себептен де, юзь чевирирлер.
25 Сенден эвель ич бир ресул ёлламадыкъ ки, онъа: «Менден башкъа Илях ёкътыр; о алда, манъа къуллыкъ этинъ», дие вахий эткен олмайыкъ.
26 Рахман (олгъан Аллаh, мелеклерни) эвлят этти, дедилер. О бундан узакътыр. Догърусы, (мелеклер), лютф ве ихсангъа ляйыкъ къуллардыр.
27 Ондан (эмир алмадан) эвель къонушмазлар; олар, садедже Онынъ эмринен арекет этерлер.
28 Аллаh, оларнынъ оглериндекини де, артларындакини де (япкъанларыны да, япаджакъларыны да) билир. Аллаh ризасына иришкенлерден башкъасына шефаат этмезлер. Олар, Аллаh къоркъусындан титрерлер!
29 Олардан эр ким: «Танъры О дегиль, меним!» десе, биз оны джеэннемнен джезаландырырмыз. Иште, биз, залымларгъа бойле джеза берирмиз.
30 Инкяр эткенлер, коклернен ер битишик бир алда экен, биз, оларны бир-биринден къопаргъанымызны ве эр джанлы шейни сувдан яраткъанымызны корюп, тюшюнмедилерми? Кене де, инанмазлармы?

(Табиат илимлериндеки инкишаф, бу аетнинъ даа яхшы анълашылувына ярдымджы ола. Бунынъ киби, базы илим адамларына коре, семадаки джысымлар, вакъты иле бир газ топу алында эди. Заманынен, бу газ топундан топракълар шеклинде парчалар къопкъан ве сема бошлугъына фырлангъан. Айны шекильде дюньямыз да бир газ топу олгъан кунештен къопкъан ве заман ичинде сувуяракъ къабукъ багълагъан. Бу арада дюньямыздан юксельген газлар ве бувлар, къоюлашаракъ, ягъмур шеклинде текрар дюньягъа тёкюльген ве бойледже, денъизлер ве океан сувлары мейдангъа кельген, сувда ёсунлашувнен башлагъан джанлылар иляхий къанунларгъа коре инкишаф эткен. Аллаh энъ мукеммель джанлы тюр оларакъ да, кене ичинде сув булунгъан айры бир чамурдан инсанны яраткъан).

31 Оларны сарсмасын дие, ер юзюнде бир такъым дагълар тиктик. О ерде кениш-кениш ёллар ачтыкъ. Та ки, макъсатларына иришсинлер.
32 Биз, кок юзюни къорчалангъан бир таван киби яптыкъ. Олар исе, кок юзюнинъ аетлеринден юзь чевирирлер.

(«Къорчалангъан таван» – бир бенъзетювдир. Дюньяны саргъан атмосфера ве онынъ этрафындаки кок джысымлары акъылларгъа айрет береджек бир тертип ве низам ичинде яратылгъан ве бу тертип незарет этильмектедир.
Тефсирджилерге коре, бу ерде инкярджыларнынъ юзь чевиргенлери ифадеси «кок юзюнинъ аетлери» демек – эр бири Аллаhнынъ барлыгъынынъ ве къудретининъ бирер делили олгъан ай, кунеш ве дигер кок джысымларыдыр).

33 О, геджени, куньдюзни, кунешни, айны... яраткъандыр. Эр бири бир ёлакъта долашмакъта.
34 Биз, сенден эвель де, ич бир бешерге эбедейлик бермедик. Шимди сен ольсенъ, санки олар эбедий къаладжакълармы?
35 Эр бир джанлы олюмни татар. Бир сынав оларакъ, сизни хайырнен де, шеррнен де имтиан этермиз ве сиз анджакъ бизге дёндюриледжексинъиз.
36 (Ресулым!) Кяфирлер сени корьген вакъытларында: «Сизинъ иляхларынъызны тилинден тюшюрмеген бумы?», диерек, сени эп алайгъа алырлар. Албуки, олар, чокъ мерхаметли Аллаhнынъ Китабыны инкяр эткенлернинъ там озьлеридир.
37 Инсан, аджеледжи (бир табиатта) яратылгъандыр. Сизге аетлеримни косьтереджем; менден аджеле истеменъ.
38 «Эгер, дейлер, догъру олсанъыз, не заман (керчеклешеджек) бу техдит?»
39 Инкяр эткенлер, юзьлеринден ве сыртларындан (саргъан) атешни узакълаштырылмайджакъ, озьлерине ярдым биле этильмейджек заманны бир бильселер эди!
40 Догърусы, оларгъа о (къыямет) ойле апансыздан келир ки, оларны шашмалатыр. Артыкъ, не ред эте билирлер оны, не де оларгъа мухлет берилир.
41 Ант олсун, сенден эвельки пейгъамберлерге де алай этильди; амма оларны алайгъа алгъанларны, о алай мевзусы эткен шейлери сарды-къойды.
42 Де ки: Аллаhтан сизни гедже-куньдюз ким къорчалайджакъ? Бунъа рагъмен, олар Рабблерини анъувдан юзь чевирирлер.
43 Ёкъса, оларны бизден къорчалайджакъ бир такъым иляхлары бармы? (О илях деген шейлери) озьлерине биле ярдым этеджек кучьте дегиллер. Олар бизден де, алякъа ве дестек корьмезлер.
44 Эбет, оларны да, аталарыны да барындырдыкъ (яшаттыкъ). Ниает, омюр оларгъа (ич битмейджек киби) узун кельди. Албуки, олар, бизим келип (кяфирлерге аит) топракъны чевресинден эксильтеджегмизни корьмезлерми? О алда, олар усьтюнлерми?

(Тефсирджилернинъ ёрумына коре, аетте Аллаh чевресинден эксильтеджегини хабер берген топрагъы – мушриклернинъ о девирде узеринде яшагъан топракъларыдыр. Бу ает Меккеде энгенине коре, Аллаh Таалянынъ Ресулына, мушриклер яшагъан топракъларнынъ бир мудеттен сонъ, мусульманларнынъ элине кечеджегини мужделемеси – Къур'аннынъ бир муджизесидир. Базы тефсирджилерге коре исе, суре Меккеде энгенинен берабер, бу ает Мединеде назиль олгъан. Бунъа коре манасы: «... этрафындан эксильтмекте олгъанымызны» шеклинде оладжакъ. Топракъны эксильтмек демек – мушриклернинъ топракъ гъайып этювлеридир ки, бу да мусульманларнынъ фетхлеринен садир олгъан).

45 Де ки: Мен, садедже, вахий иле сизни тенбиелемектем. Тек сагъырлар, тенбиеленген вакъытта бу даветни эшитмезлер.
46 Ант олсун, оларгъа Раббинънинъ азабындан уфакъ бир эсинти токъунса, ич шубесиз, «Вай, бизге! Акъикъатен, биз залым кимселер экенмиз!», дерлер.
47 Биз, къыямет куню ичюн, адалет теразелерини къурармыз. Артыкъ кимсеге, ич бир шекильде, акъсызлыкъ япылмаз. (Япылгъан иш,) бир хардал данеси къадар олса биле, оны (адалет теразесине) къоярмыз. Эсап корюджи оларакъ биз (эр кеске) кяфимиз.
48 Ант олсун, биз, Муса ве Харунгъа, такъва саиплери ичюн бир ышыкъ, бир огют ве Фуркъанны бердик.

(Аеттеки «Фуркъан» келимесининъ термин оларакъ манасы – хакъны батылдан, яни яхшы ве догъруны яман ве янълыштан айыргъан, бунынъ ичюн ольчюлер кетирген шей демектир ки, Къур'ан-ы Керимде бу сёз, даа зияде семавий китаплар ичюн къулланылгъан. Бунынъ киби де, Къур'аннынъ бир ады да Фуркъандыр).

49 (О такъва саиплери ки), олар, корьмегенлери алда, Рабблерине юректен сайгъы косьтерирлер. Кене олар, къыяметтен къоркъкъан кимселердир.
50 Иште, бу (Къур'ан) да, бизим эндирген хайырлы ве файдалы бир огютимиздир. Шимди оны инкяр этмектесинъизми?
51 Ант олсун, биз Ибрахимге даа эвель рушдини берген эдик. Биз оны яхшы таный эдик.

(Тефсирлерде, аеттеки "рушд" келимесининъ пейгъамберлик манасына, яхут Аз.Ибрахимнинъ пейгъамберликтен эвель де, саип олгъан хидаети ве догърулыгъы манасында экени бильдирильген).

52 О, бабасына ве къавмына: Шу къаршысына кечип, табынаяткъан эйкеллеринъиз де не олмакъта? деген эди.
53 Дедилер ки: Биз, бабаларымызны буларгъа табынгъан кимселер булдыкъ.
54 Догърусы, сиз де, бабаларынъыз да, ачыкъ бир сапыкълыкъ ичиндесинъиз, деди.
55 Дедилер ки: Бизге, акъикъатны кетирдинъми, ёкъса сен оюнбазлардан бирисинъми?
56 Ёкъ, деди, сизинъ Раббинъиз, яраттыгъы коклернинъ ве ернинъ де Раббидир ве мен бунъа шаатлыкъ этиджилерденим.
57 Аллаhкъа емин этерим ки, сиз артынъызны чевирип кеткенден сонъ, путларынъызгъа бир оюн ойнайджам!

(Аз.Ибрахимнинъ бу сёзни гизли сёйлегени ве оны ялынъыз бир адам эшиткени акъкъында ривает де бар).

58 Сонъунда Ибрахим оларны парча-парча этти. Ялынъыз оларнынъ буюгине токъунмады; бельки онъа мураджаат этерлер дие.

(Тефсирлерде айтылгъанына коре, Аз.Ибрахим, путларны парлагъандан сонъ, балтаны, токъунмагъан буюк путнынъ бойнуна аскъан. Бир байрам шенълигине баргъан халкъ къайткъанда путларнынъ парчалангъаныны коре).

59 Буны танърыларымызгъа ким япты? Муакъкъакъ, о, залымлардан биридир, дедилер.
60 (Бир къысмы:) Буларны яманлагъан бир генч дие эшиттик; онъа Ибрахим дениле экен, дедилер.
61 О алда, дедилер, оны аман инсанларнынъ козю огюне кетиринъ. Бельки, шаатлыкъ этерлер.
62 Буны иляхларымызгъа сен эттинъми, эй, Ибрахим? дедилер.
63 Бельки де, бу ишни шу буюклери япкъандыр. Айды, олардан соранъ; эгер къонуша иселер! деди.
64 Бунынъ узерине, кенди вижданларына дёнюп, (озь-озьлерине) "Залымлар сизлерсинъиз, сизлер!", дедилер.

(Ает шу шекильде де, анълашыла билир: Сонъра бир-бирлерине дёнерек: «(Путларны янгъыз ве къорчалавсыз быракъкъанынъыз ичюн) аслы сиз залымсынъыз», диерек, бир-бирилерини къабаатладылар).

65 Сонъ, текрар эски инанч ве тартышувларына къайттылар: Сен буларнынъ къонушмагъанларыны пек аля билесинъ, дедилер.
66 Ибрахим: Ойле исе, деди, Аллаhны быракъып да, сизге ич бир файда ве зарар бермеген бир шейге аля табынаджакъсынъызмы?
67 Сизге де, Аллаhны быракъып, табынаяткъан шейлеринъизге де, языкълар олсун! Сиз акъылланмазсынъызмы?
68 (Бир къысмы:) Эгер иш япаджакъ олсанъыз, оны якъынъ да, танърыларынъызгъа ярдым этинъ! дедилер.

(Аз.Ибрахимнинъ къавмы бу теклифни къабул этерек, оны якъмакъ ичюн буюк бир атеш азырлады ве эли-аягъы багълы алда, атешке аттылар. Ибрахим (а.с.) исе: «Манъа Аллаhнынъ саип чыкъувы етер; О, не гузель бир саип!», диерек, Аллаhкъа сыгъына эди).

69 Эй, атеш! Ибрахим ичюн серинлик ве селяметлик ол!», дедик.
70 Бойледже, онъа бир тузакъ къурмакъ истедилер; факъат биз оларны даа чокъ зиянгъа огърагъанлар вазиетине сокътыкъ.
71 Биз, оны ве Луутны къуртараракъ, ичинде джумле алемге берекетлер берген улькемизге къавуштырдыкъ.

(Аз.Ибрахим, къадыны Саре ве къардашынынъ огълу я да эмджезадеси Луут, путперестлернинъ элинден къуртарылгъан, теблигълерини яяджакъ бир улькеге къавуштрылгъанлар.
Тефсирджилерге коре, бу берекетли ульке Шам ве Фелестин больгелеридир. Бу больгелернинъ джумле алем ичюн берекетли олувы исе, пейгъамберлернинъ пек чокъунынъ о ерлерде етишкени ве динлерни о ерлерден яйгъанлары себебиндендир).

72 Онъа (Ибрахимге), Исхакъны ве бир де Якъубны лютф эттик; эр бирини салих инсанлар яптыкъ.
73 Оларны, эмримиз боюнджа догъру ёлны косьтерген реберлер яптыкъ ве озьлерине хайырлы ишлер япмакъны, намаз къылмакъны, зекят бермекни вахий эттик. Олар даима бизге ибадет эткен кимселер эди.
74 Лууткъа кельгенде, онъа да укюм (акимлик, пейгъамберлик, укюмдардлыкъ) ве илим бердик; оны, чиркин ишлер япаяткъан мемлекеттен къуртардыкъ. Зира, олар (о мемлекетнинъ халкъы), акъикъатен фена ишлер япкъан яман бир къавм эди.
75 Оны (Луутны) рахметимизге къабул эттик; чюнки о, салихлерден эди.
76 Даа эвель Нуh да дуа эткен, биз онынъ дуасыны къабул эткен эдик. Бойледже, озюни ве (иман эткен) якъынларыны буюк сыкъынтыдан къуртаргъан эдик.
77 Оны, аетлеримизни инкяр этиджи къавмдан къорчаладыкъ. Акъикъатен, олар фена бир къавм эди; бу себептен, эписини бирден (сувда) гъаркъ эттик.

(Тефсирджи Бейзавийге коре, Аз.Нуhнынъ къавмы эм хакъны яланлагъан, эм де фена ве зарарлы фаалиетлерде олгъан эдилер. Бу эки феналыкъ бир къавмда булундымы, Аллаh мытлакъа о къавмны эляк этер).

78 Давуд ве Сулейманны да (анъ). Бир заман, бир экин мевзусында укюм бермекте эдилер: бир топ инсаннынъ къоюн сюрюси, геджелейин башы бош бир вазиетте, бу экиннинъ ичине дагъылып, зиян берген эди. Биз оларнынъ укмини корюп-бильмекте эдик.

(Тефсирлерде анълатылгъанына коре, экин саибинен къоюн сюрюсининъ саиплери арасындаки давада акимлик япкъан Давуд иле Сулейман фаркълы укюмлер берген эдилер. Аз.Давуд тапталгъан экиннинъ къыймети, къоюнларнынъ къыймети къадар олгъаныны козь огюне аларакъ, къоюнларнынъ экин саибине къаршылыкъ берюливини укюм эте. Огълу Сулейман исе, шу укюмге келе: Экин тарласы къоюн саиплерине берильмели, олар, зияндан эвельки алына кельгенге къадар, тарланынъ бакъымыны боюнларына алмалылар. Къоюнлар да, тарла саибине берильмели, тарласы эски алына кельгенге къадар, бу къоюнларнынъ сютюнден, юнюнден ве къозуларындан файдалансынлар. Аз.Давуд, огълунынъ бу укмини бегенерек, озь фикринден вазгечкен).

79 Бойледже, буны (бу фетваны) Сулеймангъа биз анълаткъан эдик, биз оларнынъ эр бирине укюм (укюмдарлыкъ, пейгъамберлик) ве илим бердик. Къушларны ве тесбих этиджи дагъларны да Давудгъа боюн эгдирдик. (Буларны) биз япмакътамыз.

(Къур'ан-ы Керимнинъ бир чокъ еринде кунеш, ай, гедже, куньдюз, денъизлер, дагълар киби табиий варлыкъ ве вазиетлернинъ инсаннынъ эмрине берильген ве онъа боюн эгдирленгени ифаде этилир; бундан макъсат – бундан инсанларнынъ файдаланувына такъдим этильгенини анълатмакъ ве инсанларнынъ булардан олгъаны къадар файдаланувыны огютлемектир. Дагъларнынъ тесбихи бутюн табиий варлыкълар киби, оларнынъ да, асий олмадан, иляхий къанунгъа боюн эгювлери я да биз анъламагъан бир тильнен Аллаhны анъып, тесбих этювлери шеклинде анълашыла билир).

80 Онъа, дженк сыкъынтыларынъыздан сизни къорчалавы ичюн зырх япмакъны огреттик. Артыкъ шукюр этеджексинъизми?
81 Сулейманнынъ эмрине де къасыргъа (киби эскен) рузгярны бердик; онынъ эмринен ичинде берекетлер яраткъан еримизге догъру эсе эди. Биз эр шейни билирмиз.
82 Шейтанлар арасындан да, онынъ ичюн далгъычлыкъ эткен (ве инжилер чыкъаргъан) ве бундан башкъа ишлер япкъанлар бар эди. Биз оларны незарет алтында тута эдик.
83 Эййубни де (анъ). О вакъытта Раббине: «Башыма бу дерт кельди. Сен мерхаметлилернинъ энъ мерхаметлисисинъ», дие ялваргъан эди.

(Тефсирджи Бейзавийнинъ айткъанына коре, Аз.Эййуб, варлыкълы ве аиле азалары чокъ бир зат эди. Эвининъ йыкъылувы нетиджесинде аиле азаларындан чокъу ольди. Малы-мульки элинден кетти. Он йылдан зияде сюрген агъыр бир беден хасталыгъына огърады. Бутюн бу фелякетлерге бакъмадан, алындан шикает этеджек вазиетке тюшмемек ве такъдирге разы олувында себат этмек ичюн, вазиетини Дженаб-ы Хакъкъа арз этерек, Ондан саглыкъ ве афиет истемектен чекине эди. Ниает, къадынынынъ риджасына бинаэн, анджакъ юкъарыдаки аетте буюрылгъан сёзлер иле ялвармакънен кифаеленди).

84 Бунынъ узерине биз, тарафымыздан бир рахмет ве къуллыкъ эткенлер ичюн бир хатыра олмакъ узьре, онынъ дуасыны къабул эттик; озюнде дерт ве сыкъынты оларакъ не бар исе, кеткиздик ве онъа аиле азаларыны, айрыджа буларнен бирликте, бир къат даа бердик.
85 Исмаилни, Идрисни ве Зулькифни де (яд эт). Эписи де сабыр этиджи кимселерден эди.
86 Оларны рахметимизге къабул эттик. Олар, акъикъатен яхшы кимселерден эдилер.
87 Зуннунны да (Юнусны да зикр эт). О опькели бир алда кечип кеткен эди; биз оны асла сыкъыштырмайджагъымызны зан эткен эди. Ниает, къаранлыкълар ичинде: «Сенден башкъа ич бир танъры ёкътыр. Сени эксикликлерден узакъ тутарым. Акъикъатен, мен залымлардан олдым!», дие ялварды.

(Зуннун – Юнус пейгъамбернинъ лагъабыдыр ве «балыкъ саиби» манасындадыр. Онъа бу лагъап, оны балыкъ юткъаны ичюн берильген. Юнус (а.с.) узун бир муддет къавмыны динге давет эткен, факъат инандырамайджагъына къанаат кетиререк, опькели бир алда, оларгъа токъунаджакъ бир мусибеттен озюни къуртармакъ ичюн, оларны терк этип кеткен эди. Башкъа бир риваетке коре, къавмына инанмагъанлары такъдирде, бир азапкъа огърайджакъларыны бильдирген, анджакъ олар тёвбе этип, имангъа кельгенлери ичюн, бу азап юзь бермеген эди. Оларнынъ имангъа кельгенлеринден хаберсиз олгъан Аз.Юнус, бильдирген азапнынъ вакътында юзь бермегенини корьгенинен, озюнинъ алай этиледжегини тюшюнерек, къызышкъан бир алда, чыкъып кеткен эди. Бир геми ёлджулыгъында, агъыр юктен геми батаяткъанда, юкюни енгилетмек ве гемини къуртармакъ ичюн чекильген къур'а нетиджесинде денъизге атламагъа меджбур ола. Оны ири бир балыкъ юта. Иште, бу балыкънынъ къарнында Аллаhкъа аетте ифаде буюрулгъан дуаны япа).

88 Бунынъ узерине, онынъ дуасыны къабул эттик ве оны кедерден къуртардыкъ. Иште, биз му'минлерни бойле къуртарырмыз.
89 Зекериййаны да (анъ). Хатыранъдамы, о, Раббине бойле ялваргъан эди: Раббим! Мени янгъыз быракъма! Сен, варислернинъ энъ хайырлысысынъ, (эр шей сонъунда сенинъдир).
90 Биз онынъ да дуасыны къабул эттик ве онъа Яхяны бердик; къадыныны да, озю ичюн (бала догъурмагъа) эльверишли япыкъ. Олар (бутюн бу пейгъамберлер), хайыр ишлеринде ярышлашыр, умют этерек ве къоркъаракъ, бизге ялварыр эдилер; олар бизге нисбетен терен сайгъы ичинде эдилер.
91 Ырызыны иффетнен къорчалагъан (Мерьемни де анъ). Биз онъа рухумыздан уфледик; оны ве огълуны джумле алем ичюн бир ибрет яптыкъ.
92 Акъикъатен, бу (бутюн пейгъамберлер ве оларгъа иман эткенлер) тек бир уммет оларакъ сизинъ умметинъиздир. Мен де сизинъ Раббинъизим. Ойле исе, манъа къуллыкъ этинъ.
93 (Инсанлар) озь араларында (дин ве девлет) ишлерининъ бирлигини боздылар. Алубки, эписи бизге дёнеджеклер.
94 Бу вазиетте эр ким му'мин оларакъ, яхшы давранышлар япса, онынъ япкъаны макъбул олур. Зира, биз оны язмакътамыз.
95 Эляк эткен бир больгемиз ичюн артыкъ (янъыдан ма’мур олмакъ) имкянсыздыр; чюнки, олар кери дёналмайджакълар.
96 Ниает, Йе'джудж ве Ме'джудж (седлери) ачылгъан ве олар эр тепеден акъып кельген вакъытта;
97 Ве акъикъий ваде (олюм, къыямет) якълашкъанынен, бирден инкяр эткенлернинъ козьлери тона къояр! «Языкълар олсун бизге! (дерлер), акъикъатен биз бу вазиеттен хаберсиз экенмиз; атта биз залым кимселер экенмиз».

(94-нджи аетте яхшы давранышларда булунгъан му'минлернинъ гъайретлери бошуна кетмейджеги ифаде этильди. 95-нджи аетте инкярджылыкълары ве фена давранышлары себебинден, эляк олгъанларнынъ аяткъа дёнмек я да тёвбе этмек инкянындан ма’рум олгъанлары ичюн, артыкъ эйи давраныш ве макъбул гъайретлер косьтерювден де ма’рум къалгъанлары анълатылды. 96-нджи атте де бу инсанларнынъ мар’умиетлерининъ, бир къыямет алямети оларакъ косьтерильген Йе'джудж ве Ме'джудж седлерининъ ачылувына ве оларнынъ эр тепеден ер юзюне яйылувларына, я да -башкъа бир ёрумгъа коре- инсанларнынъ къабирлеринден чыкъувларына къадар сюреджегине ишарет этильди. 97-нджи ает исе, инкярджы ве фена яшайышлы кимселернинъ анджакъ садир оладжагъы эвельден бильдирильген къыяметнинъ келип чаткъаныны корьгенинен, янълыш ёлда олгъанларыны анълайджакъларыны, факъат артыкъ озьлерини азарламакътан башкъа бир шей япалмайджакъларыны ифаде этмекте).

98 Сиз ве Аллаhтан гъайры табынгъан шейлеринъиз джеэннем якъарлыгъысынъыз, сиз о ерге киреджексинъиз.
99 Эгер олар бирер танъры олса эдилер, о ерге (джеэннемге) кирьмез эдилер. Албуки, эписи (табынгъанлар да, табынылгъанлар да) о ерде эбедий къаладжакълар.
100 О ерде оларгъа терен-терен инълемек тюшер. Кене олар о ерде (ич бир яхшы хабер) эшитмезлер.
101 Тарафымыздан озьлерине гузель акъибет такъдир этильгенлерге кельгенде, иште булар джеэннемден узакъ тутулырлар.
102 Булар онынъ увултысыны дуймазлар; гонъюллерининъ истеген ниметлери ичинде эбедий къалырлар.
103 Энъ буюк дешет биле оларны къасеветлендирмез. Мелеклер оларны бойле къаршылар: Иште, бу, сизге ваде этильген (бахтлы) кунинъиздир.
104 (Тюшюн) о кунни ки, язылы кягъытларнынъ томарыны тюрер киби, кокни топлап тюрермиз. Тыпкъы ильки яратмагъа башлагъанымыз киби, оны текрар о алгъа кетирирмиз. (Бу,) узеримизге алгъан бир вадемиз олды. Биз, (ваде эткенимизни) япармыз.

(Текрар о алгъа кетирмек демек, я эр шейни ёкъ этмек, яхут да ёкъ эткенден сонъ, гъайрыдан эски алына кетирмек, тирильтмектир).

105 Ант олсун, Зикрден сонъ Зебурда да: «Ер юзюне эйи къулларым варис оладжакъ», дие язгъан эдик.

(Аетте кечкен «Зикр» – Тевраттыр. Анджакъ, тевсирджилер «Зикр»нинъ левх-и махфуз, «Зебур»нынъ исе, Аллаh тарафындан назиль буюрулгъан бутюн китаплар ола биледжегини де анълаткъанлар.
Феналарнынъ ве феналыкънынъ девамлы кельмейджегини, эйиликнинъ асыл, феналыкънынъ исе, кечиджи олгъаныны, акимиетнинъ сонъунда эйилернинъ элине кечюви муакъкъакъ олгъаныны анълаткъан бу ает Ислям динининъ дюнья аяты мевзусында мусбет тюшюнджеде олгъаныны ифаде этмекте).

106 Иште бунда, (бизге) къуллыкъ эткен бир къавм ичюн бир огют бардыр.
107 (Ресулым!) Биз сени анджакъ алемлерге рахмет оларакъ ёлладыкъ.
108 Де ки: Манъа садедже сизинъ иляхынъыз анджакъ тек бир Аллаh олгъаны вахий этильди. Аля мусульман олмайджакъсынъызмы?
109 Эгер юзь чевирир иселер, де ки: (Манъа эмир олунгъаныны) эпинъизге изаат эттим. Артыкъ сизге ваде олунгъан шей (махшерде топланаджакъ заманынъыз) якъынмы, узакъмы бильмейим.
110 Шубесиз, Аллаh сёзнинъ ачыгъыны да билир, гизли туткъанларынъызны да билир.
111 Бильмейим, бельки де о (азапнынъ кечиктирилюви), сизни сынамакъ ве бир замангъа къадар сизни (имкянлардан) файдаландырмакъ ичюндир.
112 (Муhаммед): Раббим! (Олар акъкъында) адалетинънен укюм бер. Бизим Раббимиз Рахмандыр. Сизинъ анълаткъанларынъызгъа къаршы ярдымы умют этильгендир, деди.

(Мушриклернинъ анълаткъан вазиети, гуя илериде мусульманларнынъ огърайджагъы зиллет ве магълюбиет вазиети эди. Олар, акъылларына коре, къыскъа заманда мусульманларнынъ зайыфлайджагъына, сонъра да Ислямнынъ бус-бутюн ортадан къалкъаджагъына ишана эдилер. Аеттен анълашылгъаны узьре, Аз. Пейгъамбер оларнынъ бу истеклерине къаршы Аллаhнынъ ярдымына ишана эди. Башкъа бир ёрумгъа коре, мушриклернинъ анълаткъан вазиетлеринден макъсат, оларнынъ Къур'анны «сихр, хаял махсулы, уйдырма» киби васыфларнен эсасландыргъанларыдыр. Иште, Аз. Муhаммед (с.а.), оларнынъ бу ботенлери къаршысында Къур'анны музаффер этмек ичюн, Аллаhкъа сыгъына ве Онынъ ярдымына ишана эди).